Publicatie datum: 2010-04-01
Auteur: Chris De Commer
Collectie: 39
Volume: 39
Nummer: 4
Pagina’s: 39-49
Documenten
39 literaire competentiegroei in de derde graad van het secundair onderwijs chris de commer herkent u deze situaties als u de boekbesprekingen corrigeert leerling a heeft alle opdrachten uitgevoerd maar of hij het boek ook doorheeft valt te betwijfelen de antwoorden van leerling b zijn van het internet geplukt maar wel op een intelligente manier en leerling c besprak hetzelfde boek al vorig jaar bij een andere leraar en ik moet objectief oordelen over de inspanningen en het verworven inzicht van die leerlingen je zou voor minder twijfelen aan de zin van boekbesprekingen naast die veldervaring staat het leerplan dat vraagt dat we zouden werken aan de literaire competentiegroei van elke leerling en dat een leesportfolio aanbeveelt hoe moet dat dan welke opdrachten geven we hoe evalueren we groei ertrekkend vanuit die vragen leidde is gebaseerd op zes leesniveaus 1 belevend onze begeleider wilfried de hert 2 herkennend 3 reflecterend 4 interpre onze werkgroep van theorie naar terend 5 letterkundig en 6 academisch praktijk en af en toe terug naar de dus jongeren die op niveau 1 lezen identifi theorie om onze vragen en verzuchtin ceren zich niet met de personages ze lezen gen te pareren wat volgt is een verslag uitsluitend omwille van het verhaaltje ik had van toepassingen die we in de klas uitpro voordien nooit beseft dat iemand leesplezier beerden of nog aan het uitproberen zijn kon beleven zonder mee te voelen met de onze werkgroep ontstond binnen naburige personages dat was een eerste belangrijk scholengemeenschappen en boog zich aan inzicht voor mijn literatuurdidactiek vankelijk over het ruime vak nederlands in de derde graad momenteel focussen we vooral bovendien verdeelt theo witte ook de lite op literatuur in de derde graad onderhavig raire verhalen in zes niveaus van flinterdun verslag is deels een wij verhaal waar domini naar vuistdik van gemakkelijk naar moeilijk que krols nico merciny nicole gestels en taalgebruik van personages in een herken ikzelf gelijk sporen en deels een ik verhaal bare omgeving naar moeilijk te doorgronden met eigen ervaringen individuen van eenvoudig naar onbetrouw baar vertelperspectief van een makkelijk te volgen verhaallijn naar een complexe struc tuur van veel gebeurtenissen naar veel zes niveaus van literaire beschouwingen en gedachten van een dui competentie delijk thema naar abstracte polyinterpreta bele motieven eindelijk had ik daarmee een het theoretisch inzicht van theo witte 2008 instrument in handen om de moeilijkheids 2009a 2009b metzemaekers witte 2009 graad van een boek te meten voordien april 2010 nummer 4 39e jaargang 40 geloofde ik nogal vlug dat een verhaal over belangrijk is dat we de leerlingen deelge een thema uit de leefwereld van jongeren noot maken van hun eigen leerproces ze geschikt zou zijn als huislectuur dat dat niet kennen de zes leesniveaus ze weten dat altijd klopt was een tweede ontdekking literaire teksten in zes niveaus kunnen val len ze beseffen hoe de motor van de lite zich baserend op de theorie van paul hersey raire competentie draait houdt theo witte rekening met verschil lende types leerlingen een leraar moet die types op verschillende manieren managen de ene leerling moet een sterke motive het leesportfolio rende leiding krijgen en de andere sporadi sche begeleiding het leesportfolio stel ik in de derde graad tso en aso voor als het verslag van jouw ook in het leerplan nederlands voor de groei in literaire competentie daarmee derde graad secundair onderwijs van vvkso engageert het leesportfolio zich op twee staat competentieleren centraal zie ook de vlakken groeimogelijkheden voorzien en bijdrage van wilfried de hert elders in deze een stappenplan uitstippelen de leesportfo vonk nvdr rr schematisch voorgesteld lio opdrachten voor het 5de en het 6de jaar figuur 1 competentiegroei kan beginnen moeten een leerlijn volgen waarbij de leer als een van de tandwielen draait en zo de ling ofwel zich aan een hoger niveau waagt andere tandwielen in werking stelt ofwel zijn vaardigheden in de huidige fase verder inoefent en uitbreidt zo groeit de literaire competentie figuur 1 de motor van competentie de stappen daarin zijn 1 het eigen literair competentieniveau vast stellen 2 een geschikt boek zoeken 3 de opdrachten analyseren en er een passende uitpikken plannen uitvoeren 4 reflecteren over leesgroei eigen competentieniveau in het begin van de derde graad stellen de leerlingen hun eigen competentieniveau vast door zichzelf te herkennen in de beschrijvin gen van de niveaus door een leesautobio grafie te schrijven een lievelingsboek mee te als de kennis over literatuur vergroot kan brengen en een collage te maken over ik en de vaardigheid om met literatuur om te lezen pedagogen kunnen hun bedenkin gaan groeien krijgt de leerling meer zin om gen hebben bij deze aanpak ze vragen zich met moeilijker teksten aan de slag te gaan wellicht af of het niet demotiverend werkt dan groeit zijn literaire competentie als iemand vaststelt hoe laag zijn niveau is 39e jaargang nummer 4 april 2010 41 of zullen andere leerlingen niet koketteren geschikte verwerkingsmethode met dat lage niveau en het zich verder gemakkelijk maken gelukkig leert de prak in het 5de jaar verwacht ik een creatieve ver tijk dat leerlingen zelden op die manier rea werking een structuuranalytische verwer geren ze zijn zelfs gefascineerd door die king een neerslag van leeservaringen elke niveaus aangenaam verrast zien ze dat ze verwerkingsmethode biedt verschillende ook op niveau 3 kunnen werken of ze dagen opdrachten waaruit de leerlingen mogen zichzelf uit om een moeilijker boek te probe kiezen meestal staat ren erbij van welk niveau die opdracht is de leer zullen leerlingen lingen mogen niveau 2 niet koketteren met geschikt boek kiezen soms zijn ze dat lage niveau en verplicht aan te vullen het zich verder hoe raken leerlingen aan een geschikt met een opdracht van gemakkelijk maken boek keuzevrijheid blijft maar het is niveau 3 of 4 het is begeleide vrijheid een eerste inspiratie mogelijk dat opdrach bron zijn de lijsten de leerlingen surfen ten en boeken niet van hetzelfde niveau zijn en kiezen op boekenzoeker org op je kunt een roman van niveau 4 op niveau 2 lezenvoordelijst nl of op delees bespreken maar evengoed kun je een lijst be de tweede bron van ideeen ligt in gemakkelijk boek in zijn maatschappelijke de literaire actualiteit die verkennen ze uit context plaatsen voerig in het eerste trimester van 5 en 6 ze verantwoorden hun boekkeuze de leraar creatieve verwerking wijst op adders onder het gras der hippe stichting lezen 2003 bood bij het opstar sites en op revelaties daarna lezen ze een ten van het project fahrenheit 451 aantal bladzijdes op basis daarvan verwer fahrenheit451 be een waaier van verwer pen of kiezen ze definitief hun boek kingsmogelijkheden daarop zijn de vol gende keuzes geinspireerd voorbeeld 1 voorbeeld 1 creatieve verwerkingsmogelijkheden in een doos acht voorwerpen verzamelen die verwijzen naar gebeurtenis sen niveau 1 personages niveau 2 ruimte niveau 2 3 tijd niveau 3 4 thema niveau 4 sfeer niveau 4 met uitleg een collage maken van twintig items foto s citaten niveau 3 met uit leg boekenoordelen vergelijken in de marge van een recensie in het rood aanduiden wat niet klopt en in het groen wat een juist oordeel is later enkele reacties verduidelijken niveau 3 4 april 2010 nummer 4 39e jaargang 42 boekpersonage uitbeelden in een opgevoerde monoloog niveau 3 4 op een boekenmarkt het manuscript van het boek promoten voor moge lijke uitgevers dat kan via gadgets een flyer een decor niveau 3 4 eerste aflevering van een soap schrijven die een vervolg is op het boek niveau 3 4 quiz leiden met klasgenoten die tien fragmenten bij tien illustraties moe ten plaatsen niveau 2 boekenwandeling organiseren naar geschikte locaties om er fragmenten voor te lezen niveau 3 van een gebeurtenis in het boek een nieuwsitem maken met tekst voor ankerman met reportage en twee interviews ter plaatse niveau 2 3 een quiz leiden met eenduidige feitenvragen waarvan het antwoord in het boek te vinden is niveau 3 als boekpersonage een brief schrijven aan de regisseur van een verfil ming met commentaar op de fysieke verschijning van de personages de verhaallijn het decor in de film niveau 4 structuuranalytische verwerking het 5de jaar een interview af van een ten de structuuranalyse blijkt een zware dobber minste vijf jaar oudere colezer de vragen om alleen aan te pakken daarom voorziet gaan over de leesact zelf de leeservaringen het leesportfolio van 5 een tamelijk creatieve in verband met de personages de gebeurte aanpak van de structuurelementen persona nissen en de structuur inspiratie voor de vra ges tijd en ruimte de opdracht is een inter gen vinden de leerlingen in typevragen view met een personage schrijven met focus gebaseerd op aidan chambers 1995 en op op uiterlijke kenmerken leeftijd woon joop dirksen 1997 2001 2005 al pratend plaats beroep karakter gevoelens beleving gaan ze van neutrale vragen aan de colezer van de gebeurtenissen relatie met de andere naar uitwisseling van leesbevindingen personages bij de bespreking van een roman over wereldoorlog i stellen de leer de leerlingen van het 6de jaar gaan een stap lingen een fotoalbum samen met focus op verder zij confronteren hun leeservaringen het decor en de geografische achtergrond met die van recensenten dat is behoorlijk en op de historische leefomstandigheden moeilijk omdat de taalrijkdom van de recen waarin het verhaal speelt sent de leerlingen zo overdondert dat ze nog amper toekomen aan de expressie van hun leeservaringen allerindividueelste leeservaring een moge om hun eigen leeservaringen te toetsen aan lijke aanpak gaat zo voorbeeld 2 die van anderen nemen de leerlingen van 39e jaargang nummer 4 april 2010 43 voorbeeld 2 leeservaringen toetsen de leerlingen lezen een prijsbeest dat is een prijswinnaar of een geno mineerde van de gouden uil cross over en volwassenen van de ako literatuurprijs en van de libris literatuurprijs op de lijst heb ik niveau aanduidingen bijgevoegd in een vragenkader vellen de leerlingen een oordeel over het verhaal en geven ze argumenten zie jose vandekerckhove 2009 in een identiek vragenkader brengen ze het oordeel van een recensent in kaart in een schrijfkader vergelijken de leerlingen hun persoonlijke oordeel en de argumenten met het oordeel en de argumenten van de recensent poeziebloemlezing nemen en reflecteren voor elke boekver aangezien poezie dikwijls meer vertrouwd werking maakt elke leerling een analyse van heid met literaire verwoording vereist staat de opdracht en een planning na elke boek deze verwerking in het 6de jaar gepland ik verwerking reflecteert hij over zijn boek bied een lijst dichters met gemiddelde keuze zijn lezen zijn pogingen om in het niveaubepaling van dichters bij wijze van boek door te dringen zijn planning en over voorbeeld toon hermans is niveau 2 leo wat hij geleerd heeft in verband met litera nard nolens is niveau 4 5 de leerlingen zoe tuur voor dat laatste plaatst de leerling zijn ken vijf gedichten en voor de bespreking eigen inspanning en doorzicht naast de kiezen ze uit een lijst verwerkingen met niveaubeschrijvingen van theo witte niveauaanduiding zo focussen ze op inhoud niveau 2 op wat de inhoud met hen doet de leraar evalueert na elke boekverwerking niveau 2 op beeldspraak niveau 2 op het literaire gehalte van de bespreking hij klank en inhoud niveau 2 op voordracht doet dat met waarderingsschalen die de en inhoud niveau 3 op taal en symboliek leerling kent vanaf de tweede boekverwer niveau 4 op stijlrichting niveau 4 op bio king zou de leraar ook moeten vergelijken grafie van de auteur niveau 4 5 met de vorige en op basis daarvan zou hij een waardering moeten geven voor de inspanning om aan het eigen competentie reflectie niveau te werken de praktijk leert dat zoiets niet systematisch vol te houden is de reflec leerlingen moeten zicht hebben op hun tie van de leerling blijft dus voorlopig de eigen leesgroei daartoe moeten ze afstand enige groeimeter april 2010 nummer 4 39e jaargang 44 het leukste vond ik het lezen van het boek zelf en het moeilijkste de zelfeva luatie want ik moest goed nadenken over wat ik geleerd had wat ik geleerd heb uit dit boek de ramkoning van rose gronon is dat de auteur persoonlijke ervaringen en gevoelens aan de personages meegeeft rose gronon verzet zich tegen de dominante mannenmaatschappij en dat zie je duidelijk in klytaimnestra ik heb voor deze taak onderzoek gedaan op het internet en gezien dat de griekse mythologie vaak gebruikt wordt en her schreven naargelang van de tijdsgeest maxime degenaers 6 emt ik heb geprobeerd mijn literaire grenzen te verleggen door een boek van een hoger niveau te kiezen en er diep op in te gaan ik zocht tijdens het lezen naar achterliggende en eventueel symbolische betekenissen britt mattys 6 mtwe uit reflectieverslagen van leerlingen literatuurlessen iedereen die iets maakt wil dat graag als een leesportfolio een bundel huiswerk is taalsteun showen die nooit binnen de klas functioneert zullen de leerlingen vlug gedemotiveerd geraken we bieden taalsteun met een schrijfkader im mers iedereen die iets maakt wil dat om te reflecteren voorbeeld 3 en of met graag showen daarom lassen we litera emotieve woordenschat voorbeeld 4 om tuurlessen in waarin we de leerlingen uit hun leeservaringen te verwoorden drukkelijk verwijzen naar de leesniveaus en naar hun leesportfoliotaken voorbeeld 3 schrijfkader voor procesevaluatie 1 drie regels tekst over het verloop de uitvoering van de achtereenvolgende stappen verliep vlot plezierig moeizaam zonder moeilijkheden met nogal wat oponthoud door omstan digheden met veel moeite zeg wat moeilijk was wat je leuk vond waar je moeilijkheden hebt onder vonden hoe je die hebt proberen te overwinnen 39e jaargang nummer 4 april 2010 45 wat ik uit deze taak geleerd heb in verband met werken is dat 2 tien regels tekst als zelfevaluatie voor deze boekverwerking heb ik mijn best gedaan dat blijkt uit geef ten minste twee bewijzen het verhaal dat ik gelezen heb kan ik in het schema van theo witte onder brengen op niveau geef het cijfer dat heeft te maken met vat hier in vijf regels de verhaalelementen samen die de doorslag geven voor de niveaubepaling personages taalgebruik perspectief verhaallijn chrono logie handeling thema en motieven nadat ik het boek gelezen en besproken heb heb ik nieuwe inzichten in ver band met literatuur verworven ik omschrijf ze als volgt ik mag dus besluiten dat ik de grenzen van mijn literaire competentie heb uitgebreid april 2010 nummer 4 39e jaargang 46 voorbeeld 4 emotieve woordenschat ontroerend onaangedaan sentimenteel hard teder ruw waardevol waardeloos beangstigend rustgevend somber opgewekt kwetsbaar stoer romantisch realistisch geestig ernstig raak nergens op slaand rustig onrustig beknopt uitvoerig afstandelijk betrokken passioneel nuchter kinderlijk rijp zwaarmoedig levenslustig alledaags uitzon derlijk blind date met een boek gebeurt interactief leerlingen stellen elkaar vragen over inhoud personages vertelper om de structuuranalyse in te slijpen herha spectief titel thema en ze beoordelen len we in het begin van het 5de jaar de vak elkaars antwoord elke vraag krijgt uitdruk begrippen en structuurelementen die nodig kelijk een competentieniveau opgekleefd zijn om over een boek te spreken in con zo krijgen de leerlingen een idee van creto organiseren we een blind date met een omgaan met literatuur op een steeds hoger boek elke leerling krijgt een boek dat gekaft niveau uit hun reflecties blijkt dat creatief is zodat de buitenkant en lezen meer inzicht en meer zin geeft in lite de titelbladzijde onlees ratuur kan het wat baar zijn hij leest de eer worden tussen dat ste bladzijdes en probeert boek en mij de historische tijd de geografische ruimte de de inktaap stijl en de personages te beschrijven met de juiste elk jaar neem ik met vrijwilligers deel aan de vaktermen zo verhoogt zijn kennis van de inktaap inktaap org de juryleden literatuur hij besluit met een antwoord op komen uit de derde graad secundair onder de vraag kan het wat worden tussen dat wijs de jurygesprekken volgen ongeveer dit boek en mij mogelijk verandert hierdoor pad ook zijn attitude tegenover lezen en litera vergadering 1 spontaan reageren op tuur de eerste bladzijden vergadering 2 leeservaringen bij het tijdens het schooljaar oefenen we in het hele boek uitwisselen bespreken van verhalen en fragmenten we vergadering 3 analyseren van de be werken stapsgewijs uitdrukkelijk verwijzend langrijkste structuurelementen naar de niveaus en stellen scherp op niveau vergadering 4 belang van de auteur in 4 vragen bijvoorbeeld zoek alle voorspel de literaire actualiteit onderzoeken lende vooruitwijzingen daarmee verhoogt de vaardigheid af en toe bespreken we elk jaar bestaat de meerderheid van de jury klassikaal een fragment of een verhaal dat leden uit leerlingen van het tso elk jaar 39e jaargang nummer 4 april 2010 47 begin ik met een bang hart als ik merk hoe anderzijds moet de leraar de boekenkeuze algemeen gelauwerde groteliteratuurprijs begeleiden boekenlijsten zijn altijd slechts winnaars jurycommentaren krijgen als het algemene richtsnoeren de leraar moet een had wel wat korter gekund waarom oordeel kunnen formuleren als een leerling gebeurt er niks in dat boek pure niveau een bepaald boek voorstelt hij moet infor 1 praat dus maar in de loop van de matie over het niveau en tips voor de ver gesprekken geschiedt het wonder het slot werking kunnen geven hier is de eis dat de debat op school is altijd van een verbluf leraar kennis heeft van de canon en van het fend niveau vorig jaar was het scherven actuele boekenaanbod bovendien zijn er gericht a f th aan de beurt niveau 6 nog andere leerplandoelstellingen te realise volgens lezenvoordelijst nl op de ren voor de leraar betekent literairecompe slotdag stelde een leerling van het 6de jaar tentiegroei bevorderen extra werklast tso intelligente vragen aan a f th over ver doken aanwijzingen voor een vervolg op de onderhavige roman beoordeling cijfer leerlingen willen boter bij de vis als ze er bedenkingen bij onze aanpak veel tijd aan besteed hebben willen ze ook een mooi cijfer we proberen daaraan tege een reeks bedenkingen dringt zich op moet te komen en met schalen te werken de leerlingen krijgen vooraf de beoordelings begeleiding van het ontwikkelingsproces schalen zodat ze ook leerlingen willen hun eigen prestaties bij boter bij de vis als de leraar wacht een stevige taak enerzijds een schaal kunnen ze er veel tijd aan moet hij de leerlingen op maat begeleiden plaatsen toch blijft een besteed hebben in hun ontwikkelingsproces de weinig ge cijfer toekennen een willen ze ook een motiveerde leerling heeft daarbij een sterk moeilijke evenwichtsoe mooi cijfer relatiegerichte aanpak nodig een leraar fening de leraar moet moet kunnen zeggen je kunt deze taak op de leerling voldoende dat niveau wel aan je hebt immers al gemotiveerd houden om bij een volgend getoond dat je er goed in was tijdens de les boek weer aan de slag te gaan maar moet bijvoorbeeld maar zo n begeleiding veron tenslotte oordelen over inzicht en inzet zie derstelt dat de leraar per leerling een boek ook de bijdrage van ludo heylen elders in houding bijhoudt van alle prestaties en com deze vonk nvdr rr petentievorderingen april 2010 nummer 4 39e jaargang 48 niveaus in de evaluatie onvoldoende niet alle taken uitgevoerd en of van internet geplukt duidelijk niet of oppervlakkig gelezen bijna voldoende wel alle taken uitgevoerd maar uitsluitend algemene uitspraken die op veel verhalen van toepassing zijn en of vanaf de tweede boekverwerking geen vorderingen gemaakt ten opzichte van de vorige boekverwerking voldoende alle taken uitgevoerd af en toe geillustreerd met voor beelden uit het boek matige vorderingen gemaakt voorbeeldig alle taken uitgevoerd poging gedaan om dieper in te gaan op een aantal aspecten een aantal interessante voorbeelden uit het boek gehaald duidelijke vorderin gen gemaakt excellent nagedacht over alle behandelde aspecten en alles op een persoonlijke manier verwerkt veel verschillende voorbeelden uit het boek competentiegroei is duidelijk aanwezig reflectie van de leerling gen een beeld van hun evolutie in een de leraar leest ook de reflectie van de leer balansverslag ze krijgen een aantal vragen ling en houdt bij de beoordeling rekening aangeboden bijvoorbeeld wat heb je met de attitude hard werken voor een geleerd in verband met literatuur uit de leestaak moet beloond worden ook al haalt opeenvolgende boekverwerkingen en uit een leerling slechts verwerkingsniveau 2 als de literatuur in de les waar zie je vooruit hij pogingen doet om bewust aan zijn lee gang waar zit je leesgroei ze stellen dit sniveau te werken moet dat te zien zijn aan balansverslag voor op het eindexamen de quotering alleen wat is precies hard nederlands en krijgen de sterke tip mee werken en kunnen leraren altijd oordelen dat ze zichzelf als lezer zo gunstig mogelijk over de verhouding proces resultaat moeten voorstellen zoals bij een sollicitatie gesprek tot hiertoe levert dat deugddoende balansverslag resultaten op aan het eind van het 5de jaar maar vooral aan het eind van het 6de schetsen de leerlin chris de commer ks joma merksem chris de commer hotmail com 39e jaargang nummer 4 april 2010 49 bibliografie chambers a 1995 vertel eens kinderen lezen en praten amsterdam querido dirksen j 1997 een beheerste revolutie theorie en praktijk van het literatuuron derwijs in r rymenans h de jonghe red het schoolvak nederlands verslag van de tiende conferentie antwerpen 15 en 16 november 1996 beigem stichting hsn p 113 118 dirksen j 2001 cultuuroverdracht moet anders in a mottart red retoriek en praktijk van het schoolvak nederlands 2000 gent academia press p 81 88 dirksen j 2005 literatuuronderwijs en emotionele intelligentie in a mottart red retoriek en praktijk van het moedertaalonderwijs een selectie uit de 18de con ferentie het schoolvak nederlands gent academia press p 47 50 metzemaekers m witte t 2009 lezen voor de lijst in s vanhooren a mot tart red drieentwintigste conferentie het schoolvak nederlands gent academia press p 209 213 stichting lezen 2003 basishandleiding met les en bibsuggesties antwerpen vandekerckhove j 2009 de beoordeling van literaire werken referaat op wie is bang van het portfolio een tweedaagse over literatuuronderwijs leuven k u leuven slo nederlands p 29 41 witte t 2008 het oog van de meester een onderzoek naar de literaire ontwikke ling van havo en vwo leerlingen in de tweede fase stichting lezen reeks 12 delft eburon witte t 2009a het oog van de meester referaat op wie is bang van het portfolio een tweedaagse over literatuuronderwijs leuven k u leuven slo nederlands p 11 28 witte t 2009b ontwikkeling van literaire competentie vonk 38 4 april 2009 p 3 20 april 2010 nummer 4 39e jaargang a d v e r t e n t i e 39e jaargang nummer 4 april 2010