Literatuur komt uit je hart. Leesdossieropdrachten in de Tweede Fase.

rolinka schipper damse dichtgenootschap nil volentibus arduum misschien was u terwijl u het las net zo verbaasd als ik leerlingen hebben dus wel literatuur komt uit je hart gevoel voor literatuur en zijn in staat om hun leeservaring in rake woorden om te zetten leesdossieropdrachten in de gelukkig kan deze leerling bovenstaand stukje tekst later nog eens nalezen want al haar tweede fase opdrachten zijn verzameld in een leesdossier een verzameling van evaluaties ervaringen en verwerkingsopdrachten in het kader van de vernieuwingen van de tweede fase is dossier vorming een voorstel van de vakontwikkel volgen s de nie uwe ex am e nvoors te lle n ha vo en groep voor het literatuuronderwijs in theorie vivo m oe t in 199 8 op alle sch o len het lees doss ier en hier en daar in de praktijk bestaat het o nderdee l vorm e n van h e t literatuuro nde rwijs daar leesdossier natuurlijk al veel langer publica op voo ruitlop end z ijn vers c hille nde sc hole n b ez ig de ties van onder andere wam de moor mar v e rschillend e moge lijkh e den te verk e nn en van h e t gitka van woerkom en wiebo spoelstra l ees doss i e r in de lesprakt ijk wat houdt h e t prec ies maakten me nieuwsgierig de vrij theo in ho e kan het l eesdo ss i e r he t b este ingev oe rd retische verhandelingen riepen een belangrijke worde n in moe r 6 h e t th e manummer over de vraag op hoe werkt een leesdossier in de tweede fase we rd ee n prakt ij kb eschrijving gege praktijk van mijn stageschool v e n van h e t ov e r betuwe coll ege dat sinds 1 993 m e t h e t le es dossi e r we rkt op he t streek in ede een verantwoordin g was men nog niet bekend met werken met het lees dossi e r op deze sc ho ol ve rz orgde rolinka voordat ik overga tot mijn lesideeen en een schipp e r in 1996 als dio do ce nt in opleiding een bespreking daarvan acht ik een verantwoor lesse ns eri e waarin het lees d oss ier centraal s tond ding noodzakelijk de lessenreeks is een voor in dit artik e l b eschrijft z ij dez e lessenserie zichtige eerste s tap in de ri chting van het daarbij plaats t ze d e l eesdoss i e ropdra cht e n in d e studiehuis waarin zelfstandig leren en werken co ntext van h e t s tudiehuis en de ni e uwe e xam e n centraal staan mijn uitgangspunt was ze e r e isen praktisch van aard ik wilde een antwoord vinden op vragen als hoe werken l ee sdossieropdrachten in de prak de didactische reisve rhalen van mijn v r ienden tij k z ijn w e l wat onwe rk e lijk van taalgebruik dat is hoe krijg ik mijn leerlinge n op e e n meer jamm er er moge n be s t m e er echte em o ties in ik zelfverantwoordelijke wijze aan het werk d enk dat je m e t emoties de m ense n kunt bo e ien hoe beoordeel je leesdossieropdrachten hi e r in de herb e rg m e rk ik dat and e re schrijvers de lesideeen zijn natuurlijk niet allemaal t och oo k v oo rzi ch t ig di e kant op will e n he t e nige ni e uw ze zijn s terk bepaald door ideeen die is dat ze vanuit am s terdam nog s t eeds m e t ideeen ik tijdens mijn vooropleiding verzameld heb kom en die tege n onz e ideeen ingaan zij z egg en in dit a rtikel be s chrijf ik mijn ervari nge n met goede literatuur k o mt voo rt uit goe d vak enkele leesdossieropdrachten in de praktijk man schap het i s geen poging om nieuwe lesideeen te nee goede literatuur komt uit je hart formuleren de le s senreeks wijkt af van het normale deze tekst is afkomstig van een leerling uit 5 lesprogramma voor 5 vwo dat op het streek vivo op mijn stageschool het streek in ede in ede gegeven wordt literatuuronderwijs is in antwoord op de opdracht om zich in te gebaseerd op de methode ned erlandse litera leven in de achttiende eeuw en zich voor te tuur van j a dautzenberg er is in 5 vwo stellen een schrijver in die tijd te zijn zet veel aandacht voor tekstanalyse en literaire de leerling zich hier af tegen het amster begrippen de leerlingen zijn gewend aan he t 44 moer 1997 2 zelfstandig uitwerken van de opdrachten bij het eindcijfer kwam tot stand door het totaal de methode en aan een leerkracht die vooral aantal punten van de tien opdrachten bij frontaal lesgeeft elkaar op te te ll en maximaal ioo punten en de methode nederlandse literatuur is vooral te delen door io de opdrachten 2 en 5 waren gericht op het toepassen en reproduceren van uitzonde ri ng op de rege l de leerlingen kon kennis om deze methode te vervolmaken en den hie rv oor gemakke lijk io punten verdie om een bijdrage te leveren aan de zelfverant nen mits ze zich aan de afspraken hielden woordelijkheid van de leerlingen maakte ik uitgangspunt voor het eindcijfer was een 6 tien leesdossieropdrachten dat een aantal goed immers to maal 5 punten goed maar opdrachten gebaseerd is op jeugdliteratuur en een 5 als eindcijfer dat zou onre chtvaardig niet op volwassenliteratuur heeft te maken zijn het b e oordelings model vormde een met mijn eigen afstudeerscriptie en bevlogen compromis tussen directe feedba ck op het heid leer en leese rv a ri ngsproces van de leerling en het c ijfe rsysteem dat d e lee rlin gen gew end tijdens mijn stageperi ode heb ik mij de waren vrijheid gepermitteerd om het examenpro deze manier van to e ts e n lijkt vrij ingewik gramm a gedur e nde een paar weken een beet keld in de praktijk bl e ek de methode echter je uit het oog te verliezen niet het pro helder te zijn van opzet d e leerling kon door gramma a ll een was belangrijk maar de bele middel van tus sentijd s e metingen zijn eige n ving en het ervaren van de li teratuur waarbij studieproces bewaken een citaat uit exam en de taal diende als creatief instrument taal e n in het studie huis twee de fase stuurgroep profi e l literatuur moeten immers leven voortgeze t o nderwijs voortgangstoetsen zijn v oor een l eerling o m planning en beoordeling verschill end e rede n en van be lang in eerst e ins tantie vanwege de planning van zijn of haar st udie een de le e rling e n in 5 vwo kregen binnen e e n leerling dient hiertoe informatie te krijgen ove r zijn tijdsbestek van vijf lesweken tien opdrachten of haar res ultat en op het gebie d van kenni s en om ze meteen maar op hun zelfverant inz icht en vaardigh ede n wannee r d e leerlingen woord elijkheid te wijzen maakte ik van de zelf meer verantwoorde lijkh e id krijgen ove r hun eers te vier opdrachten voor het dossier t huis s tudieverloop moet en ze da a rvoo r oo k goe de ins tru werkopdrachten de opdrachten bleken al m enten krijgen p 20 snel een aangen ame afwi sse ling op de norma na de eerste vier opdracht e n en de ee rs te le l ess en literatuur te zijn en op vier leerling e n schriftelijke beoordelingen bleek a l snel dat na l e verd e iedereen het dossier op de afge de leerlingen met meer vragen ble v e n zitten sproken dag in om vluchtgedrag in de dan ik aanvankelijk had gedacht ik besloot resterende weken te ondervangen en belang de opdrachten 5 tot ro in de klas te laten rijker nog om de leerling inzicht te geven in maken waardoor ze de gelegenheid krege n het e igen studieproces voerde ik naast een tot het ste llen van v ragen de einddatum sch ri ftelijke b eoorde li ng niet aan de instruc bleef gelijk maar een a antal l es sen verand e rde tie gehouden leesmotieven ontbreken p ri van door mij geplande les stof en huiswerk ma a rgumentatie etce tera een puntensy s in vrije ruimte voor de mees t e leerlingen teem in om de leerlingen voortdurend te betekende dat in de de praktijk alleen huis blijven motiveren werk als je in de klas niet hard genoeg werkte o punte n je hebt de opdracht niet of de opdrachte n zeer slecht gemaakt 4 punte n je hebt aardig je best gedaan de leerlingen kregen vooraf een stencil met maar de instructie bij de op de tien opdrachten in de klas voorzag ik de dracht niet goed opgevolgd l e erlingen v a n aanvull end materi aal met daar 5 punten goed in voorbeelden van haiku s be eldgedichten to punten je blinkt uit in vergelijking gedichten van toon te ll egen enzovoo rt niet met de rest van de klas bekende termen zoals bijvoorbeeld l e esmotie f 1997 2 moer 45 opdracht 1 schrijf een leesautobiografie vanaf je kleutertijd tot nu toe verzin voor elke leesfase in je leven een leesmotief opdracht 2 kies een gedicht en motiveer waarom je juist dit gedicht gekozen hebt opdracht 3 stel dat je auteur bent in de 18e eeuw schrijf kritisch in 400 woorden op hoe je aankijkt tegen de eeuw waarin je leeft vertel bijvoorbeeld iets over je tijdgenoten ben je het eens met hun ideeen wat schrijf je zoal welk genre heeft je voorkeur waarom gebruik voor deze opdracht de theorie uit nederlandse literatuur van j a dautzenberg p 112 141 opdracht 4 kies een boek van jouw boekenlijst de lijst waar je zojuist een proefwerk over hebt gemaakt schrijf een brief aan de hoofdpersoon waarin je zijn haar houding ten opzichte van andere figuren kritisch bekijkt je mag de houding van de hoofdpersoon goedkeuren maar ook afkeuren voor 5 punten moet je voldoen aan de volgende eisen je schrijft kritisch geeft een duidelijk beeld van de hoofdpersoon en de andere figuren gebruikt gegevens uit het boek en geeft een behoorlijke argumentatie totaal 400 woorden opdracht 5 schrijf een beeldgedicht en een haiku je krijgt van mij enkele voorbeelden in de klas voor 10 punten moet je de opdracht verdubbelen dat betekent dus dat je twee haiku s en twee beeldgedichten schrijft opdracht 6 connie palmen ontving onlangs de ako literatuurprijs stel dat jij voorzitter bent van een literair gezelschap wie komt er dit jaar in aanmerking voor een dergelijke prijs kies een boek van na 1985 schrijf een ju ry rapport van ongeveer 300 woorden en geef een prima argumentatie opdracht 7 kies een plaatje uit en schrijf een sfee rv erhaal zie bijv eibelle of viva opdracht 8 zet het sfee rv erhaal uit opdracht 7 om in een bericht voor de krant 400 woorden formeel taalgebruik zoek hierbij een illustratie opdracht 9 verdiep je in het werk van toon teltegen willem witmink en ted van lieshout je krijgt hie rvoor van mij drie stencils met gedichten kies een dichter uit het rijtje en vertel in 350 woorden waarom juist dit werk zo bijzonder is denk aan je argumentatie en citeer uit gedichten vergelijk het werk van de dichter met het werk van de andere dichters opdracht 1 0 schrijf een sonnet naar aanleiding van een foto uit je eigen album plak deze foto in je dossier en denk aan de vormaspecten van het sonnet voor een beschrijving zie nederlandse literatuur j a dautzenberg afbeelding i de tie n le es dossie ropdrachten 46 moer 1997 2 li chtte ik in de klas toe evenals het nut ofwel vooral de teg en s telling tussen de twee couplette n de doelstellingen van de opdrachten sprak mij aan het eerste ged eelte va n rus t e n h e t beoordeli ng vond plaats na elke opdracht fei t datje n iemand hebt om voo r te leven tegenove r de leerlingen waren vrij wat betreft de volg h e t twee de ge deelte waarin de wanhoop tot uiti ng orde van uitwerking zie voor de beschrij k o mt leve n voor j e dierbaren dat is mo oi ving van de opdrachten afbeelding i hieronder geef ik per opdracht de doelstel opdracht 3 een verwerkingsopdracht waar lingen en overwegingen die aan de opdrach bij de leerling zich moet inleven in de theori e ten ten grondslag liggen deze worden omlijst over een tijdperk deze opdra cht gaat verder met enkele opmerkelijke citaten uit leesdos dan het reprodu c eren van feiten door het siers van le e rlingen uit 5 vwo verwerken blijft de th eori e lange r hangen tevens krijg ik als le e rkracht een goede opdracht r in opdracht i brengen leerlin indruk van wat de leerlingen pre cies onthou gen hun eigen leesgedrag in kaart door den he bben en wa ar het nog s chort a a n leesmotieven en leeskeuzes te verwoorden kennis in dat laatste geval lijkt mij een deze opdracht draagt bij tot bewustwording a anvullende opdrac ht op zijn pla ats van het leesgedrag waarom lees ik en waar een voorbeeld v a n e e n uitwerking van deze om zou ik willen lezen de opdracht zet de opdra c ht staat in de inleiding van dit art ikel leerlingen aan tot een voorlopige reflectie aan het begin van het leesdossier opdracht 4 naas t h et kunne n analyse ren van een boek moet er naar mijn ide e ook uit een lees autobio grafi e van een leerling aandacht zijn voor de b el eving van de leerling ik h e rinner me n og go ed dat ik hee l rus tig we rd en de m eningsvorming in de z e opdrac ht zijn zodra de juffrouw sprookjes begon t e vert elle n deze ele menten opgenomen sprookjes v o nd ik alt ij d spann e nd en le uk want ze het vol gende c it a at is afkomstig uit een b ri ef h e bb e n ee n ge lukkig e inde toen ik had lere n leze n van ee n leerling aan r ex de hoofdpers oon in groep 3 en 4 leek het n e t alsof e r ee n nie uwe van he t go ude n ei wereld vo o r me op e ng ing ik ko n nu ze lf leze n e n ik h e b erg vee l bewondering vo o r je je h e bt jouw ik kon leze n wat ik zelf wilde all een d e ge dachte ge liefde op o nm e n se lijk e wijze ve rlore n jo u w liefde was motiv ere nd geno eg om telken s aan ee n nieuw ging zov e r dat je je h e le leven aan haar raadse lach boe k of sproo kje te b eg inn e n tige ve rdwijning h ebt opgeofferd daarm ee wil ik zegge n dat je nie t geleefd h ebt op d e dag d at z ij opdracht 2 in mijn klas had ik ontde kt verdwee n ging j ij s amen m e t haar doo d jo uw dat de leerlingen vaak niet verd e r kwamen liefde was imm e rs immen s julli e hadd e n wel dan leuk of aardig wanneer ik z e monde onbe nullige ru zie tjes m a ar welk ste l h eeft dat nie t ling om een m e ning vroeg mijn les senreeks toch vraag ik mij af of zij gew ete n h eeft wat jij ove r recens eren voorafgaand aan deze less en vo o r haar he bt ov e r gehad serie bl eek d aarom ee n aar dige voo rbere i ding te zijn geweest op het ond e r woorden opdracht s de bedoeling in deze opdracht brengen v a n een eigen mening en argu was dat leer li ngen door midde l v a n een m e nten eleme nt uit d e natuur e en leven s wij s heid in met betrekking tot poezie waren de le er 17 lettergrep e n 5 7 5 tot uitdrukking bren li ngen gewend aan de poetische keuz e s van gen hi e rdoor ervaren de leerlinge n het c rea een methode of leerkrac ht het leek m e tieve sc hrijfproc es aardig om eens te kijken wat ze nu zelf de leerlingen waren zo merkte ik erg mooie po e zie vonden uitgangspunt van deze gehecht aan de pers oonlijke uitwe rkingen opdracht was de e igen keuz e en b eleving van van de opdrachten en durfd e n d ez e niet de leerling de keuze s waren zeer divers van hardop in d e klas voor te lezen om ze toch toon hermans tot vasalis elkaars werk te lat e n lezen en ze samenwer kend te l a te n l ere n we rd en dez e opdra chten uit de argumentatie van een leerling over een op twee pos ters geschreven d e posters kwa gedicht van neeltje maria min men uiteraard in de klas te hangen 1997 2 moer 47 een l e erling schreef op zo n poster vers chi ll ende schrijfstijl e n het ervaren van de b e tek e nis deze stijlen is denk ik een ba s is voor van mist kan een v raagteken het beoordelen van teksten zie bijvoor z ijn van o n s bes taan beeld opdracht 9 in dat opzicht pas s en de opdr a chten we e r wel in het leesdossier de beeldgedicht e n vonden de leerlingen opdracht 7 gaf ik in combinatie met opdracht moeilijker in tegenstelling tot de haiku s 8 opdat de leerlingen de verschi ll en maxi w e rden deze meer clichematig het doel van maal beleven een a a nvu ll ende opdracht had h e t sc hrijv e n v an een be eldge dicht was dat de natuurlijk kunnen zijn geef een bes c hrijving l eerling door midd el van een beeld de woor van de vers c hillende s chrijfstijlen die je d e n kon verst e rken e en leerling pakte dat ge bruikt h eb t ide e toch c reatief op en schreef in het beeld twee fragment en uit e en dossier opdracht van twee ballets cho e ntj e s 7 en 8 de eerste toon klinkt de voorstelling begint het was op ee n regenach tige morge n dat het het g o rdijn verdwijnt de dan seres ve rsch ij n t gez in jansen uit ti el b es taand e uit vade r pie t het lijkt als of ni e ts haar dee rt als of z ij zachtj es op mo e der jenny zoon je rik en do cht e r je mano n haar spitse n veert m e t z n all e n aan het ontbij ten waren toen de maar ni e mand in de zaal verm oedt dat zij pijn klok a c ht uur s l oeg s t o nd de vad er op s t opte z ijn heeft aan haar vo e t broodtromm el in z ijn attache koffer dee d z ijn vrouw e n kinde ren de g ro e ten e n ging op weg naar opdracht 6 deze opdrac ht had als opzet de het be las tingkantoo r waar hij we rkte l eerlingen bij de mod e rne hed e ndaagse lite ra tuur te b e trekken ook bij d e ze opdra c ht tie l wo e ns dag middag is ee n m eisje van o ngev eer wa s de in s tructie van groot belang jaart allen vi e r jaar oud op h et nipp e rtje gere d van de dood c ontroleerde ik snel aan de hand van lite s ochte nds o m streek s acht uur was er niets aan de rom enkel e l e erlinge n wa ren ge noodzaakt hand ve rklaarde de moe de r v a n h et m e isje om e e n nieuw boek uit de bibliotheek te hale n opdracht 9 met deze opdra c ht probeerde over de re dde r van afrika van guus kuij er ik de moderne jeugd lit e ratuur onder de sc hreef e e n l ee rlin g aandac ht van de leerlingen t e br engen toon waarom dit bo e k b ij mij z o h oog op de lijs t t ell egen en t e d van lie s hout waren nog s taat z al ik u ve rtelle n te n e ers t e h eeft het b oek onbekend van wi ll em wilmink hadden ze ee n duide lijke lyrische ins lag er ko m en v eel wel eens gehoord late r kwame n enkele gevoe le ns in voo r do ordat deze ge voel e ns zo le erlinge n naar m e toe om te vertellen da t ze pakkend gefo rmulee rd wo rde n is de s ituati e voor de een poster van ted van lie s hout in de leze r nog bete r te begrijp en e n kan de leze r zich nog bibliotheek hadden zien hangen ze waren er b e t er inleven in het verhaal oo k h e t ve rhaal op kennelijk mee bezig geweest het geven van zich i s aang rijpend een goede motiveri n g en h et kunnen bes chrij ve n v an opva lle nde taaluitingen in poezie e e n leerling op ontdekkingstocht in g em eng waren de voo rn aamste doelstelling en van de ge voe le n s van jules deelder schr eef opdracht 9 g e meng d e gevoelens beschrijft in twee wo or in t egenstell ing tot opdrac ht 2 vonden de den de manier waarop je h et b oe k lees t m e t leerlingen dit een mo eilijk e opdrac ht z e gem engde gevo e le ns in h e t beg in lijkt h e t ee n hadden de gedic hten immers niet ze lf uitge o n sam e nhangend ge h eel maar als je ve rder lees t zo cht het commentaar was niet minder blijk e n s tukjes teks t en opm e rkinge n s t eeds t e rug te amus ant ke ren ted v an lieshout lijkt m e m eer een man van h e t v olk zoals bred e ro was hij zal waarsch ijnlijk ook o pdra c ht 7 en 8 twee eenvoudige v eel p opulairde r z ijn opdrachten die op het eerste oog eigenlijk iemand anders schre ef in een seri eu s poe niet in een leesdossier lijken thuis te horen ik tis c h betoog ik vind dat ted van liesh o ut h eel wilde de leerlingen echter laten proeven aan s ubtiel zijn verhaal vertelt 48 moer 1997 2 opdracht 10 ook voor deze opdracht moesten d e leerlingen de theo ri e over het sonnet zelf ervaren de uitkomsten waren werkelijk s chitterend hier en daar kneep ik een oogje dicht wann e er h e t rijmschema niet helemaal u i tkwam maar de volta moest eri n de foto s zo uit het leven gegrepen een peuter op e en stepje een groepsfoto met leerlingen uit havo 4 het b eeld bij het volgend e gedicht is niet mo e ilijk voor t e stellen t het s tran d er z it een peut er aan h e t strand z ijn naam is eg b e rtja n die h eel goed sp e le n kan m e t t sch epje in z ijn han d 0 he t wa s eerst eb maar t wo rdt nu vloed en hij schept rustig doo r t kas t eel is s terk en hee l e rg goed de go lven komen e r niet doo r afb ee lding 2 foto b ij ge di cht het s trand maar oh daar ko mt h e t water aan dat s laat h e t bijna s tu k lee rkrac ht ee n tijdrov ende b e zi g h e id was maar hij laat zijn k as teel nie t gaa n nam ik m e t het oog op d e plu spunt e n van he t s yste em voor lief hij blijft m et bouwe n h ee l erg druk door het lez e n van d e v erwerkin g sopdrach hij gaat er tege naan ten voeld e ik me als le erkra c ht in de kla s to t hij d e vl oed nie t kan wee rs taan ac ti e f b etrokke n bij h et leerpro ces v a n de l eerlingen elk individu kw a m in de klas tot r ol va n d e leerkracht zijn recht terwijl iedereen to c h met h etz elfde bezig was in d e les had ik de tijd en ruimte al eerde r merkte ik op dat de l eerkracht om iedereen di e a anda cht t e geven di e hij of onmisbaar blijkt te zijn bij een d ergelijk zij ook e cht v e rdiende project anders gezegd ik werd geac ht er te n a het e xp eri m ent m erkte mijn s tageb ege zijn voor de l e erling niet all een fun ge erde ik l eider op dat de l ee rlinge n ze lfs t a ndig e r we rk als vraagbaak maar ook als begeleidste r en ten dan hij aanvankelijk h a d gedacht stimulator van het proces daarbij moest i k er op het str ee k in ed e i s het le es doss i er steeds voor zorgen dat mijn planning ook de po s itief ontvang en hamvr a ag van de se ctie planning van de leerling we rd het punte n sys n ederlands is echt er of de le ss enre e ks pas t teem ble ek een behoorlijke stok achter de binnen de voors tell en van d e vakontwikkel deur de vier punten resulteerden bovendien groep in het nauwkeu rig opvolgen van de instructie en het onmidde llijk vrage n om uitle g waar het leesdossier in theori e nodig hierme e s c hoof ik een stukj e ver antwoord elijkheid a f naar de leerling de in hoeverre pas t deze lesse nreeks nu binn e n leerling had in zekere zin invloed op zijn of de voorstellen van de vakontwikkelgroep haar leerproces en in direct ook op het het schoolonderzoek omvat afzonderlijk e eindcijfer door middel van tussentijd s e evalua toetsing van mondeling e taalvaardigh e id ties en toetsing dat de toetsing voor mij als schrijfvaardi gh e id oftewel h e t sc hrijven va n 1997 2 moer 49 een gedo c umente erde tekst als sluitstuk van concluderend kan ik ste llen dat mijn tien e e n s chrijfdossier d lite ratuur di e n 2 aan opdrachten voor het leesdossier raakpunten d e hand van ee n gesprek op ba sis van een door de blijken te hebben met de eindtermen van de lee rling s amengeste ld lees d os sie r vakontwikkelgroep uiteraard is het project e uit een exam endoss ier mo et blijken dat de niet zo diepgaand dat all e eindtermen hie rin leerling aan de eindterm betreffend e k e nnis over taal voldoende verwerkt zijn vraag voor mij e n taal ve rsc hijn selen h eeft vo ldaan blijft of dit in alle eenvoud inderdaad is wat h e t mo ge duidelijk zijn dat mijn opdrach de vakontwikkelgroep met het leesdossier ten voor a l pas s en binnen h et kader van het beoogt l eesdo ssi e r de opdrachten 7 e n 8 horen mijn s inzi e n s in he t schrijfdo ssier thuis de lee rlin ontbreken van vaardighede n gen moeten informatie verstrekken en ik citeer uit e en eindterm voor schrijfvaardigheid een aantal vaardigheden genoemd door de c a r d e l ee rling kan de ve rkregen informati e vakontwikkelgro ep zijn in mijn les sens erie ve rwoord e n in overeens tem ming m e t h e t gege ve n te vinden het kunnen analys e ren h e t int er doel e n i n ee n vo o r h e t aangeduide p ub lie k preter e n en beoordelen maar ook vaardig adequa te s tijl m e t ee n correct gebruik van de regels heden als beschrijven een eerste re a ctie op van d e sp e lling de inte rpun ctie e n d e z in sb o uw e n het werk een korte motivatie van een keuze van inh o uds en v o rm co nve nties zie bijvoorbeeld opdracht 2 en verdiepen de vakontwikkelgroep m e rkt op dat lees door middel van een verwerkingsopdracht vaardigh e id ee n re ceptief dom e in gekoppeld komen aan de orde evenals zelfstandig wer kan worden aa n een produ ctief domein ken en pl a nne n vaardighed e n die in het d e z e ov erl a pping komt bijvoorb ee ld tot s tudiehuis veel nadruk krijgen uiting in v erw erkings opdrac hte n binnen het e en belangrijke vaardigheid ontbr eekt helaas domein lit eratuur resten mij nog 8 ver namelijk het evalueren d e evaluati e h oudt ee n werkingsopdr a chten die vallen binne n dat e indoordeel in o ve r h e t boek en ee n e valuatie van de domein lit e ra tuur enk ele eindtermen voor e igen l eese rvari ng e n ve rdieping waarbij d e l eerling literatuur zijn van toepassing op dez e 8 onde r m eer aanda cht b es t eedt aan wat hij moe ilijk opdra chten eindtermen d r 3 t s 1 6 verwarre nd of o nduid e lijk vond de leerling kan a dequa te te ks tbenaderi ngs w ij e e n evaluatie niet te verw a rre n met de zen hante ren waarm ee minde r direct toegankelijke beoordeling van d e l e erkr a cht kan d enk ik teks ten of genres ge lezen kunn e n wo rden plaatsvinden na de lessenreeks wil je de de leerling kan z ijn p e rsoo nlijk le ese rvaring leerling ec hter inzicht geven in h e t eigen b eschrijve n v erdiep e n e n evalu e ren zie op studieproces dan zou een evaluatie na het dra c hten 1 2 4 6 9 maken van elke afzonderlijke opdracht van de lee rling kan een lees doss ier s am en s te ll en groot b elang zijn aanvullende opdrachten waa ri n hij ve rs lag uitbre ng t van ge leze n te ks ten in verband met deze e valuatie kunnen dan uitgewe rkte op drach ten en opge dane leese rva ringen bijvoorbeeld zijn heb ik ind e rdaa d duid e als n ee rs lag v an z ijn literaire ontw ikk eling lijk gemaakt welk genre mijn voorkeur he eft bij opdracht 3 ben ik voldoende binn e n de s ubdomeinen lit eratuurg eschied e kritisch geweest bij opdracht 4 heb ik nis en lite r a ire begrippen vallen de opdrach rekening gehouden met de vormaspe c ten ten 3 s en ro uit de e indt ermen d 2 1 e n v a n het sonn e t bij opdracht zo niet 3 r a lleen l e ren door doen maar ook leer d e lee rling h eeft ee n ov e rz icht va n de h oofdlijn e n lingen leren le re n van de literatuurgeschi ede nis dat wil zegge n e e n volgende ke e r zou ik nog mee r aan k enni s van b elangrijke verschuivingen in de l oop dacht besteden aan samenwerkend leren zoals der tijd te n aan z ie n van inho ud vo rm e n opva ttin dat in opdracht 5 gebeurde leerlingen heb ge n ben niet all een een leerkracht nodig maar d e lee rling is in s taat bij bove ngenoemd e activi ook elkaar t er ondersteuning van het leerpro t eit e n gebruik te maken van h e t g angbare b egrip c e s voor he t geve n van bruikbare feedback p enapparaat e n tip s in begrijpelijk taalgebruik een bijzon 5 0 moer 1997 2 dere ervaring vond ik het dat de leerlingen tie he t le es dos s i e r in het lite ratuurond enuijs hun uitwerkingen niet hardop in de klas nijmegen kun 1 993 blz 1 20 durfden voor te lezen alleen met echte thissen j een zeepje zond e r waskracht een harts vrienden vond een uitwisseling van het reacti e op w van der veur de hete brij een dossier plaats het rendement van een uit leesdossier in levende tale n s e ptember 1 986 wisseling was bijzonder hoog ook de leer blz 460 464 lingen bleken onderling te fungeren als vraag spoelstra w eenheid in verscheidenheid de baak en stimulator invoering van het l eesdossier in moe r 1994 3 blz 99 to ff aandachtspunten voor de docen t veur w van der de hete brij een leesdossier in l evende tale n april 1 986 blz 2 3 2 2 34 d e leerlingen in 5 vwo hebben het leesdos woerkom m d e rol van het leesdossier in sier als een aangenam e afwi ss eling ervaren het lit eratuuronde rwijs in tsjip 2 juni 1992 mogen we werken aan het leesdos sier een blz 32 42 vraag die regelmatig te rugkwam op de gewo vakontwikkelgroep nederlands ex am enpro ne lesdagen het enthousiasme v an de leerlin gramma ha vo en vwo nederlands 1 995 blz 7 gen heb ik later niet meer kunn en be speuren 13 1 5 30 bij het werken met d e m e thoden stuurgroep profiel twee de fa se exame n in h et tot besluit twee aandachtspunten om dat s tudiehuis den haag decemb e r 1 99 5 enthousiasme op de lange termijn te kun nen waarborgen slecht s een cijfermatige be oordeling na het afsluit en van h et dossier kan resulteren in het niet of slecht m aken van de opdrachten het dossier ve rvalt dan al gauw in de categori e van het g ewon e huis w erk en dat zou jammer zijn voor een goede werksfe e r in de klas en een positieve uitwerking op een longitudinaal leerproces moet de docent denk ik rekening houden met de spanning s boog van leerlingen teveel opdra c hten in een kort tij dsbe s tek kan de aandacht doen verslapp e n een onderbre king van een aantal wek en of h e t geven van grote opdrachten lijken mij een goede reme die noten en literatuur i ik heb de theo rie in e en expe ri mente e l jasj e gestoken daarbij di e nt opgemerkt te worden dat ik dankbaar geb ru ik heb gemaakt van de waardevo ll e opmerking en van mijn begeleid ster anke tigchelaar vakdidacticus ne der land s verbonden aa n het tvtos in utrecht ook mijn stageb egeleider egbert boerma ben ik veel dank verschuldigd evenals de leerlin gen uit 5 vwo dautzenberg j a ned e rlandse literatuur ges chie denis bloeml ez ing en th eo rie den bosch malm berg 1989 moor w m van woerkom voorpublica 1997 2 moer 51