Meer van hetzelfde? Over beter leesonderwijs op basisscholen door nascholing van leerkrachten

fie van dij k sommige kinderen willen niets meer met boe ken te maken hebben omdat ze door de lees lessen op overvolle scholen begrepen dat ze dom waren de amerikaanse schrijfster uit de arbeiders klasse tillie olsen in de groene amsterdam mer 1984 meer van hetzelfde over beter leesonderwij s op basisschole n speerpunt lezen door nascholing van leerkrachten in moer 1985 4 plaatsten ria milder en leen speelman al enige kritische kanttekenin gen bij de nascholingscursus leesonderwijs voor basisschool raren m v zoals de leer krachten van de voormalige kleuter en lagere scholen sinds 1 augustus 1985 heten fie van dijk geeft in onderstaand artikel fundamentele inhoudelijke kritiek op de door de arbo adviesraad voor het basisonderwijs speciaal onderwijs en opleidingen gege ven adviezen voor de nascholing en het voor de cursus uitgegeven nascholingspakket tevens houdt ze een pleidooi voor ander leesonderwijs en anders ingevulde nascholing een actuele kwestie 1983 promoveerde aryan van der leij op ern n oordw ijk erho ut anp staatssecretaris van stige leesp ro blemen in 1984 promoveerde dre l eij e nhorst v a n ond erwij s w i l h e t leesond e rwijs van dongen op leesmoeilijkheden naar diagnos o p d e b asissch olen ver b eteren h et accent wor d t tiserend onderwijzen bij het leren lezen onge d aarb ij g el e gd op n ascholing v an de l ee rk rac ht e n veer gelijktijdig aan een zwaar overtekend dys h e t pla n i s alle z e v e ntigduiz end leerk ra chte n in lexie congres in n i jmegen verscheen lees en d rie jaar tij d extra cu rsu ssen te laten volgen d e spellingsproblemen dyslexie dysorthografie en cur su ssen di e in schooltijd word e n g eg eve n b e woordblindheid van j j dumont er kwam een ginnen in h et najaar van 198 5 vrolijk boek van piet hagen uit hoe leren wij le v ol k skrant 10 10 1984 zen en het tweedaagse congres in den haag in juni 1985 georganiseerd door de stichting dys lexie trok zo n 1 600 deelnemers nu heb ik het het leesonderwijs is de laatste jaren in de belang alleen nog maar over publiekstrekkers stelling gekomen in 1977 onthulde de studie van hammink en kohlen dat nederland tussen de het is een uitstekend idee om leerkrachten van 100 000 en 400 000 analfabeten telde in 1979 basisscholen een nascholing leesonderwijs aan te veroorzaakte het boek woordblind van christine bieden immers kinderen die niet of slecht leren g kuipers en c weggelaar een hausse van publi lezen op school komen als ze tot de hogere so katies radio en televisie uitzendingen in mei ciaal economische klassen behoren in een hulp 15 verleningscircuit terecht waar de verschillende stituut voor onderwijskunde te nijmegen is dr deskundigen schoolpsychologen orthopedago m j c mommers ook bekend als caesarius de gen optologen remedial teachers fysiotherapeu geestelijke vader van de methode voor het aan ten logopedisten hun territoria over de ruggen vankelijk leesonderwijs veilig eren lezen van kinderen en ouders bevechten nu wordt het ministerie van o w geadviseerd het gevolg is dat veel kinderen de school en door de arbo de adviesraad voor het basison vooral het leren lezen en schrijven verbinden met derwijs het speciaal onderwijs en de opleidingen achter zijn terwijl ik me zo langzamerhand af en nascholing voor de onderwijsgevenden in het vraag achter bij wie wie is die zesjarige super basisonderwijs en het speciaal onderwijs de mens die alles al weet en kan ikzelf weet nog arbo publiceert stukken met euforische t itels steeds niet wat links en rechts is ik kan nooit op als branding en baken van breuk naar gave lijn namen van mensen sommige planten of vlees en van tekentafel tot levend geheel zo versche soorten komen ik verwissel dagen kom uren te nen in mei en september 1984 het moet ons een vroeg of te laat als ik mijn agenda niet bij me zorg zijn advies over zo rgverbreding in het basis heb bel aan op herengracht 519 als het op 915 onderwijs en aanvullende adviserende notitie moet zijn en mijn rechterknie staat ook nog naar over zorgverbreding in het basisonderwijs ze binnen maar ik kon op mijn vijfde lezen zonder gaan over de extra zorg die in het onderwijs van dat iemand het me geleerd had en dan schijnen 4 tot 12 jarigen de nieuwe basisschool moet al die andere defecten er niet zo toe te doen op worden gegeven aan leerlingen die het op school school is lezen belangrijker dan wat ook en als je niet redden of in de woorden van de arbo aan niet zo snel leert lezen ben je dom hen d i e specifieke pedagogisch didactische be hoeften tonen opdat zij in een zekere hoeveel de meeste kinderen uit de lagere sociaal econo heid tijd door de school te bepalen doelen en tus mische klassen komen niet eens in dat hulpverle sendoelen bereiken het terrein van de zorgver ningscircuit terecht die worden soms al van de breding is omvangrijk en daarom kiest de arbo kleuterschool verwezen naar het buitengewoon als eerste speerpunt leesvaardigheid binnen dat onderwijs of ze sukkelen de school door hoe het kader wordt een nascholing onder werktijd aan hen vergaat lees je niet in de pedagogisch didac geboden aan leerkrachten van de basisschool en tisch psychologische literatuur over de selecte worden 500 formatieplaatsen beschikbaar gesteld rende functie van de school is genoeg bekend om dat onder werktijd te kunnen realiseren in maar hoe de kinderen zelf voor hun hele verdere de arbo hebben onder anderen zitting mom leven kapot gemaakt worden hoor je alleen op mers caesar project preventie van leesmoeilijk de lees en schrijfgroepen voor volwassenen en heden en van der leij ernstige leesproblemen denk bij volwassenen niet alleen aan vijftig zes de landelijke pedagogische centra kregen van de tigjarigen de deelnemers aan alfabetiseringsgroe overheid het verzoek een ondersteuningsplan pen komen steeds meer uit de leeftijdsgroep van voor deze nascholing te ontwikkelen wat onder 20 tot 40 jaar of jonger meer inhield dat er een werkgroep geformeerd moest worden om een raamplan voor de cursus te hoop doet leve n ontwerpen een cursusboek moest worden sa mengesteld en docenten van pabo s voorge de grote vraag is natuurlijk wat de nascholing le schoold moesten worden in deze werkgroep zen te bieden heeft daar is het nascholingspak hebben zitting van dongen van der leij en ket preventie van leesmoeilijkheden samenge mommers en mensen van pabo s onderwijsbe steld door dre van dongen en de werkgroep geleidingsdiensten en het cito centraal insti raamplan preventie van leesmoeilijkheden dit tuut voor toetsontwikkeling in het raamplan pakket bevat voornamelijk materiaal dat ontwik voor de nascholing zorgverb reding speerpunt keld is binnen het project preventie van leesmoei leesonderwijs s he rtogenbosch 4 maa rt 1985 lijkheden een svo stichting voor onderzoek p 8 lees ik dan ook gezien de korte voorbe van het onderwijs project waaraan onder ande rei dingsperiode voor deze nascholingscursus is ren het instituut voor onderwijskunde te nijme het gewenst zoveel mogelijk uit te gaan van gen en het katholiek pedagogisch centrum te geschikte en reeds beschikbare materialen uit de den bosch deelnamen medewerker aan het in nascholingscursus preventie van leesmoeilijkhe 16 den van dongen 1984a zijn de volgende methode caesar is dus een aantal wijzigingen cursusonderdelen zeker bruikbaar en dan volgt aanbrengen ook het eerst goed moeten weten een lange opsomming van onderdelen onder de wat het leren lezen inhoudt wat natuurlijk kop aanvankelijk lezen een aantal onderdelen heel zinnig is blijkt te betekenen goed moeten heeft betrekking op het diagnostiserend leren weten wat de methode caesar hierover zegt en onderwijzen bij het aanvankelijk lezen deze de methode caesar zegt hierover dat het een lou onderdelen sluiten nauw aan op de twee metho ter technische kwestie is daar kom ik nog op te des voor aanvankelijk lezen die in nederland in rug meer dan 90 procent van de basisscholen ge nu is het nascholingspakket wel niet verplicht bruikt worden namelijk veilig leren lezen en gesteld maar er is jaren aan gewerkt in 1982 ver letterstad die in het gebruik nog enigszins scheen bijvoorbeeld bij het kpc te s hertogen bijgesteld en mogelijk verbeterd kunnen wor bosch de eindrapportage van het project preven den tie van leesmoeilijkheden en de pabo docenten daar ligt dus een dure blauwe map het nascho en deelnemers aan de nascholing die niet met lingspakket je mag verwachten dat zo n cursus handen en voeten aan de methode caesar gebon waarmee het leesonderwijs moet worden verbe den willen zijn hebben wel erg weinig tijd gekre terd en leesproblemen voorkomen of opgelost gen om alternatieve informatie te ontwikkelen een analyse geeft van het huidige overheersende de wankelmoedigen en de gemakzuchtigen zullen leesonderwijs en doorgeeft wat er blijkens recent genoodzaakt zijn naar het zeer gedetailleerde na onderzoek en praktijkervaring mis aan is ook scholingspakket te grijpen verwacht je dat in zo n cursus doorgegeven wordt welke inzichten en ervaringen tot goed leesonder toch zijn er een paar dingen gebeurd die mij wijs hebben geleid waarbij kinderen geen leespro hoop geven op enige beweging ten aanzien van blemen krijgen je zou het verwachten maar wat het traditionele leesonderwijs blijkt geen spoor van analyse geen woord over de eerste gebeu rt enis betreft protest uit het on verschillende leesopvattingen en praktijken cen derwijsveld tegen een aanbeveling van de arbo traal staat leesonderwijs waar vrijwel iedere leer om als criterium om te bepalen of een kind een kracht mee werkt en waar iedere student op de zorgenkind is dat tegen extra formatieplaatsen pabo over hoort de methode caesar het be binnen de basisschool opgevangen kan worden in kende wordt nog eens dunnetjes overgedaan plaats van naar het buitengewoon onderwijs ge meer van hetzelfde stuurd te worden de leesprestatie te kiezen die het hoogste dat een leerkracht kan bereiken is prestatie zou door middel van objectieve toetsen boven de methode staan wanneer een leerkracht gemeten moeten worden een premie op slecht de methode grondig kent en hem als het ware in leesonderwijs noemde hans freudenthal het zijn haar hoofd heeft zitten dan zal zo n leer voorstel fijntjes nrc handelsblad van 4 oktober kracht vanzelf een aantal wijzigingen aan gaan 1984 door protest van scholen die op een heel brengen en de methode naar eigen inzicht verbe eigen manier met leesonderwijs bezig zijn is deze teren zo n leerkracht staat boven de methode koppeling van zorgverbreding met leesonderwijs en gebruikt die nu veel meer als naslagwerk gelukkig ongedaan gemaakt voordat hij in dit walhalla terechtgekomen is het tweede geval betreft een initiatief van de ne heeft h ij drie fasen doorlopen a weten hoede derlandse beweging van freinetwerkers de nbf leesmethode in elkaar zit b leren lezen heeft in maart 1985 een brief gestuurd naar alle volgens de leesmethode en c werken met pabo s die aan de nascholing gaan deelnemen in de leesmethode in tegenstelling tot wat in deze brief wordt gewezen op de mogelijkheid om het recente verleden wel gedacht werd vinden op de nascholing in te gaan op natuurlijk leren wij dus dat een leerkracht eerst goed moet weten lezen terwijl hulp varierend van een literatuur wat het leren lezen inhoudt en hoe dat volgens de lijst tot gastdocenten wordt aangeboden van de methode dient te gebeuren voordat een leer 63 betrokken pabo s hebben er 25 gereageerd kracht met een heel eigen invulling moet begin wat toch wel geinterp r eteerd mag worden als kri nen nascholingspakket diagnostiserend onder tiek op het eenzijdige nacholingspakket wijzen hoofdstuk 2 p 13 ten derde het aps algemeen pedagogisch stu het enige alternatief van de methode lees de diecentrum dat samen het het k atholiek pc e n 17 het c hristelijk ps de scholing van de nascholers niet mogen weten welke onderzoeken en prak gaat verzorgen wil ook alternatieve methoden tijkervaringen zo onthullend zijn zou dat nu van voorbereidend en aanvankelijk lezen aan de geen prachtig materiaal voor een nascholing zijn orde stellen en heeft daartoe contacten gelegd tenslotte wil ik nog wijzen op allerlei publikaties met onderwijsorganisaties die daarmee ervaring en discussiestukken over leesonderwijs zowel hebben en een werkgroep cursusmateriaal zorg binnen het reguliere onderwijs als binnen de alfa verbreding lezen geformeerd deze werkgroep zou betisering van volwassenen titels als technisch materiaal moeten verzamelen en ontwikkelen lezen in staat van beschuldiging een alternatief onder meer over leesonderwijs met behulp van voor het leesonderwijs functioneel a anvankelijk een leesschrijfhoek lezen binnen project thema lezen kan het leesplezier van de kinderen verho tisch werken en lezen volgens de natuurlijke me gen letters helpen niet en methoden alleen hel thode in het al eerder genoemde raamplan van pen niet geven aan dat het technologisch eind de gezamenlijke pedagogische centra was al gewe plaatje van de arbo een nogal statische prent zen op mogelijke varianten van onderwijsleersi is tuaties op de ontwikkelingslijn leesonderwijs hoewel de nascholing lezen dus vrij vast zit aan bijlage 3 pag 16 en als voorbeelden van die het nascholingspakket vol training in het han varianten werden genoemd a klassikaal leren le teren van twee methodes toetsen en administre zen aan de hand van de methode veilig leren le ren is er van onderop vraag naar een training zen of letterstad b ieren lezen met de metho in nadenken over het proces van leren lezen en de als centraal middel maar aangevuld met varia schrijven in kritische vragen stellen over praktijk tie in oefenvormen andere materialen en indivi en theorie en in het verbeteren van de eigen dualiseringsmogelijkheden c ieren lezen met be praktijk want het is een fabeltje dat je een super hulp van een leesschrijfboek hoek f v d met leerkracht moet zijn om de methode lees de de leesmethode op de achtergrond d ieren lezen methode caesar los te kunnen laten is de na binnen thematisch werken en binnen een functio tuurlijke methode de methode feinet soms nele context zonder gebruik van een vaste lees geen methode methode deze frivole bijlage heeft een standje ik vind dat de arbo een zeer beperkte opvatting van de arbo opgeleverd in een herderlijk schrij ten toon spreidt over wat een methode is deze ven advies over het raamplan voor de nascho naam is kennelijk alleen voorbehouden aan een ling zorgverbreding speerpunt leesonderwijs serie boekjes die met enige variatie van bladzij 1 thema 1 voorbereidend en aanvankelijk lezenl tot bladzij 88 tussen herfst en kerst doorgewerkt worden grote bedenkingen bij de op pagina 16 moeten worden door het gemiddelde kind ik geschetste varianten tiran onderwijsleersituaties vind het niet alleen beperkt maar ook beledigend op de ontwikkelingslijn leesonderwijs uitge om in z n algemeenheid thematisch leesonder sproken geheel ten onrechte wordt de suggestie wijs als onmethodisch en onsystematisch af te opgeroepen dat methodisch en cursorisch wer doen ken in het leesonderwijs niet zo belangrijk is re je hoeft geen super leerkracht te zijn zoals het cent onderzoek en praktijkervaringen met de ont nascholingspakket suggereert om met een an wikkeling van thematisch leesonderwijs wijzen dere methode te kunnen werken dan met veilig uit hoe belangrijk juist een methodische syste eren lezen of letterstad je moet wel wat in huis matische aanpak is zeker in verband met de hebben allereerst een visie op leren en daarbin zwakkere lezers een en ander betekent dus nen een visie op leren lezen dat is een kwestie dat we niet alleen situatie d als eindplaatje af van kiezen en die keuze heeft te maken met je wijzen maar vanuit theoretische en door onder mensbeeld en je maatschappijvisie je visie be zoek bevestigde overwegingen ook zwaarwegende paalt je methode en de aard van je vakmanschap bedenkingen hebben bij de invulling van de ande de nascholing speerpunt lezen zou een prachti re stadia er komt dus leven in de brouwerij ge kans kunnen bieden aan mensen die ontevre al vrees ik dat de arbo bijlage 3 niet goed gele den zijn met het huidige leesonderwijs de een zen heeft want die heeft het over varianten en nog met vage onlustgevoelens de ander al ver ge niet over stadia duidelijk is dat de arbo veel vorderd met een kritische analyse om hun ei meer weet over recente onderzoeken en praktijk gen werkwijze te problematiseren en kennis te ervaringen dan wij gewone mensen en dat wij maken met alternatieven van organisatie in d e 18 klas tot het onderkennen en opheffen van leer wordt het ook geformuleerd in de verschillende barrieres methodes en door veel onderzoekers het aan vankelijk lezen als een didactisch proces waarbij vis ie op leren e n l ez e n het verwerven van de technisch mechanische kun de p s ychom etri sche ke nn is lee r digheden centraal staat legt voor dit leesonder wijs in de latere jaren de onmisbare basis sixma de onuitgesproken visie op leren die uit het na in leesvoorwaarden p 35 leesvoorwaarden scholingspakket naar voren komt valt te rang worden door sixma omschreven als de schikken onder wat g m esland definieert als de eisen die planmatige concepten van didactische individualistische of psychometrische kennisleer processen leergangen of deelleergangen of les kennis is iets objectiefs iets wat losstaat van de sen aan de leerlingen stellen zullen deze met buitenschoolse ervaringskennis leerlingen func succes in de bedoelde processen participeren tioneren als passieve ontvangers van kennis ze leesvoorwaarden p 47 8 creeren geen kennis maar nemen die op 5 in ter malmquist en brus7 noemen lezen weliswaar men van paulo freire pedagogie van de onder een in hoge mate aktieve en doelgerichte vorm drukten gaat het hier over depositair onderwijs van gedrag pag 28 maar vermelden geen enke als kennis als iets objectiefs wordt beschouwd le consequentie van deze formulering voor het en de leerling als een leeg vat dat gevuld moet onderwijs we lezen alleen holle frases als goede worden met kennis dan kun je je voorstellen dat verzorging van de leesvaardigheid van de jeugd het vat als maatbeker fungeert met streepjes van heden is zonder meer een plicht en aan het erop die het niveau van allerlei pakketjes kennis aanvankelijk leesonderwijs wordt bij ons sinds ja aangeven ren veel aandacht geschonken relatief gesproken het is vaak gewenst om na een eerste vrij groffe zijn voortreffelijke methodes beschikbaar en diagnose vanuit het vorderingenoverzicht nauw wordt er goed gewerkt pag 28 en 29 de ware keuriger en betrouwbaardere informatie te verza technologische aap komt uit de mouw op pagina melen met behulp van individuele toetsen vra 31 systematisch werken aan een totaal leer genlijsten en informatie instrumenten zo kan plan voor het lezen vraagt als eerste stap het zo men bijvoorbeeld naar aanleiding van de resulta duidelijk mogelijk formuleren van een einddoel ten op het vorderingenoverzicht over de letter stelling zeker bij een zo complexe vaardigheid kennis zie de vorige bladzijden besluiten om bij als het lezen zal deze doelstelling uiteenvallen in een bepaalde leerling nog eens individueel na te een reeks van doelen deze doelen dienen vervol gaan of hij zij de letters echt niet kent en hoe gens omschreven te worden in termen van waar slecht hij zij ze kent een zeer goed middel hier neembaar gedrag van daaruit kan men gaan wer bij zijn de beheersingslijsten die na de vorderin ken aan het opstellen van leergangen het ontwer genoverzichten het tweede onderdeel van de map pen van leermiddelen het construeren van eva vormen met behulp van de beheersingslijsten luatie instrumenten enzovoort kun je snel en efficient vaststellen hoe goed een de evaluatie instrumenten liegen er dan ook leerling een bepaalde vaardigheid beheerst hier niet om gemeten wordt de techniek van het le onder is als voorbeeld de beheersingslijst letters zen daar worden geen doekjes om gewonden in lezen opgenomen zo n beheersingslijst ver de een minuut test van brus komen behalve schaft kwantitatieve informatie zij geeft bijvoor woorden als beugelbaan en nijlpaardenvervoer beeld aan hoeveel letters een leerling kan lezen woorden voor als kluitenbreker en vleermuisbran nascholingspakket diagnostiserend onderwij der zen hoofdstuk 2 pag 7 als je bedenkt dat kinderen die moeite hebben ik kan het nacholingspakket niet met droge ogen met lezen want voor de anderen is zo n test citeren niet alleen vanwege het barre taalgebruik toch niet nodig dit soort woorden moeten le maar vooral omdat het lijkt te gaan over woes zen terwijl de juf of de meester er met de stop tijnratten in een laboratorium ik wens de gevoe watch naast zit dan voel je iets van de vernede lige types dan ook veel sterkte op de nascholing rende situatie zodra je niet met losse woorden maar met tek lezen wordt binnen deze psychometrische ken sten gaat toetsen treden er nog meer complica nisleer een louter technische kwestie en zo ties op doordat je niet meer om de inhoud heen 19 kunt ik zal dit aantonen met een veelgebruikte toets de avi toets van het niveau 1a 8 jan met de kar wim gaat naar school gaat het niet over jan hij is al zes jaar waar blijft die kar zijn zus loes is nog geen vier weer iemand anders maar nog steeds geen jan die is bij moe in huis nog iemand erbij plaatsen ergens waarde kar is school en huis daar is jan met de kar eindelijk maar wie is jan en wat is dat voor een kar een skelter koop een roos koop een roos waar slaat dat nou weer op moe gaat met loes naar jan is jan ook een broertje wat is die roos mooi is er een roos in de kar ik koop die roos van je wie is ik wie is je die zet ik in een vaas is de ik soms ook een kind van moe moe gaat het huis weer in tja ik ben er al ze zet de roos in de vaas dus moe heeft de roos van mij afgepakt loes zit nu bij de wieg jeetje nog iemand in huis moe zet de pan op het gas in de slaapkamer terzijde de moeders zetten meestal de pan op het gas en de loensen zitten bij daar gaat de bel de wieg in deze toets dat zijn pa en wim nou pa er ook nog bij waar blijft jan nu daar zou het verhaal toch over gaan die wim zit trou wens ook niet lang op school een van de voorschriften voor boeken voor moei amateurpsycholoog laag lq dyslexie minimal lijk le eenden wordt al met voeten getreden als braindysfunction symbool agnosie concentratie veel personen een rol in het verhaal spelen dan stoornis hyperactiviteit of faalangst dat er een wordt een verhaal daardoor ingewikkelder om te val voor hem opgezet zou kunnen zijn komt niet volgen soms komen er personen in het verhaal ter sprake voor die er nauwelijks een rol in spelen dit maakt het verhaal onnodig gecompliceerd boe v isi e o p leren le z en ken voor moeilijk lezenden s hertagenbosch de di alectisc h e k ennislee r kpc 1982 deze brochure maakt overigens kri tiekloos gebruik van de avi niveaus in deze tegenover de psychometrische kennisleer stelt toets komen in 17 zinnen zeven verschillende esland de epistemologische kennisleer waarbij personen voor en minstens zes plaatsen van han het accent komt te liggen bij de structurering van deling de richtlijnen bij het schrijven en bewer kennis het gaat bij het verwerven van kennis niet ken van de leesserie de wenteltrap wolters om objectieve gegevens feiten maar om gege noordhoff luiden het belangrijkste is dat de vens die gecreeerd worden door het denken en tekst de belangstelling van de lezer wekt hoe in handelen van mensen je zou kunnen zeggen dat teressanter het boek hoe beter leestechnische binnen de psychometrische visie kinderen druk moeilijkheden overwonnen worden en ik maar bezig zijn te doen wat ze gevraagd wordt name denken dat dit een open deur was lijk het geven van juiste of gewenste antwoorden en dat ze binnen de epistemologische visie bezig met motivatie vat de leerling heeft zo n toets zijn met na te denken tekst in ieder geval niets te maken als hij faalt vooral met betrekking tot het leren lezen en zit het in hem niet in de tekst of in de manier schrijven vind ik de ideeen van paulo freire die waarop hem lezen geleerd wordt hij krijgt een ondergebracht kunnen worden onder de term etiket opgeplakt uit het e h b o koffertje van de dialectische kennis eer duidelijker maatschappij 20 gericht freire spreekt over act of knowing ken de wereld vn tact enooieoat an sioea n nis is niet iets statisch dat iemand aan jou kan overdragen en waar je examen in kan doen le ren lezen en schrijven zou voor de mens een gele genheid moeten zijn om te ervaren wat het woord spreken werkelijk betekent een menselij ke daad die reflectie en actie inhoudt het woord spreken is geen werkelijke daad wanneer dit niet tegelijkertijd geassocieerd is met het boom voorn boor ar 1 boor moob recht zichzelf en de wereld uit te drukken van scheppen en herscheppen van beslissen en kiezen roos moos soor en tenslo tt e deelnemen aan het historisch proces v i s vim bis v i s van een maatschappij in de cultuur van het zwij x gen is de massa stom dat wil zeggen het t j2 wordt haar belet creatief deel te nemen aan de transformatie van hun maatschappij en daardoor ll a y o wordt het haar belet te zijn culturele actie voor vrijheid pag 27 freire stelt het gebruik van het woord gelijk aan een menselijke daad in de hedendaagse taalkun de worden boeken vol geschreven over taalda den maar die daden beperken zich tot uitspra roos vi s boom ken als ik beloof neem me niet kwalijk ha rte lijk gefeliciteerd het zijn studeerkamer taalda den het begrip van freire is dynamisch en be m a betreft de dialoog van de mensen met de samen d wereld vnn sime6n i vw a p 1 z t s apr 21 leving hun verhaal af en niet van hun klankzuiverheid b innen deze opvatting is lezen vanaf het aller ik geef zelf een jaar of vier les aan vier mannen eerste begin geen geisoleerde technische vaardig die geen le tt er konden lezen of schrijven alle vier heid die weer op te splitsen is in deelvaardighe hebben een gewone lagere school doorlopen ik den het is verbonden met nadenken en met an zelf heb geen enkele behoefte om ze te testen op deren praten met luisteren en schrijven met zin de manier die in het nascholingspakket wordt volle situaties als een boodschap sturen of ont aanbevolen ten eerste kunnen ze ieder verschil vangen een antwoord op een vraag geven of zoe lende dingen de een kan nu aardig lezen de an ken h et gaat hierbij niet om het zo snel mogelijk der maakt er soms niets van kan bijvoorbeeld ontwikkelen van een papagaaitechniek vlotte het woord brood niet lezen probee rt te spellen synthese correct de melodie in overeenstem p r oe b en zegt dan toch brood wie er wat van ming met de gevoelsinhoud en dat soort malle snapt mag het zeggen maar begint beter te praat maar om vanaf het allereerste begin een schrijven de andere twee kunnen allebei een juiste lees en praat luister en schrijf houding beetje lezen en een beetje schrijven praten en aan te leren die freire een problematiserende lachen kunnen ze alle vier bijzonder goed ten houding noemt in een artikel in vernieuwing tweede kunnen ze de ene keer veel meer dan de noemt ed wendrich deze houding kritische intel andere keer dat hangt af van veel factoren zoals lectualiteit een dergelijke kritische intellectuali moe zijn of zorgen hebben ten derde hebben ze teit betekent bijvoorbeeld dat het kunnen be zelf wel in de gaten of ze vorderingen maken of grijpen van schriftelijke stukken niet be niet en daar praten we natuurlijk wel over ik perkt wordt tot zoiets als het zichtbaar kunnen kon op de automarkt mijn naam en adres schrij maken van de hoofdlijn van een betoog begrij ven ik kon op de borden naar zwolle rijden pen impliceert ook en vooral in staat zijn ana of toen ze met een vragenlijst kwamen die ik lyses en opvattingen die in teksten naar voren moest invullen zei ik je bekijkt het maar en worden gebracht en de termen waarin dat ge toen ben ik weggelopen bij een sollicitatie ik beurt in verband te brengen met ideologische tra werk meestal met hun eigen verhalen die ik op dities schrijf maar laat ze voor de grap wel eens uit in twee artikelen over lezen gaan tineke krol en schoolmethodes werken die vinden ze zeer ver ik een stap verder dan wendrich er ligt namelijk warrend de rook komt in uit door de pijp nog een vraag voor het kritisch begrijpen van tja als ie uit de pijp komt moet hij er toch eerst teksten en dat is de vraag hoe je aan een tekst in en daarna er door we probeerden eens de komi 1 0 avi testen de laagste niveaus werd soep maar in het traditioneel onderwijs wordt altijd uitge bij 4a ging het beter moesten ze eerst inlezen gaan van de tekst alsof elke tekst relevant is voor vonden ze de eerste teksten te gek naar de wei de lezer d at komt natuurlijk door de schoolse dat zal wel stads wezen wij gaan nooit naar de eis dat er voor een examentekst geoefend moet wei wel naar het land het paard van boer frans worden wij hebben dan ook het begrip informa belachelijk wij zeggen frans of meneer spruit tie verwerpen ingevoerd je zoekt namelijk infor als we hem niet zo goed kennen ik heb mijn cur matie naar aanleiding van een vraag en om een sisten van het begin af aan geleerd ook bij lezen antwoord te vinden op die vraag hoef je niet elke goed na te denken over wat ze lezen zich af te vra tekst te lezen gen klopt dit wel met wat ik weet want wat heb op freinetscholen en in lees en schrijfgroepen je aan de technische vaardigheid zonder dat je voor volwassenen wordt deze dialectische opvat weet waar de tekst over gaat en zonder dat je een ting over leren en lezen geconcretiseerd lezen oordeel over de tekst kan vormen wordt niet gezien als een geisoleerde vaardigheid maar geintegreerd in praat luister schrijfonder nu kan men zeggen en dat wordt ook vaak ge wijs de eigen ervaring wordt geproblematiseerd zegd jij hebt makkelijk praten met jouw soort in de maatschappelijke context er wordt geleerd onderwijs jij hebt er maar vier en wij tweeender in zinvolle situaties de eerste woorden die gele tig jij werkt met volwassenen en dat is heel wat zen worden zijn woorden die voor de leerlingen anders dan met kinderen dat zijn dooddoeners betekenis hebben dat kan straat zijn of brand laten we eerst eens kijken wat er allemaal ge weer of valkparkiet of weduwe het hangt van beurt in een klas en in een lees en schrijfgroep 22 beste vriende n en laten we van elkaar leren is het echt onmoge lijk om af en toe eens in een een op een situatie in de krant van september 1983 met een kind te werken om samen uit te vinden lazen we het verhaa l waar barrie res zitten ook in het volwassenen van j de jong werk laten we natuurlijk steken vallen maar we en zijn tandarts proberen wel steeds ons werk verder te ontwikke het staat op bladzij 2 len samen met de deelnemers en elkaar te ondersteunen in begeleidersoverleg en op veel we vinden dat j de jong soort en scholingen tot nog toe heb ik niet ge erg goed schrijft merkt dat het reguliere onderwijs erg onder de in het is net also f hij druk is van het grote aantal semi analfabeten in bij ons aan tafel ons land in hun a rt ikel kind volgend onderwijs zit te vertellen moer 1981 2 schrijven buruma en van de ven in verband met dat falen in het schrijfonderwijs weetje wat wij vreemd vonden vraagt de boer namelijk in zijn boek op weg er was een tand afgebroke n naar kindvolgend onderwijs opm f v d zich af en de tandarts wou er gelijk maar of het wel zo nodig is dat alle kinderen volleerde vier uittrekken schrijvers worden zou het onderwijs niet zo in wat een sloper gericht moeten worden dat een aantal kinderen gaat dat bij iedereen zo zijn weg in de maatschappij kan vinden als een goede an of half alfabeet pag 67 aanvaarden we keken eens naar ons zelf we dat als onderwijsgevende zullen we dat aan drie van de vier hebben een kunstgebit ouders duidelijk kunnen maken de vragen zijn de een vanaf zijn negentiende jaar gemakkelijk gesteld dat geven we toe maar we de ander vanaf zijn twintigste jaa r vinden ze wel fundamenteel en de derde vana f zijn achtendertigste jaar de vragen zijn gemakkelijk gesteld ja maar fun daar is dus ook behoorlijk gesloopt damenteel zijn ze niet ze zijn naief er wordt namelijk niet bij verteld dat het hier voorname verder viel ons op lijk gaat om kinderen uit lagere sociaal economi dat de tandarts je zegt sche klassen wat zijn we tolerant jan met de pet is hij een goede vriend mag een hernia oplopen bij gemeentewerken zegt meneer de jong ook jij en jou tegen de tandarts le z en e n d e soc iale ver houd in ge n de assistente zegt wel u de consequenties van de keuze voor de psycho we vonden het goed metrie of voor de dialectische kennisleer zijn dui dat meneer de jong delijk voorstanders van de psychometrische ken niet over zich heen laat lopen nisleer zijn voorstanders van overdracht van ken de tandarts zegt nis en van geisoleerde cognitieve prestaties vast je bent toch de hele dag thuis gelegde leerstof en oefenstof lezen gescheiden daar heeft die man niets mee te maken van schrijven praten luisteren lezen opgedeeld in technisch lezen begrijpend lezen kritisch le dit wilden we even zeggen zen creatief lezen fragmentarisch mastery lear over het verhaa l ning abstract en theoretisch gescheiden leef van j de jong tijdsgroepen niveaus testen etc zij zijn dus voorstanders van het huidige onderwijssysteem henk koos henk en fie en de daarbij behorende methodes als de leerling faalt ligt de oorzaak van het falen bij hem zelf ingezonden brief van mijn lees en schrijf of desnoods bij het milieu het begrip taalach groep naar krant uitgave van sve voor terstand is nu wel achterhaald maar er is iets lees en schrijfgroepen fraaiers en oncontroleerbaardere voor in de plaats gekomen culturele deprivatie 11 23 voorstanders van de dialectische kennisleer kie uniforme eisen stellen veel stimuleren van pro zen voor problematiserend onderwijs en geinte bleem leerlingen en een positieve attitude heb greerde procesmatige ontwikkeling vastgelegde ben ten aanzien van hun ontwikkelingsmogelijk leerstof in de vorm van naslagwerk verslagen heden inzicht hebben in de rol die de verwach van onderzoekjes etc lezen verbonden met tingen en het gedrag van de leerkracht hebben op schrijven praten luisteren vanaf het allereerste de prestaties en het gedrag van de leerlingen begin kritisch lezen dat wil zeggen teren lezen en pag 204 schrijven vanuit eigen vragen en ervaringen wis we hebben in ons onderzoek geen enkele school selwerking praktijk en theorie integratie van leef aangetroffen waarvan de leerkrachten blijk gaven tijdsgroepen samenwerking leerbarri eres samen van een hoge mate van bewustzijn ten aanzien met de leerling en door intensieve observatie op van de onderwijsproblemen van benadeelde kin sporen ze zien het instituut school als een afval deren en de oorzaken daarvan de meeste gein race en het taalonderwijs vooral de alfabetise terviewde leerkrachten herkenden wel zoiets als ring als een belangrijke factor in het selectie een kloof tussen school en milieu en noemden proces vooral kinderen uit de laagste sociaal in dit verband taalachterstand en achterstand in economische klassen worden daar het slachtoffer algemene ontwikkeling op de vraag waar van z van denkt u dat schoolsucces afhankelijk is wer hoe is het gesteld met het inzicht dat leerkrach den met name door de weinig en middelmatig ten op lagere scholen hebben in deze problema verwijzende scholen weinig factoren genoemd die tiek in een doctoraalscriptie van studenten or liggen in de school en het onderwijs zelf men thopedagogiek aan de universiteit van amster zocht de oorzaken voor schoolsucces toch in de dam ideaalbeeld en werkelijkheid een onder eerste plaats in het kind en in het milieu hetzelf zoek naar de verschillen tussen veel en weinig de geldt voor de vraag naar de oorzaken van leer naar het buitengewoon onderwijs verwijzende la problemen op alle scholen zochten de leerkrach gere scholen t 3 is de houding van leerkrachten op ten de oorzaken voornamelijk bij het kind zelf lagere scholen onderzocht ten aanzien van pro geringe capaciteiten hersenbeschadigingen con bleemleerlingen die relatief vaak afkomstig zijn centratiestoornissen of in mindere mate in het uit de lagere sociaal economische milieus op milieu slechts enkele leerkrachten voegden daar grond van literatuur gingen de onderzoekers er oorzaken binnen de school aan toe verkeerde van uit dat leerkrachten die inzicht hadden in de aanpak door de leerkracht schoolse eisen pag problematiek van kinderen uit benadeelde 205 milieus beter in staat zouden zijn deze kinderen de onderwijssociologe manuele du bois zegt er in op te vangen en minder snel te verwijzen naar het een interview in moer 1983 2 pag 29 dit over buitengewoon onderwijs de achterliggende problematiek van stimule dat inzicht zou twee belangrijke dingen bevat ringsonderwijs en sociale problemen kan een leer ten kracht vaak niet overzien daarmee bedoel ik dat a bekendheid van de leerkracht met wat ko rt leerkrachten vaak niet het verband zien tussen so heidshalve aangeduid wordt als het probleem van ciale aspecten bijvoorbeeld kleine woningen de kloof tussen school en milieu concreet bete werkloosheid buitenlander zijn en problemen die kent dit de thuissituatie kennen beseffen dat er zich op grond daarvan voordoen op school bij culturele verschillen bestaan tussen gezinnen en voorbeeld concentratie vriendschapsrelaties toe dat deze verschillen consequenties hebben voor komstperspectief leerkrachten zien het verband de bagage waarmee de kinderen de school bin niet tussen al deze factoren omdat elk probleem nenstappen inzicht hebben in de problemen die klein gearbeitet wordt ik heb er geen neder kinderen uit benadeelde milieus kunnen hebben landse uitdrukking voor problemen worden ge in het onderwijs fragmentariseerd voor elk detailprobleem staat b bereidheid van de leerkrachten om deze ver een stuk verzorging klaar een schoolhoofd moet schillen te aanvaarden en de eruit voortkomende overal overleggen en steeds maar weer doorver problemen tot uitgangspunt voor het onderwijs wijzen zo raakt uiteindelijk het probleem van de te nemen concreet betekent dit verschillende leerkracht zelf weg zij verliezen het overzicht soorten gedrag kunnen en willen tolereren uit over het hele probleem en voelen z i ch er niet gaan van de veranderbaarheid van gedrag geen meer verantwoordelijk voor manuele du bois 24 municeert n aar deze aspecten van mondelinge over het kindertehuis in zetten het toedienen en schriftelijke communicatie is nog maar w einig van medicijnen het platspuiten of isoleren van onderzoek gedaan maar elke begeleider van een lastige kinderen achter dat alles gaat een lees en schrijfgroep kan de voorbeelden uit de slinks plan schuil het kinderbeschermingsdeel mouw schudden 1 4 te psychiatriseren aldus nog steeds bm be i n ieder geval ligt het niet zo simpel als de meeste langenvereniging minderjarigen peter ver auteurs over het proces van alfabetisering sugge hoeven van bm opvoedingsproblemen kun reren opheffing van het analfabetisme is een nen dan als een ziekte worden gezien lastig beslissende voorwaarde voor resultaat van ont gedrag is dan niet meer het gevolg van de el w ikkelingswerk in achtergebleven gebieden o nze lende die je allemaal over je heen hebt gehad samenleving blijkt niet alleen doorlopend een be maar van een hersenafwijk ing op die manier roep te doen op lezen door het beschikbaar ko kun je jongeren afzonderlijk behandelen en als men van het schrift verandert de manier van sa ze dan nog lastig zijn geef je ze medicijnen menleven op een ingrijpende wijze de rol die le zetten is al behoorlijk gesloten en als het een zen speelt kunnen w e moeilijk overschatten zie psychiatrische inrichting wordt is het een nog noot 7 pag 12 of merkelijke democratie in grotere fuik onze tijd houdt de eis in dat ieder toegang heeft de volkskrant 29 juni 1985 tot de zakelijke nauwkeurige in principe voor ieder gelijke informatie die het lezen biedt zegt verder dat de leraar in het basisonderwijs vaardigheid in het lezen en goede leesgewoonten ook onderzoeker moet zijn en in staat gesteld zijn in onze eeuw een voorwaarde voor een reele moet worden om een breed inzicht in de situatie inspraak en voor een waarachtige democratie op te bouwen de opleiding moet de leerkrachten idem pag 13 niet alleen komen er kerncentra de vaardigheden hiervoor leren en ze de maat les en kruisraketten terwijl het grootste deel van schappelijke condities laten leren kennen die tot de nederlandse bevolking daar nee tegen gezegd problemen leiden hoe komt het dat de buiten heeft ook kan een groot deel van de bevolking landers hier zijn wat is intercultureel onderwijs de schattingen lopen van 100 000 tot 600 000 hoe komt het dat er in oude buurten zo n hoge beschikbare informatie niet of nau welij k s le concentratie buitenlanders woont hoe helpen zen maar ook moet informatie soms uit rege de antwoorden op deze en soortgelijke vragen mij ringsgebouwen gestolen worden om door de bur de lees en schrijfbarrieres van de kinderen te gers gelezen te kunnen worden h et wordt dus in voorkomen of te overwinnen derdaad tijd dat de samenleving iets aan dat lees dat is nu precies wat wij in het volwassenenon derwijs ook nastreven dat de begeleiders samen met de deelnemers aan lees en schrijfgroepen op koos is vijftig jaar onderzoek uitgaan hoe komt het dat je analfa vanaf zijn veertiende jaar beet bent wie zijn er nog meer analfabeet in heeft hij gesjouwd in de bouw mijn groepje kent iedereen nog minstens zeven nu is zijn rug kapot mensen die niet kunnen lezen en schrijven maar hij gaat naar het ziekenhuis nog niet naar een lees en schrijfgroep durven de specialist zegt hoe zou het komen dat die ook analfabeet zijn het gaat zeker slecht in de bouw wat zijn de overeenkomsten in jullie problemen hij zegt oo k waarom zou je moeten leren lezen en schrijven dat er niets met koos aan de hand is wie bepaalt wat goed taalgebruik is wat je wel en de foto s wijzen dat uit niet kunt zeggen of schrijven is er verschil in de manier waarop mensen uit verschillende sociale koos eist een andere specialist klassen met elkaar omgaan werknemer werkge die bekijkt de foto s ook ver huisvrouw burgemeester verdachte hij keurt koos voor 100 procent af rechter patient arts etc etc hoe verstaan koos loopt nu in een gips cornet mensen elkaar hoe vertellen mensen dingen aan elkaar wat voor barrieres ondervind je als je leesles in mijn lees en schrijfgroep met mensen van een andere sociale klasse com 25 goed onderwijs was er voor ons niet bij op sommige kampen stond wel eens een houten keet waar kinderen van zes tot veertien jaar bij elkaar zaten wij kregen veel slaag van de meesters en juffrouwen onze ouders durfden niets te zeggen want anders kwamen zij niet meer bij ons om les te geven wij hadden het maar te nemen in de dorpen waren wel scholen maar daar mochten wij niet altijd naar toe op een van die doipsscho n een waar we wel heen mochten moesten alle kinderen van het woonwagenkamp in een klas alle woonwagenkinderen van zeven tot veertien jaar zaten bij elkaar boven in de school wij moesten het laatste naar beneden als alle burgerkinderen buiten waren en het laatst naar bin nen wij mochten niet met de burgerkinderen in aanraking komen op de speelplaats kregen wij een klein hoekje aangewezen om te spelen daar mochten wij niet uitkomen het was een hele grote speelplaats het was haast niet te overzien zo groot de burgerkinderen mochten lopen waar zij wilden maar wij mochten ons hoekje niet uit alsof we besmette beesten waren wanneer er wel eens een eigengemaakte bal weg ro lde mochten wij hem niet ophalen dat deden de meesters voor ons zo werden wij behandeld uit frederika het leven van een woonwagengeneratie tussen 1900 en 1945 door frederika brummer die op een lees en schrijfgroep heeft leren lezen en schrijven amsterdam uitgeverij pendoor 1984 en schrijfonderwijs gaat doen zoek nemen en niet een voorgebakken nascho lingspakket ze moeten kennis kunnen nemen terug na a r d e na scholing l ez e n van een lange traditie van denkers en doeners met betrekking tot contextafhankelijk leren en leren aan het begin van dit artikel vroeg ik me af van lezen ze zullen dan inzien dat ze de concrete uit welke visie op teren en na schoen en op le problemen steeds moeten benaderen vanuit de zen de nascholing gegeven zou worden ik zou structurele band die ze hebben met het hele on willen dat in ieder geval duidelijk is uit welke vi derwijssysteem binnen onze samenleving de pro sie het nascholingspakket voo rt komt en ook blematiserende methode anders worden die hoe zo n visie op z n zachtst gezegd nogal door problemen weer als individuele gevallen behan gedrukt wordt ik zou willen dat zowel de pabo deld en klein gearbeitet en dat is uitgerekend docenten als de na te scholen leerkrachten de de valkuil waarin de deskundigen rond de concrete p roblemen met het lees en schrijfonder school trappen met hun onderwijstechnische op wijs tot uitgangspunt van hun gezamenlijk onder lossingen 26 note n een voorbeeld hiervan is j j dumont in school nr 9 alleen helpen niet in alfabode jrg 1985 nr 3 mei 1984 hij beschrijft een bepaald geval en het 5 g m esland teaching and learning as the organiza komt erop neer dat de leerkrachten onzeker zijn de tionof knowledge in m f young knowledgeand psycholoog van de begeleiding c enst een fout advies control london 1971 gaf de fysiotherapeut tw f pe r week zonder re 6 j sixma leesvoorwaarden utrecht 1973 sultaat training g a f maar dat de o rthopedagoge d i e 7 e malmquist en b th brus lezen leren lezend e een onafhankelijk onderzoek uitvoerde verhelder end ren beschouwingen met betrekking tot het leeson optrad de basis voor taaltraining voor o rt hodidac derwijs in a zijn facetten tilburg 1974 tische tra i ning van lezen en spellen kan gelegd wor 8 avi analyse van individualiseringsvormen het den pag 21 ditzelfde ve rhaal staat overigen s in de avi p roject is afkom stig van het katholiek pedago inleiding van het boek lees en spellingsproblemen g i sch centrum te s he rtog e nbosch het avi pakket dyslexie dysorthografie en woordblindheid rotte r richt zich op technisch lezen en niveau lezen dam 1984 dumont is orthopedagoog 9 ed wendrich voorbij de re formpedagogiek en the verhalen van afvallers staan in tamar van caspel basics in vernieuwing van opvoeding onderwijs nel hofmeester en rutger hueting wat doe ik hier en maatschapp ij jrg 43 nr 9 november 1984 eigenlijk afvallers van het lees en schrijfonderwijs 10 fie van dijk en tineke krol lezen van informatie aan het woord amsterdam uitgeve r ij pendoor 1983 verwerken tot informatie verwerpen in moer 1975 en in henk albe rt s van den domme een onderzoek 4 en lezen 2 in moer 1977 5 naar de achtergronden van 14 jonge analfabeten en 11 nuttige informatie ove r culturele depri v atie is neli de pogingen van het alfabetiseringswerk om preven keddie ed tinker tailor the myth of culture tief te werken sc r iptie mo b ople i ding sociale peda deprivation london penguin ed 1973 go gie k u trecht 1985 12 zie bijvoorbeeld anton wesselingh red school en nascholingspakket preventie van leesmoeilijkheden ongelijkheid hoe het onderwijs bijdraagt aan het samenstelling dr e van dongen werkg ro ep ra am handhaven van ongelijkheid in de maatschappij nij plan preventie van leesmoei l ijkheden instituut voor megen link 1979 onderwijskunde nijmegen katholiek pedagogisch 13 guuske ledoux margreet sch i ppers e a ideaalbeeld centrum z j 1984 en werkelijkheid een onderzoek naar de verschillen piet van dellen technisch lezen in staat van beschul tu ssen veel en weinig naar het buitengewoon onder digi n g in onderwijs en opvoeding april 1985 jan wijs verwijzende lagere scholen informatie over ba neuvel een al t ernatief voor het lee sonderw i js func sisonderwijs ipb nr 74 tioneel aanva n kelijk leze n kan het leesplezier v a n 15 een voorbeeld v a n zo n onderzoek is f van a l ebeek de kinderen ve r hogen in didaktief mei 1985 ma rt en t f krol taalvragen in leergroepen van volwasse ceelen gerard p ijn a pp e ls en lennie van de wete ring nen amste r dam p rojectgroep volwa ss enen educatie le tt ers he l pen niet lezen en schrijven wel in alfa aan de u n iversiteit va n amsterdam instituut voor bode jrg 1984 nr 4 madeleine witmaar methoden neerlandistiek 1984 27