Documenten
hanny vermaa s verzorgingstehuis allochtonenstop instroom van allochtonen tegengaan apartheidsmuur scheidingsmuur tussen israel en palestina asielzoekerscentra complex met huizen voor meervoudige mensen die asiel aanvragen kansweigeraar iemand die geen kans ziet de eigen leefsituatie veranderingen in he t te verbeteren kindertelefoon voor kinderen die met iemand anders dan de ouders wi ll en nederland s praten schandpaal databank van foto s van veelplegers naast de genoemde woorden die we vooral in de media tegenkomen ontstaan de dynamiek van ta alveranderinge n woorden die door specifieke groepen worden gebruikt denk aan de zogenaamde straattaal met woorden als hill jongen eikelen veel boeken over taalkunde zijn erop gegrondvest ver vervelend doen fitti vechten gevecht en schillende taalniveaus zoals woordsoorten betekenis moeven ga weg dergelijke woorden komen van woorden en onderscheid in klanken in dit artikel snel op maar verdwijnen ook weer snel worden veranderingen daarin op een rij je gezet er hetzelfde geldt voor bepaalde uitdrukkingen zijn echter ook veranderingen op andere taalgebieden als foutje bedankt en onder de pet houden die hier eveneens ter sprake komen qua tijdsbeeld sommige woorden en uitdrukkingen raken moet gedacht worden aan veranderingen vanaf 1960 zodanig verspreid dat ze door veel mensen in waarb ij liet naast de genoemde taalniveaus gaat om all e lagen van de bevolking worden gebruikt de tamelijk nieuwe wetenschap sociolinguistiek waar bijvoorbeeld gaaf onwijs cool tof kut en shit dering voor dialecten toegenomen informaliteit en en de uitdrukkingen meer blauw op straat een meertaligheid al die gebieden worden in het kort goede insteek we gaan ervoor het komt goed beschreven met als doel een zo volledig mogelijk over vanzelfsprekend hangt het lexicale niveau samen zicht van verschillende vormen van taalverandering met het semantische dat hieronder als taalniveau ter sprake komt daarnaast is de veranderingen op ver schillend e spe ll ing van belang de grondslag voor de eerste taalniveaus officiele spelling is aan het einde van de 18de veranderingen in een taal bestaan meestal uit eeuw gelegd daarna werd de spelling vastgelegd nieuwe woorden lexicaal nieuwe betekenissen in 1864 door de vries en te winkel het semantiek en klankveranderingen uitgangspunt is de relatering aan de uitspraak fonetiek klankleer dat blijkt uit vanaf 195 4 bestaat de woordenlijst nederlandse vergelijkingen van oude en moderne teksten taal ook wel het groene boekje genoemd voor de huidige tijd zijn taalveranderingen ook deze kwam in plaats van de woordenlijst van de op te sporen door vergelijkingen van jonge met vries en te winkel bij vergelijkingen van oude oude generaties per genoemd taalniveau beperk en nieuwe woordenlijsten en van literatuur ik mij tot wat voor de meeste mensen zien we welke spellingveranderingen zijn herkenbaar is opgetreden zo werd vroeger ik als ic gij als gy paard als paerd lachen als lagchen en lexicale taalveranderin g spreken als spreeken gespeld bij lexicale veranderingen gaat het om de verdwijning en opkomst van woorden zo lezen semantische taalverandering we in teksten uit de twaalfde tot de negentiende evenals lexicale veranderingen worden eeuw camp in plaats van strijd gheleyden in betekenisveranderingen het meest duidelijk bij plaats van begeleiden moei in plaats van tante vergelijkingen van oude en moderne teksten wijf in plaats van vrouw nieuwe woorden vroeger gebruikte men varen voor weg gaan ontstaan in het kader van maatschappelijke gemee n voor gewoon en prachtig voor ontwikkelingen bijvoorbeeld aanleunwoning hooghartig het zal duidelijk zijn dat die een woning die verbonden is aan een woorden tegenwoordig een andere betekeni s 2004 2 moer 91 hebben een mogelijke oorzaak van een ei en ij uitspraken als ai en aai wat een afwijking dergelijke verandering is een onwillekeurige is van de standaardklank ei en ij opmerkelijk is toekenning van een andere betekenis die zich dat aan het einde van de 20ste eeuw die automatisch verspreidt vooral prominente afwijking opnieuw is waargenomen door jan nederlanders die een nieuwe betekenis aan een stroop die in dat verband het woord bestaand woord toekennen krijgen navolging poldernederlands heeft geintroduceerd zo kreeg gebeuren een ruimere betekenis veranderingen kunnen zich dus herhalen de omdat de oud voetbalcoach r miechels dat in verschuiving van ei en ij naar ai en aai zou zich een andere context gebruikte het woord vooral in noord en zuid holland insteek heeft allerlei betekenissen gekregen plaatsvinden andere klankveranderingen zijn omdat bijvoorbeeld politici een ander woord chroot in plaats van groot fan in plaats van van dan bijvoorbeeld doelstelling willen gebruiken band in plaats van zand panij in plaats van partij en graag wordt steeds meer als een mohgen in plaats van morgen lopeh in plaats beleefdheidsvorm gebruikt in vooral restaurants van lopen en kanda in plaats van kan dat een betekenisverandering kan ook meestal gaat de verandering in klank samen met samenhangen met een verandering van verandering in spelling en uitspraak mensch gevoelens bij bepaalde woorden zo waren werd mens omdat men geen sch hoorde vroeger de woorden debiel en idioot scone werd schoon omdat het door de meeste beledigend terwijl ze nu veel gebruikt worden mensen zo werd uitgesproken of de huidige om een mening over de gesprekspartner te klankverandering ook een spellingverandering verduidelijken de aanvankelijk aanstootgevende teweeg zal brengen vraag ik mij af omdat wij woorden lul en kut zijn minder waarschijnlijk geen behoefte hebben aan weer aanstootgevend geworden lul die je bent een nieuwe spellingsronde voor nu is voldoende horen we bij onenigheid tussen mensen en als om te weten dat een taalverandering ook op iets tegenvalt horen we wel eens kut in ieder fonetisch niveau plaatsvindt geval zijn het treffende voorbeelden van waar het in het semantische taalniveau om gaat vera nderingen op andere taalgebieden verder zien we veranderingen in bepaalde naast de genoemde taalniveaus zijn er formuleringen waarbij het dan meestal gaat om veranderingen op andere gebieden die eveneens een onderscheid tussen indirecte en directe beknopt worden weergegeven in het belang van formuleringen wij volgen een speciaal dieet in een overzicht daarvan plaats van niet voederen bij dieren in een dierentuin vanaf 1 september staan wij weer sociolinguistiek voor u klaar in plaats van tot 30 augustus zijn de tamelijk nieuwe wetenschap sociolinguis we er niet op een winkeldeur voor kinderen tiek kwam in de jaren zeventig van de vorige is er weinig gelegenheid tot spelen in plaats van eeuw goed op gang hierin ligt de nadruk op de laat de kinderen liever thuis in een uitnodiging sociale context van de taal waarbij het gaat om voor een bruiloft de volgende factoren gesprekspartners verschillen tussen hen fonetische taalverandering kunnen worden aangeduid met de dimensies de klank die overeenkomt met de spelling is status en solidariteit bij de statusdimensie ideaal voor elke taal voor het nederlands is dat gaat het om verschillen tussen de gelukkig meer het geval dan voor bijvoorbeeld gesprekspartners op het gebied van de het engels en frans bij een verandering gaat het maatschappelijke positie leeftijd en om bepaalde letters en combinaties die andere herkomst de solidariteitsdimensie heeft klanken hebben gekregen die verandering betrekking op gelijkwaardigheid en komt echter veel minder voor dan een gelijkgezindheid waarbij het vaak gaat om verandering op bovengenoemde taalniveaus uit hetzelfde niveau en dezelfde interesses mijn vergelijkend onderzoek naar dialogen uit de aanspreekvormen maken de genoemde literaire en taalkundige werken werd duidelijk verschillen het meest duidelijk u in geval van dat in de 16de en 17de eeuw sommige mensen statusverschil jij je in geval van solidariteit 200 2 moer 92 bij non solidariteit wordt u gezegd om schrijftaal schrijftaal is over het algemeen afstand te bewaren in gevallen waarin status formeler dan spreektaal met de komst van en solidariteit een rol spelen zoals in de de mail is de schrijftaal echter informeler relatie met de ouders kan de nadruk liggen geworden hoewel bij zakelijke mails veel op solidariteit met als kenmerk het gebruik meer gelet wordt op correct e van jij je zinsconstructies en beschaafd woordgebruik situaties in vergelijking met relaties die op bij de soort taal gaat het om de taalvarieteit bases van status en solidariteit ook aangeduid als taalcode van de gekarakteriseerd worden gaat het in situaties gesprekspartners beheersen zij dezelfde taal om de dimensie formaliteit deze kan of hetzelfde dialect de keuze van de soort onafhankelijk van de dimensies status en taal is afhankelijk van de activiteit en plaats solidariteit functioneren omdat hierin bijvoorbeeld op vakantie in frankrijk praten hoofdzakelijk de formele of informele twee nederlanders gemakkelijker met elkaar situatie centraal staat denk bijvoorbeeld aan dan een nederlander niet een fransman een politiek debat waarin sprake is van binnen de taalsoort worden varianten formeel taalgebruik daarna gebruiken gebruikt zoals vakjargon in een vergadering dezelfde personen informele taal ten en alledaagse taal op een receptie opzichte van elkaar taalhandeling thema en boodschap thema de vorm van communicatie deze factor staat in verband met de inhoud van het wordt bepaald door de aard van het kanaal gesprek het onderwerp waarover wordt de soort taal en de varianten binnen de gesproken de boodschap kan expliciet en taalsoort het kanaal heeft betrekking op impliciet duidelijk gemaakt worden het onderscheid tussen spreektaal en functie van het contact meestal willen w e 200 2 moer 93 een doel bereiken zoals antwoorden op gebruik lijkt wel afgeschaft dergelijke vragen of verzoeken voorbeelden van uitspraken worden van elkaar overgenomen algemene functies zijn het overdragen of zonder te letten op uitkomsten van systematisch aanbieden van informatie uitingen van en of wetenschappelijk onderzoek zo is uit vreugde en verdriet en routinevragen als mijn landelijke enquete over aanspreekvormen h oe gaat het met je hoe was het op school gebleken dat elke generatie onderscheid maakt tussen formele en informele situaties met het dialect renaissance daarbij behorend taalgebruik het is dus een volgens de indeling van daan blok 1969 misverstand te denken dat nederlanders in alle kent het nederlandse taalgebied 27 regionale gevallen minder formeel zijn geworden meestal dialecten waarbinnen ook weer variaties zijn te staat informaliteit in verband met specifieke taal horen desondanks is de standaardtaal overal binnen een bepaalde groep zo bestaan er gaan overheersen vanwege steeds meer boekjes en artikelen over de zogenaamde mogelijkheden in het onderwijs en de turbotaal gigataal oubotaal en jongerentaal toegenomen communicatiemiddelen steeds deze betreffen vaak momentopnames en meer mensen zijn echter geinteresseerd geraakt leveren gemengde gevoelens op honderden in het dialect van hun geboortedorp en of woorden daaruit komen snel op maar woonplaats waardoor vaak gesproken wordt van verdwijnen ook weer snel de afkomst is dialect renaissance dat blijkt uit steeds meer moeilijk te achterhalen vanwege een mengeling dialectverenigingen cursussen in dialect van verschillende talen en uitdrukkingen optredens in dialect en publicaties van opmerkelijk is dat bij het gebruik van dialectische verhalen bovendien is bijvoorbeeld oubotaal het systeem in dialectgebruik door popgroepen populair aanspreekvormen zichtbaar blijft bij nadruk op bijvoorbeeld normaal uit de achterhoek status u bij nadruk op solidariteit jij je he skik in drente en rotyen heze uit limburg pa he jongen alles kits achter de rits ja hoor mogelijke oorzaken van het gebruik van dialect en met u aan een vriend wordt gevraagd naar en de waardering daarvoor zijn aanleiding van veel troep wil jij misschien een de affectieve waarde ervan zoals zich meer loempia uit oubotaal 1999 p 92 en 61 thuis voelen bij de groep die hetzelfde door jan kuitenbrouwer dialect spreekt waar men bij wil horen past over het algemeen wordt de toegenomen men zich in het taalgebruik op aan informaliteit gekenmerkt door vermijding van onderscheid tussen sneller het gebruik van jij je jou en jullie gesprekspartners zoals met de het gebruik van de voornaam op aanspreekvormen u en jij je gebeurt bijvoorbeeld winkelruiten piet hoefsloot ongeveer 30 procent van de jongeren en paul van zeeland bijna de helft van de ouderen gebruiken vroeger werd een minister directeur en dialectische aanspreekvormen omdat deze specialist met meneer mevrouw vaak maar een vorm of combinatie kennen achternaam aangesproken tegenwoordig bijvoorbeeld ie oe in het noordoosten en met de voornaam en achternaam wij oosten van ons land en gij oe in brabant in spreken met maria van der hoeven zegt tegenstelling tot veel andere dialectische een presentator ten opzichte van de minister woorden kennen de meeste mensen van oc en w dialectische aanspreekvormen van vooral minder correct taalgebruik waardoor we hun geboorteplaats deze vormen horen we niet meer opkijken als een bekende dan ook vooral binnen familiekring nederlander zegt hun praten over de een heb meer als de ander heb informaliteit dialectgebruik en onvolledige zinnen bij het in teksten over omgangsvormen lezen we dat mailen met familie vrienden en goede iedereen informeler zou zijn geworden meestal kennissen daarbij worden ook woorden uit wordt het verminderde gebruik van u bedoeld de genoemde specifieke talen gebruikt waarbij uitspraken worden gedaan als het u 2004 2 moer 94 meer informaliteit is mogelijk omdat allerlei leerlingen op elk schooltype tweetalig onderwijs overlegstructuren zijn ontstaan en veel mensen kunnen volgen bijvoorbeeld een lespakket in vooral jongeren minder gevoelig zijn geworden het engels wat op sommige scholen al gebeurt voor status ten gunste van solidariteit vooral op op het roc bestaan engelstalige de toegenomen solidariteit spelen ook praktijkopleidingen die een succes genoemd postorderbedrijven in beste mevrouw van worden vooral uit angst dat dat ten koste gaat hoof binnen een paar dagen maak jij kennis van de eigen taal hebben verschillende mensen met de leukste manier van shopping jouw kritiek op meertaligheid en sommige willen manier zit er zeker bij neckermann juni colleges in het engels tegengaan uitgaande van 2004 we kunnen ons afvragen of klanten allochtonen zullen zij het nederlands leren hiervan gediend zijn per slot van rekening blijft maar zich ook vasthouden aan hun moedertaal het een zakenrelatie die gekenmerkt wordt door soms horen we daardoor een mix van non solidariteit en een formele situatie verschillende talen mee rtal igheid het doel een zo volledig mogelijk overzicht van als laatste vorm van verandering in ons meervoudige veranderingen in het nederlands taalgebied wil ik de meertaligheid noemen dat is verwezenlijkt dat wil zeggen dat in dit artikel is een voorwaarde voor een multiculturele een verscheidenheid aan veranderingen op samenleving daarbij gaat het tevens om een zowel verschillende taalniveaus als andere meerwaarde van de samenleving die wordt taalgebieden is weergegeven daaruit kunnen versterkt door een toename van we concluderen dat taalveranderingen internationaliseringprocessen niemand vindt dynamisch zijn het raar in nederlandse kranten en tijdschriften advertenties in het engels te zien terwijl dat tot dr hanny j a m vetmaas is gastonderzoekster aan de ongeveer 1980 nauwelijks waarneembaar was universiteit leiden ulcl waar zij zich met het engels wordt steeds meer beschouwd als taalveranderingen bezighoudt naast boeken schrijft zij tweede en internationale taal voor vooral werk artikelen daarover verder geeft zij gastcolleges ook in het en inkomen het zou daarom logisch zijn dat buitenland 200 2 moer 95