Lezen met een taalbeschouwende bril

lezen met een taalbeschouwende bril de lessen die ik in dit artikel beschrijf zijn afkomstig uit mijn eindwerk voor het hivo rond begrijpend lezen 1 ze zijn bedoeld voor de vijfde klas van het lager onder wijs oorspronkelijk was de eerste les allerminst bedoeld om de kinderen tot leesverbetering te brengen pas achteraf beke ken stelde ik tot mijn verbazing vast dat we meer met lezen waren bezig geweest dan met het vooraf gestelde doel het bijvoeglijke naamwoord herhalen en de functie ervan aantonen nadat de les gegeven was heb ik me pas goed gerealiseerd dat deze les moeilijk een echt etiket kon krijgen het bleek niet enkel grammatica noch enkel woordenschat noch enkel lezen noch enkel schrijven of stellen enorm veel taalfacetten kwamen aan bod in feite was dit voor mij de allereerste keer dat ik aan den lijve ondervond dat taal inderdaad als geheel veel meer is dan de som van de losse taalonderdelen de lesdoelen waren dus uit een gegeven stukje tekst de bn herkennen en aandui den de functie van een bn ervaren 2 werken met reclameteksten 1 de bn in een reclametekst opsporen en aanduiden kleur al de woorden die duidelijk maken hoe iets of iemand is geel in dit stukje tekst reclame mitsubishi niet nieuw hier of daar neen de galant opent daarmee een ge helemaal nieuw om beter te zijn dan al heel nieuwe klasse van wagens de su die anderen perberlines met een nieuwe kracht een een sober klassiek design een super nieuwe zuinigheid een nieuw comfort volledig interieur een brok betrouw daartoe werd ondermeer de bare techniek onder de motorkap 1800cc turbo diesel ontwikkeld met kortom de juiste melange intercooler voor van italiaanse fijngevoeli meer pk s en grotere ge vormgeving geroemd zuinigheid zo krach frans comfort en duitse tig dat ie zwaardere griundlichkeit dieselmotoren t na kijken geeft zo zuinig dat u er l d ma de gouden ds een copieus dineetje vo r de dcht ttmz ncie t a abi h verj lrrs uithaalt als u nog s 36 vonk 1988 18de jg nr 1 2 verbetering en bespreking van de opdracht de woorden die de kinderen als bn hadden ontdekt schreef ik nu op het bord indien bepaalde bn meerdere keren in de tekst voorkwamen werden ze ook meerdere keren opgeschreven hieronder de lijst zoals die op het bord kwam noot bn zelfstandig gebruikt werden niet als fout gere kend nieuw helemaal nieuw beter sober klassiek supervolledig betrouwbare juiste italiaanse fijngevoelige frans duitse nieuwe nieuwe nieuwe zuinigheid nieuw grotere zuinigheid krachtig zwaardere zuinig heel kort werden de oplossingen even getoetst aan zijn het woorden die van iets zeggen hoe het is er kwam wat discussie over zuinigheid zuinig en heel we schrapten zuinigheid en heel omdat die woorden toch niet aan de gestelde definitie voldeden 3 verdere verdieping over de functie van het bn ik opende met de vraag valt jullie iets op wanneer je al deze woorden op het bord ziet en kreeg dui delijk enthousiaste respons er staat 6 keer nieuw in de meeste woorden zeggen hoe goed die auto is er staan woorden in die elkaar tegenspreken hier ging ik even dieper op in wat bedoel je wel ja nieuw en klassiek dat klopt niet zwaarder krachtig en zuinig kan niet duits en frans en italiaans ook niet ik ging verder wie zou dit geschreven hebben en waarom zou dit stukje geschreven zijn via een verkoper garagehouder autokenner kwamen we toch bij iemand die reclame schrijft en via om ons iets te leren want dat is in de school een geijkt en heel veilig antwoord waarmee je meestal wel roos treft en om iets te vertellen kwamen we tot om die auto meer te laten kopen 37 dit kwam toen op bord de schrijver auteur reclame schrijver zijn doel verkopen aanprijzen jullie moesten dit schrijfstukje nu wel lezen om die woorden te vinden zou je in een andere situatie thuis bij de tandarts dat willen lezen waarom niet auto s interesseren mij niet dat is niets voor kinderen zo n tekst is helemaal niet spannend daar heb je geen plezier aan ik lees niet als t niet moet kan je je iemand indenken die dit wel wil lezen waarom dan wel iemand die een nieuwe auto wil kopen iemand die zich verveelt in de wachtzaal bij de dokter een autofreak dit kwam op bord de lezer een mogelijke koper een geinteresseerde iemand die zich verveelt zijn doel auto kopen tijd verdrijven alles over auto s te weten kamen ongemerkt en eigenlijk vooral ongewild hadden we een leuk lesje begrijpend lezen gehad een lesje met als lesdoel uit een gelezen tekst de bedoeling intenties van de auteur opsporen en verwoorden maar terzelfdertijd gebeurde er meer we hadden eigenlijk auteursdoel en lezersdoel naast elkaar geplaatst en met elkaar in verband gebracht we hadden bovendien een stuk reclame wat kritischer bekeken en we gingen verder vertel me nu eens iemand die reclame schrijft welke soort woorden zal die veel gebruiken precies die woorden die duidelijk maken hoe goed iets is als je reclame leest is alles daarin waarheid 4 zelf bn in een gegeven tekst gebruiken ik verdeelde de kinderen in 2 groepen en gaf aan elke groep volgende opdracht jullie zien op je blad een reclamestukje staan over een ski oord 38 valle d aosta ik heb er alle woorden of de meeste toch uit weg gehaald die vertelden hoe het daar is om te verblijven de ene groep zal de tekst zo invullen als een reclameschrijver zou doen de andere groep doet precies het tegendeel zij vullen woorden in zodat je er echt niet naartoe zou willen een prettig en leuk moment volgde toen de kinderen hun werkjes aan elkaar voorlazen valle d aosta de natuur waarvan u droomt stel u goor in het hartje van de alpen ligt een vallei om ri ngd door bergbanken waarop het skien is temidden a n een natuur dit is l alle d aosta met zijn pistes en winter sportstations afdaling of langlauf naar belie g en door landschappen on der een meestal hernel waarna u kunt uitrusten in herbergjes of hotels en gcnictcn van streekge rechten p ol afwisseling en altijd tegen zeer prijzen alle d aosta in enkele uurtjes bent u d cr al aan het shien y gedetailleerde dokumentatie i taliaanse dienstoor toerisme louizalaan 176 1050 brussel l ladt5 5 evaluatie van deze les het geheel kende een erg vlot verloop was aangenaam afwis selend wat de leerlingactiviteiten betreft en bezat heel wat ludieke momenten dat de les insloeg bij de leerlingen bewees volgend staart je na het voorlezen van de reclameteksten kwam de vraag uit verschillende hoeken van de klas of we nog wel eens wat met reclame wilden doen eentje kwam met het voorstel ik zou zelf wel eens een reclametekst willen schrijven dat sloeg in en ik stelde vervolgens voor om dat na de middag pauze te doen de kinderen die s middags naar huis gingen vroeg ik een stukje speelgoed een boek een voorwerp mee te brengen waarover een reclametekstje kon geschreven worden s namiddags hadden we een erg gemotiveerd stelmo ment ook al onvoorzien ik leerde er zelf ook iets bij grammatica van een wat meer functionele hoek benaderen binnen de geschreven taal 39 leidt blijkbaar ook naar leesverbetering verdere toepassing de discussie die tijdens de les ontstond over is alles waar wat je leest nieuw en klassiek dat klopt niet zette me verder aan het denken wil je teksten en dan meer speciaal reclameteksten wat kritischer lezen dan leek het mij nogal van belang dat je jezelf afvroeg of een gelezen gegeven nu wel volkomen waar is waar zou kunnen zijn niet waar is uit deze idee groeiden 3 korte lessen begrijpend lezen 1 bent u kaalhoofdig zelf geschreven 2 philips koffiezetapparaten tekst afgeschreven van de verpakkingsdoos 3 jody en het hertejong een korte filmbespreking uit een tv blad overgenomen bij 1 bent u ook kaalhoofdig gingen we op zoek via ge schreven opdrachten naar gegevens die zeker waar zijn prijs merk van het middel mogelijk waar zijn het produkt is beter dan alle ande re het garandeert succes zeker niet waar zijn spotprijs je kan nooit goed voet bal spelen omdat de bal afglijdt bij kopballen daarna volgde een bespreking van de antwoorden bij 2 ging het om het meer kritisch bekijken van teksten op verpakkingen twee stukjes tekst werden hier na elkaar gebruikt a de tekst op de verpakking van een legodoos b de tekst op de verpakking van een koffiezetapparaat de kinderen probeerden door in de huid van de koper te kruipen wat met de eerste tekst gemakkelijker was dan met de tweede te ontdekken of ze daarmee wel voldoende infor matie hadden over het produkt tevens werd de vraag bespro ken of het doel van deze teksten ook verkopen was boeiend was de vraag voor wie is de tekst op de legodoos bedoeld voor de kinderen of voor de ouders bij 3 werd eveneens met de twee andere teksten gewerkt het ging erom door vergelijking van de verschillende teksten het auteursdoel en het lezersdoel te ontdekken de vraag met welke bedoeling is deze tekst geschreven stond hier centraal uit de laatste les auteursdoel lezersdoel volgde daarna nog een andere ik plukte een kort antwoord uit het grote tweede antwoordenboek zonder de vraag uit te schrijven 40 ook hier zochten we naar auteur en lezersdoel in verge lijking met de drie bovenstaande teksten op die manier kwamen we tot een synthese alle teksten vertellen iets geven informatie bij de ene tekst is het hoofddoel verkopen bij de andere louter informatie geven de schrijver kan informatie geven maar mengt daarin zijn eigen voorkeur zijn eigen kijk op de dingen filmbespreking de schrijver geeft zuiver de informatie zoals die in werkelijkheid is antwoordenboek op die manier poogde ik volgende lesdoelen te realiseren het doel van de tekst herkennen of anders gesteld ervaren dat schrijvers handelingen bij hun lezers willen ontlokken de intenties van een auteur kunnen verwoorden tijdens deze lessen kwam ook het verschijnsel ruis ter sprake het bleek bijvoorbeeld dat sommige kinderen dachten dat het stukje over kaalhoofdigheid eigenlijk alleen be doeld was als het verstrekken van informatie zonder meer daardoor begrepen ze deeltjes uit deze tekst niet goed bij dit verschijnsel ben ik dan ook even blijven stilstaan daarbij stelden we vast dat hoe vlugger je een juiste hypothese omtrent de aard van de tekst en het doel van de auteur maakt hoe beter je een tekst begrijpt het hoeft geen betdbg dat dit niet in deze woorden naar de kinderen werd vertaald willy delcart g eisenhowerlei 10 2200 borgerhout noten 1 delcart w de leesbril veranderen hivo eindwerk 1985 2 uit een tekst de bn herkennen de kenmerken en het belang ervan vaststellen zie stevens marc maar wat met het grammatica on derwijs in vonk 13 3 pp 18 28 vooral pp 22 25 over het werken met foute gegevens 41