Literatuur in dienst van wereldoriëntatie

literatuur in dienst van wereldorientati e dana constands e waarom pak ik een boek of krant wat zoek ik eigenlijk als ik een gedicht ga lezen of de advertentiepagina een paar jaar geleden trof ik ergens een antwoord op deze vragen aan je zou vijf leesintenties of onbedoelde effecten van lezen kunnen onder sch e iden 1 informatie 2 bevestiging van eigen gevoelens ideeen verlangens 3 gevoel tot een bepaalde lezerskring te behoren 4 ontspanning vlucht uit werkelijkheid 5 estetisch plezier toege licht aan bv homerus toen ik ooit op school de avonturen van odysseus las ontdekte ik wel veel wetenswaardigs over scheepvaart bijgeloof en het menselijk ka rakter 1 ik vond het geweldig een homeruslezer te zijn 2 en zo nu en dan vond ik een formulering mooi 5 ik voelde me absoluut niet verwant aan odysseus herkende zijn gevoelens en gedachten niet 2 en als gevolg van de ve rtaalmoeilijkheden ging ik nooit helemaal op in het verhaal 4 ik zal de odysee dan ook nooit meer gaan lezen bovenstaande vijf kunnen ook dienen om de vraag te beantwoorden waarom je vrij nederland leest en ze gaan ook op voor jeugdige luisteraa rs en kijkertjes mijn nichtje ka ri n heeft bij oma erg genoten van het feit dat ze pippi langkous eindelijk ook eens gezien heeft 3 maar oma vertelde dat ze er niet veel van begreep en er haar aandacht nauwelijks bij had er was eens een meisje en dat heette ook ka ri n begin ik een bedtijdverhaal in de hoop haar met deze p ri mitieve vorm van zelfbevestiging 2 te vangen tot zeer grote verrukking brengt haar iets als ollekebollekerebusolleke olleke bolleke knol en zijn haar gevoelens daarbij niet verwant aan de mijne bij er is een grote norse neger in mij neergedaald 5 wat een lezer met een tekst uithaalt kan dwars ingaan tegen de bedoelingen van de schrijver voor een groot deel hangt dat af van aard stemming en behoefte van de lezer en waarom ook niet in de oorlog was lezen in het kookboek een sub li eme vlucht uit de werkelijkheid 4 men zegt dat de meeste vrouwen de recepten in de damesbladen alleen lezen om zich een goede huisvrouw te voelen 3 en er verder niets mee doen en ik geniet van de formule ri ngen uan een kookboek uit de vorige eeuw 5 in elk geval zijn deze vijf leesintenties heel bruikbaar als we willen nadenken over de lezer en dat moeten we als we willen nadenken over het leesonderwijs het onderwijs in fictionele teksten op scholen voor voortgezet onderwijs avo vwo ri cht zich over het algemeen niet op alle vijf de leesintenties van de leer li ng er wordt vooral een sterke nadruk gelegd op het derde aspect als literatuuronderwijs voo rn ame lijk bestaat uit het verschaffen van informatie over al die boeken die men gelezen hoort te hebben volgens de groep waar de leraar zich toe rekent wie de leraar aardig vindt of opkijkt tegen het mili eu wiens mening hij verkondigt komt dikwijls daarom tot het lezen van klassieken die je gelezen moet hebben om mee te tellen in die k ri ngen d e 42 eigen clan van leeftijdgenoten i s echter meestal invloedrijker dan kan er aandacht besteed worden aan alle mogelijk en onmogelijke vormkenmer ken het accent ligt daarbij vaker op de kennis van dan op het plezier hebben in of het dan ook bijdraagt tot de verdieping van het vijfde aspect is zeer te betwijfelen en dat is jammer het vierde aspect komt aan de orde als leraren zomaar eens wat voorlezen met de bedoe li ng de leer li ngen even te laten ontsnappen uit de rea li teit van alledag sinds we zo nodig in doelen en toetsen zijn gaan denken gebeurt dat misschien minder dan vroeger toch is het belangrijk dat de leer li ngen he ri nnerd worden aan deze functie van het boek vlucht in zakformaat handzamer dan de tv en minder storend voor anderen dan de transistor het is wel opvallend dat ik me altijd nog wat schuldig voel als ik een boek lees om de tweede reden heeft het onderwijs dat aspect bedo rven door het als minderwaardig of onbelangrijk voor te stellen in mijn schooltijd is er nooit een les besteed aan het bespreken van het al of niet aanvaardbaar zijn van de gevoelens of gedragingen van de hoofdpersonen het leek wel of dat er niets toe deed maar hoeveel kinderen en andere mensen lezen vooral om zichzelf terug te vinden in een hoofdfiguur zodat ze zich minder alleen voelen en we zeggen wel dat het lezen van fictie bijdraagt tot de vorming van de persoonlijk heid maar in het voortgezet onderwijs du rven we er nauwelijks op in te gaan en het zou zo goed kunnen praten over mensen uit een boek is veiliger dan over jezelf praten en minder kwetsend dan over een klasgenoot jawel bij een aantal leraren gebeurt het maar vermoedelijk altijd incidenteel als het boek toch om een andere reden aan de orde is waar blijft de cursus persoonsvorming die via li teratuur rollenspel film een aantal kanten van het menselijk karakter bespreekbaar maakt hetzelfde geldt eigenlijk ook voor het informatieve aspect als legitime ri ng van het literatuuronderwijs wordt het vaak genoemd kinderen in aanraking brengen met ande re culturen opvat ti ngen omstandigheden waardoor de b li k verruimd wordt er zijn leesboeken voor de lagere klassen die een schat aan mate riaal bevatten wat zou het niet geweldig zijn als we daar uitgebreid op in konden gaan in samenwerking met de leraar geschiedenis aardrijkskunde of maatschappijleer voor de hogere klassen hebben we alleen voer voor polemologen 2 waar verschillende opvattingen over de oorlog moeten blijken uit een aantal helaas a ll een nederlandse teksten uit de laatste vijfhonderd jaar daarn aast bestaat er natuurlijk een grote hoeveelheid romans gedichten en toneelstuk ken uit binnen en buitenland die te gebruiken zouden zijn maar wat doen we uit een klein aantal nederl an dse werken halen we samen met de leer li ng wat informatie het karakter van bazip de knevelarij van de inlandse bevolking het standpunt van mu li sch en dat was het dan weer voor vandaag waarom gaan we niet verder waarom doen we er niet wat mee met we lezer bedoel ik natuurlijk ze is het probleem misschien dat de li teratuur dan in dienst zou staan van een niet li terair doel en dat we d a t wellicht niet zuiver vinden of vergis ik me deerlijk gebeurt er wel veel op het gebied van wereldo ri enta ti e met behulp van li teratuur in het voo rt gezet onderwijs zijn er dan op het artikel van te n 43 brinke3 dat dit aspect voorstond alleen daarom geen reacties gekomen omdat iedereen het al zo vanzelfsprekend doet is het duivels toeval dat ik nooit in aanraking kom met leraren die er zich mee bezig houden wie wijst me dan terecht noten 1 d wap les b b e r elson f r br a d shau wha t reading does to people chicago 194 0 p 74 2 w dro p f c h v an gestel j w s t een bee k voer voor p olemo logen oo rlog en vrede in de nederlandse literatuu r groningen 1 969 variaties op een thema 3 j s t en bri n k e projec t wer k met literaire en taalvaardige componenten in m oer 1971 p 73 76 trouwens ook bij h j hoe l aa r gedachten ove r de o rientatie van het literatuuron de rwijs i n moer 1972 p 84 90 44