Luisteren is goud. Spreek- en luisteronderwijs in de bovenbouw HAVO/VWO.

heden voor docenten om deze mate ri alen aan andre hoekstra tom oud te passen het gaat om de creativiteit van de docent het gaat ook om motivatie want zelfs als een docent genoegen neemt met de rol van performer die veel lesmethodes hem of luisteren is goud haar nog toedichten ook voor een performer is een boek met oude grapjes in de kantlijn de spreek en luisteronderwijs in dood in de pot tenslotte last but not least gaat het om de bovenbouw xavo vwo cursisten de reden waaraan leidinggevenden en docenten hun bestaansrecht ontlenen ik weet uit mijn huidige lespraktijk aan vluchte lingen hoe vaag labels als hoog of laag opgeleid zijn het maakt een wereld van er is moment eel nog geen methode die goed verschil letterlijk of hoogopgeleide vluchte voorb ereidt op d e afsluiting van h e t spreek e n li ngen uit een doods opvangkamp in de luis teronderwijs in de tweede fas e vinden andre woestijn afkomstig zijn of uit een meer ho e kstra en tom oud zij h ebben zelf geprobeerd stimulerende grootsteedse omgeving mis d i t h iaat op te vullen en m aakten voo r de osc schien blijft het leermiddel voor beide c ursis winkler prins in vee ndam een se rie spreek en ten hetzelfde de doelen zijn geheel anders luistervaardigheidslessen voor de bovenbouw van voor de ene curs is t is het al een grote ha vo en vwo dit lesprogramma wordt intu ssen overwinning als hij zijn dagritme enigszins ook al op enke le and ere s chole n uitgev o erd de slo hervindt waarbij het boek structuur geeft heeft er in 1 995 een case study aan gew ijd op de het gaat hem in eerste instantie om basale conferentie in 1996 in antwe rpen zijn ho e ks overlevingsstr a tegieen voor de ander gaat tra e n oud op v e rs chille nde punte n van h e t spree k het boek niet ver genoeg zij wil meer dan de en luisteronderwijs ingegaan en h ebben ze stilge zinnen waarmee ze op de markt groente kan s taan bij het geintegre erd vaardighe idsonderwijs kopen zij houdt na tien weken een beknopt waarbinnen p resenteren en discussieren een belang dagboek bij geschreven in het nederlands rijke rol spele n voor beide cursisten zijn aanpassingen van en in dit artikel bes chrijven z e hoe op hun school een aanvu ll ingen op het le smate ri aal noodzake kopp e ling g e maakt wordt tusse n spreekbe urt of lijk presentatie en discu ssie ze gaan daarbij ook in op een aantal a chtergronden waaro nd e r de plaats van management dat de lesmethode als een pana taalmidd el en in het dis cussieonderwijs o nder ver cee beschouwt voor all e leerproblemen inves wijzing naar artik elen van van gelde ren en tee rt niet in de meerwaarde van zelfstandige mied ema mees t ringa in vo rige afleve ringen van professionals ervaren docenten die zich vast moer 1996 4 lggd s tot s lo t b espre ken ze in klampen aan een methode kunnen niet tege het kort hoe onde rd el en van he t spre ek en luis t er moetkomen aan de werkelijke behoeften van ond erwijs in andere vakken ingez e t worden hun cursisten vanzelfsprekend bieden zij ook dan een rolmodel maar geenszins het beoog de uit de vakliteratuur op het gebied van hoe het begon zelfstandigheid slaan zij een modderfiguur toen we e en paar jaar geleden in he t kader literatuur van nascholi ng spreken en luisteren in ant werpen waren ontmoetten we een onver nunan d c lamb the self directe d te ach e r wacht vooroordeel nederlanders nou die managing the learning proces camb ri dge 1996 konden spreken of ze ook konden luisteren ur p a course in language teaching cambri dge was een andere kwestie 1996 zo hadden wij er nog nooit tegenaan geke ken sommige nederlanders kunnen wel spre ken sommige vlamingen ongetwijfeld oo k 1 54 moer 1997 4 en allemaal doen we het op onze beu rt soms wel er wel wat praktis c he problemen waren ervoor en soms met grote aarzeling we zoals de korte voorbereidingstijd voor de waren het al snel met onze zuiderburen eens leerlingen en vaagheid omtrent het doel onze westerlingen en de nederlandse tele bovendien was het aantal actieve leerlingen visie waren voor deze beeldvorming verant per les nog vrij laag woordelijk in deze situatie kwam er een nieuwe co ll ega he t noorde n van n ed erla nd en v eend am bij ons werken die in zijn bagage een orga vormt daarop geen uitzonde ring kent een nisatievorm voor spreken en luisteren had die cultuur waarbinnen spreken vaak niet voor een aantal van deze problemen kon oplossen werk doorgaat en dus een lage status heeft deze vorm ligt ten grondslag aan de manier een enkel beroep uitgezonderd voor luiste waarop wij nu vijftien jaar later met spreken ren li gt dit anders hoewel het voornamelijk en luisteren werken in 4 en 5 havo en 5 en in de betekenis van gehoorzamen gewaar 6 vwo deerd wordt samen en het kan a lleen de ke rn van de werkvorm ligt in de combi zinvol zijn voor de communicatie als het in natie van spreekb e urt en discussie onze samenhang gebeu rt hebben spreken en voorkeur daa rv oor is gebaseerd op het func luisteren een lage waarde ring in grote lijnen tion ee l ma k en van b ei d e we rkvo rme n d oo r vormt de osg winkler p rins in veendam op de spreekbeu rt met een deels informatief deze cultuur geen uitzonderi ng deels betogend karakter te combineren met toen wij dan ook een jaar of twintig een opinierende discussie geleden in een vlaag van vernieuwingsdrang deze keuze voor discussie is al in het meenden dat het vakonderdeel monde li ng verleden gemaakt we hebben wel eens met taalgebruik lang genoeg verwaarloosd w as het debat geexpe ri menteerd maar onze voor werden we niet op gejuich onthaald toch keur voor discus s ie is gebleven wat de was onze aanpak heel voorzichtig en heel argumentatie voor de discussie boven het conventioneel een spreekbeu rt over een li te debat betreft kunnen we ons bij goosen rair onderwerp schrijver thema in he t 1995 aansluiten met name de to epassings schoolonderzoek xnvo en vwo klassikale mogelijkheden in de maatschappelijke werke voorbereiding was niet nodig de opdracht lijkheid pleiten tegen het debat en voor de was duidelijk genoeg de leerlingen werkten discussie daa rn aast stelt het debat hoge eisen hard voor hun cijfer leerden redelijk veel aan de sne lheid en de effectiviteit waarmee over hun onderwerp en vrijwel niets over argumenten gehanteerd worden het over spreken nog slechter was het gesteld met de donderen van de opponent lijkt vaak belang luisteraars zij leerden vrijwel niets over h e t rijker dan een gedegen goed opgebouwde en onderwerp en vrijwel niets over het sprek en publieksge ri chte argumentatie een derde en wij kregen onze agenda vol cijfers en nadeel van het debat is dat er minder ver bleken na enkele jaren toch wat geleerd te gelijkbare taken te verdelen zijn zodat een hebben de spre ekbeu rt w erd afgevoerd omdat systeem waarbinnen iedereen tweemaal aan hij geen communicatief doel diende de beu rt komt erg veel tijd kost dat neemt niet weg dat het debat als werkvorm of als een nieuwe vlaag van vernieuwingsdrang oefenvorm in oppositie tot de opinierende discussie de leerlingen werden in groepjes discussie zeker waarde heeft verdeeld mochten tien minuten naar een krantenknipsel kijken en moesten met enke ho e we rke n wij le aanwijzingen van de docent erbij discus sieren terwijl enkele anderen observeerden de kern van de werkwijze in de bovenbouw dit leverde soms aardige resultaten op er havo en vwo in veendam is de koppeling waren in elk geval meer leerlingen actief tussen spreekbeu rt of presentatie en discussie betrokken en via het bespreken van de obser de spreekbeurt levert de informatie ste ll in vaties kwam hier en daar een leerproces op gen en argumenten waarmee de discussianten gang deze werkvorm was tenminste com aan het werk gaan hiermee proberen we municatief wij waren niet ontevreden hoe twee problemen in een klap op te lossen d e 1997 4 moer 155 spreekbeurt moet doel en publieksgeri cht groe pje bes taan d e u i t dezelfd e l ee rli ngen als zijn en de deelnemers aan de discussie moeten in de vo ri ge les maakt nu een globaal verslag over voldoende informatie beschikken en van de discus sie en de nabespreking waa rin zich enigszins betrokken voelen een derde ook nu de leereffecten op het gebied van uitgangspunt is dat zoveel mogelijk leerlingen mondelinge taalvaardigheid centraal staan actief bij het programma betrokken moeten het rooster in afbeelding i verduidelijkt de zijn dit heeft geresulteerd in de volgende inzet van leerli ngen de leraar stelt als de opzet groepsindeling bekend is dit rooster samen de spreekbeu rt wordt door een dri etal leer waarop all e leer li ngen kunnen zien op welk lingen voorbereid en uitgevoerd voor de moment van hen een bepaalde bijdrage ver uitvoe ring inclusief het beantwoorden van wacht wordt de cijfers stell en de groepen informatieve vragen is ongeveer een half voor de s staat voor spreken de b voor lesuur bes chikbaar d e tweede helft van dat beoordel en de n betekent notuleren de d lesuur wordt besteed aan de beoordeling van betekent observeren en de g betekent geen de spreekbeurt aan de hand van observaties taak door een ander dri etal deze leerlingen geven het aantal betrokken leerlingen is vrij groot aan de hand van een obse rv atieformulier een als je de leerlingen met een taak bij elkaar beschrijving en e en beoordeling van de optelt blijkt het om zeven groepjes van d ri e spreekbeurt zij komen ook met een cijfer leerlingen per lesuur te gaan natuurlijk zijn voorstel onder leiding van de leraar worden bij ons de klassen ook groter dan 21 en is he t de cijfers vastgesteld over de sterke en aa ntal l ee rl ingen nie t a lt ijd d ee lb aar d oo r drie zwakke punten van de spreekbeurt mag elke daarom bestaan sommige groepjes uit vier aanwezige meedenken en praten leerlingen we proberen di scussies met groe een ander gro e pje van d ri e maakt een pen groter dan zeven leerlingen te vermijden globaal verslag van spreekbeurt en nabespre omdat wij geen zinvo ll e taak voor ze heb king waa ri n de leereffecten op het gebied van ben zijn in de praktijk soms enkele groepjes spreken en luisteren uit het lesuur c entraal vrij met toestemming van de schoo lleiding staan we expe ri menteren met splitsing van obser intussen hebben twee dri etallen zitten luis vatietaken op die manier zou je meer leer teren omdat zij in een volgend l esuur over lingen kunnen inzetten en e e n nauwkeu riger het onderwerp van de spreekbeurt een dis obse rvatie kunnen bereiken een mogelijk cussie moeten voeren zij noteren de stellin nadeel is dat de tijd te beperkt blijkt nu kost gen waa ri n de spreekbeu rt uitmondt en feiten het al moeite om de spre ek en luistertaken en meningen die van belang zijn voor de samen met de nabespreking in twee keer een discussie buiten de le s kunnen zij zich verder uur af te ronden de eerste e rv aringen wijzen voorbereiden de minst actieve rol in het uit dat dit nadeel niet op hoeft te treden eerste le suur is voor de zes leerli ngen di e de zelfs met grote klas sen blijkt het mogelijk te discussie gaan obse rv eren en beoordelen zij zijn a ll e leerlingen via een uitgekiende taak mo e ten op de hoogt e zijn van de voorkennis verdeling zinvol aan het werk te houden van de discussiedeelnemers en passant lere n de leerlingen blijven gedurende het hele all e aanw e zigen het een en ander over het programma van ongeveer zestien tot twintig houde n van en het beoordelen van een le suren bij klassen van 25 tot 3 2 leerlingen spreekb e urt all e leerlingen hebben zes in dezelfde groep maar voeren vijf vers chil spreekbeurten zien uitvoeren al dan niet lende taken uit spreekb e urt beoordelen voorafgaand aan hun eigen spreekbeurt ook spreekbeu rt twee keer discussie twee keer al is hun eigen beurt al gewee s t mede door beoordelen discus sie en verslag in onze prak de uitvoerige nabespreking steken a ll e leerlin tijk leve rt a l die activiteit ook een aantal gen v e el van elke spreekbeu rt op cijfers op wij beoordelen samen m e t de tijdens het discuss ie uur zijn dezelfde leer leerlingen die daarvoor aan de b eu rt zijn de lingen aanwezig d e spreekbeurtgroep levert bijdrage aan de spreekbeurt en aan de beide een voorzitter de andere twee inleiders discussies tot nu toe beoordeelt de docent kunnen zo nodig bijsp ri ngen het verslag het verslag in de voorexamenklas leiden dez e 156 moer 1997 4 deeld en enkele weken later is het zover s b n d o g d a ta op sommige punten leve rt het feit dat we zonder training beginnen wat problemen op 1 2 3 4 5 6 7 8 9 rs en 16 okt maar over het algemeen valt het mee met name de eerste discussies moeten soms door 2 3 4 5 6 7 8 9 1 5 en 6 nov de docent wat bijgestuurd worden omdat vooral de voorzitter vaak onzeker is over zijn 3 4 5 6 7 8 9 1 2 12 en 13 nov rol bij observaties en beoordelingen zijn sommige leerlinge n vanaf het begin heel 4 5 6 7 8 9 i 2 3 26 en 27 nov actief en scherp terwijl anderen het al snel wel goed vinden na enk ele ronden zit 5 6 7 8 9 1 2 3 4 to en ir dec iedereen wat dat b e treft ook redelijk op een lij n 6 7 8 9 i 2 3 4 5 17 en 18 dec het ob s erveren is een belangrijke maar ge en eenvoudige taak de ob servatie formu 7 8 9 1 2 3 4 5 6 14 en is jan lie ren die wij gebruiken vragen ook nogal wat van onervaren leerling e n zie afbeelding 8 9 i 2 3 4 5 6 7 21 en 22 jan 2 en 3 leerlingen zouden moeten leren door uitvoe ren en de feedbac k die z e daa rbij 9 1 2 3 4 5 6 7 8 i8 en r9 jan krijgen maar ook door obs erv ere n en de feed afbee lding i roos ter spree k e n luis tertaken b ack di e ze daarbij samen met anderen geven h et i s voor ons duide lijk dat de leerlingen cijfers sam e n tot e e n proefwerkcijfe r in de leren maar hoe d a t precies verloopt is het examenklas vormen ze in combinatie met ond erzoeken waard op basis van d e resulta elkaar een onderdeel van het sc hoolonder ten van een dergelijk onde rzoek kunnen zoekcijfer procedure s bijgest eld worden op de vraag of ze stien tot twintig lessen per jaar niet wat veel is komen we verderop terug deelvaardigheidstrainin g aansluiting bij de onderbouw wij hebben geen erva ri ng met het trainen van deelvaardigheden op het gebi ed van in onze opzet is de voorbereiding en de spreken en luisteren in bovenbouwklass en aansluiting bij de onderbouw wa a r nie uw omdat de directe noodzaak daarvoor meestal ned erlands geb ru ikt wordt nog steeds een ontbreekt door de uitgebreide directe feed zwak punt ondanks de invoe ri ng van de back treedt er een s terk leereffect op waar basisvorming is het aandeel sprek e n en luist e door iedere en bij de derde of vierde spreek ren in de programma s van de onderbouwklas beu rt of di scussie precies weet wat er ver sen nog vrij klein met name aan de functio wacht wordt daarnaast hebben wij in ons nele combinatie van spreke n en luisteren die vo ll e programma geen tijd voor h e t uitge wij in de bovenbouw nastreven wordt in d e breid trainen van deelvaardigheden onderbouw tot nu toe geen aandacht besteed toch zijn er wel mogelijkh e den als je aan dit jaar is de discussietoets uit de basisvor de elvaardigheidsoefeningen gaat doen dan ming voor het eers t bij ons op school in all e lijkt ons het voornaamste doel daa rv an het derde klassen uitgevoerd volgend jaar zou wegnemen van onzekerheid bij leer lingen den we daarvan effecten kunnen merken als kennis van procedures en een repe rtoire van we in 4 havo met ons bovenbouwprogram bijpa s sende taalmiddelen zouden voor leerlin ma gaan werken gen het deelnemen aan discussies kunnen de voorbereiding in de bovenbouw is vergemakkelijken en de kwaliteit van de vanwege de tijdnood beperkt leerlingen discussie kunnen verhogen wie er de tijd krijgen een uitgebreid stencil zie afbeelding wel voor heeft zou bijvoorbeeld aandacht 4 de docent becommentari ee rt en beant kunnen besteden aan het trainen van over woordt vragen de groepjes worden inge gangen in de discussie en de non verbale e n 1997 4 moer 1 5 7 beoordeling presentati e spreker beoordelaar publiekgerichtheid algemee n d oelgerichtheid a lgemee n p ubliekgerichtheid specifiek afb eelding a observati eformulier ter b e oordeling van de presentati e i so moer 1997 4 beoordeling discussi e discussianten 1 4 beoordelaar 2 5 3 6 spec gelet op verloop discuss i e toelichting spec i fi eke obse rvat ie toelichtin g geeft vraagt informati e geeft vraagt definitie opheldering geeft duidelijke meninge n geeft voldoende argumente n geeft kwalitatief goede argumente n is zich bewust van uitgangspunte n veroorzaakt geen afdwalinge n veroorzaakt geen onderonsje s voert niet de boventoo n valt anderen niet in de red e luistert goed en reageert op andere n betrekt anderen in de discussie steunt prijst verdedigt andere n baseert zich niet op vooroordele n is bereid standpunten te herzie n neemt initiatieve n hanteert non verbale ondersteuning levert positieve bijdrage aan sfee r beoordeelt verloop van disc vat same n afbeelding 3 ob servati eformulier ter beoordeling van de dis cussie 1997 4 moer 15 9 vooral verbale signalen die daar bij horen de sche erva ri ng daarmee van gelderen 1996 r o l va n voo rz itt er e n d i e va n deeln e m e r reagee rt op een artikel van miedema verdienen daarbij beide aandacht in dit meestri nga 1996 die expliciete aandacht opzicht kan onderwijs in taalmiddelen met voor het onderwijs in taalmiddelen bij refe name voor taalzwakke leerlingen nuttig zijn raten en discussies voorstaan van gelderen het is een feit dat veel leerlingen zich bij het suggereert dat zij daarbij andere dan com ove rn emen van de beu rt in een discussie municatieve doelen op het oog hebben die beperken tot het noemen van een eigen hij in de categorie luxe indeelt op p 2 3 0 standpunt of argument zonder duidelijk te be spreekt hij voorbeelden van markeringen maken in hoeverre ze daarmee op de vo ri ge van beurtovergangen en ge e ft aan dat hem leerli ng of miss c hien de leerling daarv oor niet duidelijk is hoe de verbeterde formu reageren een onervaren ove rigens ook een leringen bewerkstelligen dat leerlingen wel volwassen discussiant kan gemakkelijk onze op elkaar ingaan is dat dan nog nodig om ker worden in een situatie van ik wil wat maar een voorbeeld uit het rijtje te nemen ande rs zeggen maar wanneer en hoe kom ik een leerling die de formulering als ik het e r dan tussen en is dan meteen duidelijk wat goed begrijp denk jij gebruikt gaat naar ik bedoel onze mening al op de bijdrage van de het oefenen in kleine groepjes met een medeleerling in de gekozen formulering is aantal signaalformule ringen als ik jou goed daarvoor een s ignaal een dergelijke formu be grijp wil jij ik ben het daar niet mee lering heeft ee n duidelijk communi c ati ef eens ik wil daar nog i e ts aan to e voegen do el omdat deze voorkomt dat de uit of iets dergelijks kan leer li ngen over een spraak die deze leerling zal laten volgen los drempel helpen omdat ze beschikken over komt te staan van de vorige bijdrage in enig gereedschap om hun probleem aan te onze beoordeling van di s cussies speelt het pakken het gaat dan vooral om die le e rlin s tructureren van het gesprek via dergelijke gen die met dit type overgangen buiten de formuleringen wel degelijk een rol al is het sc hool s ituatie niet in aanraking komen trai geen hoofdrol ning in dergelijke formule ri ngen kan era an terecht wijst van gelderen erop dat je zo bijdragen dat de deelnemers in een discu s sie h e t individuele taalgebruik van deelnemer s meer en b e ter op elkaar s bijdragen reag e ren beoordeelt t e rwijl de interactie binnen de erop ingaan in plaats van te reageren met groep het belangrijkst is hij twijfelt aan de statements waa rvan het verband met het betrouwbaarheid van gecombineerde beoor voorgaande onduidelijk is hoewel we uit deli ngen hierover hebben wij een andere erva ri ng weten dat je m e t behoorlijk succes m ening wij werken met een gecombineerde aan discussi eonderwijs kunt doen zonder d e ze beoordeling nadat het interactieproces in deelv aardigheidstraining zijn we to c h be een eerste bes pr eekronde van commentaar is nieuwd naar he t effect van ko rte ge richte voorzien door zes observerende leerlingen en trainingen die zouden duidelijk tran s fer de docent wordt een groepscijfer genoteerd moeten hebbe n naar de praktijk en dus op v ervolgens p a sseren de individuele bijdragen een function ee l moment moeten worden van de leerlingen de revu e tenslotte wordt aangeboden of dit in te passen is in de vastgesteld of e r individuele bijdragen zijn die instructiefa s e van een essenreeks als de onze af moeten wijken van het groepscijfer dat valt te betwijfelen te ve el feiten en theo ri e kan onder andere op grond van interactionele tegelijk aanbieden leidt ertoe dat een groot c ri te ri a iemand stelt zich meer of minder dan deel niet gebruikt wordt het is nodig der gemiddeld in dienst van de groep ook de gelijke deelvaardigheids trainingen zo direct duidelijkheid die iemand ve rschaft of de ver mogelijk te koppelen aan de totaalvaardig wamng die iemand schept kan een reden zijn h eid s training en dus met het aanbod te ko voor een ander cijfer en hie rin zit een ta li ge men als de vraag zich voordoet component ook op deze individuele bijdra gen wordt door de zes obse rverende leerlin hoe nuttig het is valt pas echt te bepalen aan gen en de docent commentaar gegeven ten de hand van concreet lesmate ri aal en prakti slotte volgt een beoordeling van het geheel 16o moer 1997 4 het is moeilijk iets te zeggen over de kan moeilijk tegelijk aandacht besteden aan betrouwbaarheid van je eigen manier van de vergelijking tussen zijn argumenten en die oordelen tot nu toe vinden wij dat het zo van een medeleerling maar dan hebben we verantwoord is en omgekeerd wij zouden het al lang niet meer over het artikel van het niet verantwoord vinden dergelijke c rite miedema meestrings ri a als de kwaliteit van individueel taalgebruik di e in de nab espr eking aa n d e orde komen naast de discussie zijn ook overgangen in de geen plaats te geven in de beoordeling een spreekbeurt zijn interessant maar die zijn in doorslaggevende rol spelen dergelijke formu de praktijk minder problematisch waarschijn le ri ngen echter niet wij blijven de groeps lijk doordat ze in de voorbereiding van de prestatie en de individuele prestatie beide spreekbeu rt zijn opgenomen nu ga ik over beoordelen zodat de gebruikte taalmiddelen tot het bespreken van mijn ste ll ing daar ook beoordeeld worden wat ons betreft naast is er veel overeenkomst in opbouw met hoo rt het taalgebruik van individuele leer li n schrijfvaardigheid ook een aantal beginners gen wel degelijk een plaats te hebben binnen problemen wat is een ste ll ing wat een het discussieonderwijs weerlegging wat zijn goede argumenten wat de p ri o ri teitsstell ing betreft zijn we het kan worden opgelost door verband te leggen met van gelderen eens de communicatieve met lees en schrijfvaardigheidslessen dit doelen doelen die direct met het interactie geldt ook voor andere taalmiddelen die voor proces te maken hebben en dus met de de spreekbeu rt van belang zijn totaalvaardigheid dis c ussie hebben voorrang boven deelvaardigheden het ri sico bestaat de beschikbare tij d dat leraren vanuit de traditie meer aandacht hebben voor taal dan voor interactie dat hoeveel tijd is er eigenlijk beschikbaar voor zou slecht zijn voor het discussieonderwijs spreken en luisteren in de tweede fase van wij zien overigens geen aanwijzingen dat gelderen 1 996 gebruikt tijdgebrek als argu miedema meestrings daar anders over ment tegen de ideeen van miedema mee denken st ri nga 1996 om aandacht te besteden aan taalmiddelen ten behoeve van voordracht en van de andere kant hebben wij de erva ri ng discussie met name in het belang van taal dat we leerli ngen bij het introduceren van het zwakke leerlingen de studielast voor het programma wel erg ab ru pt met veel doelstel domein mondelinge taalvaardigheid in het lingen tegelijk confronteren als h e t voor advies van de vakontwikkelgroep bedraagt een bepaalde groep leerlingen nodig is eens tien procent van het totaal voor havo 40 stil te staan bij een van die doelen en daar op uren studielast in twee jaar voor vwo 48 uur een zinvol moment wat praktisch ge ri chte in dri e jaar training aan te koppelen dan zien we daar geredeneerd vanuit het verleden is twintig wel wat in daa rn aast zu ll en naar ons idee lessen per jaar waarbij niet altijd a ll e leerli ngen functionele taalvaardigheden in de reflectie aanwezig zijn voor spreken en luisteren veel op en de beoordeling van discussies een rol maar als je het afzet tegen de hoeveelheid moeten spelen op die manier wordt het activiteiten die de leerlingen in deze uren verwerven van taalmiddelen door de praktijk ontplooien valt het wel weer mee bovendien gestuurd op voorwa arde dat er via de is er overlap met andere vakonderdelen rela nabespreking voldoende aandacht aan wordt ties met lezen en schrijven zijn aanwezig de besteed is dit een p ri ma manier van leren leerli ngen verzamelen informatie selecteren voor a lle duidelijkheid we hebben het over kiezen een tekstsoort op basis van hun doel taalmiddelen waarvan de functie in het com bouwen hun bijdrage op rekening houdend municatieproces duidelijk gemaakt kan wor met doel en pub liek luisteren doelge richt den niet over formele zaken een grote maken een schrijfopdracht etcetera daarnaast aandacht voor de vorm kan ten koste gaan spelen algemene vaardigheden een rol samen van het communicatieve doel een leerling werken plannen taken verdelen en op elkaar die zijn best doet zonder accent te spreken afstemmen zie afbeelding 4 1997 4 moer i o i beeldvorming afspraken voordat de discussie begint stel je even orde o p zaken wat moet nog nader worden toegelicht zij n de stellingen duidelijk moeten er nieuwe discussie punten worden toegevoegd i s de gang van zake n voor iedereen duidel ijk al l e di scussianten geven eerst hun voorlopig stand punt de argumenten daa rvoo r zijn nu nog niet aan voorlopig de orde ook wordt er nog niet gereageerd o p standpunt elkaars ideeen het gaat om de beeldvorming oordeels argumenteren als een helder beeld van het probleem ontstaan is e n vorming de standpunten zijn verkend komt de fase va n argumenteren ieder krijgt de gelegenheid zijn stand punt toe te lichten en te reageren op de argumente n van anderen probeer zo ko rt mogelij k achtereen te spreken en luister goed naar anderen en reageer o p wat ze zeggen geef elkaar gelegenheid uit te spre ken voorkom afdwalingen en onderonsjes vermij d vooroordelen ga na of je het in grote lijnen met elkaar een s bent als je op hoofdpunten geen consensu s bereikt probeer het dan op bijzaken eens t e op een lijn worden het is niet altijd mogelijk op een lijn te komen komen besluitvorming conclusie als alle argumenten besproken zijn de argumente n van voor en tegenstanders ook als er snel consen sus is kan de discussie worden afgerond met ee n conclusie controleer wel of alle groepsleden zic h in die conclusie kunnen v i nden als de mogelijkheid bestaat een echt besluit t e nemen kan dat nu wel moet nagegaan worden of het besluit uitvoerbaar is wat de eventuele conse evaluatie quenties zijn eventueel begint de discussie op nieuw afb eelding 4 schema uit de instru ctie voor discussie in de huidige situatie zijn onze leerlingen 7 tie die dat nodig vindt bijvoorbeeld omdat x 2 x s o minuten in het l eslokaal actief de school een aanzienlijk aantal taalzwakke daarnaast hebben ze aan voorbereiding en leerlingen heeft of die nu autoc htoon of nawerk naar schatting vier tot vijf uur nodig allochtoon zijn zal deze keuze mak e n andere omgerekend naar studielast kost het program secties zull en hopelijk proberen de deelvaar ma per leerling ongeveer 17 uur studielast per digheidstraining te beperken tot het hoogst jaar het programma kan dus uitgevoerd noodzakelijke zodat de communicatieve doe worden zonder gebruik te maken van een len via praktische oefening met voordracht en deel van de vrije ruimte waari n de studielast discussie voldoende tot hun recht komen verdeli ng van de vakontwikkelgroep voor van gelderen legt terecht de p ri o riteit bij de ziet mocht het nodig zijn uitgebreid aan communicatieve doelen je kunt zowel met dacht te besteden aan deelvaardigheidstrai de voordracht als met de discussie veel ning dan kan dat niet zonder een deel van de bereiken zonder expliciete aandacht voor vrije ruimte daaraan te besteden een vaksec taalmiddelen je kunt ook bij de besprekin g 162 moer 1997 4 spreker 1 inleiding belangstelling wekken onderwerp aankondigen motiverin g 2 min van de keuze taakverdeling en structuur bronnenkeuz e spreker 1 kern elke spreker verzorgt een deel van het geheel zorg voo r spreker 2 elk deel heldere structuur eigen deel doelgerichtheid discussie spreker 3 5 tot 7 min gerichtheid publiekgerichtheid nieuw interessant pre sentatie duidelijke lijn volgorde hoofdpunten voldoen de toelichting en voorbeelden en duidelijke overgange n signalen spreker 3 slot samenvatting van de belangrijkste gegevens inhoudelijk 2 min conclusies verband met stellingen eigen meninge n spreker 2 presentatie stellingen bord gelegenheid geven vragen t e stelle n afbeelding s schema uit de instructie voor prese ntatie van de discussie aandacht besteden aan de lesuur met name van de reflectiefase moet overgangen en beurtwisselingen het verslaggroepje verslag doen hoe nu verder interessant is ook de reflectie op het leerpro ce s uit de hele lessenreek s tot nu toe komen tot nu toe zijn wij en niet te vergeten de we daar nog te weinig aan toe leerlingen leerli ngen in veendam redelijk tevreden over vragen wel eens wat je nu van zo n lessen onze aanpak vooral het uitgebreid reflec reeks moet leren het terugkaatsen van deze teren op spreek en luistersituaties met alle vraag wat denk jij dat je ervan moet leren betrokkenen tijdens hetzelfde lesuur leidt snel levert niet altijd het gewenste resultaat op tot een behoorlijk resultaat de docent hee ft ook de aanwijzing kijk maar in het instruc hierbij veel gelegenheid op te treden als tiestencil is vaak geen bruikbaar hulpmiddel begeleider coach de leerlingen zijn in hoge omdat de vraag meer ge ri cht is op de prak mate zelfstandig aan het werk zij het in tijkerva ri ng dan op de theo ri e een afsluiting groepsverband de docent kan op geschikte van de lessenreeks via een sch ri ftelijke reflec momenten ook sturen en daarbij bijvoorbeeld tieopdracht kan ervoor zorgen dat de leerlin de relaties met andere taalvaardigheden aan gen hun ni euw verworven kennis en vaardig geven deze werkvorm hoeft niet te verande heden vastleggen en meenemen naar het ren onder invloed van de uitgangspunten van volgende jaar de tweede fase naast het zelfstandig werke n is immers ook zelfstandig leren aan de orde voor de docent zijn het inspannende boeien doo r d e vel e re flecti emom enten de lessen je weet nooit precies wat gaat het is nog wel eens lastig de leerlingen bij gebeuren tegenover de inspanning die dit de reflectie te betrekken voor hen is de type les vraagt staat dat er weinig voor en spreekbeu rt of discus sie al snel voorbij de nawerk aan verbonden is je krijgt nu eens gelegenheid om over cijfers mee te praten cijfers zonder tot in de kleine uurtjes te daagt hen e c hter toch vaak uit tot een nadere corrigeren beschouwing van de geleverde prestatie en er blijft altijd wat te wensen over een in de discussie over cijfers zul je met goede aantal punten uit de observatie beoordelings argumenten moeten komen zo is de reflectie procedure zal na interne evaluatie misschien op de geleverde spreek luisterpre statie soms veranderd worden en als we tijd genoeg interessanter dan de spreekbeu rt of discuss ie hadden zelf de tijd die eraan besteed wordt is net als daarnaast hopen wij dat de invoering van bij spreekbeurt en discussie ongeveer een half de tweede fase ruimte biedt voor gericht e 1997 4 moer 163 deelvaardigheidstraining die nadrukkelijk len bieden sprekers houvast in moer 1 995 4 direct in verband dient te staan met de uit blz 1 9 2 1 96 te voeren taken de omvang van deelvaardig voor vakontwikkelgroep nederlands advies heidsoefeningen groeit vaak door het streven examenprogramma xnvo en vwo neder van de docent naar volledigheid met als lands den haag stuurgroep profiel tweede nadelig gevolg dat leerlingen de functie ervan fase 1 995 niet meer zien ook het tijdsverloop tussen de training en de uitvoering blokkeert het leerproces vaak deelvaardigheidsoefeningen kunnen vooral zinvol ingezet worden om taalzwakke leerlingen een betere kans te geven om mee te doen met name in de discussie dit geldt zowel voor allochtone als voor autochtone leerlingen in klassen met taalvaardige leerlingen zal ons inziens weinig deelvaardigheidstraining nodig zijn het zou aardig zijn eens te onderzoeken in hoeverre hier verschillen liggen tussen xnvo en vwo ook het optimaliseren van het leereffect via betere feedback en reflectieprocedures is een interessante opgave andere vakken interessant zijn ook ontwikkelingen die zich niet tot een sectie beperken zo is er bij andere secties belangstelling voor onze proce dures rond presenteren waaronder de beoor deling de sectie biologie van onze school hanteert dezelfde procedure voor de presen tatie van onderzoeksresultaten door leer lingen bij maatschappijleer wordt gebruik gemaakt van de aangeleerde discussietech niek ook in dat opzicht zou het leuk zijn als de vernieuwing in het onderwijs eens echt door zette niet alleen hier en daar maar als een samenhangende ontwikkeling literatuu r boland j spreken en luist e ren in de tweede fase presenteren discussi e ren en notuleren op de scholengemeenschap winkler p ri ns in veen dam studie en onderzoek binnen het project nederlands vo nr io enschede slo 1995 gelderen a van wat is er mis met jamaar in moer 1996 5 blz 22 8 2 34 goosen h opinierende gesprekken in de bovenbouw havo vwo in moer 1 995 2 blz 44 52 miedema m th meestrings taalmidde z64 moer 1997 4