M-Fabels

uitlating in het onderwijsverslag 1965 wie aan het eind van een schooljaar eens onderzoekt wat nu werkelijk aan schriftelijke taalexpressie is gedaan komt meestal teleurgesteld uit de vraag voor ons blijft wordt de 20 wel steeds gehaald we zijn er ons van bewust dat de vraag der redactie met deze becijfering niet is beantwoord we hebben uiteengezet waarom wij momenteel een exact ant woord onmogelijk achten we zijn ons er ook van bewust dat bovenstaande be cijfering eenmanswerk is we publiceren onze berekeningen echter omdat we tenschappelijk onderzoek naar deze voor het moedertaalonderwijs fundamentele kwestie tot dusver is uitgebleven m fabels a b boender inleiding tijdens de vorige cursus heb ik in de tweede klas van de middelbare meisjes school van de openbare scholengemeenschap professor casimir te vlaardingen een aantal lessen besteed aan de fabel en ander moraliserend werk een tast baar resultaat hiervan is een door de leerlingen vervaardigd fabelboekje m fabels 41 dit experime nt wordt beschreven in het hierna volgende artikel na informatie over doelstellingen gevolgde methode en didactische motivering volgt een uit gebreid werkschema doelstelling de uitgave van het fabelboekje was geen doel maar middel als uitgave wel het voornaamste doel was geweest zou het experiment pedagogisch en didac tisch gezien m i bij voorbaat waardeloos geweest zijn ik rekende er wel op en naar bleek terecht dat het uitgeven van zelf vervaardigde en geillustreerde fabels de leerlingen een belangrijke werkmotivatie zou geven mij bepalend tot datgene waarvan het resultaat min of meer meetbaar is noem ik als doelstellingen van genoemde fabellessen en uitgave 1 de leerlingen door zelfstandig onderzoek en creatief bezig zijn te brengen tot inzicht of althans besef van het wezen vbrm en inhoud van een literaire tekst in het algemeen en van de fabel in het bijzonder 2 het bevorderen van de schriftelijke en mondelinge taalvaardigheid zowel pro duktief als receptief methode onze inspirator is ulshofer met hem volgden we de inductieve methode bij onze ontdekkingstocht naar het wezen van de fabel wij kwamen van een bijzon dere gebeurtenis tot de algemene fabel aan hem ontleenden we het beginsel van het afwisselend lezen en schrijven spreken en horen aan het experiment m fabels geschreven geillustreerd ingeleid en uitgegeven door leerlingen van klas m2a vlaardingen 1969 10 ulshesfer r methodik des deutschunterrichts i stuttgart 1967 3 p 27 222 238 12 hebben we in totaal tien lesuren nederlands besteed waarvan de eerste vijf achtereenvolgend en drie tekenlessen motivering a van de doelstelling wegens de betrekkelijk eenvoudige structuur en strek king van de door ons onderzochte en gemaakte fabels leek het mij juist hiermee het onderzoek naar vorm en inhoud van literaire genres te begin nen b van de methode door het toepassen van de inductieve methode kon ik aansluiten bij de ervaringswereld van de leerlingen van de traditionele methode waarbij men zich beperkt tot het leren en interpreteren van de fabels is afgeweken vaak weten we niet in hoeverre een kind een lite raire tekst begrijpt het kan de tekst dikwijls wel navertellen en losse details daarin verklaren deze laatste kan het echter niet uitleggen binnen het verband van de tekst als kinderen aangespoord worden zelf literaire teksten te maken naar een gegeven voorbeeld komt men tot het inzicht aldus ulshdfer dat hun intuitief begrip verder reikt dan hun ver mogen het begrepene rationeel te verklaren werkschema eerste fase verhaal de docent vertelt een verhaal met een moraliserend slot waarin twee hoofdpersonen voorkomen met sterk uiteenlopende karaktertrekken en andere kenmerken de leerlingen maken aantekeningen in hun werkschrift ii karakteristiek van de hoofdpersonen de karaktertrekken en andere eigen schappen van de hoofdpersonen worden bepaald opdracht 1 bepaal de belangrijkste eigenschappen van de hoofdpersonen in een zin weergeven opdracht 2 verzin een goede titel voor het verhaal iii veralgemening en verkorting van het verhaal binnen het kader van het verhaal met afzien van het persoonlijke verkort men het verhaal alleen de spannende hoogtepunten duidelijke tegenstellingen directe rede van het persoonlijke naar het typische van het verhaal is een fabel ge maakt iv schema van de handeling de zo verkregen fabel wordt gereduceerd tot een schema v fabel we lezen een authentieke fabel b v de muis en de kikvors opdracht 3 geef een karakteristiek van de hoofdpersonen opdracht 4 geef het schema van de handeling 1 muis vraagt kikker om hulp 2 deze verdrinkt de muis 3 komt zelf ook om door toedoen van een derde opdracht 5 vergelijk de afloop van deze fabel met die van de in 3 ge maakte fabel 13 opdracht 6 ga na hoe de fabel onder had kunnen aflopen 1 kikker ver drinkt de muis er volgt geen straf 2 kikker brengt muis in levensgevaar geraakt zelf in nood wordt gered door de muis aan welk schema geef je de voorkeur opdracht 7 verzin titels voor parallel fabels niet alleen dieren als hoofd persoon opdracht 8 maak een parallel fabel naar een van de gegeven schema s deze fabels worden in de volgende les voorgelezen en beoor deeld door de klas vi fabels hierna lezen we andere fabels in ons geval vier versies van de wolf en het lam uit esopet jean de la fontaine de schoolmeester jan prins herhaling van de activiteiten genoemd onder v 3 4 en 6 de moraal wordt geformuleerd we vergelijken de vier versies naar taalgebruik stemming en tijd van ontstaan overzicht vii historie de leerlingen krijgen nu informatie omtrent de geschiedenis van het genre de esopet waaruit we fabels voorlezen en de etymologie van het woord fabel viii kenmerken en definitie hierna proberen we te komen tot een beschrijving van de kenmerken vaak antithetische opbouw de handeling begint meteen dramatisch slot is een lichamelijke morele overwinning nederlaag alleen hoogtepunten vermeld exemplarisch aan de hand hiervan proberen de leerlingen tot een zo volledig mogelijke doch hanteerbare definitie van de fabel te komen werkschema tweede fase de tweede fase van ons werk is gewijd aan een verwant genre de parabel in twee opeenvolgende lessen lezen wij multatuli s japanse steenhouwer onder zoeken we hiervan de vorm en de inhoud en bespeuren we overeenkomsten en verschillen met de fabel overeenkomsten moraal gefantaseerd kort verschil len in niveau van de moraal taalgebruik en hoofdpersonen de bijbels aandoende taal brengt ons bij de gelijkenissen uit het nieuwe testa ment enkele hiervan worden voorgelezen en naverteld de leerlingen krijgen tenslotte de opdracht een eigentijdse parabel te schrijven met de structuur van een der bijbelse gelijkenissen werkschema derde fase activiteiten rechtstreeks betrekking hebbend op het uitgeven van een fabelboek door de leerlingen voorbereidende werkzaamheden door de docent contact opnemen met de teken leraar de schoolleiding i v m de kosten en de concierge stencilwerk rijm na e en f g schuringa nieuwe stijloefeningen ii herzien dooi j van der schaar groningen 1964 25 p 77 80 14 de opdracht tot het schrijven van een fabel kan nu warden gegeven we sporen de leerlingen aan de inductieve weg te bewandelen ook wanneer zij uitgaan van een bepaalde moraal spreekwoord moet gewezen worden op het belang van het maken van een duidelijke karakteristiek en een schema van de handeling voordat men aan het schrijven van de tekst zelf begint aanwijzingen voor de lengte een bladzijde uit het schrift om een goede bladspiegel te verkrijgen bij het gebruik van kwarto formaat voltooide fabels worden door de docent gecorrigeerd taal en structuurfouten met de schrijfster besproken het blijkt dat veel fabels meermalen geretour neerd moeten worden voor zij het nihil obstat verkrijgen ten slotte wor den ze in de klas voorgelezen en dan soms afgekeurd en vervolgens op stencil gebracht van elke tekst zijn steeds tachtig afdrukken nodig als de definitieve oplage van het boekje 30 tot 35 exemplaren moet bedragen men laat de leerlin gen de 55 beste afdrukken uitzoeken de minder geslaagde worden voor werk boekjes gebruikt die meteen worden samengesteld hierna onderzoeken we alle fabels naar vorm en inhoud het resultaat van dit onderzoek en paragrafen over structuur en inhoud van fabels in het alge meen de historie van het genre fabel en parabel zijn in de inleiding op genomen samenvattingen door de leerlingen op de verso zijde links wordt steeds een tekening op de recto zijde rechts de bijbehorende fabel afgedrukt denk om marges links en rechts bij de tweede stencilronde de illustraties moet men met groter afval rekening houden dan bij de eerste de inleiding is met arabische cijfers gepagineerd gemakkelijk te veranderen de fabels met romeinse cijfers de auteurs zijn alfabetisch gerangschikt nu resten nog het schrijven van een voorwoord door docent het samenstel len van een inhoudsopgave het ontwerpen en realiseren van de omslag en titelpagina gestencild de laatste werkzaamheden worden verricht op een vrije ochtend of middag na informatie volgt de formatie van werkgroepen een selectie en verzamel groep principe van de lopende band maar dan omgekeerd een controle groep een afwerkgroep en een boodschappengroep dan wordt tot aller genoe gen de laatste hand aan de boekjes gelegd hun eerste boek komt uit het bovenstaande beoogt collega s praktische informatie te verschaffen en naar ik hoop zal het tot navolging in allerlei variaties leiden het is alleszins de moeite waard lichtgroene kwartovellen in de eindfase vast te nieten rug van donker groen zelfklevend tesaband breed drie cm 15