Met leesplezier de koffer in

23 met leesplezier de koffer in hilde leon hoe krijg ik mijn leerlingen aan het lezen waarom die thema s waarom zitten er twee leesniveaus in de koffers waarom leerlingen onderbreken tijdens het lezen waarom wordt er zo veel in groep gewerkt kan ik de opdrachten en werkvormen ook op andere boeken toepassen ontstaan it is maar een greep uit de vra gen die leraren uit het secun op vraag van vele leraren die lesgeven in dair onderwijs stellen als ze een taalzwakke en taalheterogene klassen zijn sessie over de literatuurkoffer we bij nascholing brussel gestart met de ont voor het vak nederlands bijwo wikkeling van literatuurkoffers voor de eer nen niet zo verwonderlijk want een ste tweede en derde graad 1 om te weten te koffer vol boeken kan je plots de kriebels komen waarin leerlingen geinteresseerd geven om ermee aan de slag te gaan maar waren lieten we hen thema s noteren voor kan je ook benauwen omdat je vertrouwde de eerste graad kwam er kindermishande literaire paden moet durven verlaten in dit ling uit de bus de tweede graad vermeldde artikel kunt u lezen hoe deze literatuurkof verslaving en liefde en seksualiteit en de fers ontstaan zijn welke boeken het uit derde graad werd geboeid door de media gangspunt van de lessenreeksen vormen we behielden de eerste drie thema s maar welke didactische principes eraan de grond kozen het eiland als titel voor de literatuur slag liggen hoe de opdrachten eruit zien en koffer voor de derde graad de rol die de naar welke doelstellingen er gestreefd media kunnen spelen namen we er uiter wordt aard wel in op een overzicht van het materiaal april 2009 nummer 4 38e jaargang 24 kindermishandeling adolescentie en verslaving het eiland seksualiteit boekenkoffer met 6 ex van elke titel titels blauwe plekken de eerste keer caja de gokduivel iny noorderzon anke de vries cazemier driesen renate dorrestein de hemel bestaat uit het uur nul dirk liefde in een fles het leven van pi vijf letters ed franck bracke rob baetens yann martel vrijwillig ardine koppain danny aan het einde van heer der vliegen korevaar verstegen de tunnel patricia william golding het verhaal van waanzinnig verliefd delandtsheer verloren zoon joran herman bobje goudsmit hooligan ludo j bernlef van campenhout enckels doelgroep eerste graad tweede graad tweede graad derde graad werkvorm rolverdeling volgens hoekenwerk hoekenwerk per cooperatieve organisatie clim coopera per boek vaardigheid werkvormen specifieke tieve werkvormen invalshoek didactische principes alleen in op de verschillende leerstijlen van de leerlingen maar verhogen ook de motiva net zoals bij de andere materialen die bin tie van leraar en leerlingen door samen te nen de werking van nascholing brussel ont werken worden hindernissen gemakkelijker wikkeld worden hebben we bij de aanmaak overwonnen en kan ook een taalzwakke van de literatuurkoffers enkele didactische leerling een hoger leesniveau bereiken principes vooropgesteld zo hebben we er naar gestreefd om leerlingen functionele schriftelijke en mondelinge taalvaardighe taken te laten maken ze schrijven niet om te den worden taakgericht dat wil zeggen op schrijven maar omdat de een natuurlijke manier verworven leerlingen door samen te tekst zal gelezen en beant overleggen onderhandelen interviewen werken worden woord worden de leerlin schrijven een brief taalinhoudelijk bete hindernissen gen werken zo veel moge kent dit dat zowel op een impliciete en of gemakkelijker lijk zelfstandig vaak in expliciete manier aan woordenschat uit overwonnen groepsverband in het breiding vergroten en verscherpen van het en kan ook een pro ject is de leraar eerder begrippenarsenaal wordt gewerkt als aan taalzwakke een doelgerichte begelei kenmerken van bijvoorbeeld een recensie leerling een der dan een overdrager aandacht wordt besteed de lessenreeks is hoger leesniveau van kennis de gevarieer de dus duidelijk ook gericht op de taalverwer bereiken werkvormen spelen niet ving van alle leerlingen ze houdt rekening 38e jaargang nummer 4 april 2009 25 met anderstalige taalzwakke leerlingen slechts met een deel van de opdrachten aan dat merk je aan bepaalde opdrachten en de de slag te gaan aan te raden blijft wel om samenstelling van de groepen daarenboven de driedelige onderverdeling te behouden zorgen hulplijnen in de tussenles ervoor dat 1 lessen voor het lezen 1 a 3 lesuren leerlingen het verhaal beter begrijpen introductie op het thema en de boek keuze 2 lessen tijdens het lezen 1 a 2 lesuren hulplijnen helpen iedereen op het juiste werkwijze spoor 3 lessen na het lezen 2 a 4 lesuren boek bij het uittekenen van het project hebben we gebonden en boekonafhankelijke op van in het begin bewust rekening gehouden drachten met de taal heterogeniteit die kenmerkend is voor de meeste klassen in brussel en andere grootsteden aandacht hebben voor lessen voor het lezen en vertrekken vanuit die heterogeniteit houdt in dat we eerst en vooral boeken hebben geselecteerd die wat moeilijkheidsgraad de lessen die aan het lezen voorafgaan betreft van elkaar verschillen we kozen voor bezorgen de leerlingen niet alleen de nodige twee leesniveaus met als oorspronkelijke leesmotivatie maar bieden ook de mogelijk bedoeling lezers met weinig leeservaring of heid om begrippen en associaties in verband anderstalige lezers met een geringe taal met het onderwerp op te roepen te verfij vaardigheid de kans te geven om over een nen en uit te breiden in deze inleidende fase interessant thema een qua taal toegankelijk werken de leerlingen al in heterogene groep boek te lezen in de praktijk bleek vaak dat jes door gebruik te maken van verdeelde de zwakke lezers het boek met het moeilij informatie en door een afwisselende rolver kere niveau kozen en vanuit hun motivatie deling te hanteren worden de leerlingen het boek en de opdrachten ook aankonden sneller betrokken en geboeid door met dat laatste heeft ook te maken met de inter elkaar in gesprek te gaan naar aanleiding actieve en cooperatieve werkvormen die we van verschillende soorten opdrachten wordt gebruiken de functionele opdrachten die hun kennis van de wereld gekoppeld aan de we aan de leerlingen voor tijdens en na het nodige begrippen wat later helpt om zonder lezen geven zorgen voor een grote betrok al te veel moeilijkheden tot aan het einde kenheid en motivatie aangezien interesses van het boek te geraken en competenties varieren naargelang de in de praktijk leeftijd van de leerlingen bevatten de ver om verwarring te voorko bleek vaak dat schillende lessenreeksen opdrachten van een men kiezen we ervoor de zwakke lezers andere moeilijkheidsgraad ook het soort om in dit artikel alleen het boek met het opdracht verschilt nogal eens voorbeelden van een kof moeilijkere niveau fer te geven de koffer kozen en vanuit wegens praktische en organisatorische rede voor de derde graad het hun motivatie nen is het niet altijd mogelijk om de koffer eiland geeft een goed het boek en de volledig in te duiken om het project totaal beeld van de aanpak bij opdrachten ook uit te voeren je kan er ook voor kiezen om de overige koffers aankonden april 2009 nummer 4 38e jaargang 26 literatuurkoffer het eiland inleidende les fase 1 eilanden in de media tijdens de eerste fase van de introductieles lezen de leerlingen verschillende teksten waarin het eiland in de letterlijke betekenis van het woord aan bod komt uitgangspunt is het bericht dat er een schat op robinsoneiland gevonden zou zijn in een krantenbericht een radioprogramma het tv journaal en een weblog2 schrijven en praten journalisten over de gebeurtenis de leerlingen krijgen in groepjes van vier vragen met betrekking tot de inhoud van de nieuws flash het perspectief en de eigenheid van de mediabron om elke leerling aan bod te laten komen kan de leerkracht elk lid van een groep een bepaalde rol opleggen organisator tijds bewaker materiaalmeester verslaggever in de praktijk is gebleken dat vooral de verslag gevers en de tijdsbewakers het functioneren in groep aanzienlijk verbeteren deze twee rollen lijken ons dus absoluut noodzakelijk eerst geeft elk groepje antwoord op de vragen bij een tekstbron daarna worden de leden van het eerste groepje verdeeld over de andere groepen schematisch ziet het er als volgt uit fase 1 basisgroepen 2 2 2 2 1 a 3 1 b 3 1 c 3 1 d 3 4 4 4 4 fase 2 expertgroepen 1 2 3 4 1 1 2 2 3 3 4 4 1 2 43 4 bron paelman f 2004 clim wijzer voor het secundair onderwijs de boeck 38e jaargang nummer 4 april 2009 27 de verschillende experten vertellen wat ze in hun groepje besproken hebben en welke standpunten ze innamen met betrekking tot de geloofwaardigheid van de informatie nadien volgt een klassikaal debat met als kernvraag wat maakt dat je een bericht uit de media gelooft of betrouwbaar vindt de vraag wat is feit en wat is fictie komt impliciet in de volgende lessen en in verschillende boeken aan bod om het debat wat uit te breiden kan de leerkracht ook volgende stellingen lanceren het nieuws op de openbare omroep verschilt grondig van het nieuws op een commerciele omroep het nieuws en de duidingprogramma s ter zake op de openbare omroep zijn niet politiek neutraal op basis van haar stemmenaantal zou het vlaams belang bijvoorbeeld meer zendtijd moeten krijgen interactieve nieuwsgaring news on demand zal voor elk individu een enorme stap voorwaarts betekenen je maakt dan immers zelf het nieuws in de toekomst zal de krant enkel kunnen overleven als ze van nieuws analyse haar kerntaak maakt buitenlands nieuws gaat enkel over oorlog terrorisme of faits divers bloggen is vaak een soort therapie fase 2 een onbewoond eiland droom of nachtmerrie tijdens deze fase blijven de leerlingen in de expertgroepjes zitten ze gaan aanvankelijk wel individueel aan de slag elke leerling krijgt het artikel op een onbewoond eiland ze vullen het antwoordblad in zie verder daarna overlopen de leerlingen in groep de positieve en negatieve elementen die het artikel aanreikt of die ze zelf met een onbewoond eiland associ eren een verslaggever brengt de bevindingen van de groep voor de klas de eerste groep geeft de aanzet de tweede derde en vierde groep vullen aan of wijzen op tegenstrijdighe den de leraar schrijft de informatie op een transparant deze transparant zal op het einde van de lessenserie opnieuw bekeken en eventueel aangevuld worden krantenartikel op een onbewoond eiland antwoordblad je zit opnieuw in je expertgroep maar leest individueel het artikel op een onbewoond eiland ook dit antwoordblad vul je in eerste instantie alleen in april 2009 nummer 4 38e jaargang 28 wat betekent het om op een eiland te zitten volgens het artikel volgens jou in positieve zin in negatieve zin overleg nu met de andere leden van je groep wat jullie gemeenschappelijk heb ben omcirkel je vooral de elementen die afwijken van de anderen licht je toe als de hele groep het eens is worden ook die elementen gemeenschappelijk de verslaggever van jullie groep vertelt voor de klas wat er bij jullie uit de bus kwam fase 3 eilanden in boeken in deze voorlaatste fase van de introductielessen krijgen de leerlingen in de vier basisgroepen de eerste groeperingsvorm twee krantenartikels een website en twee afdrukken van een schilderij de teksten en afbeeldingen bevatten elementen die terugkomen in de kaften en de flapteksten van de vier boeken de leerlingen zoeken op basis van de kaft en de flaptekst overeenkomsten met de artikels de nieuwe eiland associaties die de leerlingen leggen op basis van deze matchingoefening noteren ze in het associatieschema op het antwoordblad van fase 2 een duidelijke instructie vooraf is aangewezen in de praktijk is immers gebleken dat de leerlingen zich overstelpt voelden door het aantal gelamineerde bladen de leraar kan voor de associatieoefening op bord duidelijk maken wat er precies van de leerlingen verwacht wordt lessen tijdens het lezen de introductielessen zijn niet het enige middel om de leerlingen op het juiste spoor te zetten ook de hulplijnen zorgen ervoor dat afgehaakte of verdwaalde lezers weer de draad opne men de leerlingen lezen het boek tot de aangegeven pagina de opdrachten zetten de leerlingen aan om zich individueel in duo of in groepjes van vier te verdiepen in het boek dat ze gelezen hebben in elk boek zit er wel een knelpunt dat de leesdrempel verhoogt een lijst met de opsomming van de belangrijkste personages een tijdsband met het chronologische verloop een filmfragment dat de cruciale gebeurtenissen van het boek visualiseert het zijn allemaal hulplijnen die gecombineerd met zinvolle taken de leerlingen kansen bieden om te achterhalen of ze het boek tot dan toe goed begrepen hebben 38e jaargang nummer 4 april 2009 29 literatuurkoffer het eiland lessen tijdens het lezen hulplijnen duur 2 lesuren elke hulplijn gaat in op een bepaald element dat het boek wat lastiger maakt deze elemen ten verschillen van boek tot boek op die manier krijgen de leerlingen ook een goed zicht op mogelijke aanknopingspunten om over een boek te vertellen hulplijnen per boek noorderzon renate dorrestein thematiek en motieven het leven van pi yann martel beeldspraak heer der vliegen william golding personages verloren zoon j bernlef tijdsverloop een voorbeeld noorderzon renate dorrestein hulplijn handreiking voor de leraar in de literatuurlessen zullen de begrippen thema en motief al wel eens gevallen zijn ze her kennen in een boek is voor een lezer met weinig ervaring echter niet altijd evident deze tussenles wil de lezer dat inzicht verschaffen op die manier wordt het eerste deel van het boek beter begrepen en wordt het tweede deel gemakkelijker om lezen in het eerste deel van de opdracht proberen de leerlingen individueel minimaal zes van de tien fragmenten in een web te plaatsen ze dienen te achterhalen welk personage welke uitspraak deed en naar welk thema of motief het fragment verwijst indien de leerlingen onvoldoende vertrouwd zijn met dit aspect van literatuurbeschouwing kunnen de thematiek en motieven natuurlijk ook vooraf gegeven worden dan komt het er voor de leerling enkel op aan om het fragment en het personage met een motief of thema te verbinden de leerlingen knippen de tekstballonnen uit vullen ze in en bepalen door de plaats in het web of het fragment al dan niet cruciaal is voor het verhaal de draden in het web symboliseren de verbanden tussen de verschillende tekstfragmenten het tweede deel van de opdracht het in groep bespreken en verantwoorden van het gemaakte web is eigenlijk de interessantste fase in de vorige opdracht dacht de leerling na over wat hij gelezen had en probeerde hij personages fragmenten en thematiek motieven bij elkaar te brengen in deze laatste fase verwoordt hij zijn keuze voor de andere groepsleden de inter april 2009 nummer 4 38e jaargang 30 actie die naar aanleiding van het uitwisselen van de antwoorden ontstaat is enorm belang rijk er zullen ongetwijfeld verschillende oplossingen zijn maar door de gesprekken met de andere lezers van hetzelfde boek komt alles wat de leerlingen tot nu toe gelezen hebben beslist ter sprake de verrassende aspecten de knelpunten de moeilijke begrippen de de motivatie om het boek te lezen noorderzon renate dorrestein hulplijn leerlingenfiche je zit in een groep waarin iedereen hetzelfde boek gelezen heeft aan de hand van individuele duo en groepsopdrachten ga je na of je het verhaal tot nu toe goed begrepen hebt breng individueel minimaal drie van de volgende fragmenten aan in het spinnenweb je gebruikt hiervoor de tekstballonnen zorg ervoor dat de fragmenten die volgens jou essentieel zijn voor een goed begrip van de plot zich in het midden van het web bevinden de minder cruciale fragmenten plaats je eerder aan de rand van het web gebruik de draden in het web om te wijzen op onderlinge verbanden vraag je ook steeds af welk personage de uitspraak gedaan heeft of met welk perso nage je het citaat associeert geef ook het thema of het motief waarnaar het fragment volgens jou verwijst bespreek nadien jouw web in de groep verantwoord zoveel mogelijk waarom je voor dat fragment die plaats en dat verband gekozen hebt fragmentnr wie zegt dit verwijst naar thema motief 1 tijdens de onafzienbare duur van het ongeluk had ik alle tijd om te peinzen over de onwrikbare loop der dingen over de genadeloze afwikkeling van wat een maal in werking is gesteld water kan alleen naar beneden lopen rook alleen opstijgen een fout kan alleen een foute afloop hebben maar hoe kun je kwaad aanrichten als je intenties niet slecht zijn p 13 38e jaargang nummer 4 april 2009 31 fragmentnr wie zegt dit 2 op hetzelfde moment zag ik in het licht van de verwijst naar thema motief koplampen een manisch kijkend konijn zitten en bijna onmiddellijk voelde ik de doffe bons waar mee het dier werd vermorzeld de auto leek te kan telen voordat hij eindelijk weer op vier wielen terecht kwam het konijn was zo plat als de kleine ich ich ich en net als die keer met de kleine ich ich ich kreeg ik het gevoel dat dit een teken was p 38 3 ik denk niet dat de werkelijkheid ooit getoetst fragmentnr kan worden zei spider aangezien die immers wie zegt dit evenzeer wordt voortgestuwd door wat we den verwijst naar thema motief ken en geloven als door wat er echt plaatsvindt hoe kun je fragmentnr ooit bepalen of iets gedroomd wie zegt dit of gebeurd is ik tref niet zo vaak verwijst naar thema motief iemand die net zo over die dingen denkt als ik van enthousiasme greep ik spiders arm p 41 42 4 zo stil mogelijk bewoog ik wat takken uit elkaar en keek wat daar zat te snikken was geen dier het was een jongen met een hoofd als een biljartbal niet alleen was hij kaal maar hij had bovendien geen oorschelpen ik staarde naar de oorloze jongen dit kon geen toeval zijn dit was opnieuw een teken p 52 april 2009 nummer 4 38e jaargang 32 lessen na het lezen in het eerste gedeelte van deze fase dat 2 tot 3 lesuren in beslag neemt komen verschillende soorten vragen en opdrachten aan bod de leerlingen zitten met z n vieren in een groepje iedereen heeft hetzelfde boek gelezen soms gaan ze alleen aan de slag soms in duo s soms in een groepje van vier lessen na het lezen leerlingenfiche in dit gedeelte vind je verschillende soorten vragen en opdrachten terug boekgebonden vragen en opdrachten die peilen naar de inhoud van het boek thema s en motieven het taalgebruik literaire begrippen boekonafhankelijke vragen en opdrachten verplichte vragen en opdrachten of taken waaruit je een keuze kunt maken opdrachten die je aanzetten om te praten te lezen te schrijven iets te ontwerpen je zit met z n vieren in een groepje iedereen heeft hetzelfde boek gelezen soms ga je alleen aan de slag soms in duo s soms met z n vieren het aantal palmbomen geeft telkens aan met hoeveel personen je de opdracht dient uit te voeren soms begin je met z n vieren maar tussendoor krijg je wel eens een opdracht die je individueel of per twee oplost aangezien je uiteindelijk toch met z n vieren eindigt blijft het aantal palmbomen onveranderd deel 1 jouw mening over het boek in dit deel spreken de leerlingen zich uit over het boek door opdrachten te selecteren zoals een kwalitatief goede of negatieve boekbespreking op het net opzoeken reageren op citaten over wat literatuur met je doet vragen stellen met betrekking tot onduidelijkheden in het boek of de eigen leeservaring met betrekking tot de hulplijn verwoorden net als bij de verschillende onderdelen van de verwerkingsopdrachten moeten de deelop drachten rond de vertrouwde kernwoorden als originaliteit personages gebeurtenissen ver haalstructuur spanning en taalgebruik aan de hand van verschillende vragen terug te vinden zijn zo heeft het bijvoorbeeld geen zin dat een leerling alle vragen over de personages en het taalgebruik beantwoordt en dat originaliteit en gebeurtenissen in de antwoorden onbespro ken blijven 38e jaargang nummer 4 april 2009 33 1 jouw mening over het boek heer der vliegen leerlingenfiche lees de volgende citaten welk citaat zouden jullie aan het boek kop pelen waarom praat erover kunnen jullie zelf een andere uitspraak verzinnen die bij het gelezen boek past wil literatuur aanslaan bij lezers dan moet het wel gaan over echte men sen echte problemen en herkenbare situaties het plezier van boeken lezen is niet alleen dat boeken je de wereld bin nenleiden maar dat ze je ook bij jezelf brengen f spufford bekijk de hulplijn die je kreeg toen je je boek halfweg gelezen had ga na welke voorspelling je maakte met betrekking tot het vervolg van het verhaal klopte je voorspelling waar week het verhaal af werden je verwachtingen ingelost wat heeft je verrast of teleurgesteld schrijf individueel de antwoorden op de vragen beknopt neer praat er daarna in de groep over van de volgende opdrachten voer je er een uit samen met de andere leden van je groep zoek op internet twee boekverslagen die op kwalitatief vlak van elkaar verschillen bepaal samen waarom je het ene verslag goed vindt en het andere niet zoek twee recensies een positieve en een negatieve met welke recen sie zijn jullie het eens verwijs naar het boek en haal tekstfragmenten aan om jullie argumenten te staven schrijf die argumenten ook neer schrijf individueel in kernwoorden antwoorden neer bij vragen die een reactie bij je oproepen bespreek ten minste twee vragen per verhaalken merk nadien overloop je je antwoorden met de rest van je groep originaliteit heb je iets nieuws geleerd uit het boek ben je door het verhaal aan het denken gezet april 2009 nummer 4 38e jaargang 34 personages hoe levendig zijn de personages maak op basis van onderstaand schema uit bij welk persoonlijkheidstype een bepaald personage past 9 de bemiddelaar 1 de perfectionist geduldig stabiel opbeurend gewetensvol schakelt de werkelijkheid rationeel uit met alcohol voedsel of tv kritisch onbuigzaam 2 de schenker vrijgevig meevoelend 8 de baas opvallend autoritair strijdvaardig opdringerig beschermend bemoeizuchtig beinvloedt agressief anderen 7 de genieter sensueel vrolijk 3 de kinderlijk niet performer geengageerdv efficient ziet in alles concurrentie is geobsedeerd door zijn imago 6 de twijfelaar angstig aarzelend altijd op zoek naar signalen van gevaar trouw 4 de romanticus creatief melancholish 5 de waarnemer aangetrokken door het afstandelijk gesloten wijs onbereikbare toont zijn gevoelens niet uit henderickx h 1977 signaal 5 kapellen pelckmans p 22 met welk personage op het schema kom jij overeen met welk personage uit het boek heeft een van de personages je beinvloed in welke zin heeft een uitspraak van een personage je aan het denken gezet kom je genoeg over de personages te weten om hun gedrag te verklaren moet je zelf veel invullen over het innerlijk van de personages begrijp je ze goed of net niet waaraan ligt dat volgens jou gebeurtenissen gaat het verhaal vooral om de gebeurtenissen of om de gedachten en gevoelens van personen heb je zelf wel eens meegemaakt wat lijkt op de gebeurtenissen in het verhaal krijgen ze hierdoor meer betekenis of juist niet staan er in het verhaal gebeurtenissen die je graag zou meemaken of juist niet verhaalstructuur zijn er meer verhaallijnen en zijn ze goed met elkaar verbonden bevat het verhaal tijdsprongen en terugblikken die het verhaal interessanter of net ingewikkelder maken heeft het verhaal een slot dat goed past bij de beschreven gebeurtenissen 38e jaargang nummer 4 april 2009 35 spanning de auteur kan spanning creeren door de beschrijving van de personages gedrag handelen uiterlijk de beschrijving van de ruimte plaats van handelen de sfeer de relatie tussen de personages de intrige tijdsmanipulatie teken een spanningsboog een lijn die stijgt en daalt afhankelijk van de spanning je schrijft er de gebeurtenissen personages tijd en ruimte bij om aan te geven waarom de boog daalt of stijgt taalgebruik vind je het boek lastig om lezen heeft het taalgebruik hiermee te maken merk je dat er humor in verweven zit welke soort humor is dat dan heeft het ook met de taal te maken tref je veel originele niet zo veel gebruikte of zelfbedachte woorden aan wat vind je daarvan deel 2 de inhoud van het boek hier is het de bedoeling dat de leerlingen dieper op bepaalde passages zelfs op details ingaan in de verschillende opdrachten waaruit de leerlingen alweer een evenwichtige keuze moeten maken vind je de volgende literaire elementen terug perspectiefwisselingen flash backs voorstudie van de auteur evolutie van het personage vertelinstantie stijl tijdsbele ving intertekstualiteit symboliek verhaalstructuur enz uiteraard verwerkten we hier veelal opdrachten die louter boekgebonden zijn bv welke verwijzingen naar robinson crusoe vind je in het boek maar toch hebben we getracht om er ook boekonafhankelijke vragen in op te nemen bv beschrijf wat het probleem van de hoofdpersoon aan het begin van het boek is welke moeilijkheden moet hij overwinnen lost hij het probleem ten slotte op op die manier geven we leerlingen handvatten die ze ook bij een andere boekbespreking kunnen gebruiken 2 de inhoud van het boek verloren zoon leerlingenfiche hieronder staan verschillende uitspraken uit het boek kies er twee uit waarover je met de andere leden van de groep van gedachten wil wisselen je kan je eigen reactie op de uitspraak weergeven of de uitspraak in ver band brengen met het boek de beide mogen natuurlijk ook samen mensen zijn geen dieren meer in plaats daarvan zijn taal getreden herin neringen wat zij hun beschaving zijn gaan noemen p 17 iemand die plotseling beseft dat hij alleen is dat hij ergens op aarde de enige mens is raakt in dezelfde paniek als een kind dat zich door zijn moeder verlaten waant p 22 een mens die de toekomst opgeeft wordt een dier p 109 april 2009 nummer 4 38e jaargang 36 van de acht volgende vragen en opdrachten moeten er zes beantwoord of uitgevoerd worden overleg met de groep welke opdrachten je laat vallen de gekozen opdrachten verdeel je onder elkaar werk er per twee of alleen aan je verdeelt het werk zo efficient mogelijk het spreekt voor zich dat je je antwoorden of oplossingen moet motiveren wissel daarna je antwoorden uit met de andere leden van de groep of 1 de verteller die buiten het verhaal staat beschrijft de gebeurtenis sen door de bril van rob toch komen bijvoorbeeld in hoofdstuk 9 van het boek een aantal perspectiefwisselingen voor waarbij de auteur andere personages laat focaliseren welke betekenis of welk effect heeft dit 2 rob is allesbehalve praktisch aangelegd ik kan alleen maar kopen niets maken realiseert hij zich p 69 illustreer met andere voorvallen of passages is het toeval dat rob zo onhandig is of wil de schrijver hiermee iets zeggen over de hedendaagse mens in het algemeen hoe zou jij trouwens een schepnet waarmee je vissen kunt vangen maken denk aan de beschikbare materialen op het eiland zoek op internet informatie over baden powell en formuleer daarna zelf adviezen 3 geef enkele voorbeelden van gebruiksaanwijzingen die rob vindt welke betekenis zit hierachter hoe leer jij werken met nieuwe toestellen eerst grondig de handlei ding lezen of gewoon wat prutsen en al doende leren 4 de manier waarop rob spreekt en het taaltje dat hij soms gebruikt is enigszins vergelijkbaar met de taalevolutie van kinderen zoek daar een tweetal voorbeelden van op p 30 36 voor de vergelijking met de kindertaal mag je het internet raadplegen 5 het hoofdpersonage filosofeert vaak over de tijd geef enkele voor beelden merk je ook een evolutie 6 waarom schrijft rob brieven naar suzan wat betekent schrijven voor hem in het algemeen heb jij dezelfde schrijfgewoonten wanneer schrijf jij wat betekent schrijven voor jou 7 aan welke ziekte lijdt rob tussen p 140 en p 170 vind je de beschrij ving van een aantal symptomen zoek op het net wat meer informatie en leg een diagnose voor bestaat er een remedie 38e jaargang nummer 4 april 2009 37 8 is het louter toeval dat rob de papegaai vrijdag noemt onderstaand fragment kan je gebruiken om je antwoord te staven het bevat achtergrondinformatie over het personage vrijdag uit de roman robinson crusoe van daniel defoe vrijdag is afkomstig van een van de omliggende eilanden en wordt door robinson gered uit de handen van volksgenoten tijdens een kannibalistisch ritueel dat plaatsvindt op robinsons strand de engelsman maakt de jongeman tot zijn dienaar en noemt hem naar de bewuste dag waarop hij hem redt hij leert hem de engelse taal en beschaafde westerse gewoonten en bekeert hem tot het christelijk geloof de weinige conversaties tussen robinson en vrijdag zijn eenrichtingsgesprekken waarin robinson de vragen stelt en slechts interesse heeft voor de ligging van het eiland en vrijdags hulp bij een ontsnappingspoging de cultuur van vrijdag laat robinson onverschillig en alles wat de autochtoon hem zegt vertaalt hij meteen naar zijn eigen westerse cultuur en wereldbeeld users skynet be streven artikels bekersvrijdag htm deel 3 creatieve opdrachten dit onderdeel spreekt voor zich de verschillende vaardigheden hebben we zo gevarieerd en evenwichtig mogelijk in de opdrachten gestopt in de praktijk worden de meeste opdrachten thuis gemaakt maar voor sommige opdrachten hebben de leerlingen lestijd nodig bijvoor beeld om op school een foto te nemen van een object ruimte die bij een bepaalde passage in het boek past aangezien de leerlingen er meestal ook voor kiezen om iets in een groep van vier voor te bereiden de dramaopdracht heeft het meeste succes is het extra zinvol om er lestijd aan te besteden het product van de creatieve opdracht wordt tijdens de afsluitende les aan de hele groep gepresenteerd 3 creatieve opdrachten bij het leven van pi leerlingenfiche uit de volgende schrijfopdrachten kies je er een 1 je wilt je boek verfilmen schrijf wie in de verfilming een rol speelt hoe je de film opbouwt wat er in de film gebeurt waar de film zich zal afspelen welke muziek je erbij zou draaien 2 in hoofdstuk 45 bedenkt pi variaties op de blijde hereniging met zijn ouders en broer heb je zelf al zo n blij weerzien meegemaakt beschrijf het 3 in hoofdstuk 51 geeft pi een beschrijving van het gevoel bij het drin ken na een ongelooflijke dorst beschrijf ook eens het gevoel dat je hebt als je iets vindt waarnaar je al lang snakt 4 stel een overlevingspakket samen april 2009 nummer 4 38e jaargang 38 uit de twee volgende opdrachten selecteer je er een je voert de opdracht uit per twee 1 ga per twee in de school op zoek naar een object plaats gebouw dat direct of indirect te maken heeft met je boek maak er een foto van zoek er citaten uit het boek bij toon het andere duo jullie foto en laat hen zelf vertellen welke rol deze foto volgens hen in het boek speelt lees daarna de citaten die jullie erbij plaatsen voor vertel hoe jullie de foto binnen het boek een plaats geven 2 maak per twee op een a4 blad een collage aan de hand van citaten uit het boek foto s slogans en illustraties uit tijdschriften die moe ten te maken hebben met elementen uit je boek daarna knip je de collage in stukken de twee andere groepsleden moeten proberen de puzzel correct te leggen je mag eventueel tips geven verklaar via de tips of achteraf waarom je je collage zo opbouwde deel 4 vakoverschrijdende opdrachten de opdrachten binnen andere vakdomeinen verschillen van boek tot boek het kan interes sant zijn om bij collega s na te gaan welke vragen ze binnen hun vak kunnen opnemen ook voor de leerlingen is het motiverend als ze merken dat er betekenisvol vakoverschrijdend wordt gewerkt het is ook mogelijk om de vakoverschrijdende taken gewoon binnen het vak nederlands te geven in dat geval is de klas verdeeld in boekheterogene groepjes in elk groepje zit er dus een kenner van een bepaald boek vooraf heeft de expert de noodzakelijke informatie met betrekking tot de vraag in het boek opgezocht hij deelt die informatie aan de rest van de groep mee en gaat dan samen met hen op zoek naar het antwoord op de vraag om een degelijk antwoord te kunnen formuleren zal het groepje gebruik moeten maken van het internet en of andere informatiebronnen het spreekt voor zich dat hier vooral het leren selecteren van geschikte bronnen leesvaardigheid en een kri tische houding ingeoefend worden sommige opdrachten geven ook aanleiding tot het voeren van discussie kansen te over dus om aan de vakoverschrijdende eindtermen te werken 4 opdrachten binnen andere vakdomeinen uit noorderzon leerlingenfiche de volgende opdrachten voer je in heterogene groepjes uit in elk groepje zit er een kenner van elk boek vooraf heeft die expert de noodzakelijke gege vens uit het boek met betrekking tot de vraag verzameld nadien wordt de vraag aan de hele groep voorgelegd de zoektocht naar een antwoord op het net in de bib handboeken kan beginnen zodra je een antwoord gevonden hebt zet je dat op papier nadien brengt je groep verslag uit 38e jaargang nummer 4 april 2009 39 muziek vraag hoe klinkt de midzomernachtsdroom van mendelssohn opdrachten vooraf voor de expert van het boek zoek op p 155 160 aanwijzingen met betrekking tot het muziekstuk zoek ook informatie op over mendelssohn de auteur vermeldt dat mendelssohn op dertienjarige leeftijd zijn eerste vioolconcert in d mineur componeerde en op zijn zeventiende midzomernachtsdroom klopt dat opdrachten voor alle leden van de groep neem alle informatie erbij die de kenner noteerde ga met die gege vens op zoek naar het antwoord op de volgende vraag hoe klinkt de midzomernachtsdroom van mendelssohn heeft de auteur degelijk studiewerk verricht biologie vraag wat is een dodo opdrachten vooraf voor de expert van het boek zoek aanwijzingen in het boek met betrekking tot de dodo opdrachten voor alle leden van de groep neem alle informatie erbij die de kenner noteerde zoek het antwoord op de volgende vraag wat is een dodo klopt het met de beschrijvingen in het boek heeft de auteur degelijk studiewerk verricht doelen gekaderd binnen eindtermen en leerplannen tuur in het bijzonder vormden de leidraad van de lessenreeks u vindt hieronder ter illus tratie enkele concrete voorbeelden met de eindtermen en leerplannen voor het vak betrekking tot de literatuurkoffer voor de nederlands in het algemeen en voor litera derde graad april 2009 nummer 4 38e jaargang 40 eind exemplarische voorbeelden uit de activiteit in het project termen leerplannen voor het lezen et 25 vrij gesubsidieerd onderwijs vsko het bericht schat op leerlingen maken kennis met het lite robinsoneiland wordt in verschil raire bedrijf literair lezen confronteert lende media gelezen leerlingen met de wereld van het boek de kaften van de boeken wor de poezie het theater om in die wereld den geassocieerd met schil thuis te geraken leren ze gebruik derijen een afdruk van een maken van informatiekanalen zoals website en krantenartikels bibliotheek kranten tijdschriften de media radio en tv internet en cd rom tijdens het lezen et23 gemeenschapsonderwijs tso go leerlingen zitten in boekhomogene et28 de leerlingen zijn bereid groepen en wisselen leeservaringen literaire teksten te lezen uit over hun eigen literaire leeservaring met anderen te spreken en erover te schrijven hun leeservaring in een maatschap pelijke context te plaatsen vrij gesubsidieerd onderwijs vsko door te praten over lezen ervaren leerlingen dat de betekenis die zij aan een literaire tekst geven kan verschillen van de betekenisgeving van anderen de leerlingen spreken over de leesbeleving toetsen hun tekstervaring aan die van een andere lezer de leraar een recensent officieel gesubsidieerd onderwijs ovsg de leerlingen zijn bereid hun leeser varing te toetsen aan die van anderen het literaire gesprek klassikaal in kleine discussiegroepen of individueel met de leerkracht dit gesprek kan ver trekken vanuit de analyse interpreta tie en belevingsvragen een spontaan gesprek behoort ook tot de mogelijkhe den bereid zijn de persoonlijke leeser varing te toetsen aan die van anderen 38e jaargang nummer 4 april 2009 41 tot slot de leraren vertelden ook dat ze een heleboel opdrachten en werkvormen konden toepas de leraren die met de literatuurkoffers aan sen op andere boeken ook als je de litera de slag gegaan zijn waren over het alge tuurkoffers die hierboven beschreven werden meen heel opgetogen leerlingen die nor niet bij de hand hebt kan je boeken eens maal gezien al opzien tegen het lezen van door een andere didactische bril bekijken een artikel bleken nu gemotiveerd om een boek te lezen leerlingen uit de derde graad voor meer informatie over de literatuurkof die wel vaker hun kat stuurden daagden fers kun je terecht bij nascholing brussel plots weer op nabru skynet be hilde leon noten 1 de koffers voor de eerste en tweede graad werden in samenwerking met studenten van de brusselse lerarenopleiding van de erasmushogeschool en de ehsal ontwikkeld de derde graad werd volledig uitgewerkt door nascholing brussel 2 in tegenstelling tot wat we verwachtten wisten de klasgroepen die dit project uittesten niet zoveel van een weblog af daardoor verliep de opdracht in het groepje met die mediabron sneller dan de andere verder lezen anthone r moors s 2002 van boeken ga je denken acco cammaert m marissen m 2006 het leven zoals het is 16 een selectie volwas sen boeken voor jonge mensen leesweb lippens m vandermeersch f 2004 voetje voor voetje werken vanuit reisverhalen voor de eerste en tweede graad averbode marissen m cammaert m 2001 fijne leeswaren een uitgelezen selectie boeken voor moeilijke lezers vanaf 12 jaar leesweb wuyts r 2007 op zoek naar het juiste boek voor 15 vonk 36 5 juli 2007 p 41 45 april 2009 nummer 4 38e jaargang 42 t u s s e n d o o r postacademische vorming didactiek nederlands aan anderstaligen geeft u nederlands aan anderstaligen in een onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers in een centrum voor volwassenenonderwijs of in de basiseducatie zoekt u manieren om de taalvaardigheid van uw leerlingen cursisten te verhogen wilt u weten welke rol grammatica speelt bij taalverwerving of bent u geinteres seerd in de meest recente visie op woordenschatdidactiek de postacademische vorming didactiek nederlands aan anderstaligen van de universiteit antwerpen neemt voor u de vraagtekens weg met hun rijke leservaring in verschillende circuits binnen het onderwijs nederlands aan anderstaligen staan de lesgevers garant voor een sterk praktijkgerichte aanpak met een degelijk theoretisch fundament meer informatie ua ac be cno cursussen postacademische vorming 38e jaargang nummer 4 april 2009