Meertaligheid in vier steden

recensi e tercultu rele taalb esc h ouw ing en meertaligh ei d in het b egrij p end l ezen onderwijs i n deze re censie zal ik eerst deze bijdragen bespreken en vervolgens i ngaan op de pers pectieven van het d orian de haan p roject meertal igh ei d meertaligheid in vier stede n profess ionele aanpa k i n de inleid ing van h et boek gaan de redacte u ren van galen jongerius en k abd an in o p de omvang van de taa k een meertalig curric ulum w van gal en j jongerius r ka b dan red te ontwikkelen dat wordt een zaa k van lange meertaligheid op school b ijdragen aan de ontwik adem voors p ellen zij voor d e wijze waarop keling van een taalbeleid groningen wo l ters dit zal moeten gebeuren zijn de kernwoorden noordho ff f32 50 experimenten proces en produktevaluatie objectieve vaststelli n g va n doel e ffectiviteit p lanmatige en contro leerb are o p timal isering i n de zomer van 1988 zo staat te lezen in de in van het curricu lum een derge l ijk e aan p ak lij kt leiding van d e redacteuren o p de b undel meer ont leend aan de gang van zaken in het rotter taligheid op school is het p roject m eertaligh eid damse p roject onderwijs en sociaal m ilieu en van h et vier ste d en p roject van start gegaan o p deze verwantscha p gaat van ga l en a l s een dit vier steden p roject is onderdeel van het van de medewe rke rs van os m in een afzonder onderwijsvoorrangsbeleid waarvan de be doe lijk artikel nader in n a een op somming van ling is het bestrij den van onderwijsachterstan resu ltaten op het ge b ied van programma den m eertaligheid is een van de concepten ontwikkeling is zijn conclusie dat een derge die gehan teerd worden om samenhang te lijke p rofessionele aanpa k meer dan wenselij k brengen in de onderwijsactiviteiten ten be is in bei de artikelen ligt het accent op het hoeve van het voorkomen van achterstand van b elang van het ontwerpen van een tweetalig groe p en l eerlingen in het project m eertalig curriculum heid beoogt men op basis van bestaande pro gramma s voor ntz onderwijs onderwijs in sam enhang in het taalonderwijs eigen taa l en cultuur en i ntercultureel on derwijs een curriculum meertalig onder piet litjens bijdrage betreft de afstemming wijs voor de basissch ool tot stand te b rengen tussen het eigen taalonderwijs aan all och tone van galen j ongerius en kab dan geven in hun k inderen en het onderwijs in het nederlands inlei ding een aand uid i ng van het begrip meer a l s tweede taa l nt2 hij cons tateert een diep e ta ligheid waarin adekwate opvang en erken kloof waar het gaat om de overgang van het ning van de specifieke situatie van meertalige taa l onderwijs naar de toe p assingsgebieden leerlingen centraal staan curriculum defi zoal s de zaak va kken i n het taalonderwijs ver nieren zij al s het geheel van het leerstofaanbo d werven k inderen niet de vaardighe den die ze en de vorm waarin dat gegoten is nodig hebben voor de zaa kvakken en in d e zaa kvak k en is er ook al geen aandacht voor de bundel i s een verzameling van inleidingen dergelijke taa lverwerving dit geeft vooral die zijn gehouden op een studiedag in 1989 problemen voor van huis uit niet neder l ands h et doel van die b ijeen komst was het concept talige k inderen litjens pl eidooi is daarom meertaligheid verder t e doordenken en voora l gerich t op afstemming van h et onder nieuwe imp ul sen te geven aan de ontwikke wijs in de eigen taal en het tvra onderwijs wat ling van het meertalige curriculum de bijd ra betreft de conceptuel e ont wik keling de ont gen gaan over verschillende aspecten van wikkeling van de schoolse taal vaardigheden en meer t alig onderwijs twee t al ige modellen de de ontwi kkeling van cognitieve taalfuncties verhouding tussen n ed erland s al s twee de taa l de aandacht voor de conceptuel e ontwikke en het eigen taa l onderwijs taalmethoden in ling en woordensc hat zou moeten verschuive n 1991 5 moer 1 77 van de vraag naar welke woorden in de onder thoden wordt voor tweede taalmethoden aan bouw geleerd moe t en worden naa r de vraag naar gegeven in hoeverre meer recente methoden de wijze waarop kinderen i n d e mid de n en misschien al op de goeie weg zitten dat dit het bovenbouw de betekenis kunnen leren afleiden van geval is voor tweede taalmethoden blijkt uit laag frequente woorden die kinderen bij de zaak de recensies van van de guchte i99o schel va kken tege nkomen voor de sch ool se taa l lek ens 1988 en verhallen i99o de suggesties vaardigheden onderscheidt litjens een aantal die f i l ipiak geeft zijn in veel gevallen a l terug dimensies aan de hand van deze dimensies zou te vinden in de nieuwe methoden functio de over gan g va n i nteractie gerichte activiteiten na liteit ofwel heel algemeen de leerkracht i n de o nderb o uw naar informatie overdracht als taalmodel belang van taal beschouwing en i n de b oven bouw waa rbij geschreven teksten rollenspel levensechte taalprocessen filipiak centraal staan beter voorbereid kunnen wor eindigt met de vermelding dat hij wil p leiten den in de midden en bovenbouw wordt een voor een geintegreerde moedertaal en twee groter beroe p gedaan op com p lexere cogni de taalmethode maar een argumentatie ont tieve taalfuncties te den ken valt aan vaardig he breekt evenals een aanzet tot een concrete uit den om te vergelijken co ncluderen generalise werking zo n methode zou ten goede komen ren en dergelij ke oo k hier zou systematische aan kinderen die het nederlands als moeder aa ndac ht voor de vaardig hed en in de eigen taal taal verwerven en kinderen die het neder en het nt2 van b elang zijn litjens pleidooi is lands op een voortgezet niveau leren deze op zeer overtu igend z ijn b ijdrage aan het project merking maakt het deel over nt2 onderwijs meertaligheid is meer dan alleen een discussie dat immers bruikbare inzichten vanuit de bij d rage zijn voorstel l en worden in samenwer literatuur over aanvankelijke tweede taalver king met sc holen uitgewerkt naar suggesties werving betreft overbodig en daarmee valt voo r de ond erwijs praktijk de kern van het betoog over integratie van moedertaa l en xzz onderwijs weg d e op gave d i e paul f i l i p iak zich b l ij kens de titel van zijn artike l s telt is een ster kte zwa kte tw ee talig o nd erwijs analyse van t hema tisch cursorisch taalonder wijs moedertaalmethoden en het nederlands de twee artikelen van verhoeven en van hui als twee de taa l o p bruikbaarheid in het kader nink jacobs gaan over tweetalig onderwijs van meertaligheid de titel belooft meer dan verhoeven bespreekt de consequenties van on wordt waa rgemaa kt ten aanzien van het the derzoeksresultaten voor de onderwijspraktijk mat i sch on d erwijs lij k t de summiere bespre die resultaten betreffen de dominantie van de king die de t erm analyse niet verdient te turkse taal bij turkse leerlingen van groep 3 l ei den t ot d e conclusie sterk zijn de goed e uit het reguliere onderwijs en de overdraag bedoe lingen maar zwak is de b ep erk te ingang baarheid van bepaalde aspecten van taalvaar die deze vorm van on derwijs heeft gevonden digheid woordenschat en in sterkere mate alh oewel het commentaar op moed ertaal me vaardigheden gerelateerd aan technisch en be th oden is dat zij geen rekening houden met grijpend lezen van de ene naar de andere taal ntz veewerver s zo dat afzo nderlij ke aanslui opvangmodellen die de verwerving van deze tende tweede taalp rogr amma s moesten wor aspecten van taalvaardigheid in de dominante den gemaakt hanteert fil ipiak dezelfde proce taal en overdraagbaarheid naar de tweede taal dure eerst somt h ij tekortkomingen en kwali mogelijk maken zijn het meest adequaat voor teitskenmerken van moedertaalmethoden op een gunstig verloop van de ontwikkeling van twee ver schil l ende lijstj es al sof de criteria kinderen op school waaraan tekort komi ngen worden afgemeten huinink jacobs geven een heldere be andere zijn d an d ie voor kwa l iteit vervolgens schrijving van het vervolg op de moedertaal p resenteert h ij een aantal voor de onderwijs klassen in enschede de tweestromenschool p rak tij k brui kbare inzichten uit de literatuur de primaire doelstellingen zijn effectief on over tweede taa l onderwijs weer een lijstje derwijs en integratie de eerste doelstelling betreft vooral aanvan kelij ke twee de taalver wordt geconcretiseerd als aandacht voor kwa wervi n g e venm i n als voor moedertaalme liteit van de schoolleiding nadruk op culturele 17 8 moer 1991 5 basisvaar digh e den en vei l ighei d voor de ki n vermindering va n etnocentrisme en l ingocen d ere n ten aanzien van d e tweede doels tellin g trisme wel wat veel va n he t goede was z ij n gaat men ervan uit dat het i ntegratieproces stand punt is dat de h aal baa rh ei d van doelst el voor kinderen al s lid van de etnische groep l ingen voor taalvaa rdig h eid b et wijfeld moet moet word en ontwi kk eld voordat de integra wor den en d at het eigenlijk voora l om de tie op in d ividuee l niveau gestalte kan k rijge n bestrij ding van l i ngocentrisme gaat dat laat de organisatie en we r kwijze wo rden voor ste staat centraal i n d e artik e len va n w ie ts ke groep i tot 8 beschreven groeperingsvormen m iedema en mildred d e b aas over h et project in houd van de act iviteiten tijdsindeling ge b egrij p end lezen in de meer talige kl as d urende de hele basisschool blijft het onder wietske m iedem a besc hrijft d e ui t gangs pu n wijs i n de eigen taal een b elangrij ke comp o ten van het p roject he t p roject is ontwikkeld nent inhouden en organisatie wisselen voor vanuit h et pers pec tief dat de socia l e verh oud in k l eutergroepen onderbo u w de groepen 3 en 4 gen waaronder kinderen le ren essentiee l zijn waarin lezen s pellen sch rijven en r ekenen dit krijgt concreet gestalte in een anti racis voor een bel angrij k deel in de eigen taal pl aats tische aa npak waa rin zwart e kinderen wo rden vindt en bovenbouw d e groep en 5 tot 8 waar gestimul eerd ruimte o p t e eisen voor eigen de eigen taa l wordt gebruikt ter ondersteuning ervaringen leerstof wordt aangeb o den die is van het algemene programma en d aarnaast om gemaak t vanuit hu n referentie k ader en waa rb ij de vaard igheid in de taal te vergroten de h un talen aan bo d komen en waarin ten slo tte auteurs noemen als randvoorwaarden een aan h un inbreng door een specifieke organisatie tal keuzen die p olitie k gevoe l ig l iggen zij van wer k vormen wordt vergroot overigens stellen dat th uistaal en instructietaa l niet te wordt ten aanzien van dit laa tste gesp rok en veel moeten verschill en evenmin als het sc hrift over lage presteer d ers in l age statuspos it ies van de etnische groep en het neder landse in de klas en is niet dui d elijk in h oeverre h et schrift dat betekent dat een dergelijk mo d el al leen over zwarte kinderen gaat gekozen is voor maro k kaanse kinderen met een berberse voor begrij p end lezen al s o nd erdeel va n taa l taal als th uistaal minder succesvol l ij k t zie onderwijs dit behoort tot het k erncurricu oo k wagenaar i99o op de tweestromen lum en betreft een centrale vaar d igheid een scholen in enschede gaat het om turkse kin didactie k voor begrij p end lezen toegesneden deren een andere randvoorwaar d e betreft res op de situatie van zwarte k inderen is daarom tricties ten aanzien van het toe latingsbeleid essentieel de instroom van andere nationaliteiten dan mildred de b aas geeft een uitwerking van die turks nederlands moet uitgesloten worden didactie k ze besc hrijft hoe surinaamse lee r dan we l op z n minst tot een minimum b eper k t lingen voor wie het project in eerste insta ntie blijven en de verhouding tussen beide groepen is ontwi kkeld de surinaamse talen kunnen i n moet l iefst 60 40 procent zijn b lij kbaar lu kt brengen in de verschil lende onderdel en van het het in enschede om dit allemaal in goede ba programma ook komt aan bod welke rol su nen te lei den m edewerkers van het project rinaamse kinderen kunnen sp elen bij h e t wer m eerta l igheid moeten er maar eens in de leer ken met verha len en tek sten van h et project gaan die zijn geschreven u i t een h indoestaans en een creool s refere n tiek ader het wordt d uide interc ultureel ta alo nd erwij s lij k dat een dergelijk project specifieke kennis en vaardigheden van de lee rkracht vraagt de laatste drie bijdragen betreffen het regu zowel ten aanzien van het bege l eiden van de liere nederlandse programma en gaan over meerta l ige situa tie als van de verhoud ingen intercultureel taal onderwijs sjaak k roon tussen k inderen van versc h i ll ende etnische overziet zijn werk over taalbeschouwing en groep en daarom is het jammer dat de b aas minderhei d stalen hij komt deemoedig tot de geen beschrijvingen geeft van de interact ies in conclusie dat de pretenties die hij di t onder de kl as ook is niet duidelij k wat d e rol is va n deel van het taalonderwijs in het verleden surinaamse begeleiders me dewerkers van h et heeft toegeschreven verbetering van taalvaar advies en b egel ei dingscentrum voor h et on digheid in de moedertaal en de tweede t aal derwijs van amsterdam of het centrum voo r 19 9 1 5 moer 1 79 etnisch e s tud ies voor de mogelijkheden tot model landelijk is er een drietal andere plaat overdraagb aarhei d va n h et project lijkt me dit sen waar dergelijke opvang is gerealiseerd essen tiele i nfor m atie blijkens de inleiding van de auteurs is deze z owe l m iede ma als d e baas noemen p osi geringe aandacht voor oetc in de bundel een tieve effec ten va n h et p roject d ie zijn vooral te bewuste keuze zij maken een onderscheid vind e n in de betro kkenheid inzet en trots van tussen het eigen taalonderwijs als middel ter de surin aam se k inderen vooruitga n g in h un verwerving van het nederlands en bevorde mo ndelinge en schr iftelij ke taa l gebruik en het ring van de schoolloopbaan in het algemeen en veranderde perspectief van de leerkracht ten het eigen taalonderwijs als doel op zichzelf in op zichte van deze l eer lingen alhoewel mie het licht van twijfels over het belang van oetc dema aangeeft d at de ob servaties analyses van voor de schoolloopbaan voor sommige doel het werk van de lee rlingen testgegevens en ge groepen namelijk voor wie de oetc taal een s p rekken met de leerkrachten vooral bedoe ld andere is dan de thuistaal kan een keuze om zij n om d e aanp ak te verbet eren had ik graag minder aandacht aan oetc te besteden in het wat meer h ouvast ge had bij ui tspra ken over kader van de doelstellingen van het onder een grotere wendbaarheid in het nederlands wijsvoorrangsbeleid geargumenteerd worden of ee n hoger rend ement in de schriftelij ke maar de auteurs noemen een geheel andere verwe rki ngen van het thema motivatie voor hun keuze zij noemen de dis cussie over de tweede doelstelling eigen taal perspec tieven voor een m ee rtalig c urri culum onderwijs als doel op zichzelf problematisch doorslaggevende argumenten zouden ontbre tot zover de besp reki n g van de arti kel e n h oe ken zodat het beste langs experimentele evalueren de samenstellers van de bundel nu de weg naar oplossingen kan worden gezocht bij dragen in he t l icht van de doels te lling van bovendien zouden de gestelde doelen steeds de stu died ag om nieuwe impu lsen te verkrij gerelateerd moeten worden aan de prestaties gen ten aanzie n van d e ontwik keling van het van leerlingen op andere vak en vormingsge meer talige c u r ric ul um bieden alsof dat voor alle vakken de normale i n hun inl ei din g zeggen van galen jongerius gang van zaken is de samenstellers van de en k a bdan daar maar weinig over zij constate bundel zien meertaligheid blijkbaar alleen als r en t wee typ en a rgu menten voor een meerta l ig een positief gegeven als een minderheidstaal cu r r ic ulum naast l inguistisch onderwijsku n kan functioneren als middel ter bevordering dige argumenten die de p ositieve invloed op van de schoolloopbaan de positie van de eigen de cognitieve en sociaal emo tionele ontwik taal als vaardigheid op zichzelf is een probleem keling van kinderen b ehelzen zijn er argumen waarvoor een oplossing moet worden gezocht ten die zijn geor i enteerd op d e beh oeften van dat vind ik geen goede uitgangspositie voor de etn i sche gemeenschapp en en de samenle het ontwikkelen van een curriculum meerta ving aa n mee rtal ig ond erwijs m aar aan die ligheid als onderdeel van een intercultureel l aatste doel stelling wor dt d oor d e k euze van de taalbeleid van de school het is wel in overeen a rt ikel en zeer weinig aandacht besteed zo is stemming met de lijn van de staatssecretaris h et o pvallen d hoe wei nig aandach t in de b un van o w wallage die dan ook uitvoerig wordt de l h et o nd e r wijs in eigen taal en cul t uur geciteerd oerc waar d ie laat ste doelstel ling in feite een tweede probleem is de vrij naieve opstel centra al staat krij gt in ver h ou d ing tot het ling waar het gaat om de realiseerbaarheid van twee t alig o nd e rw ijs dat is des te o p merke tweetalig onderwijs de discussie over de in l ij ker o md a t op dit m oment deze vorm van voering van tweetalig onderwijs is in 198o on derwijs s truc tureel is verankerd in d e onder ruim tien jaar geleden uitgebreid gevoerd in wijsprakt ijk in 1987 vol gd en bijna so 00o ba de vier grote steden de aanleiding was de s i sschooll eerlin gen oetc terwijl er van twee concept notitie van de toenmalige minister talig onderwijs s p ra ke is op twee scho l e n i n het van onderwijs pais de eerste gegevens van de geb ie d waar h et v ier steden p roject zich op tweetalige modellen in leiden en enschede richt een sch ool in a msterdam en een in waren gunstig landelijk was men erop uit den h aag exp eri menteren met een tweetalig het aantal projecten uit te breiden maar op he t i 80 moer 1991 5 niveau van de l okale school b esturen is het van ideeen uit te wer k en in de onderwijs pra ktij k d e tafe l geblazen in all e wijken d oor wie er m aar zijn er p lannen voo r uit b rei din g va n pro ook maar wat over te zeggen had het ve ld de jecten zoals beschreven door m iedema e n de koepels iedereen zoa l s een r otterdamse on b aas of zo er nog geen p lannen z ij n wat zij n derwijsinspecteur het ui td ru kte de h aan d e ge dac hten erover tegen de achtergrond van n a l bantoglu 1986 p 13 23 redenen vanwege een te on twer p en curriculum wat geb e ur t er het dalend leerlingenaantal zou er een strijd met de suggesties van f ilipia k kortom h oe ontbranden tussen de sc hoolbesturen over we l evalueren de redacteuren de bij dragen voo r het ke scholen dit ty p e on d erwijs zouden mogen p roject meertaligheid verzorgen veronderstel d werd d at de ou ders de bundel is info rma t ief omdat d e a r ti kelen van de allochtone leerlingen massaal zou d en over het algemeen een goed inzic ht geven i n kiezen voor tweetalige scholen en hun kinde ontwikkelingen in de discussie over m eer ren dus weg zouden halen van de scho len met taligheid in de klas va n de redacteuren had een regulier programma b ovendien zouden ech ter meer verwacht mogen word en h et niet tweetalige leerkrachten aangestel d moeten serieus nemen van de bestaande oerc prak t ij k worden voor wie een aantal nederlandse leer in de discussie d e presen tatie van twee tal ig krachten plaats zouden moeten maken dat zou onderwijs als een nie uwe uitvin d ing zonder i n dus vee l onrust in het onderwijs veroorza k en te gaan op de prob lema tiek rond de invoering b ovendien bestond er de vrees dat n ederlandse het ontbreken van een al is h et maar een b e ouders tegen tweetalige scholen zouden zijn scheiden poging om contouren van een curri die houding in het n ederlandse onderwijsveld culum meertaligheid te schetsen oo k o p sch o lijkt nog niet veranderd n og onl angs in 1988 l en waar tweetalig onderwijs niet realisee rb aar is het in den haag o pnieuw geprob eerd vanuit blij k t maken de bundel minder informatief het gemeen tel ijke actieplan minderheden over het project m eerta l igheid dan ha d ge meer toekomst zegge en sch rijve een school kund werkt nu aan een tweetalige opvang wat prio riteit heeft op dit moment is dus niet zozeer literatuu r discussie over de waarde van tweetalig on der wijs voor bepaalde groepen leerlingen is men dietvorst c e a red handboek intercultureel het over de positieve effecten eens evenmin is onderwijs den bosch samsom de aanpak een groot probleem i nmiddels is in guchte c van de twee taalprogramma s voor een aantal scholen veel ex p ertise aanwezig zie kleuters in meertalige groepen in c diet het artikel van huinin k jacobs er is o p we vorst e a red i99o 2go8 p i r9 tenschap pelijke wijze geevalueerd een nieuwe haan d de p nalbantoglu onderwijs in ei publikatie van wagenaar i99o gaat over een gen taal en cultuur in de basisschool in moer tweetal ig project voor maro k kaanse kleuters 19 8 6 1 2 p 9 z9 in a mster dam realisatie van tweetal ig on schellekens e taalleergangen voor beginners derwijs a l s onderdeel van het project meerta in c dietvorst e a red 1 98 7 2 9io p t 24 l igheid l ijkt dus op dit moment het meest ge verhallen m taalleergangen voor gevorder baat bij het werken aan de politieke voorwaarden den in c dietvorst e a red 1990 2920 p i om dit model ook werk elij k te impl ementeren 43 een derde tekortkoming van het boek is het wagenaar e kle uterklas en moedertaal delft ontbreken van een in k adering van de d iscussie eburon i99o in een presentatie van wat er in het onderwijs voorrangsbel eid en het project meerta ligheid gebeurt gaat het om een vooral th eoretische discussie over wat nu l euk en bel angrij k zou zijn of is de keuze voor de verschill ende on derwerpen gemotiveerd vanuit reele p lannen wel k e activiteiten worden concreet onderno men of zijn voorgenomen litjens zelf maakt in zijn bijdrage mel ding van plannen om de t99i 5 moer 1 8 1