Meervoudig intelligent werken aan taalonderwijs

33 meervoudig intelligent werken aan taalonderwijs henk de reviere leerlingen zijn knap op verschillende manieren natuurlijk dat is iets wat leer krachten in de praktijk dagelijks meemaken we kennen de leerlingen die niet zo goed zijn voor wiskunde maar uitstekend kunnen tekenen of het haantje de voorste zijn in sport we kennen ook de leerlingen die graag nieuwe woorden leren die het leuk vinden om met woorden te spelen die genieten van lezen schrijven luisteren spreken die graag grappen vertellen die graag gedichten en verhalen schrijven die graag luisteren naar verhalen die nuances en niveaus in taaluitingen snel aanvoelen maar we kennen ook de leerlingen die niet zo talig zijn en daarnaast verbazen we ons over sommige leerlingen die uitblinken in bijna alles inderdaad elke leerling is verschillend elk kind is uniek het model van de meervoudige intelligentie maakt het omgaan met verschillen hanteerbaar e theorie is al in 1983 door de len tussen leerlingen zijn het model van de amerikaanse hoogleraar howard je kan niet zeggen dat de meervoudige gardner gepubliceerd maar pas ene leerling knapper of intelligentie sinds het begin van de jaren 90 in dommer minder of meer maakt het onderwijsland doorgedrongen je kan intelligent is dan een omgaan met fervent voor deze theorie zijn ofwel fervent andere leerling volgens verschillen tegen toch is het goed als je met taal de theorie van de meer hanteerbaar onderwijs bezig bent om het begrip meer voudige intelligentie ver voudige intelligentie te kennen toont elk kind acht intelligenties de verbale logische ruimtelijke muzische fysieke natuurgebonden persoonlijke en sociale intelligentie zie figuur 1 iedere persoon meervoudige intelligentie ontwikkelt zich in een aantal van deze intel ligenties sterker dan in andere verschillen de theorie van gardner geeft ons een denk van kind tot kind schuilen kader waarmee we meer greep krijgen op in de manier waarop de het ontwikkelingspotentieel van kinderen intelligenties zijn ontwik verschillen van deze pedagoog van de befaamde harvard keld omgevingsfactoren kind tot kind university werd in 1983 bekend door zijn de invloed van ouders en schuilen in de baanbrekend boek frames of mind waarin leerkracht spelen bij de manier waarop hij het begrip meervoudige intelligentie aard van die ontwikkeling de intelligenties beschrijft hij onderkent dat er grote verschil een rol zijn ontwikkeld juli 2009 nummer 5 38e jaargang 34 figuur 1 meervoudige intelligentie gezegd ieder mens heeft zijn eigen profiel van onderling op elkaar inwerkende intelli genties elke intelligentie kan aan sterkte winnen zij het niet ongelimiteerd construeren reflecteren kaartlezen mening geven d naar 3d zich rekenschap geven de theorie van gardner heeft veel van eigen mogelijkheden gevolgen voor het onderwijs en ook voor de manier waarop kin leiden zingen meewerken ruimtelijk persoonlijk tekenen deren taal leren denk bijvoor invoelen spelen beeld aan het leren lezen spel sociaal muzisch len of schrijven in de didactiek meervoudige ervan kunnen bijvoorbeeld intelligentie schrijven verbaal natuur visualiseren motoriek en spreken luisteren groene vingers muziek een belangrijke rol determineren lezen fysiek logisch classificeren spelen in dit artikel1 proberen vertellen gedicht maken we een antwoord te formule ren op de vraag hoe kun je taal sporten ordenen bedienen classificeren onderwijs op een heel gevarieerde dramatiseren redeneren manier inrichten zodat het appel leert aan verschillende belangstellingen en diverse sterke kanten van de leerlin gen het is zeker niet de bedoeling om de theorie in de plaats te zetten van de taaldi dactiek maar om het scala aan taalactivitei ten te verrijken met de acht manieren van gardner definieert menselijke intelligenties intelligent zijn welke activiteiten kunnen als vaardigheden om problemen op te los met leerlingen ondernomen worden om bij sen om nieuwe problemen te onderkennen diverse leerstofonderdelen van taalonder of te creeren om iets bestaands aan te pas wijs de diverse intelligenties in te schakelen sen aan veranderende omstandigheden en hoe krijgen we betere resultaten bij de leer waar mogelijk een pro lingen die niet zo verbaal intelligent zijn duct te maken dat een zekere waarde heeft bin hoe krijgen we nen een of meer culturele didactische structuren per betere resultaten omgevingen mensen blij bij de leerlingen ken dat op verschillende intelligentie die niet zo verbaal manieren te doen dat intelligent zijn komt door de wijze in elke klas bestaat een grote diversiteit aan waarop zij gebruik maken intelligenties elke leerling is uniek en heeft van een reeks verschil zijn eigen unieke profiel iedereen heeft zijn lende intelligenties die sterke en zwakke kanten en ieder kind leert zijn voor iedere persoon even uniek als een op zijn eigen manier we willen daar in ons vingerafdruk de mate waarin ze onderling taalonderwijs graag rekening mee houden in sterkte mogelijkheden en samenwerking dat betekent kinderen gebruik laten maken varieren verschilt van mens tot mens anders van hun sterke kanten hun het gevoel 38e jaargang nummer 5 juli 2009 35 geven dat ze iets kunnen maar daarnaast vanuit de drie visies van meervoudige intelli ook het versterken van hun minder sterke gentie matchen stretchen en vieren punten zonder het plezier in taal te verlie wordt het taal onderwijs vormgegeven bij zen hoe bereiken we dan alle leerlingen met matchen wordt aansluiting gezocht tussen al die verschillende intelligentieprofielen de leerstof en de sterkere intelligenties van we gebruiken een groot aanbod van didacti de leerling kinderen hebben op die manier sche structuren in onze lessen dat zijn werk meer kans op succes bij stretchen gaat het vormen die eenvoudig ingebouwd kunnen om de ontwikkeling van alle intelligenties worden in elke les rond verschillende inhou sterk of minder sterk bij vieren gaat het om den van elke didactische structuur is bekend het eigen uniek zijn van de leerling dat van hoe die aansluit bij bepaalde intelligenties anderen en dit mogen tonen door het opnemen van een aantal didacti sche structuren kunnen taallessen toeganke in wat volgt geven we een korte typering van lijk gemaakt worden voor leerlingen met elke intelligentie en een voorbeeld van een diverse voorkeursintelligenties didactische structuur die daarbij aansluit verbale intelligentie of verbaal linguistische intelligentie of woord knap het kind denkt vooral in woorden en begrippen het kind wordt aangetrokken door grapjes grollen verhaaltjes brieven gedichten discussies boeken kruiswoordpuzzels kranten tijdschriften kringgesprekken toneelstukjes spreekbeurten boekbespreking rondpraat de leerlingen de schrijfopdracht hebben bij rondpraat werken leerlingen in teams en afgerond zodat zij het geschrevene delen geven ze mondeling antwoord op vragen de leerlingen communiceren op een inter nadat de leerkracht een onderwerp heeft actieve gestructureerde manier met elkaar gepresenteerd of nadat de leerlingen klaar het team kan een planner aanwijzen die de zijn met het schrijven van een opdracht tijd bewaakt zodat elke leerling even lang deelt iedere leerling om de beurt zijn of aan het woord is deze rol rouleert met de haar ideeen met de rest van het team beurt mee afhankelijk van het doel dat de rondpraat bevordert mondelinge vaardig leerkracht met de rondpraat heeft kan heid wanneer de leerlingen hun ideeen vooraf denktijd gegeven worden bij het delen met hun teamgenoten het wordt gebruik om te brainstormen of ideeen te gebruikt voordat de leerlingen aan hun leveren kan denktijd belemmeren in andere schrijfopdracht beginnen zodat zij ideeen gevallen kan het juist helpen de gedachten uitwisselen ook wordt het gebruikt nadat eerst te ordenen juli 2009 nummer 5 38e jaargang 36 logische intelligentie of logisch mathematische intelligentie of reken redeneerknap het kind denkt in systemen redeneert altijd en analyseert graag het kind wordt aangetrokken door cijfers patronen verbanden symbolen vraagstukken geschiedenisfeiten jaartallen topografie puzzels construc tiemateriaal grafieken schema s formules vergelijkingen berekeningen rekenmachines computers spellen tijdlijnen logica codes theorieen schaken tweevergelijk een tweetal een idee de tweetallen vergelij deze werkvorm stimuleert de logische intel ken hun lijsten om te zien welk idee alleen ligentie door middel van het vergelijken van een van de paren had verzonnen en welke antwoorden en daagt tweetallen uit om ideeen beide paren hadden indien het ant nieuwe ideeen te bedenken de leerlingen woord niet op het eigen blad voorkomt werken in een tweetal om een lijst met wordt het erbij geschreven is het antwoord ideeen samen te stellen per tweetal schrij ook door het andere paar bedacht komt het ven de leerlingen om beurten een idee op in op een werkblad onder het kopje samen als hun vak op het werkblad nadat ze de groepje van vier proberen de leerlingen dan opdracht uitgevoerd hebben vormen ze aanvullende ideeen te bedenken die geen samen met een ander tweetal een groepje van beide tweetallen had gevonden samen van vier de twee tweetallen komen bij elkaar er tegenaan en vergelijken hun lijsten om beurten noemt werkblad tweevergelijk a samen er tegenaan samen b 38e jaargang nummer 5 juli 2009 37 ruimtelijke intelligentie of visueel ruimtelijke intelligentie of beeld ruimteknap het kind denkt in beelden en voorstellingen het kind wordt aangetrokken door mozaieken tekeningen schetsen car toons videobanden pictogrammen illustraties modellen kaarten dia grammen posters muurkranten foto s schilderijen knutselwerken kleu ren vormen afstanden powerpoint kunst films dia s musea strips computer lego figuur 2 voorbeeld van een breinkaart breinkaart breinkaart mindmap is goed te gebruiken in een voorbereidingsfase leerlingen teke nen een kaart van hun ideeen naar aanlei ding van een onderwerp zie figuur 2 de leerlingen schrijven het woord op of tekenen een representatief plaatje in het midden van een vel papier hier omheen worden andere ideeen tekeningetjes bruggen kleuren ico nen symbolen codes en pijlen geplaatst om het kernbegrip voor te stellen en te relateren aan andere begrippen als leerlingen in staat zijn om visueel hun inzicht over een kwestie uit te beelden onderzoeken zij hoe de ver wante ideeen met elkaar in verband kunnen worden gebracht de breinkaart helpt de leerlingen ideeen en woorden verzinnen om te gebruiken in hun tekst maak de eerste keer dat je deze structuur gebruikt een geza menlijke breinkaart op het bord als voor beeld structureer zelf een blad voor in plaats van een leeg vel papier juli 2009 nummer 5 38e jaargang 38 muzische intelligentie of muzikaal ritmische intelligentie of muziek knap het kind denkt in muziek in ritmes in maat en patronen het kind wordt aangetrokken door toonhoogte klankkleur liedjes rijmpjes versjes muziekinstrumenten ritmeboxen orff instrumenten zangkoortjes schoolorkestjes voordrachten op muziek audiocassettes cd s leerliedjes zinnen en woorden en daarna de zinnen op tijdens leerliedjes houden de leerlingen zich een populair wijsje te zetten zoals het regent bezig met het schrijven of uitvoeren van lied het regent k zag twee beren zakdoek leg jes gebaseerd op de leerstof er blijft veel leer gen vader jacob o dennen boom poesje stof hangen met behulp van allerlei genres mauw klein klein kleutertje enzovoort de muziek van taalbeschouwingsrap tot spel leerlingen zingen hun leerliedjes in de klas en lingrock een effectieve manier om leerlingen bevorderen hun muzikaal ritmische vaardig hun eigen leerliedjes te laten schrijven is door heden ze beheersen de leerstof beter en ont ze eerst te laten brainstormen over ideeen houden ze op lange termijn fysieke intelligentie of lichamelijk kinesthetische intelligentie of beweging knap het kind denkt in bewegingen door te voelen het kind wordt aangetrokken door drama rollenspelen mimiek beweging dans lichaamstaal atletiek pantomime excursies sport spellen gymnas tiek knutselmaterialen expressielessen gebaren totale lichamelijke reactie opdracht die een lichamelijke reactie vereist totale lichamelijke reactie total physical soms het uitbeelden van een antwoord voor response tpr werd ontwikkeld door james het leren van een taal zijn de toepassingen j asher en wordt heel succesvol toegepast bij duidelijk sta op draai je om ga twee stappen het leren van taal de methode is gebaseerd naar voren doe je handen omhoog zet je op de manier waarop peuters taal leren voeten naast elkaar enzovoort andere voor peuters kunnen taal begrijpen en hierop licha beelden zijn verschillende emoties uitdruk melijk reageren voordat ze echt kunnen pra ken dierenbewegingen uitbeelden getallen ten lach eens naar mama bij deze didacti en letters vormen enzovoort zie bv ook sche structuur geeft de leerkracht een homepage mac com ssalto 38e jaargang nummer 5 juli 2009 39 natuurlijke intelligentie of naturalistische intelligentie of natuurknap het kind denkt in samenhangen vooral met de omgeving het kind wordt aangetrokken door planten dieren natuurverschijnselen landschappen stenen wolken milieu excursies naar buiten schooltuin tjes verzamelingen verloop van seizoenen natuurlessen gelijk ongelijk te zien welke andere overeenkomsten en ver elk tweetal krijgt twee voorwerpen die in schillen ze nog kunnen vinden gelijk ongelijk sommige opzichten gelijk zijn en in andere is een goede techniek om aandacht te leren verschillend voorbeelden met leerstof over schenken aan details een primaire vaardig de natuur zijn een mot en een vlinder een heid binnen de natuurlijke intelligentie deze roos en een madeliefje een eikenblad en een didactische structuur kan ook gebruikt wor plataanblad de leerlingen zitten zo dat ze den op andere gebieden zoals taal bijvoor elkaars voorwerp niet kunnen zien de part beeld leerlingen ontdekken wat overeenkom ners werken samen om alle overeenkomsten sten en verschillen zijn bij beschrijvingen en alle verschillen tussen de twee voorwerpen nieuwsberichten teksten sprookjes met te beschrijven en te noteren als de leerlingen hetzelfde onderwerp klaar zijn vergelijken ze hun voorwerpen om sociale intelligentie of interpersoonlijke intelligentie of mensen samen knap het kind denkt door na te gaan wat de ander ervan vindt als het ware reke ning houdend met de ander het kind wordt aangetrokken door andere mensen sociale interactie ver langens motivatie gezelligheid feestjes kringgesprekken groepswerk groepsopdrachten discussies dialogen gesprekken sport spel groeps verantwoordelijkheid welbevinden en betrokkenheid binnen buitenkring kondigt een onderwerp aan stelt een vraag voor binnen buitenkring wordt de klas in of leerlingen stellen elkaar vragen die op tweeen gedeeld de helft van de groep kaarten staan nadat de partners van de vormt de binnenste kring de andere helft binnenste en buitenste kring elkaars vragen de buitenste kring van twee grote concen hebben beantwoord of meningen hebben trische cirkels de leerlingen in de binnenste uitgewisseld draait een kring verder zodat kring zitten of staan met hun gezicht naar de leerlingen een nieuwe partner tegenover de leerlingen in de buitenste kring zodat er zich krijgen voor een nieuwe vraag of koppels worden gevormd de leerkracht onderwerp juli 2009 nummer 5 38e jaargang 40 persoonlijke intelligentie of intrapersoonlijke intelligentie of zelfknap het kind denkt door bij zichzelf te rade te gaan het kind wordt aangetrokken door innerlijke ervaringen stemmingen her inneringen intuitie waarden en normen gevoelens fantasieen ingevingen diepere gedachten dagboeken meditatiemomenten reflectiemomenten poezie oefeningen in het leren van zelfbevestiging tweegesprek op tijd strategieen per intelligentie laat de leerlingen koppels vormen geef leerling a een minuut de tijd hangt af van voor groepsactiviteiten kunnen didactische het onderwerp en niveau van de klas de structuren ingezet worden maar soms blij tijd om zijn of haar gevoelens ideeen en ken individuele leerlingen een steuntje in de inzichten te delen over een gegeven onder rug nodig te hebben sommige leerlingen werp bv wat is jouw reactie op het hebben een speciale aanpak nodig om leer gedicht zonder onderbroken te worden problemen de baas te kunnen ze hebben door leerling b de taak van leerling b is om zich op verschillende traditionele manieren aandachtig te luisteren zonder commentaar het lezen spellen of schrijven proberen eigen te geven als de toebedeelde tijd verstreken te maken maar zijn daar niet in geslaagd is kondigt de leerkracht speciale zorg in de vorm van extra uitleggen aan dat nu leerling b aan en oefenen kan aangevuld worden met stra de beurt is leerling a tegieen die aansluiten bij de sterke kanten talenten kunnen luistert aandachtig maar van de leerling doordat bekend is wat de gebruikt worden kan wederom niet onder sterke en minder sterke kanten van een leer om hiaten in de breken wanneer de leer ling zijn kunnen talenten worden gebruikt leerontwikkeling lingen zonder onderbre om hiaten in de leerontwikkeling weg te weg te werken king praten focussen zij werken de volgende voorbeelden van stra in toenemende mate op tegieen kunnen gebruikt worden als start hun inwendige gedach punt het komt er op aan om creatief naar ten gevoelens en herin middelen te zoeken om een bepaalde leer neringen zij vinden toegang tot en ontwik ling te helpen door aan te sluiten bij zijn of kelen de persoonlijke intelligentie haar sterke intelligentie zo kan die leerling de klik maken strategieen voor de verbaal intelligente leerling lezen surfen op het internet gebruikmaken van klanken bv klikklak boekje uit veilig leren lezen kruiswoordpuzzels maken spelling scrabble spelen kruiswoordpuzzels maken 38e jaargang nummer 5 juli 2009 41 een persoonlijk spellinglogboek bijhouden voor spellingzwakke kinderen kan het ondersteunend werken om het logboek in te delen naar soorten spelling categorieen ezelsbruggetjes gebruiken schrijven corresponderen met een penvriend uit een andere school een dagboek bijhouden actief gebruik van de schoolkrant stimuleren strategieen voor de logisch intelligente leerling lezen schema van vorderingen bijhouden persoonlijke kaartjes met lees en spellingmoeilijkheden maken en die ordenen lessen en werkjes in stukken verdelen spelling iedere letter een nummer geven a 1 b 2 om te onthouden spellingsregels in schema brengen schrijven een lijstje maken van punten waarop je allemaal moet letten informatie in categorieen onderbrengen strategieen voor de ruimtelijk intelligente leerling lezen geheugensteuntjes in de vorm van plaatjes zoeken bij letters en woorden persoonlijke boekenleggers maken met visuele geheugensteuntjes van woor den of letters spelling een woord bouwen van scrabbleblokjes vilten of plastic letters het woord door elkaar gooien en opnieuw opbouwen een tekening maken waarbij gebruikgemaakt wordt van de vorm van een let ter gebruikmaken van gekleurde letters of markeerstiften gebruikmaken van chenilledraad om letters te vormen woorden in zand of klei schrijven schrijven eerst een tekening cartoon foto of schilderij maken om over te schrijven verhaal eerst in schema opzetten een prentenboek ontwerpen met een medeleerling die graag schrijft breinkaarten maken illustreren bij een verhaal strategieen voor de muzisch intelligente leerling lezen achtergrondmuziek terwijl er gelezen wordt een leeslesje op muziek zetten een opgenomen boek beluisteren cd een leesbeurt op cassette opnemen en dan beluisteren spelling in een tekst de klinkers lettergrepen aantikken een liedje maken waarin een bepaalde letter heel veel voorkomt schrijven eerst de woorden zingen en ze dan opschrijven muziek gebruiken om het schrijven te stimuleren een lied of een rap schrijven in plaats van een stelwerk juli 2009 nummer 5 38e jaargang 42 strategieen voor de fysiek intelligente leerling lezen schuurpapieren letters gebruiken ook voor oudere kinderen letters en woorden in de lucht schrijven de uitspraak van letters door gebaren ondersteunen met je lichaam letters vormen spelling woorden maken van klei plastic letters en met scrabble tegeltjes woorden uitbeelden die de anderen moeten raden bv hints met je lichaam de vormen van letters nalopen schrijven iets uitbeelden voor je het opschrijft een toetsenbord gebruiken vaak naar het bord komen om er iets op te schrijven strategieen voor de natuurlijk intelligente leerling lezen elke letter verbinden aan een dier of plant bv z zebra lezen over natuurlijke fenomenen spelling oefenen van de schrijfwijze van woorden met klei zand water grind een werkstuk typen over een onderwerp in de natuur werken met natuurlijke objecten om woorden te maken schrijven zich voorstellen hoe het zou voelen om een vogel een vis een vulkaan en dergelijke te zijn en dat opschrijven bedenken hoe de aarde over ons zou schrijven experimenten bedenken en opschrijven strategieen voor de sociaal intelligente leerling lezen een mondelinge quiz organiseren persoonlijke leeservaringen opschrijven in een boek en aan iemand anders laten lezen groepsactiviteiten gebaseerd op lezen spelling samen met iemand anders spellingopdrachten maken werken met een studiemaatje bv dicteren schrijven schrijfopdrachten van andere leerlingen nakijken samen met een groep medeleerlingen een werkstuk maken brieven schrijven naar vrienden waarin beschreven wordt wat er geleerd is strategieen voor de persoonlijk intelligente leerling lezen in stilte lezen een persoonlijk woordveld of woordenboek ontwikkelen spelling gebruikmaken van spellingcontrole op de computer zelf een lijst aanleggen van woorden die nog moeilijk zijn als een persoonlijk naslagwerk schrijven in een geheim dagboek schrijven vrij schrijven denktijd voordat je gaat schrijven 38e jaargang nummer 5 juli 2009 43 diverse intelligenties intermediairs aanspreken verbale intelligentie sociale intelligentie persoonlijke intelligentie zaken die we nu al doen op school zijn beter te kaderen vanuit de theorie van de meervou in het basisonderwijs worden steeds vaker dige intelligentie in deze paragraaf geven we hulpmiddelen gebruikt die kinderen motive enkele voorbeelden van werkvormen waarbij ren om te leren of zich te ontwikkelen we diverse intelligenties aanspreken intermediairs kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden om een boek te introduceren zodat kinderen geinteresseerd en gemotiveerd drama raken en hun voorkennis geactiveerd wordt verbale intelligentie logische intelligentie in het kleuteronderwijs kunnen dat voorwer fy sie ke intelligentie sociale intelligentie pen zijn die aansluiten bij het thema van persoonlijke intelligentie een prentenboek ook kunnen het poppen zijn door drama breid drama is bij uitstek geschikt om de taalver die de figuren uit een je je ervaringen werving van kinderen te stimuleren kinderen prenten boek verbeel en daarmee ook leren taal en woorden sneller als ze ze kun den daarnaast kunnen je taal uit nen beleven door met dramatische werk als intermediair hand vormen te werken leren kinderen ook poppen gebruikt worden logisch denken ze moeten nadenken over die de leesbeleving van de volgorde van scenes ze moeten voorspel kinderen stimuleren denk bijvoorbeeld aan len wat er zou kunnen gaan gebeuren wat de voorleesbeer die niet bij een bepaald boek ze nodig hebben om iets duidelijk te maken hoort maar die aansluit bij alle activiteiten als je zelf toneelstukjes bedenkt ben je bezig die met voorlezen te maken hebben de met een soort mondeling stellen je bedenkt voorwerpen krijgen later een plek in de lees een verhaal speelt het en kunt het vervol hoek waar kinderen ze kunnen gebruiken gens gemakkelijker opschrijven om bijvoorbeeld een verhaal na te spelen door drama breid je je ervaringen en daar klankgebarenalfabet mee ook je taal uit je kunt experimenteren verbale intelligentie ruimtelijke intelligentie met dingen die je normaal niet meemaakt je fysieke intelligentie kunt van het verlegen kind dat nooit iets zegt de mooie prinses maken of van degene leerlingen die problemen hebben met het die altijd gepest wordt de pester je leert onthouden van de klanktekenkoppeling durven en door te durven is de kans groter hebben in veel gevallen baat bij motorische dat je je taal ontwikkelt veel dramawerkvor ondersteuning in toenemende mate wordt men zijn gebaseerd op iets uitvoeren met het klankgebarenalfabet in het eerste leer z n allen ook dat maakt de grens om mee jaar gebruikt naast de reguliere methode te doen veel lager en daarmee het zelfver voor aanvankelijk lezen bij elke klank wordt trouwen groter om de taal van kinderen een gebaar aangeleerd een beschrijving zoveel mogelijk te stimuleren helpt het vaak ervan compleet met illustraties is te vinden om als volwassene mee te spelen of een rol in dumont 1979 het is volkomen verschil voor te spelen de kans is groot dat de leer lend van de gebarentaal die door doven en lingen jouw taal overnemen slechthorenden wordt gebruikt juli 2009 nummer 5 38e jaargang 44 muziek en taalonderwijs tutorlezen verbale intelligentie muzische intelligentie verbale intelligentie sociale intelligentie fysieke intelligentie het begrip tutorlezen wordt vaak gebruikt kan muziek het taalonderwijs ondersteu voor een vorm van leesonderwijs waarbij de nen over dit onderwerp is nog maar weinig ene leerling de andere helpt het is een vorm gepubliceerd toch hier enkele voorbeelden van samenwerkend of cooperatief leren het er zijn leesmethodes waarbij liedjes zijn kan gaan over technisch lezen maar ook bij verschenen die bijvoorbeeld gebruikt begrijpend lezen kan men tutorlezen gebrui worden om de letters in te prenten ken soms gaat het om samenwerking tus een techniek die bij spellende lezers veel sen leerlingen uit een leerjaar maar leerlin gebruikt wordt is het zingend lezen waar gen uit hogere leerjaren kunnen ook bij kinderen de eerste letter verklanken en leerlingen uit lagere leerjaren helpen een de rest er achteraan zingen zodat ze niet tutor kan ook een ouder zijn of een profes de afzonderlijke klanken uitspreken maar sional een vloeiend geheel produceren veel methodes gebruiken voor het aanle voorlezen van bovenbouw aan kleuters ren van letters en regels visuele en moto rische ondersteuning misschien werkt verbale intelligentie sociale intelligentie muzikale ondersteuning ook denk bij voorbeeld aan dyslectische kinderen die gemotiveerde bovenbouwers lezen voor aan het verschil tussen lange en korte klanken kleuters met als belangrijk doel leesbevor niet kunnen onderscheiden dering aan beide zijden uiteraard is het veel methodes voor zwakke lezers wer voorlezen voor de kleuters leuk maar met ken in een latere fase met inprenting van name bovenbouwkinderen die lezen moeilijk tekst bijvoorbeeld door voorlezen nale vinden kunnen er erg gemotiveerd door zen zie ralfi mogelijk werkt deze inpren raken het is wel belangrijk dat de voorlezers ting ook met liedjes die een kind een aan het boek zelf kunnen kiezen ze gaan bij tal keren hoort en dan zelfstandig kan voorbeeld samen met hun begeleider naar lezen de bibliotheek om een boek uit te zoeken spellingregels worden vaak ingeprent met dat geschikt is voor kleuters behulp van liedjes het alfabet kan worden geleerd in de om het voorlezen te oefenen kunnen ver vorm van een liedje schillende werkvormen worden gekozen de in sommige liedjes worden verhalen na leerkracht kan zelf voorlezen en zich door de verteld het liedje doet dan dienst om een leerlingen laten observeren ze leest dan bij verhaal te memoriseren voorbeeld te snel ze vergeet de plaatjes te liedjes kunnen een belangrijke rol spelen laten zien ze leest iets verdrietigs heel vrolijk bij woordenschatontwikkeling ze kun voor enzovoort de leerlingen gaan vervol nen gebruikt worden om de betekenis gens proberen het wel goed te doen daarbij van woorden in te oefenen kunnen ze elkaar observeren en feedback geven het is ook belangrijk dat ze met de kinderen praten over wat ze lezen dat ze oefenen in het vragen stellen dat ze kinde 38e jaargang nummer 5 juli 2009 45 ren laten vertellen wat ze op de voorkant van pen waarop geen onherroepelijke antwoor het boek zien en op de prenten den mogelijk zijn meningen worden aan elkaar en aan bestaande opvattingen getoetst cliches worden onderuitgehaald en kringgesprek door onafhankelijk en creatief nadenken verbale intelligentie sociale intelligentie komen er nieuwe inzichten of wijzen van persoonlijke intelligentie denken vrij het kringgesprek werd in de jaren 70 op de centrale vraag bij filosoferen met kinde veel basisscholen ingevoerd de kringvorm is ren moet open zijn en spannend of beklem functioneel voor het uitwisselen van menin mend u moet uw leerlingen duidelijk maken gen en het verwerven van kennis in het dat u op deze vraag ook kader van onder andere interactief taalon geen antwoord weet en de centrale vraag derwijs en basisontwikkeling staat het kring dat de kinderen dus geen bij filosoferen gesprek opnieuw in de belangstelling fouten kunnen maken met kinderen aandachtspunten zijn gesprekken in de de centrale vraag moet moet open zijn kleine kring de verteltafel of het voeren van verpakt zitten in een ver en spannend of kringgesprekken naar aanleiding van voor haal met zowel absurdisti beklemmend werpen die meegenomen worden in de sche als inleefbare trek kring ken een mop met een dubbele bodem een tekening of een spel het is belangrijk een onderscheid te maken goede introducties voor het filosoferen zijn tussen activiteiten die wel en activiteiten die verhalen van toon telegen de gedichten van niet tot hun recht komen in een kringgesprek annie m g schmidt en willem wilmink met de hele groep wil je werkelijk een alice van lewis carroll de kleine prins van gesprek voeren met kinderen dan is de antoine de saint exuperie en de verhalen grote kring daarvoor niet de aangewezen van winnie de poeh maar ook de strips van plaats de communicatie in de grote kring joost swarte of de grafieken van escher bie beperkt zich sterk tot spreken tot terwijl den de nodige aangrijpingspunten een gesprek voeren impliceert dat er gepraat wordt met de kinderen omdat het moeilijk is om een filosofisch gesprek te voeren met meer dan tien kinde filosoferen met kinderen ren kunt u de klas verdelen in een binnen en buitenkring in de binnenkring zitten maxi verbale intelligentie sociale intelligentie maal tien kinderen die hiervoor hebben persoonlijke intelligentie ruimtelijke intelli gekozen in de buitenkring zitten de overige gentie natuurlijke intelligentie leerlingen het filosofisch vraagstuk wordt aan de hele groep voorgelegd maar alleen filosoferen met kinderen houdt in dat je kin de binnenkring heeft spreekrecht de laatste deren de ruimte geeft om hun gedachten te vijf minuten krijgen de kinderen uit de bui verwoorden hen naar elkaar leert luisteren tenkring de gelegenheid om meningen of en elkaars ideeen leert respecteren bij het ideeen te ventileren en mondeling toelich filosoferen met kinderen wordt er een onder ting te geven bij eventueel gemaakte teke zoek ingesteld naar mensen dieren dingen ningen het grote voordeel is dat er geen situaties of gebeurtenissen die vragen oproe ongemotiveerde kinderen aan het gesprek juli 2009 nummer 5 38e jaargang 46 deelnemen en dat kinderen die zich monde grotere intrinsieke motivatie hebben voor ling moeilijk uitdrukken de kans krijgen hun leren gedachten op een andere manier te verwer beter een gesprek kunnen voeren over de ken alle kinderen raken op die manier ver uitvoering van een taak trouwd met zowel de methode als het beter gezamenlijk aan een taak kunnen onderwerp van het filosofisch gesprek de werken samenstelling van de groep met spreekrecht positievere attitudes hebben ten aanzien kan iedere keer gewijzigd worden van samenwerking met leerlingen en met leerkrachten meer vriendschappen hebben op basis cooperatief leren van menselijke eigenschappen en niet op verbale intelligentie sociale intelligentie basis van groepskenmerken persoonlijke intelligentie meer vriendschappen hebben met kinde ren uit andere etnische groepen bij cooperatief leren draait het om interactie en samenwerking tussen verteltafel leerkracht en kinderen en werken met vooral tussen kinderen verbale intelligentie ruimtelijke intelligentie de verteltafel onderling er zijn vijf basis fysieke intelligentie stimuleert de principes 1 positieve taalontwikkeling wederzijdse afhankelijk de verteltafel is een door kinderen en leer van kinderen heid 2 individuele aan kracht ingerichte tafel met daarop voor vooral ook van spreekbaarheid 3 directe werpen waarmee de kinderen al handelend meertalige interactie 4 aandacht een verhaal kunnen na spelen en na ver kinderen voor de sociale vaar tellen de verteltafel is zeer geschikt bij het digheden en 5 aandacht werken met prenten boeken in de kleuter voor het groepsproces het inrichten van school en in de onderbouw en kan ook als cooperatief onderwijs vraagt van de leer uitgangspunt gebruikt worden voor een kracht een zorgvuldige aanpak en planning kringgesprek of een gesprek in de kleine passen de werkvormen zijn het sleutelwoord groep voor het aansturen en laten ontstaan hier van werken met de verteltafel stimuleert de taal ontwikkeling van kinderen vooral ook van in diverse onderzoeken bv slavin 1990 zijn meertalige kinderen het spel met de vertel positieve effecten gevonden van cooperatief tafel biedt ook veel mogelijkheden voor leren op voorwaarde dat kinderen langere functionele lees en schrijfactiviteiten een tijd in dezelfde groep samenwerken en als bij verteltafel kan blijven staan in de groep de samenwerking aan een aantal voorwaar zodat kinderen er ook zelf mee kunnen spe den voldaan wordt vastgesteld is dat leerlin len nadat het verhaal door de leerkracht gen die op een gestructureerde manier heb samen met de kinderen is uitgebeeld op ben leren samenwerken een verteltafel kan het verhaal worden uitge hoger scoren op toetsen breid kinderen kunnen hun eigen voorwer meer vaardigheden hebben in het logisch pen of knuffels meenemen die een rol in het redeneren en het gebruik van strate verhaal gaan spelen of ze maken zelf gieen nieuwe verhaalfiguren 38e jaargang nummer 5 juli 2009 47 verteltas een schriftje waarin ouders hun ideeen en opmerkingen over de verteltas kunnen verbale intelligentie ruimtelijke intelligentie opschrijven het kind kan in het schrift sociale intelligentie persoonlijke intelligen een tekening of andere verwerking over tie de verteltas maken een innovatieve en creatieve manier om lezen onder vooral jonge kinderen te bevor deren is de verteltas het gaat om een aan slot trekkelijke stoffen tas met een kwalitatief prentenboek en additionele middelen om een eerste opmerking vanuit de lagere school kinderen en ouders aan te moedigen te die vaak gemaakt wordt is dat dit wel alle genieten van het samen lezen de tassen maal aardig is en ook wel belangrijk maar worden geintroduceerd op school door dat er ook geleerd moet worden met andere ouders die daarvoor getraind zijn en worden woorden de taalmethode mee naar huis genomen vraagt haar ritme het doe eens wat schooljaar schrijdt voort geks met een in elke tas zit het volgende en de leerplandoelen taalles en let een prentenboek moeten worden bereikt op de reacties en een non fictieboek met informatie over en moeten kunnen wor de effecten bij het belangrijkste thema uit het prenten den getoetst dat is je leerlingen boek natuurlijk helemaal waar werkbladen en spelletjes die betrekking werken aan de meervou hebben op het verhaal van het prenten dige intelligentie wil ook boek niet zeggen dat die aspecten achterwege knuffels handpoppen vingerpoppen of blijven het gaat juist om de wijze waarop de verkleedkleren waarmee het thema van leerstof wordt aangeboden vanuit het per het boek uitgespeeld kan worden spectief dat kinderen en volwassenen over attributen uit het boek een reeks van intelligenties beschikken een cd waarop het boek is ingesproken waarvan de verbale intelligentie er slechts zo kunnen ouders die de nederlandse een is taal niet of onvoldoende beheersen toch samen met hun kind en met de tas aan de een tweede opmerking is dat dit allemaal te slag speels is maar spelen is leren nietwaar ik een uitlegvel zou zeggen doe eens wat geks met een instructiebladen om ouders verdere taalles doe het eens op een heel andere ideeen te geven over het gebruik van het manier en let op de reacties en de effec materiaal ten bij je leerlingen henk de reviere pedagogisch begeleider basisonderwijs bisdom gent henk dereviere vsko be juli 2009 nummer 5 38e jaargang 48 noot 1 deze bijdrage is eerder verschenen in de katholieke schoolgids bisdom gent literatuur armstrong t 2009 meervoudige intelligentie bij lezen en taal making the words come alive vlissingen den haag bazalt hco dumont j j 1979 curriculum schoolrijpheid taaltraining mondjesmaat den bosch malmberg bv gardner h 1983 frames of mind the theory of multiple intelligences new york basic books heijdenrijk m riemens c van wanrooij m witkam j 2005 taal nog actiever middelburg rpcz educatieve uitgaven hogeschool leiden meervoudige intelligentie pabo wolweb nl kagan s kagan m 2004 meervoudige intelligentie het complete mi boek deel 2 in de klas structuren en activiteiten middelburg rpcz educatieve uitgaven nederlandse taal in het basisonderwijs meervoudige intelligenties en taal taalsite nl bibliotheek lexicon 00739 reyns b de kaart k 2005 matchen met mi vlissingen bazalt rondhuis t 1994 filosoferen met kinderen conceptuele taalontwikkeling praxis bulletin 3 november 1994 p 23 27 rutjes a remmers p van gaalen s 2004 meervoudige intelligentie werkvormen per intelligentie arnhem daltondeventer nl page5 html opbrengsten uit studentenwerk slavin r e 1990 cooperative learning theory research and practice new jersey prentice hall 38e jaargang nummer 5 juli 2009 49 wielinga p 2002 slim met woorden de verbaal linguistische intelligentie praxis bulletin 1 oktober 2002 p 3 7 materialen die aansluiten bij meervoudige intelligentie en taalonderwijs 26 letters en dan boek in beeld boekinbeeld be bezem a van de coolwijk m beelddenken in de praktijk kindinbeeld nl ceyssens martine 2007 ik schreif faut mijn kind heeft dyslexie lannoo contact actief tweede taal leren bazalt nl didactische werkgroep koks gesto 2007 het concretiseren van cooperatief leren en meervoudige intelligentie brochure koksgesto nl downloads brochures forrer m kenter b veenman s 2000 cooperatief leren in het basisonderwijs cps nl het complete mi boek rpcz nl knapper dan knap meervoudige intelligentie bij peuters en kleuters bazalt nl leeslijn leesmethode voor het basisonderwijs thiememeulenhoff leeslijn nl matchen met mi bazalt nl meervoudige intelligentie bij lezen en taal bazalt nl schelkens monika 2005 de letterkabouter een speels oefenprogramma voor het remedieren van spellingproblemen acco stevens m eerste hulp bij taalonderwijs website taalleerkracht be structureel cooperatief leren rpcz nl taal nog interactiever bazalt nl vlaams spellenarchief database met recensies over bord en gezelschapsspellen uit binnen en buitenland speldatabase be webje meervoudige intelligentie website met o a hoeken en contractwerk webje yurls net juli 2009 nummer 5 38e jaargang