Meer begrip, of alleen maar meer tekst?

recensi e zaak en gevolg het programma legt niet a ll een veel uit er zijn ook veel mogelijkheden om de leerstof te oefenen ruud wouters ont staan s ge s chiedeni s meer begrip of alleen het programma is gemaakt door een grote groep ontwikkelaars met de ontwikkeling van maar meer tekst tno is men gestart in juni 1989 nu vierjaar later is het programma klaar het computer programma zal aan het b e gin van het school jaar 1993 1994 verschijnen het lesmateriaal is ontwikkeld door docenten nederlands er is escape tekstbegrip in nederlands onderbouw een groep van ongeveer 25 docenten geweest educatieve partners culemborg 1993 die het materiaal heeft uitgetest ook de e rv a ringen van een onderzoek van de k u nijme gen bij brugklasleerlingen zijn in de definitieve binnenkort komt er een nieuw softwarepro versie verwerkt gramma op de markt voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs tekstbegrip neder doelgroe p lands onderbouw tn o tn o is ontwikkeld door escape een samenwerkingsverband tus het programma is bedoeld voor onderbouw sen ons middelbaar onderwijs en de hoge leerlingen uit het middelbaar onderwijs school katholieke leergangen tilburg de vak tvtnvo hav o en vwo die moeite hebben groep onderwijskunde van de katholieke met tekstbegrip in de praktijk blijkt dit een universiteit nijmegen en een aantal docenten vrij grote groep leerlingen te zijn voor hen is van scholen die aangesloten zijn bij omto er nu een goed softwarepakket beschikbaar dat het is een van de weinige programma s dat leert systematisch om te gaan met tekststructu zich richt op tekstbegrip dat is op zich al een ren niet alleen bij het vak nederlands maar verdienste goede programma s voor het bevor ook bij de zaakvakken biologie aardrijkskun deren van het inzicht in tekststructuren zijn de geschiedenis e d zullen de leerlingen schaars bovendien blijken dergelijke program voordeel hebben van hun kennis van tekst ma s ook bruikbaar te zijn voor de studieles structuren sen in deze recensie wordt een beschrijving ge waarom de computer bij tekstbegrip geven van het softwareprogramma en de daar bij geleverde courseware daarna volgt een veel docenten zullen zich afvragen waarom je oordeel over de kwaliteit en de bruikbaarheid nu juist tekstbegrip met een computerpro van dit programma gramma zou moeten behandelen het ant woord is eenvoudig dit programma biedt vol inhoud doende mogelijkheden om op een uiterst motiverende en geconcentreerde manier met met het programma tno leren de leerlingen deze leerstof aan de slag te gaan omgaan met structuren van informatieve tek tijdens gewone lessen nederlands over sten wat dat betreft past het precies bij de tekstbegrip is het lastig om verder te komen doelstellingen die geformuleerd zijn voor de dan all een het behandelen van een tekst met basisvorming het programma begint met het vragen er wordt stilgestaan bij inhoud onder aanleren van de begrippen onderwerp en werp en structuur van een tekst tekstbegrip hoofdgedachte daarna worden verschillende wordt frequent behandeld in de lessen neder veel voorkomende tekststructuren besproken lands omdat het door veel neerlandici gezien er wordt aandacht besteed aan de volgende wordt als een van de hoofdvaardigheden van hoofdstructuren overeenkomst en verschil het vak daarnaast wordt bij veel andere vak probleem en oplossing opsomming en oor ken ook regelmatig met teksten gewerkt d e 1993 3 moer 99 docent die studielessen of een zaakvak geeft de eerste plaats is er de software het program leert zijn leerlingen als vanzelfsprekend hoe ze ma past op een hd schijfje van 3 5 inch op de tekst moeten leze n en leren dit alles bevor twee of dd diskettes van 3 5 inch of op het dert de motivatie ni et leerlingen krijgen door dubbele aantal schijfje s van 5 25 inch formaat gaans meer van hetzelfde op hun bordje voor op de diskettes bevinden zich achtereenvol geschoteld en dat vinden ze niet boeiend gens zes uitlegmodules en zestien oefenmodu om verschillende redenen is het goed voor les het is mogelijk om het geh e l e programma de motivati e van de leerlingen om tekstbegrip op een harde schijf in een menu te installeren nu eens met een computerprogramma te be op de schijf staan uitlegmodules over onder handelen op de eerste plaats is het goed voor werp en hoofdgedachte voorbeeld overeen de variatie werken in een computerlokaal is komsten en verschillen probleem en oplossing voor veel leerlingen een welkome afwisseling opsomming oorzaak en gevolg op de schijf in de dagelijkse routine staan ook nog zestien oefenmodules in deze verder heb ik persoonlijk gemerkt dat het zestien oefe nteksten worden alle vaardigheden een enorm positief effect heeft op de conc entra die in de eerdere uitlegmodules aan bod zijn tie leerlingen blijken achter een b e eldscherm geweest geoefend langer en meer geconcentreerd te kunnen naast de di s kettes is er ook nog een zeer uit werken dan met hun schoolboeken en schrif gebreide handleiding dit docent enboek bevat ten de apparatuur blijkt een enorme aantrek een uitgebreide didactische verantwoording kingskracht op hen uit te oefenen van het programma er wordt duidelijk uitge bovendien is het zo dat de leerlingen met legd hoe het programma werkt de opbouw een goed computerprogramma pre cies op hun van elke module komt uitvoerig aan b o d als eigen niveau en tempo kunnen werke n de wat bijlagen zijn all e tekste n meegeleverd zwakkere leerling kan in meer gevalle n om voor de leerlingen is er geen informatie op hulp vragen voor de snell e leerling zijn er ex papier nodig om met het programma te wer tra opdrachten in dit programma zitten deze ken toch is educatieve partners op het mo elementen ook ingebouwd leerlingen die ment een leerlingenboekje aan het ontwerpen moeite hebben me t de leerstof krijgen in veel dit boekje bevat alle te ksten m et lege s tru c gevallen specifieke tussenvragen na het geven tuurschema s als de tekst geleze n is gaat de van een fout antwoord daardoor helpt het leerling er op papier de structuur van aange programma de leerling als het ware om tot de ven ik denk dat dit boekje een heel eigen le goede oplossing te komen ven zal gaan leiden als ondersteuning van het als laatste voordeel wil ik nog noemen dat computerprogramma zal het waarschijnlijk het werken met een computerprogramma niet echt bruikbaar zijn wel eventueel als ver meer tegemoetkomt aan de wens van veel vanging of als vervanging van ee n gede elte leerlingen om persoo nlijk benaderd te worden e rvan alleen vrees ik dat de leerlingen het het programma corrigeert de gebruiker op werken met het boekje een stuk minder leuk zijn eigen fouten bij een toets wordt altijd de zu ll en vinden dan het werken achter d e com score van de leerling bijgehouden dit alles puter maakt het voor mij de moeite waard om als aan de nodige randvoorwaarden is voldaan de opbouw van het programm a steeds vake r in mijn lessen n e derlands gebruik te maken van goede onderwijssoftware ttvo bestaat uit uitlegmodules en oefenmodu les elke uitlegmodule begint met een kennis een b eschrijvin g making met het onderdeel daarbij wordt op een handige manier gebruik gemaakt van de het programma tekstbegrip nederlands on sterke visuele mogelijkheden van een kleu derbouw behandelt de structuur van informa ren beeldscherm de leerlingen maken in dit tieve teksten in samenhang hiermee leren de gedeelte van het programma kenni s met de leerlingen het onderwerp en de hoofdgedach begrippen die in de betreffende module ge te van een tekst te bepalen hanteerd worden begrippen en voorbeelden tn o bestaat uit verschillende onderdelen op worden in verschillende kleuren afgebeeld al s 100 moer 1993 3 een leerling met het programma begint te als ze kiezen voor hulp op woordniveau kun werken kiest hij zelf van welke van de kleuren nen ze moeilijke woorden uit de tekst uitkie het programma gebruik zal maken bij een zen de betekenis wordt verduidelijkt niet een zwart wihnonitor wordt met verschillende voorbeeldzin daarna worden een of meer sy grijstinten gewerkt noniemen voor het woord gegeven bij het aanleren van tekststructuren wordt hulp op zinsniveau houdt in dat het pro veelvuldig gebruik gemaakt van signaalwoor granuna de samenhang niet de omliggende den aan de hand van deze signaalwoorden le zinnen laat zien door de daarin gebruikte ren leerlingen te herkennen dat een bepaalde signaalwoorden en verwijswoorden te laten structuur vaak in een tekst voorkomt oplichten en hun functie kort en duidelijk uit t ekstbeg r i p p r o ble em oplossing u it le g a ls het sneeu w t is h et vo o r v ogels een g root pro bl ee m om v oed sel te vinden het maken v a n v etbollen met p inda s e n zo nne p itten k an e en o p lossi n g zijn de woorden die je moest intikken zijn signaalwoorden d eze w oo r den ge ven e en si gnaal i let op er staat ee n pro b leem of een oplos s ing i n d e te k st v v erder f1 m enu f 2 h ulp f3 terug f4 b egrippen f10 s toppe n a bce ldiii i te leggen krijgt de leerling inzicht in de struc tuur van de tekst op zinsniveau na de uitleg volgen diverse oefeningen de oefeningen in de uitlegmodules zijn opge de uitlegmodules bouwd van makkelijk naar moeilijk eerst wordt de problematiek apart geoefend met het programma bevat zes uitleimodules die een paar eenvoudige zinnen daarna wordt de met opzet in een bepaalde volgorde zijn ge stof toegepast bij een aantal in lengte toene plaatst eerst leren de leerlingen stil te staan bij mende teksten het onderwerp en de hoofdgedachte van een in de oe10unimules wordt de stof uitvoerig tekst daarna pas worden verschillende onder geoefend ze bevatten telkens de volgende liggende structuurpatronen van informatieve soorten oefeningen van elk van de teksten teksten behandeld ze moeten nadenken over moeten de leerlingen achtereenvolgens bepa hoofd en bijzaken in een tekst er wordt on len wat het onderwerp en wat de hoofdge derscheid gemaakt tussen teksten waarin de dachte van de tekst is hierna moeten ze de hoofdgedachte letterlijk voorkomt en teksten structuur van de tekst blootleggen daarbij waarbij dit laatste niet het geval is aan de hand kunnen ze over de inhoud van de tekst hulp van het al of niet vaak voorkomen van een be opvragen op twee niveaus ze kunnen hulp paald woord leren ze te bepalen waarover de krijgen op woordniveau en op zinsniveau tekst gaat en passant worden de veiwijswoor 1993 3 moer 101 den ook nog behandeld de makers van het maal relatief korte teksten het zijn bewerkin programma laten zien dat een woord dat vaak gen van teksten uit kranten en tijdschriften voorkomt in de tekst zichzelf ook vaak presen met als onderwerpen allerlei uiteenlopende teert in de vorm van een verwijswoord de zaken die onderbouwleerlingen wel aanspre leerlingen krijgen de opdracht om de verwijs ken tijdens het uitproberen van het program woorden op te zoeken in de tekst daarna laat ma heb ik tenminste geen van mijn leerlingen het programma in de tekst zelf zien dat het negatieve opmerkingen over de tekstkeuze antecedent ervan op de plaats geprojecteerd horen maken zou kunnen worden voor het verduidelijken van de structuur van de tekst werkt het programma veelvuldig met een voorbeeldtekst uit deze module structuurschema s door het dynamische gebruik hie rvan op het beeldscherm ontstaan de structuurschema s van de teksten zoals afge lama s zijn de enige lastdieren die in staat zijn beeld op deze bladzijde blijven de leerlingen om op zeer grote hoogte zware lasten te ver geboeid aan de uitleg werken voeren voor de indianen die in het andesge bergte wonen zijn lama s erg nuttig ze dra in het leerlingenboekje dat momenteel bij gen de vachten voor de indianen en leveren educaboek in produktie is staan alle struc wol voor hun kleding en melk voor hun kin tuurschema s in de lege vorm de leerlingen deren de mest van deze dieren is een uitste kunnen dan als ze de teksten gelezen hebben kende brandstof en als ze gestorv en zijn kan het schema vast op papier invullen van de huid nog leer gemaakt worden tijdens de uitleg zijn steeds bepaalde controle momenten ingebouwd de leerstof wordt staps 1 onderwe rp hoofdgedachte 1 ken n isma k ing 1 a ls ka tten ge e n z i n he bb en o m t e l uist e ren kome n ze n i et z e e t en al leen maa r wat ze l ek ker vinden katten b e pal e n ze l f ook o f ze z i n he bben o m b ij je t e k ome n li ggen katten z ij n e i ge n z i nni g e d ieren hoof dgeda chte katten zi jn ei genzinni ge d ieren zin 1 i i zin 2 i i zin 3 geen zin dan eten alleen maar wat bepalen zel f komen ze niet ze lekker vinden of ze bij je kome n v v er de r f 1 me n u f 2 h ulp f 3 te rug f4 begripp e n f 10 s toppe n afb e elding 2 bewijs aangeboden en vervolgens in kleine oefeningen tussentijds getoetst bij die oefe aan deze voorbeelden is duidelijk te zien wel ningen is het zo dat de leerlingen woorden in ke soort teksten het programma in het alge de tekst moeten markeren het is leuk dat er meen bevat het zijn in de uitlegmodules alle iets met die woorden gebeurt op het scherm 102 m o er 1993 3 ze krijgen een afwijkende kleur of bewegen kenning van de betreffende structuur het pro zich soms naar een andere plaats direct na de gramma toont telkens structuurschema s uitleg volgen oefeningen op twee verschillen waaruit blijkt hoe de tekst is opgebouwd de de niveaus de leerling kan kiezen voor een signaalwoorden spelen in de schema s een sleu voudige of moeilijke teksten telrol daaraan leert de leerling te herkennen de vijf andere uitlegmodules kunnen nu in volgens welke hoofdstructuur de tekst is ge een willekeurige volgorde behandeld worden schreven bij elke uitlegmodule wordt even teruggeko men op het onderwerp en de hoofdgedachte de tes t van de tekst daarna wordt het betreffende stukje leerstof behandeld alle onderwerpen het programma tno is onder andere door die aan bod komen worden uitgelegd aan de mijzelf uitgeprobeerd op het cals college te hand van voorbeelden nieuwegein daarbij hebben twee brugklassen de ontwikkelaars van het programma heb heterogene brugklassen met mavo havo en ben zodanige teksten uitgekozen of herschre vwo leerlingen door elkaar heen met het ven dat daar telkens verschillende signaalwoor programma gewerkt daarnaast is hetzelfde ge den in voorkomen die het behandelde daan met een tweede klas havo atheneum onderwerp verduidelijken het begrip signaal een tijdje later startte een coll ega eveneens woord wordt daarbij wat ruim opgevat men met twee brugklassen in alle klassen hebben beperkt zich net als in de praktijk niet tot een de leerlingen in tweetall en achter de computer enkel woord maar beschouwt een groepje met het programma gewerkt tijdens deze woorden dat een signalerende functie heeft testsituatie heb ik het programma natuurlijk eveneens als een signaalwoord oneigenlijk gebruikt het is niet bedoeld voor klassikaal gebruik maar all een voor die leerlin de leerstof gen die moeite hebben met tekstbegrip dat zu ll en dus nooit hele klassen zijn maar voor de leerstof die in het programma behandeld uit ik wilde tijdens de test zelf constateren of wordt is de structuur van de informatieve tekst het programma voldoende bruikbaar bleek daarbij begint het programma op een logische manier met het behandelen van onderwerp en conclu sie s hoofdgedachte dat leerstofonderdeel is hier al eerder beschreven nu meer over de andere pluspunten het programma zit didac onderdelen in het onderdeel voorbeeld tisch gezien bijzonder goed in elkaar er is een wordt aan de leerlingen duidelijk gemaakt dat goede opbouw van gemakkelijk naar moeilijk het er bij tekstbegrip vaak om gaat de belang die niet all een blijkt uit een opklimmende rijkste informatie uit een tekst te halen voor moeilijkheidsgraad van de teksten maar ook beelden behoren tot de bijzaken en kunnen uit de lengte ervan all e wezenlijke leerstofele daarom meestal weggelaten worden ook le menten komen voldoende aan de orde en wor ren ze signaalwoorden die aangeven dat er een den regelmatig op steeds verschill ende manie voorbeeld in de tekst komt in het onderdeel ren herhaald de uitleg is consistent door de overeenkomsten versch il len wordt geleerd vaste opbouw de leerlingen krijgen al snel dat de overeenkomsten en verschi llen in een door dat de signaalwoorden de onderliggende tekst vaak belangrijk zijn om de hoofdgedach structuur van de tekst snel blootleggen leer te te kunnen bepalen bij elk van de volgende lingen krijgen daarmee een handvat aangereikt onderdelen oorzaak gevolg probleem op waardoor deze complexe materie toch een heel lossing en het onderdeel opsomming wordt stuk concreter wordt op veel momenten zijn de leerlingen steeds iets vergelijkbaars duide controlevragen verwerkt en hulpvragen die de lijk in het betreffende onderdeel zitten uitslui leerling helpen om tot het goede antwoord te tend teksten die een hoofdstructuur hebben kom e n uit de gehele opbouw van de cursus die gelijk is aan het onderdeel dat op dat mo blijkt duidelijk dat dit programma door be ment uitgelegd wordt door middel van sig kwame neerlandici gemaakt is die ook nog naalwoorden komen de leerlingen tot de her goede docenten blijken te zijn het programma is beslist in de praktijk ontstaan en getoetst 1993 3 moer 103 als softwareprogramma is het voor de leerling en int erface verstaan we de manier waarop het ook leuk op het scherm gebeurt van a ll es de programma zich presenteert aan de gebruiker programmeurs hebben hun best gedaan om er op het beeldscherm deze presentatie gebeurt voor te zorgen dat waar dat in het programma voor de lee rlingen duidelijk het programma mogelijk was en het wenselijk leek om wat we rkt met keuzemenu s waardoor het bijzon saaiere stukken uitleg te verlevendigen er een der gebruikersvriendelijk te noemen is ik heb aantal wo o rden over het scherm beweegt geen va stl oper s ge c on s ta teerd in de lessen de naar mijn mening hebben ze dat juist gedo bediening i s zeer eenvoudig het programma seerd daarnaast zijn de quiz achtige herha springt na het lezen van een schermpagina niet lingsoefeningen waarbij de leerlingen snel de automatisch verder maar met de letter v kan signaalwoorden die bij een bepaald onderwerp de l eerling z e lf verder bladeren er bestaat bo horen moet e n herkennen ook leerzaam om vendien altijd de mogelijkheid om op twee te doen met name deze onderdelen van het verschillende niveaus om hulp te vragen je programma werd door de leerlingen als erg ge kunt met f2 altijd vragen om bedi enings hulp slaagd e rvaren de bedoeling van de opdrach met f 4 is onmiddellijk inhoud elijke hulp be ten was om uit ve e l signaalwoorden die ach schikbaar over allerlei gebruikt e termen daar tere envolgens op het scherm verschenen de naast staat veelal onderin het sch e rm een soort signaalwoorden van bijvoorbeeld oorzaak en menubalk afg ebeeld waarin staat vermeld hoe gevolg te selecteren er ontstond tijdens deze je snel in het dichts tbijzijnde menu komt ook lessen een behoorlijke rivaliteit tussen verschil kun j e in de uitlegmodules direc t terugkijken t e k stbe g rip 1 onderwerp hoofdgedachte 1 kennismakin g 8 8 wat schrijven ze over honden 8 8 honden zijn trouwe huisdieren hoofdgedacht e v 4 v erde r f 1 menu f 2 hulp f 3 terug f4 b egrippen f10 s toppe n afb eelding 3 naar de vorige schermpagina s de user inter fac e herkende ik van d e ontleedprogramma s lende groepjes leerlingen in het lokaal elk van h e t oth o ontlede n r 1 9 8 9 groepje wilde proberen tot een hogere presta tn o is compatibel voor alle computer s die tie te komen dan een ander tweetal onder het besturingssysteem ms dos werken het softwareprogramma heeft een duidelijke het programma is daarmee te gebruik en op user interface voor diegenen die niet zo ver alle soorten m s nos computers die momen trouwd zijn met deze vakterm onder user teel in scholen staan en draait erop zond er 104 moer 1993 3 problemen ik was in de gelukkige omstandig bruikbaarhei d heid het te kunnen uitproberen op ouderwet se x t machines en moderne 3 8 6 e n 486 at al m e t al denk ik dat ttvo een bijzonder goed machines met verschillend e soorten kleuren bruikbaar programma is ik vind het een aan en monochrome beeldscherm e n op alle ma winst voor de software voor het vak neder chin e s werkte de eindversie foutloos lands omdat het een duidelijke meerwaarde bevat natuurlijk kleven er wel wat bezwaren minpunten het programma zal vooral aan maar voor mij zijn ze duidelijk onderge succesvol zijn bij leerlingen die vanuit zichzelf schikt aan de talloze pluspunten van het pro of door hun docent al goed gemotiveerd zijn gramma wel moet me nog een slotopmerking de luie leerling die niets liever doet dan een van het hart gezien het abstractieniveau van de half uurtje maar wat zinloos en zonder na te leerstof acht ik dit programma meer geschikt denken op een paar toetsjes te drukken komt voor tweede en d e rdeklassers dan voor brug niet vast te zitten in het programma h ij zij klasleerlingen tijdens het uitproberen bleek maakt veel fouten maar dat zal hem haar een het programma ook veel beter aan te slaan bij zorg zijn ik vind dat dit bij een goed program de tweedeklassers ma eigenlijk niet kan hiermee samen hangt de het programma helpt een grote groep leer mijns inziens gebrekkige manier waarop het lingen op een dida c tisch verantwoorde manier programma soms reageert op de fouten van ge een beter te kstbegrip te krijgen het doet dat bruikers ik vind dit het zwakste punt van tno op e en speelse leuke manier in een uiterst ge soms helpt het programma je maar in te veel bruikersvriendelijke leeromgeving als de do gevallen geeft het programma je bij een fout cent de leerling adequaat gemotiveerd h eeft gewoon het juiste antwoord cadeau ik vind dan zal deze met plezier en suc ce s aan he t pro het jammer dat de ontwikkelaars er niet in ge grainrna werk en slaagd zijn een programma te ontwerpen dat de leerling bijvoorbeeld door het geven van noot e n literatuu r een hint toch meer helpt om zelf tot het goede antwoord te komen de gebruikte illustraties het programma zal in s e ptember vers chijnen vind ik hier en daar wat minder geslaagd het prijs en bestelnummer waren bij het ter per s e programma is in het algemeen visueel erg sterk gaan van dit artikel nog niet bekend voor in maar de illustraties zijn dat juist niet daarnaast formatie kunt u terecht bij escape vind ik ze wat minder functioneel oordeelt u 013 37 1 342 zelf afbeelding 3 geeft een reele indruk de enige technische minpunten die ik heb o m o ontleden i culemborg educatieve part kunnen vinden zijn dat het programma niet ners 1989 niet muisbesturing te gebruiken is en dat niet altijd alle functietoetsen die onderin de me nubalk genoemd zijn ook doen wat erbij staat h et komt regelmatig voor dat de stop toets f to wel onderaan aangegeven staat maar niet werkt dat je geen muis kunt gebruiken vind ik jammer i k verwacht dat binnen een beperkt aantal jaren de meeste scholen wat modernere computers zullen gebruiken daarbij zullen steeds meer softwareprogramma s gehanteerd worden waarbij een snelle muisbesturing mo gelijk is in de praktijk blijkt dat leerlingen bij zonder snel en handig met een muis kunnen leren werken h elaas blijkt ook dat muizen in een computerlokaal niet zo n lang leven be schoren is 1993 3 moer 105