Met ongeletterde ogen – 2. Kennis van taal.

ondey de loer in het vorige nummer van alfa nieuws ging jeanne kurvers in op het eerste gedeelte van haar onderzoek onder analfabeten daarin vroeg ze zich af met welke ideeen over geschreven taal analfabeten eigenlijk het onderwijs binnenkomen deze keer gaat ze in op het tweede deel wat weten analfabeten eigenlijk over kenmerken van de taal die ze zo moeiteloos gebruiken bij het luisteren en praten met ongeletterde ogen 2 kennis van taal jeanne kurvers inleiding kleuters weten vaak niet dat er drie klanken zitten in het woord muis en dat de zin de kat at de muis uit vijf woorden bestaat ze weten ook lang niet altijd dat bromfiets een langer woord is dan trein dat het woord hond niet blaft en dat woorden als zij of daarmee in een verhaal terugverwijzen naar iets dat eerder genoemd is zo ergens tussen 6 en 8 jaar beginnen kinderen dat allemaal door te krijgen misschien wel omdat ze in die periode ook leren lezen en schrijven dan leren ze immers dat letters corresponderen met klanken in woorden en zien ze bijvoorbeeld waar de spaties staan in een zin op papier dat maakt de vraag interessant hoe het zit met die kennis van taal van volwassen analfabeten analfabeten zijn vergeleken met jonge kinderen weliswaar ervaren taalgebruikers maar hebben ook nog niet systematisch kennisgemaakt met geschreven taal in het navolgende worden enkele voorbeelden overwegend tarifit een van de berbertalen gegeven uit de gesprekken met twee het nederlands verstaat ze redelijk goed maar analfabete volwassenen satma en arkem de terug praten vindt ze moeilijk satma zit sinds namen zijn pseudoniemen het gesprek met enkele maanden op alfabetiseringsles twee satma werd gevoerd in het berber het gesprek ochtenden per week het gesprek met haar is met arkem in het turks die gesprekken in het berber gevoerd voor de duidelijkheid werden deels gevoerd aan de hand van moet even toegevoegd worden dat het berber verschillende opdrachten en taken die de geen term heeft die precies hetzelfde betekent analfabeten kregen voorgelegd dat waren als de nederlandse term woord in het gesprek bijvoorbeeld taken als rijmen voorbeelden wordt daarom gebruik gemaakt van de term geven van woorden het langste woord kiezen awar letterlijk stukje spraak of iets zeggen een zin in stukjes verdelen of een syllogisme en daarnaast van de nederlandse term woord oplossen een soort raadsel waarbij het satma kent allebei de termen vertelt ze antwoord logischerwijs voortvloeit uit de eerder gegeven zinnen wat s het langste woord bij het eerste onderdeel waarbij satma van satma twee woorden moet kiezen welk het langste woord is krijgt ze eerst enkele voorbeelden satma is 43 jaar is sinds haar 20e in met namen dan mag ze het zelf proberen de nederland komt uit marokko en spreekt thuis vragen en opdrachten staan steeds cursief de 2 reacties van satma in rechtschrift daaronder laidi lefta over anderen kan ik niets furcita mus vork mes welk van de zeggen dat weet ik niet twee woorden is het langste denkje furcita of misschien is het hetzelfde hun bij de eerste omschrijving van awar lijkt satma namen zijn even lang vooral te denken aan een situatie waarin tilifizyun mahal televisie kamer mensen met elkaar praten awar is iets mahal is het grootste tilifizyun is klein zeggen een mededeling doen bij de een kamer kan veel mensen en spullen volgende voorbeelden denkt satma steeds herbergen vanuit de inhoud alleen bij de vraag naar een asardun ifil paard olifant welk is het lange naam doet ze iets anders ze vat dat langste woord laatste kennelijk op als de naam voluit want uil die is lang ik bedoel groot als antwoord geeft ze haar voornaam plus uyur xzar lopen bekijken zowel de achternaam van haar man als van uyur lopen is lang maar xzar bekijken haarzelf ook je kijkt in de verte welk woord is het langste denkje is het een woord uyur want de weg is lang dus lopen ook bij het volgende onderdeel worden verschil lende woorden woordgroepen of zinnen satma reageert bij de meeste items alsof het genoemd en satma vertelt of het volgens haar gaat om de lengte grootte van het object niet al dan niet een woord is bijna steeds geeft ze van de woorden bij vork en mes komt ze zelf meteen al toelichting enigszins in conflict alsof ze wel begrepen lkerd aap is dat een woord of awar heeft dat ze op de taal moet reageren terwijl denkje beide voorwerpen toch duidelijk even lang zijn nee dat is een dier dat is geen awar ze lost dat op door te suggereren dat ook de awar is als jij tegen mij en ik tegen jou namen even lang zijn bij namen margaretha praat leyla waarbij ze niet aan lengte van objecten lecjur yueran hoge bomen is dat een kan denken heeft ze er geen probleem mee de woord langste naam te kiezen nee dat is geen awar we praten er niet over het is maar een boom die hoog is wat is een woord we praten niet even later volgt een gesprek over wat volgens amekran groot haar een woord is ja dat is awar als we praten dan kunnen kun je vertellen wat dat is een a war een we zeggen dat is groot en dat is klein woord hierover kan je praten misschien is boom wat zal ik zeggen ook wel awar misschien heb ik me net of iets echt is of niet echt of het waar is vergist je kan zeggen dat die boom hoog wat jij zegt of niet of laag is of dat de bladeren eruit zijn kun je een voorbeeld geven gevallen we kunnen erover praten ik zeg tegen je ik vind leren leuk dat is sadu onder bijvoorbeeld awar ja dat is awar ik zeg bijvoorbeeld ga kun je nog een voorbeeld geven van een onder de tafel en pak dat woord oacra tien boer ja dat is awar als je telt een twee dan kun je een voorbeeld geven van een kom je bij tien je praat dan moeilijk woord werkwijze thanut tbelao par setta de winkel sluit boer in marokko die hebben het moeilijk om zes uur die van hier niet dat is awar ik zeg de winkel gaat om zes kun je een voorbeeld geven van een lang uur dicht dat is awar ik praat woord na enige weifeling aan het begin besluit hoe bedoel je een lang woord satma dat iets een woord awar is als je het j gebruikt bij het praten kun je een voorbeeld geven van een lange naam segmentatie van mijzelf of van iemand anders het volgende onderdeel is een segmen maakt niet uit tatietaak satma krijgt een zin en dan de vraag van mezelf kan ik zeggen ik heet satma of ze die in stukjes kan verdelen er wordt niet 3 voorgedaan hoe dat moet omdat het inte woont fatma in markije ressant is om te zien welke keuzes ze zelf nee fatma woont niet in markije maakt eerst snapt ze niet wat de bedoeling is goed hoe weet je dat ze niet in markije maar als nog een keer uitgelegd is dat ze woont stukjes moet maken van wat gezegd wordt markije ligt te ver weg fatma wil er zegt ze ik snap het jij zegt iets en ik moet het misschien niet wonen en ze hoort thuis in verdelen het rifgebied in de winkel liggen veel appels en alle stenen op de maan zijn blauw tomaten kun je wat ik zeg in stukjes een man gaat naar de maan en vindt een verdelen steen ja dat kan gedeeld worden tomaten welke kleur heeft die steen apart en appels apart wit je hoeft alleen te letten op wat ik zeg hier waarom denkje dat die wit is komt een andere zin er zijn witte stenen en er zijn zwarte ik kom uit het zuiden van marokko kun je stenen misschien zijn ze wel zwart mijn awar in stukjes verdelen ik weet niet waarom het wit of zwart is er mensen komen uit verschillende steden zijn witte en zwarte stenen mag dat ook streken sommigen komen uit dorpen en kies maar een kleur sommigen uit steden schrijf maar wit op dan wordt er nog even doorgegaan met bij de meeste syllogismen gebruikt satma niet segmenteren uit een eerdere zin wordt een zozeer de informatie in de zinnen als wel haar gedeelte genomen met de vraag of dat in nog eigen kennis van de wereld om de vraag te kleinere stukjes verdeeld kan worden beantwoorden zij weet hoe stenen eruit zien de oude man kun je dat nog verder in en weet dat fatma niet in markije woont niet stukjes verdelen omdat ze niet getrouwd is maar om diverse hoe bedoel je de awar van een oudere andere redenen man is anders dan die van een jongere en in de winkel kun je dat nog verder arkem verdelen nee dat is alleen maar in de winkel arkem is een turkse informante van 51 jaar we gaan nog even door zou je spita ze is 16 jaar in nederland en is in haar land ziekenhuis nog in kleinere stukken van herkomst nooit naar school geweest ze kunnen verdelen volgt sinds tien maanden alfabetiserings nee dat kan niet in stukken verdeeld onderwijs eerst een ochtend per week sinds worden dat is gewoon spita enige tijd twee ochtenden per week het en awessar oud gesprek met arkem is in het turks gevoerd bij nee dat is een dat kan niet gedeeld een aantal taken reageert zij op dezelfde worden dat is alleen maar oud manier als satma maar bij andere taken reageert ze juist heel anders bijvoorbeeld bij satma zoekt op de een of andere manier steeds naar mogelijkheden om de inhoud van welk is het langste woord wat gezegd wordt in kleinere stukjes te muz mandalin banaan mandarijn welk verdelen zoals de voorbeelden laten zien ze van de twee is het langste woord denkje heeft al een keer gezegd dat ze niet precies man ida i lin verdeelt in lettergrepen begrijpt wat de bedoeling is en herhaalt dat muz mandalin is het langste muz is maar nog eens als ze de oude man in nog kleinere weinig woord stukjes moet verdelen televiziyon oda televisie kamer televizyon televizyon duurt lang syllogismen margaretha leyla bij syllogismen een ander onderdeel wordt margaretha leyla is alleen maar ley ia verteld dat het om een soort raadsels gaat het begrip raadsel is bekend de bedoeling is dat arkem luistert naar wat het langste klinkt en satma eerst goed let op wat gezegd wordt en probeert bij enkele woorden eerst uit of ze die dan een antwoord geeft op de vraag die in meerdere lettergrepen kan verdelen dat gesteld wordt doet ze eigenlijk steeds alleen bij trein trapt ze alle vrouwen in markije zijn getrouwd er nog even in het woord tren is langer dan fatma is niet getrouwd motosiklet 4 wat is een woord meeste lezers doen ook met arkem werd gesproken over wat zij denkt dat een woord is ze kent de term u ya 1 adam yarm postaneye gidecek kelime woord die oude man morgen naar postkantoor kun je een voorbeeld geven van een hij zal gaan kun je dat in stukken woord verdelen in hoeveel stukken die staan in oude geschriften om te in vier stukken spreken of te lezen in het koranschrift in hoe heb je dat gedaan andere talen wordt ook gesproken maar u ya 1 adam yann postaneye die kennen wij niet wij kennen alleen gidecek die oude man morgen naar turks het postkantoor hij zal gaan kun je een voorbeeld geven van een moeilijk woord lets soortgelijks doet ze bij de zin in de winkel als een vreemdeling een andere taal liggen veel appels en tomaten vertaald naar spreekt is dat voor mij moeilijk als ik de het nederlands verdeelt arkem die zin als taal niet ken dat is moeilijk volgt in de winkel liggen veel appels en kun je een voorbeeld geven van een lang tomaten woord u ya 1 adam kun je dat nog verder kijkt rond televizyon dat is een lang verdelen woord u ya 11 adam twee delen elma ve domates appels en tomaten ook als ze voorbeelden geeft van woorden en elma domates laat en weg twee als ze moet beoordelen of iets een woord is delen reageert arkem anders dan satma is dit een woord arkem verdeelt anders dan satma wel maymun aap is dat een woord volgens degelijk steeds de zinnen in stukjes en niet de jou werkelijkheid achter de zinnen maar ze pakt ja dat is een dier kan zijn naam zeggen alleen zinsdelen de oude man of alleen lacht inhoudswoorden ook uit andere onderdelen yuksek agaclar hoge bomen die hier niet genoemd zijn blijkt dat ze kleine nee hoge bomen kunnen beklommen functiewoorden als die of en niet als worden als ik hier zit zie ik buiten bomen afzonderlijk te isoleren eenheden beschouwt dat is geen woord die laat ze vastzitten aan inhoudswoorden of ve en die laat ze gewoon weg ja dat is waarschijnlijk wel een woord het is iets dat je opschrijft ik schrijf ve syllogismen du unmek denken bij de syllogismen reageert arkem weer net als nee dat is geen woord dat is zoiets als je satma steeds gebruikt ze haar ervaring van ongerust maken iets blijft in mijn hoofd de wereld om de gestelde vraag te zitten zoals verdriet dat is geen woord beantwoorden en niet zozeer de informatie uit yurumek lopen de eerste zinnen nee waarschijnlijk niet een woord wordt gesproken ik loop alle vrouwen in markije zijn getrouwd fatma is niet getrouwd ze denkt steeds aan taal bij het beantwoorden woont fatma in markije van vragen maar lijkt afwisselend te praten en waarom is fatma niet getrouwd over gesproken en geschreven taal alle korte luister maar naar wat ik zeg herhaalt woorden zoals ve en zijn woorden vindt ze syllogisme want die kun je schrijven en boek is natuurlijk fatma woont in markije of ze woont in ook een woord maar bomen denken of turkije lacht fatma is niet getrouwd groot worden zijn volgens haar geen woorden he alle vrouwen zijn getrouwd zij is niet getrouwd maar waarom is ze niet segmentatie getrouwd ook bij het verdelen van zinnen in stukjes woont ze in markije denkje reageert arkem anders dan satma zij verdeelt ik weet het niet ze woont daar of ze namelijk wel de taal en niet de referenten in woont in holland stukjes ai doet ze dat wel anders dan de okee de volgende 5 alle stenen op de maan zijn blauw van woorden en bij de manier waarop ze een man gaat naar de maan en vindt een zinnen in stukjes verdelen 8atma denkt daarbij steen steeds aan de inhoud van wat gezegd wordt welke kleur heeft die steen zij vindt het moeilijk om de aandacht te richten blauw op de taal zelf taal is geen ding voor haar ze ja hoe weet je dat reageert op de inhoud of op het gebruik bij het omdat de hemel blauw is beoordelen van woorden vraagt 8atma zich bijvoorbeeld steeds af of ze iets gebruikt bij het tenslotte praten arkem reageert bij die taken juist heel anders tot zover enkele fragmenten uit de gesprekken zij gaat wel degelijk steeds in op de taal als met 8atma en arkem over taal twee dingen taal ze probeert bijvoorbeeld te horen welk springen daarbij het meeste in het oog woord het langste duurt ze hakt zinnen in allereerst in enkele opzichten lijken stukjes en probeert een talige eenheid te 8atma en arkem heel veel op elkaar bij die noemen als ze voorbeelden geeft van onderdelen reageren de meeste andere woorden wel reageert ze niet precies analfabeten op dezelfde manier zo vinden de hetzelfde als de lezers lezers beginnen bij meesten dat je een woord niet in nog kleinere woordlengte bijvoorbeeld meteen te tellen stukjes kunt verdelen de enkelen die dat wel hoeveel letters of klanken erin zitten en bij een keer doen verdelen alleen een zinssegmentatie verdelen ze de zin steeds meerlettergrepig woord in lettergrepen dat is keurig in de woorden zoals je die ook op papier kennelijk makkelijker dan een woord in klanken ziet verdelen de meeste analfabeten kunnen ook het lijkt er inderdaad wel op dat leren niet rijmen met eindrijm kat rat of kater later lezen en schrijven je op een nieuwe manier ook niet als ze verschillende voorbeelden naar taal leert kijken en vooral ook anders leert hebben gehad vaker reageren ze met een luisteren naar taal ineens hoor je afzonderlijke alliteratie stoep stal bij het verdelen van segmenten woorden in zinnen en klanken in zinnen lijken de twee minder op elkaar maar woorden bijvoorbeeld die je voordien helemaal wat ze wel gemeenschappelijk hebben is dat niet hoorde ze zo n zin niet segmenteren op de manier die bijna alle lezers bijna automatisch hanteren namelijk langs de grenzen van de afzonderlijke woorden ook bij het oplossen van de literatuur syllogismen reageren 8atma en arkem op dezelfde wijze en reageren de meeste andere kurvers j j 2002 met ongeletterde ogen analfabeten op dezelfde manier je moet je kennis van taal en schrift van analfabeten ervaringskennis benutten om die vraag te amsterdam aksant 18bn 90 5260 057 o beantwoorden maris b van 2002 de maan is wit ter verduidelijking volwassenen die wel analfabeet baseert zich vooral op het naar school zijn geweest vier jaar ongeveer gezond verstand in nrc handelsblad en kunnen lezen en schrijven reageren bij wetenschapsbijlage 7 september deze taken juist heel anders zij vinden het over het onderzoek van jeanne kurvers kennelijk vanzelfsprekend dat je een woord nog onderverdeelt in klanken dat je een zin segmenteert in afzonderlijke woorden dat je met een rijmwoord reageert op een aangeboden woord en dat je bij het oplossen van een syllogisme alleen maar hoeft te letten op wat er gezegd is je eigen kennis van de wereld heb je daar niet voor nodig jij zei toch net dat alle vrouwen daar getrouwd zijn op de tweede plaats reageren 8atma en arkem bij andere onderdelen juist heel verschillend en dan reageert een kleinere groep zoals 8atma en een grotere groep zoals arkem bijvoorbeeld bij het beoordelen van woordlengte bij het noemen van voorbeelden 6