Documenten
maar hoe doe je dat nou een voorbeeld of twee van geintegreerde lessen nederlands voorde eerste en tweede graad so luc wyns een anekdote ik zit in mijn bureau luidop de notities van de navorming die ik met wilfried de hert gegeven heb en die aan de basis van dit artikel ligt te overlopen met voor mij een muur vol boeken mappen voorbereidingen en een verzameling robo tten en andere sciencefictiontoestanden het voordeel van die dingen is dat ze nooit van die lasti ge vragen of reacties hebben in tegenstelling tot de meeste van mijn leerlingen terwijl ik dan naar mezelf luister neem ik het ontwerp van het nieuwe leerplan nederlands voor de eerste graad dat toevallig ook op mijn bureau ligt je weet hoe die dingen toevallig voor je neus belanden nadat je er twee weken tevergeefs ach ter gezocht hebt op p 29 30 uitvoering werkvormen didactische aanpak staan een aantal zaken waarvan ik denk he die kan ik misschien gebruiken om mijn artikel wat aan te dikken ik grijp mijn pen en inktpot en noteer vlug drie citaten die ik zo dadelijk verder wil bespreken et hoeft natuurlijk niet allemaal zo drie citaten i gebeurd te zijn maar het toon r wel aan hoe wij in ons dagdage honderd vijfentwintig ie leerjaar a of iets lijks handelen voortdurend geinte meer dan honderd reele lesuren in een greerd met taal bezig zijn om het schooljaar 2e leerjaar is niet zoveel ten beeld volledig te krijgen zou ik er minste als men in die twee jaren alles moet nog moeten aan toevoegen dat ik bereiken wat in het leerplan staat maar na dit inleidingetje alles goed nalees om eigenlijk ligt de oplossing voor de hand ook eventuele fouten te verbeteren en eens zonder dat men het weet is men steeds op nakijk of de termen die ik gebruik wel juist meer dan een vlak bezig het zal er dan op gepast zijn zodat ik niet alleen met de vier aankomen dat men zich daarvan bewust vaardigheden bezig ben maar ook aan wordt en dat men zijn aandacht er ook op taalbeschouwing doe richt om steeds met meer dan een leerplan onderdeel bezig te zijn wkso 1997 sept okt 1997 nummer 1 27e jaargang hier pleiten de leerplanmakers voor geinte ten actieve lessen zijn dat betekent dat de greerd werken vanu it het oogpunt tijd gein leerlingen schrijven spreken lezen luiste tegreerd werken kan inderdaad veel tijdwinst ren nadenken opzoeken ontdekken zich opleveren maar wanneer geintegreerde oefe verbeteren de taak van de leerkracht zal er ningen gekaderd worden in concrete com dus in bestaan goede activiteiten te vinden municatieve situaties en binnen een welom waarin de leerlingen inderdaad op al die schreven context kan het ook andere vlakken actief moeten zijn hij zal ook het voordelen hebben de leeractiviteiten zullen proces bewaken vragen stellen bij de han voor de leerlingen zinvoller worden waardoor delingen bijsturen waar dat nodig is en op de motivatie verhoogt leerstof die we op bepaalde momenten even stilstaan en ver deze wijze aanbrengen wordt ook veel beter worven inzichten expliciteren enkel door onthouden omdat ze vaker gebruikt wordt in het voortdurend toepassen van dezelfde meer communicatieve situaties handelingen denkprocessen en strategieen kunnen we komen tot een zekere a tt itude maar we moeten ons hoeden voor een aan vorming bij onze leerlingen tal zaken willen we de vooropgestelde leer resultaten ook bereiken eerst en vooral overigens wordt er bij dit leerplan vanuit moeten we aandacht hehben voor de gelei gegaan dat kennis en inzicht precies naar delijke opbouw van de moeilijkheidsgraad aanleiding van dergelijke zelfwerkzaamheid en complexiteit van de oefeningen vaardig worden opgedaan wkso 1997 heidsonderwijs vertrekt vanuit basisvaardig heden die de leerlingen onder de knie moe in verband met het verwerven van kennis en ten hebben voor we met hen bepaalde inzicht wil ik nog even stilstaan bij twee ter deelvaardigheden kunnen aanpakken die men die couzijn 1996 in verband hiermee deelvaardigheden zijn uiteindelijk nodig om gebruikt we kunnen communicatieve leer totaalvaardigheden te verwerven en totaal activiteiten schrijven lezen spreken luiste vaardigheden zijn op een bepaald moment ren organiseren waarbij vooral de communi in het leerproces deelvaardigheden in func catie en het bereiken van vooropgestelde tie van de volgende totaalvaardigheid te doelen door middel van communicatieve veel deel vaardigheden in een oefening ste handelingen vooropstaan we kunnen echter ken kan tot gevolg hebben dat er geen spe ook conceptueel schrijven lezen spreken en cifieke aandacht besteed wordt aan de luisteren waarbij vooral nagedacht wordt beoogde deel vaardigheden en daardoor over deze verschillende taalhandelingen wordt het moeilijker om gerichte feedback zodat bepaalde denkprocessen en strate te geven zie ook het artikel van stan gieen geexpliciteerd worden het is enkel gobien in dit nummer door deze twee fasen in het leerproces in te bouwen dat we vaardigheidsonderwijs tot omdat het bij nederlands in hoofdzaak om strategieonderwijs kunnen maken waarbij de de training van vaardigheden en het ontwik leerlingen strategieen aanleren die ze in ver kelen van attitudes gaat moeten de neder schillende andere communicatieve situaties landse lessen actieve lessen zijn wkso kunnen gebruiken pas dan zal ons onder 1997 wijs efficient onderwijs zijn uit de anekdote zou moeten blijken dat er de inzichten en methodieken die achter de wanneer wij en de leerlingen talig actief zijn twee volgende geintegreerde lessenreeksen voortdurend een wisselwerking is tussen de voor de eerste en tweede graad so steken verschillende vaardigheden lezen schrij zijn grotendeels gebaseerd op de ideeen ven spreken luisteren taalbeschouwing van onder andere rijlaarsdam 1996 vlas en expressie de nederlandse lessen moe man 1996 en couzijn 1996 278 jaargang nummer 1 sept okt 1997 mijn beste menten van een recensie en de ordening ervan in de tekst deze inzichten worden cd cassette plaat ten slotte gekoppeld aan de functie van recensies een beoordeling uitspreken voor het eerste voorbeeld van een geintegreerde de leerlingen is het belangrijk dat ze inzicht lessenreeks loopt bij mij in het tweede jaar krijgen in inhoudsstructuren in dit geval in van de eerste graad de uiteindelijke bedoe de beoordelingsstructuur als wij transfer ling is dat de leerlingen mondeling hun beste beogen hier naar de uiteindelijke spreekop cd cassette of plaat komen voorstellen de dracht en in hogere jaren naar andere hoofdvaardigheid is echter een goede mon beoordelingen toe bijvoorbeeld boekbe delinge beoordeling kunnen geven in wat sprekingen toneelbesprekingen uitstappen volgt zal ik een overzicht geven van de ver of andere activiteiten enz moeten we ver schillende fasen in de lessenreeks waarin der gaan dan enkel inzicht in de tekstsoort gewerkt wordt aan taalinzichten en deel recensie we moeten de leerlingen inzicht vaardigheden die het voor de leerlingen uit verschaffen in de manier waarop een goede eindelijk mogelijk moeten maken om de beoordeling opgebouwd wordt opgegeven opdracht efficient uit te voeren aansluitend hierbij wordt uitgebreid aan dacht besteed aan het feit dat beoordelin recensies en reclamefolders lezen gen doorgaans subjectief zijn en dat we bij recensies in het bijzonder en bij beoordelin in een inleidend gedeelte zijn de leerlingen gen in het algemeen een onderscheid zul al bezig geweest met het thema muziek len moeten maken tussen objectief en sub jongerenculturen muziekgenres hun mu jectief taalgebruik als aanvulling kan men ziekvoorkeur zakgeld en muziek muziek ook nog reclamefolders van platenzaken en keuze enz dat laatste biedt de mogelijk platenclubs bekijken en ze vergelijken op heid om over te stappen naar recensies in het gebied van woordgebruik inhoudsele muziekbladen kranten tijdschriften menten en ordening met recensies ook hier is het belangrijk dat de leerlingen het de leerlingen verzamelen zelf zoveel moge communicatieve doel van dit soort teksten lijk recensies uit verschillende bladen de voor ogen houden klas wordt onderverdeeld in groepjes ze krijgen de opdracht om twee recensies te kiezen en voor elke recensie te noteren een recensie schrijven welke feitelijke gegevens ze te weten komen per groepje kijken de leerlingen mekaars opzoekwerk na op volledigheid en omdat objectief en subjectief taalgebruik wordt bediscussieerd of de genoteerde voor de leerlingen nieuw is zal dat in deze gegevens feitelijk zijn vervolgens krijgen ze les sen verder uitgediept worden eerst de opdracht alle andere informatie die ze komen er oefeningen waarin de leerlingen krijgen over de cd te noteren en met objectieve van subjectieve manieren van aan te duiden hoe dat overkomt zeggen moeten onderscheiden vervolgens ook dat werk wordt eerst in de groep gaan ze objectieve teksten subjectief besproken en indien nodig aangevuld of maken en omgekeerd dat lukt bijvoorbeeld verbeterd ten slo tte brengt elk groepje ver op een leuke manier met sprookjes slag uit van zijn activiteiten en bevindingen de leerlingen krijgen nu hun opdracht ze aan de hand van deze verslagen wordt er moeten hun beste cd cassette plaat mon dan klassikaal gezocht naar de inhoudsele deling komen bespreken deze opdracht sept okt 1997 nummer 1 278 jaargang zal in twee grote fasen verlopen eerst moe sie die ze nu zelf moeten schrijven voor de ten ze een schriftelijke recensie maken en uitvoering van schrijfopdrachten gaan de op basis daarvan zullen zij hun spreekoefe leerlingen zoveel mogelijk volgens een vast ning uitwerken bij het uitvoeren van deze plan te werk dat werkschema volgen we opdracht moeten ze gebruikmaken van voor elke schrijfopdracht zodat de werkwij bepaalde basis en deelvaardigheden die ze ze stilaan een a tt itude wordt de verschil vroeger al geoefend hebben en waar lende stappen staan hieronder beschreven nadien zoveel mogelijk een beroep op gedaan wordt zodat het geleerde geconsol 1 het schrijfdoel bepalen ideerd wordt ze moeten ook een beroep in dit geval is de keuze van het schrijfdoel doen op de nieuwe inzichten en deelvaar en de bijbehorende inhoudsstructuur vrij digheden die tijdens de voorbije lessen aan eenvoudig omdat die in de vorige lessen en bod kwamen zodat die onmiddellijk in een de opgave vervat zit aan medeleerlingen normale communicatieve situatie worden informatie verstrekken en een beargumen toegepast transfer teerde beoordeling geven over hun beste cd daarvoor gebruiken ze de beoorde verder wil ik het belang van modellen bena lingsstructuur dat is een van de standaard drukken wanneer het erop aankomt nieuw bouwplannen waarbij men de volgende vra verworven inzichten en vaardigheden toe te gen in de gegeven volgorde moet passen in schrijfoefeningen de gelezen beantwoorden recensies dienen als model voor de recen 1 wat wordt beoordeeld 2 wat zijn relevante eigenschappen groep plaat producent p rijs 3 wat was positief en waarom 4 wat was negatief en waarom 5 wat is het totaaloordeel 6 wat kan moet nog gedaan worden om te verbeteren 2 informatie en ideeen verzamelen aan bod gekomen en hier wil ik dan weer een eerste stap in elke schrijfoefening is het even het belang van de verticale leerlijnen verzamelen van ideeen daarvoor hebben benadrukken wanneer je niet weet wat er in de leerlingen in het voorbije jaar enkele tech de vorige jaren gebeurd is en wat er in de nieken geleerd en geoefend bijvoorbeeld volgende jaren verwacht wordt is het brainstorm ook moeten ze op zoek gaan onmogelijk efficient tewerk te gaan naar informatie in dit geval in verband met de cd de groep zanger s de muziekstijl 3 de informatie rangschikken enz hiervoor doen ze een beroep op infor in deze tweede fase van het schrijfproces matiebronnen die voor hen bereikbaar zijn zullen de leerlingen weer een beroep moe de hoes muziekbladen reclame of infor ten doen op eerder ingeoefende deelvaar matiebrochures van platenzaken en clubs digheden lezen van informatie selecteren enz het ideeen en informatie verzamelen van bruikbare inhoudselementen rang en de vaardigheden die hierbij van pas schikken van de inhoudselementen volgens komen zijn al in vroegere lessen reeksen de inhoudsstructuur een inhoudselement 27e jaargang nummer 1 sept okt 1997 per alinea schrijfschema opstellen spreek en luisteroefening 4 de tekst schrijven in eerste instantie volgt er een leergesprek ten slotte schrijven de leerlingen het schrijf met als bedoeling dat de leerlingen inzien schema uit tot een volledige tekst voor de dat het werkschema om tot een bepaald leerlingen daaraan beginnen is het goed schrijfproduct te komen parallel loopt met om ook een aantal voorwaarden te stellen dat van een spreekoefening dat inzicht op het gebied van spelling die voorwaar maakt transfer mogelijk niet enkel binnen den dienen dan als norm bij de revisie en de een vaardigheid maar ook tussen de vaar uiteindelijke beoordeling van de tekst het digheden ze zien in dat de stappen en voorkomt in ieder geval dat de gecorrigeer vaardigheden die nodig zijn om een goede de tekst die de leerlingen terugkrijgen om te beoordelende tekst te schrijven dezelfde verbeteren vol rood staat omdat alle spel zijn als die welke nodig zijn voor een goede fouten aangeduid zijn mondelinge beoordeling enkel de uiteinde lijke uitwerking zal verschillend zijn omdat 5 correctieronde het gaat over verschillende vaardigheden deze correctieronde is de stap in het schrijf met elk hun specifieke kenmerken proces waarin de schrijfproducten gerevi geschreven taal gesproken taal seerd worden dat gebeurt minimum per twee de leerlingen lezen mekaars tekst als specifieke voorbereiding op het spreken verbeteren fouten en geven commentaar in bekijken we enkele fragmenten uit muziek verband met ontbrekende inhoudselemen programma s en reclames voor cd s daarbij ten en het al of niet geslaagd zijn van de wordt vooral aandacht besteed aan ver tekst als beoordeling dat kan gebeuren schillen tussen geschreven en gesproken aan de hand van een vragenblad dat de taal en de expressiviteit en houding van de leerlingen moeten invullen zie bijlage 1 de presentator ten slotte stellen de leerlingen fouten en de commentaren worden vervol een spreekschema op gens in de groepjes besproken en er wor den suggesties gedaan voor de verbete inhoudelijk zou deze spreekoefening nog ring in deze fase zal het spreken en weinig problemen mogen opleveren omdat luisteren vooral van conceptuele aard zijn de leerlingen tijdens het schriftelijk gedeelte de leerlingen staan hier stil bij en denken na van deze geintegreerde lessenreeks met over wat ze hoe geschreven hebben en dat aspect bezig zijn geweest ze moeten trachten dat onder woorden te brengen zich nu vooral concentreren op de monde linge deel vaardigheden een aantal essen 6 de tekst herschrijven tiele deelvaardigheden bijvoorbeeld ver aan de hand van de informatie die de zorgde taal en uitspraak duidelijk spreken groepswerkjes hebben opgeleverd wordt articulatie luid genoeg spreken intonatie dan uiteindelijk de definitieve tekst geschre en klemtonen zijn al van in het eerste jaar ven en afgegeven de evaluatie gebeurt op aan bod gekomen in specifieke oefeningen twee vlakken ten eerste wordt de inhoud en zijn zelfs punten waar ze tijdens elke les beoordeeld zijn alle inhoudselementen aan nederlands op moeten letten andere wezig is de woordenschat aangepast aan deelvaardigheden zijn ook al in andere oefe het doel subjectief taalgebruik is de ningen ingeoefend vooraf krijgen de leerlin inhoudsstructuur gerespecteerd ten twee gen wel een blad met de verschillende de wordt ook de taal beoordeeld op het onderdelen waarop ze beoordeeld zullen gebied van zinsconstructie en spelling op worden er zijn drie onderdelen taalgebruik basis van de normen die vooraf werden expressiviteit en inhoud vastgelegd sept okt 1997 nummer 1 27 e jaargang de rest van de klas krijgt een luisterop ken worden met de uiteindelijke evaluatie dracht die kan vanuit twee verschillende en de commentaren van de leerkracht en invalshoeken worden opgesteld ofwel eventueel de medeleerlingen de evaluatie wordt het een communicatieve luisterop gebeurt in functie van de vaardigheden die dracht waarbij de leerlingen aandacht heb we vooropgesteld hebben die kunnen we ben voor de inhoud van wat er verteld opsplitsen in vaardigheden in verband met wordt eventueel aan de hand van een vra het spreken zelf bijvoorbeeld verzorgde uit genblad waarop de cd de groep de spraak intonatie luidheid en meer beoordeling en een argument worden inhoudelijke vaardigheden bijvoorbeeld vol genoteerd ofwel wordt het een conceptu ledigheid structuur standaardbouwplan ele luisteropdracht waarbij het luisteren in nen functie staat van de deel vaardigheden ook dat kan het best gebeuren aan de aan de hand van deze evaluatie willen we hand van een evaluatieformulier zie bijlage de leerlingen inzicht verschaffen in strate 2 waarop de beoordeling en notities komen gieen die het hen mogelijk maken in de toe die nodig zullen zijn bij de nabespreking komst andere opdrachten zelfstandig uit te voeren in dat geval spreken we van trans fer en transfer is wat ons onderwijs efficient evaluatie maakt om de evaluatie efficient te laten verlopen beschikken we over een aantal hulpmidde len een video opname van elke spreekoe naslagopzoek schrijf fening het evaluatieformulier van de leraar en eventueel het evaluatieformulier van de spreek en lu1ster andere leerlingen het is niet de bedoeling oefeningewwerk dat elke spreekoefening nog eens bekeken wordt dat zou te veel tijd vragen maar wel dit tweede voorbeeld van een geintegreerde een aantal representatieve fouten de rest oefening vindt plaats in het eerste jaar van de van de besprekingen gebeurt mondeling tweede graad in de loop van het derde tri mester het doel van deze lessenreeks is het om het inzicht in eigen werk te verhogen mondeling doorgeven van informatie over kan men de leerlingen ook een evaluatie een bepaald onderwerp rapporteren in laten schrijven over hoe zij denken dat hun tegenstelling tot de oefening in het tweede spreekoefening was en waarom ze dat den jaar krijgen de leerlingen nu onmiddellijk een ken die besprekingen kunnen dan vergele blad met de volgende opdrachten 1 zoek in het woordenboek een woord waarvan je denkt dat de anderen in de klas het niet kennen en dat interessant genoeg is om uitgelegd te worden 2 je gaat in minstens drie verschillende naslagwerken op zoek naar verdere informatie tracht het onderwerp zo volledig mogelijk te behandelen 3 deze informatie verwerk je tot een informatieve tekst die in het dagboek komt 4 die informatie geef je mondeling door aan de rest van de klas en wordt als leerstof beschouwd 5 27g jaargang nummer 1 sept okt 1997 in de opgave wordt er vanuit gegaan dat de voorbeeld registers gebruiken leerlingen al een aantal basis en deelvaar informatieve teksten lezen en begrijpen digheden ingeoefend hebben naslagwerken belangrijke informatie uit een tekst publiek en doelgericht nadenken over halen leesdoel bepalen hoofdzaken en een onderwerp is het interessant is bijzaken onderscheiden schematise het concreet kan ik het begrijpelijk uit ren leggen kan ik voldoende informatie vinden de leerlingen krijgen een drietal weken de naslagwerken zoeken en hanteren tijd om dit werk te verrichten dan krijgen ze bibliotheekinitiatie welke naslagwer de opdracht in hun dagboek de volgende ken zijn er welke moet ik gebruiken vragen te beantwoorden het raadplegen van naslagwerken bij 1 wat was de opgave 2 wat was het doel van de opgave 3 wat heb ik eerst gedaan 4 wat heb ik vervolgens gedaan 5 in hoeverre is het gestelde doel bereikt 6 wat moet nog gebeuren de bedoeling van dit schrijven is niet com het schrijven gebeurt volgens een stramien municatief maar eerder conceptueel de dat de leerlingen ondertussen kennen ze leerlingen denken na over het eigen hande maken hun tekst in het klad die teksten len het zijn deze inzichten in het eigen han worden in groepjes door medeleerlingen delen die bijsturing en in een latere fase herlezen fouten worden aangeduid en er transfer mogelijk maken wordt commentaar gegeven aan de hand van die gegevens herschrijven ze de tekst en de definitieve versie komt in het dag een informatieve tekst schrijven boek de evaluatie van die schrijfoefening door de leerkracht gebeurt op basis van de een volgende stap is het uitschrijven van de tekstvoorwaarden die regels in verband met gevonden informatie tot een tekst dat spelling zinsbouw teksteigenschappen gebeurt grotendeels in de klas omdat we zo inhoudselementen schrijfdoel enz kunnen het schrijfproces beter kunnen begeleiden bevatt en voor de leerlingen beginnen is het best een aantal tekstvoorwaarden te stellen die zullen behalve de tekst moeten ze ook de naslag gebruikt worden bij de beoordeling van het werken vermelden en dezelfde vragen als uiteindelijke schrijfproduct ook nu bouwen na de eerste fase beantwoorden in het dag we verder op inzichten en basis en deel boek deze antwoorden zullen in een leer vaardigheden die reeds verworven en inge gesprek gebruikt worden om het schrijfpro oefend zijn schrijfdoel en publiek bepalen ces te evalueren informatie ordenen schrijfschema maken opbouw van een alinea respecteren enz sept okt 1997 nummer 1 278 jaargang spreek en luisteroefening zoals in de opgave gezegd was worden de verschillende onderwerpen als leerstof in een leergesprek wordt de volgende fase beschouwd de leerlingen nemen dus noti het spreken voorbereid daarin komen tie van wat er vooraan verteld wordt die eerst en vooral vragen naar spreekdoel notities moeten ze verwerken tot korte publiek inhoud enz aan bod en weer tekstjes waarin de hoofdzaken worden moet duidelijk worden dat de verschillende weergegeven en die weer in het dagboek stappen in het schrijfproces parallel lopen genoteerd worden met die van de andere vaardigheden daar na wordt verder ingegaan op het specifieke van mondeling taalgebruik bijvoorbeeld het evaluatie niet kunnen terugkijken en op de manier waarop de informatie zo duidelijk en effi cient mogelijk overgebracht kan worden ook deze spreekoefeningen worden op bijvoorbeeld door middel van visuele hulp video opgenomen en een aantal ervan wor middelen bord flappen overhead dia s den door de medeleerlingen geevalueerd enz de leerlingen krijgen ook de elemen aan de hand van een beoordelingsblad die ten waarop ze beoordeeld zullen worden evaluaties komen uitgeschreven in het dag boek de uitwerking ervan gebeurt volgens taal uitspraak intonatie duidelijkheid de beoordelingsstructuur die ze in het luidheid vlotheid tweede jaar al leerden kennen en waarbij houding verzorgde houding niet te achtereenvolgens geantwoord moet wor statisch oogcontact gebaren den op de volgende vragen inhoud interessant volledigheid dui delijkheid logische opbouw hulpmid delen 1 wat wordt beoordeeld en wat zijn de relevante eigenschappen wie waar over 2 wat was positief waarom voorbeelden 3 wat was negatief waarom voorbeelden 4 wat is het totaaloordeel 5 wat kan moet er nog gedaan worden het dagboek bedoeld zijn als deelvaardigheidsoefenin gen bijvoorbeeld verslag en of beoordeling van studie uitstappen of theaterbezoeken in deze lessenreeks wordt een aantal keer uitnodigingen voor kerstacties brieven aan naar het dagboek verwezen dat dagboek enz ten slotte wordt het ook een log wordt van in het begin van het schooljaar boeg waarin de leerlingen het eigen hande gebruikt eerst is het alleen maar een dag len bij de uitvoering van taken beschrijven boek dat wekelijks ingeschreven afgegeven en evalueren het dagboek heeft een driele en verbeterd wordt later komen er ook dig doel andere schrijfopdrachten in die vooral 27e jaargang nummer 1 sept okt 1997 de leerlingen moeten wekelijks schrij heilsoefeningen daarom wil ik er nog eens ven de nadruk op leggen dat het belangrijk is langs het dagboek krijgen de leerlin verbanden te leggen tussen de verschillen gen feedback over hun producten en de oefeningen parallellen aan te duiden kunnen ze steeds terugbladeren naar tussen de verschillende vaardigheden vorige oefeningen zodat transfer mogelijk wordt en de leerlin het dagboek wordt een permanente gen uiteindelijk bepaalde strategieen gaan procesevaluatie zodat de leerlingen en ontwikkelen de leerkracht zicht krijgen op de evolu tie van de inzichten en de vaardighe en om met beide voeten op de grond te den blijven wil ik ook stellen dat dit geen per fecte vlotlopende lessen zijn het verwer ven van basis en deelvaardigheden ver loopt meestal heel traag het toepassen besluit ervan is al evenmin evident inzichten wor den niet op een twee drie verworven en transfer van de ene situatie naar de andere ik heb mij in dit artikel beperkt tot de grote of van de ene vaardigheid naar de andere is lijnen van wat er in de klas gebeurt dat is ook al zeer moeilijk het is meestal een pro een onvolledige weergave van alles wat er ces van jaren dat dikwijls maar in het vijfde gedaan wordt zo ontbreekt elke verwijzing of zesde jaar begint te renderen belangrijk naar taalbeschouwing bijvoorbeeld regis is dat er in alle jaren op dezelfde basis ters of woordenschat als men het verloop gewerkt wordt bijvoorbeeld dat men van in van de twee lessenreeksen vergelijkt merkt het begin inzichten in de standaardbouw men dat in het tweede jaar de verschillende plannen nastreeft dat men dezelfde termi stappen nog heel strikt begeleid worden nologie hanteert enz en uiteindelijk zullen terwijl de leerlingen op het einde van het die inspanningen ook resultaat opleveren derde jaar al een heleboel stappen zelfstan dig verwerken luc wyns men kan de indruk krijgen dat het hier gaat beukheuvel 39 1 om een aantal verschillende deelvaardig 2500 koningshooikt noot geintegreerd werken met spreek en schrijfonderwijs georganiseerd door het centrum permanente vorming van de karel de grote hogeschool wijnegem 29 1 1997 sept okt 1997 nummer 1 27 e jaargang bibliografie couzijn m samenhang tussen schrijven en lezen luisteren spreken en informatie ver zamelen wat betekent die samenhang voor het schoolboek in ringnalda h red schrijven ieren in de basisvorming eerste graad verslag van twee studiedagen ant werpen 11 en 12 oktober 1996 den haag nederlandse taalunie 1996 p 68 69 rijlaarsdam g contouren van een schrijfvaardigheidsdidactiek in ringnalda h red schrijven leren in de basisvorming eerste graad verslag van twee studiedagen antwerpen 11 en 12 oktober 1996 den haag nederlandse taalunie 1996 zie ook vonk 26 3 p 3 18 vlasman c naar een systematische leerlijn schrijven of van bah een opstel naar ha tekstschrijven in ringnalda h red schrijven leren in de basisvorming eerste graad verslag van twee studiedagen antwerpen 11 en 12 oktober 1996 den haag nederlandse taalunie 1996 p 73 80 wkso leerplan secundair onderwijs nederlands eerste graad brussel licap 1997 tuss door het schoolvak nederlands 11 de elfde conferentie het schoolvak nederlands hsn wordt gehouden in utrecht nl op 7 en 8 november aanstaande zoals gebruikelijk bestrijkt hsn met zeven parallelstromen een heel groot deel van het vak van het basisonderwijs via het secundair onderwijs tot het hoger onderwijs de lerarenopleiding van literatuuronderwijs via de taalvaardigheden tot de plaats van de nieuwe media in het curriculum er zijn workshops lezingen en forums ook kan men kennismaken met een aantal uitgevers en verenigingen de kosten bedragen 3200 bef voor de gehele conferentie en 2100 bef voor een dag inclusief verslagbundel voor studenten liggen de prijzen lager lezers van deze aankondiging die aan de conferentie willen deelnemen worden vriendelijk verzocht contact op te nemen met peter nieuwenhuijsen tel fax 00 31 58 267 07 69 ook een lijst van goedkope overnachtingsmogelijkheden is bij hem verkrijgbaar r h 7 t ti c 1 v 3 n a v v 2 o u r q e v c vv yg ti y 2 rp o a it s 3 z t v q yr v 7c j a t c ix t 4h w z ab d v 2 a vy j a y p ni 27e jaargang nummer 1 sept okt 1997