Met Sam, Lisa en Raph op weg door het leven. Möring’s ‘Het grote verlangen’ in klas of leeskring.

willy geursen met sam lisa e n rap h o p we g doo r he t leven moring s het grote verlangen in klas of leeskring hoe de lezer zijn weg moet vinden ik denk dat de literatuur zich nu zou moeten richtenop vernieuwing binnen het narratieve ik denk aan de manier waarop in de midrasj of de talmoed verhalen worden verteld de midrasj sprookjes en vertellingen waarin uitleg wordt gegeven over passages in de thora of andere boeken van het oude testa ment is een onuitsprekelijke bron van door elkaar geweven verhalen som s zijn het losse eindjes soms lange draden zulk schrijven staat mij voor ogen in de talmoed waarin de leefregels van het joodse volk staan kun je de tekst achter elkaar lezen en achteraf het commentaar op die tekst maar je kunt ook een tijdlang sappelen op n regel n r c 7 mei 1993 en ergens anders zegt marcel moring mijn boeken moeten gelezen worden niet bestudeerd waarom heb ik zolang moeten zoeken naar de sleutel voor het bespreken van dit boek ik krijg hem bier zomaar aangereikt lees maar mee op weg met de hoofdpersonen en sappel zo nu en dan op een regel of op n van de verhalen binnen het verhaal en zie het grote verlangen als russische poppetjes die in elkaar zitten en elk op zichzelf kunnen bestaan gelukkig ik ben op weg en ik neem mij voor op de leeskringen een paar verhalen binnen het verhaal voor te laten lezen vandaaruit komt dan de discussie op gang en ongetwijfeld krijgen we dan zicht op het verhaal als geheel maar eerst zet ik voor mijzelf d e joodse elementen op een rijtje die ik in de vertel wijze van dit boek vermoed en waar het verhalende element er natuurlijk 66a van is zo niet het belangrijkste 1 een joodse wijze van vertellen 1 1 het verhalende element we vertrekken met de tweeling sam en lisa en hun twee jaar oudere broer weg van de plek waar hun ouders omkwamen bij een auto ongeluk e n met hen keren wij steeds weer terug naar de plaats waar het gebeurde het weggetje met de bomen en we zullen unruhig wandern in den alleen zoals we in het gedicht van rilke lezen op de eerste pagina we zullen de drie verweesde kin deren aantreffen in een verweesde wereld en we zullen zien dat zij elkaar en zichzelf op de been houden met verhalen vaak chassidische vertellingen en het is het verhaal van de man die alles vergat dat hun moeder hen meer malen verteld heeft en dat door lisa wordt herverteld dat sam de ogen opent voor de werkelijke toedracht van het ongeluk van zijn ouders een weten dat jaren onbewust was en dat door dit verhaal wordt opgeroepen 37 geursen met sam lisa en raph op weg door het leven 1 2 het element van het op weg zijn dit element het op weg gaan het op zoektocht of doortocht zijn zal ik als leidraad voor deze bespreking gebruiken moring zegt zdf over het altijd weer verder gaan in een interview na de tweede wereldoorlog is de joodse cultuur gebaseerd op dlende en leed terwijl de kradit van het jodeadom altijd geweest is dat we het leed overwonnen en daarna weer verder gingen hele gezinnen zijn door de oorlog uit elkaar gestagen daardoor is er een vreemd soort zoeken ontstaan bijvoorbeeld het zoeken naar het gezicht van je grootmoeder in een oorlogsdocumentaire het zoeken blijft dat is onvermijdelijk oo k het zoe ken van dingen die we niet kennen en onderweg hopen er iets van te leren heel het leven van sam en zijn zus en broer is zoeken een zoeken naar zijn gesdiiedenis wat is er gebeurd 1 een zoeken naar zichzelf en een zoeken naar zijn toekomst waar gaan we heen exodus en odysseus hij maakt daarbij vele tochten een tocht langs drie pleeggezinnen een tocht van een jaar met zijn broer eindigend in een wel heel lichamelijk e ontgroenin g al s openin g naar zijn gate volwassenhdd een tocht langs de onderwereld der disco s en dancings waar hij het mdsje met de polkadots terugziet dat hij altijd vanaf de bovenetage bespied heeft een mdsje dat altijd laag bij de grond lag en van waar hij zijn kijker daarna dan ook naar de hemellichamen stuurde door het hele boek heen i s hij op weg niet voor niets houdt de gedachte aan zijn rug zak onder in de kast bij een van zijn pleeggezinnen hem op de been op zijn kamer vind je geen gemakkelijke stoel van gewoon zitten en luieren is het nooit gekomen zijn zus lisa zet een keer een rotan stoel neer en maakt zijn kamer gezellig maar zij is dan ook degene die voortdurend terug gaat naar af niet voor niets heet he t eerst e hoofdstuk waari n zij haa r verhaal doe t over he t weggetje alles weet ik nog zij blijft willen s en wetens in haar herinnering steken een herinnering z o zullen we later merken die sterk geidealiseerd is 1 3 het element van de grensoverschrijding dit komen we onder andere tegen in het verhaal van de rabbi bovendien wijdt simon lisa s man sam in in de filosofie va n levinas waarin het verlangen de drijvende kracht is die het ik naar de ander voert en waarin het gelaat van de ander de ander een beroep op ons doet door zijn bestaan is de ander een gebod en zegt hij bij wijze van spreken heb mij lief in het gelaat va n bij voorbeeld de arme zien wij het gelaat van christus leven is de grens ove r naar de ander lisa doet de studie van haar man af met lezen in encyclopedieen dat kan ook nie t ander s bi j ieman d wien s grootst e verlange n d e herinnerin g is teruggaan naar wat verdween het mysterie tiet gehdm van de liefde en god en pappa en mamma zij blijft achterom kijken maar zij versteent niet als de vrouw van lot maar vlucht in de hasjiesj wat sam betreft bi j verblijft gedurende het hele verhaal in grensgebieden 38 geursen met sam lisa en raph op weg door het leven 1 4 het element van het altijd maar doorvragen sam is het hele boek door bezig met de vraag wat is er gebeurd van lisa en raph krijgt hij geen of een half antwoord pas als hij werkelijk wee t wat er gebeurd kan hij de finale vraag stellen die daar onvermijdelijk o p moet vol gen waar gaan we been met deze vraag besluit het boek en moet de lezer bij wijze van spreken het boek opnieuw gaan lezen om zichzelf wee r van al les af te vragen sams tweelingzuster en tegenpool kom t niet to t het stelle n van vragen zij weet wat verdween en vermijdt haar weten ter discussie te stel len zij gelooft in het geheim en dan vooral in het geheim van de liefde hoe kan het oo k ander s met ee n moede r di e goedkop e romannetje s la s zoal s medelijden is geen liefde tussen twee haakjes de titel va n het boek he t grote veriangen zou in dezelfde seri e uit kunnen zijn gekomen waar lisa zich vastklampt aan het mysterie van de liefde en daardoor haar man bijna ver liest klampt sam zich bij de vraag naar zichzelf vast aan het nemen van ver standelijke besluiten hi j beslui t o m va n zij n famin e t e houde n e n tege n fleming zegt hij liefde is een wilsdaad of raph zichzelf vragen stelt op zijn weg door het leven blijft onduidelijk we krijgen hem alleen van de zijlijn te zien evenals simon hangt hij er naar mijn gevoel ee n beetje bij het boek was misschien sterker geweest zonde r deze twee alhoewel rap h nodig was voor de reis door het leven en hij een functie vervult bij het bijeenhouden van defamilie dit bijeenhouden gebeurt overigens door lisa middds haar verhalenvertellerij de drie moeten hun antwoorden op de vraag naar hun leven overigens zelf he lemaal zoeken van hun pleegouders en de notaris hoeven ze geen antwoorden te verwachten sa m lijk t va n d e dri e aanvankelij k d e mees t nai eve herhaaldelijk zeg t hij ik heb me naar de volwassenhei d late n slepe n e n wachtte daar aangekomen tot het leven zou beginnen en even later het le ven is niet begonnen het wordt nooit rustig en helder ik ben een laatbloeier hoe kan het ook anders wanneer je famine wordt doodgezwegen je enige fa miliebezit een doos met officiele stukke n is op een model va n de mercury na waar je als lezer pas later de belangrijkheid van gaat inzien en je uitslui tend aangewezen bent op mensen aan de zelfkant van de samenleving mensen die waarschijnlijk ook meer vragen dan antwoorden hebben het verhaal van echo is wel een schrijnende illustratie van het antwoord van de maatschappij op loosers is het teveel gezegd als we in dit verhaal ook een verwijzing lezen naar de ander de eerst miste hem de tweede trapte hem in zijn zij en toen de derde motor kwam en acho op de grond lag met zijn wang op de stene n en zijn armen wijd uitgespreid gingen d e wiele n i n de voil e lengte over hem heen en bewoog hij niet meer 2 een paar verhalen in het verhaal 2 1 hetweggetje zoals gezegd lees ik door moring op dit been gezet op de kringen een aantal verhalen uit het boek o m zodoende de verhale n over he t boek o p gan g t e brengen ik begin met passages uit het eerste en laatste hoofdstuk tussen het 39 geursen met sam lisa en raph op weg door het leven eerste verhaal van lisa en het laatste van sam ligt hun gezamelijke levensge schiedenis ik vergelijk de eerste alinea van lisa s verhaal 7 met de eerstevan die van sam 229 altijd is er dan wel iemand die zegt lisa is heel stellig in haar eerste zin het was een warme zomer de warmste warme zomer van de eeuw sam s eerst e zi n is ee n vragende een bloedhete zome r wa s het d e warmste warme zomer van de eeuw ook de verschillende manier van obser veren en beleven komt direct ter sprake daarna lees ik achtereenvolgens lisa s herinnering aan het weggetje 7 8 en de laatste regels van haar verhaal op pagina 15 gevolgd door een herinnering van sa m aa n he t weggetj e o p d e laatst e bladzijd e va n he t boe k 233 kemwoorden in lisa s verhaal dat een beeld geeft van een bijna paradijselijke staat zijn ji j weet wat verdween alleen de herinnering is gebleve n en de herinnering is niet genoeg de herinnering is een groot verlangen de titel van haar hoofdstuk is alweer een stellige alles weet ik nog de tite l va n sams verhaa l is waa r gaan we been wanneer sa m vertel d heeft wat er allemaal werkelijk gebeurdis kan hij zich bewegen naar de toe komst de lezer blijft me t de vraag zitten of lis a met hem mee zal gaa n of dat zij achterom blijft kijken naar het vermeende paradijs als je weet waar je vandaan komt weet je ook waar je naar toe moet moring zegt hierover d e weg naar de toekomst is voo r mij een soor t u bocht j e moet eerst je verleden kennen om in de toekomst een vorm van geluk te kun nen bereiken 2 2 wat er op het weggetje werkelijk gebeurde we lezen het hele hoofdstuk he t beest van de herinnering alle lijnen van het verhaal komen bier samen maan en sterren de werkelijke gebeurtenis van het auto ongeluk dat geen lullig ongeluk blijkt te zijn maar een gevolg van een ruzie tussen de ouders waardoor sam mee mag om als bumper gebruikt te worden dus geen noodlot maar dood door schuld verder een herinnering aan het maken van een foto van de drie kinderen toen de ouders nog leefden hun geschiedenis werd zodoende vastgelegd later zullen ze zich alle drie be zig houden met het vastleggen van dingen fotograferen documentere n e n schilderen voorts het passen van een matrozenpakje van sam als kleine jon gen een pakje waar een fluit bi j hoort deze fluit komen we later tegen in het belangrijke verhaal de man die alles vergat met het op de fluit blazen komt een keerpunt in dit hoofdstuk vinden we de eerste aanwijzing dat de moeder een romantisch idee over het huwelijk koestert een idee dat lisa van haar zal overnemen de vader zegt op pagina 197 tegen de moeder kit ik ben geen god ik ben een sterfelijk mens mijn liefde voo r jou is nooit verminderd als jij dat denkt dan is dat omdat jij dat denkt niet omdat het waar is mama kijkt naar buiten naar de sterren wet is verdwenen zegt ze het is weg de laatste woorden zal lisa later letterlijk van haar overnemen jij weet wat verdween pappa en mamma en dan in en adem w g en god en het geheim van de liefde een idee van de liefde dat haaks staat op de besluiten van haar broer om iemand lief te hebben de tweeling zal elkaar nodig hebben om in evenwicht te blij 40 geursen met sam lisa en raph op weg door het leven ven moiing zeg t over het geluksverlangen va n lisa in haar jeugdherinne ring kom t ee n absoluu t geluksgevoe l naa r vore n waa r iederee n we l naa r streeft iedereen heeft ook een bepaald beeld van het geluk het beeld van een soort paradijselijke staat die paradijselijke staa t ontstaat vol gens mij altijd vanuit beelden van het verleden 2 3 je zult op weg moeten gaan om te ontdekken dat er in je eigen huis een schat ligt dit gebeurd iemand zoekt naar het belangrijkste in zijn leven e n vindt dat pas als hij het weer is kwijtgeraak t zo begon z e d e moeder altijd ze i iisa en dan sloot ze haar ogen en hief ze het hoofd alsof ze nadacht maar dat was niet zo want ze kende het verhaal uit haar hoofd ze had het honderd keer verteld en duizend keer zelf gehoord van haar moeder en die weer van haar moeder zei ze 217 iisa vertel t het verhaal voor de zoveelste keer aan sam en raph op 66n van hun verhalenvertelavonde n nada t sam is teruggekeer d va n zij n grondme tingsprojekt z e heeft he t echter nog nooit zo verteld als deze keer dit i s geen concentretie meer denkt sam dit is trance ik dacht dat verhaal van de man die alles vergat is dat soms mijn verhaal de man in het verhaal moet na de dood van zijn koning met zijn ransel zi e rugzak sam door het land trekken om over zijn heer te vertellen e n zo de kost te verdienen na veel omzwervingen komt hij bij een bewonderaar van zijn heer maar op het moment dat hij moet vertellen i s hij alle s vergeten zie sam i n d e rui n va n zij n gasthee r val t hi j i n slaa p e n droomt dez e droom lees ik met de leeskringleden 222 223 de man droomt dat hij een jonge schaapherder is en met zijn vader mee mag om de gebeden te zegge n ook al kent hij ze nog niet zijn vader bezweert hem niet op de fluit t e bla zen die bij bij zich heeft maa r een onbedwinbare lust tot fluiten doe t hem toch naar de fluit grijpen en er weerklinkt een schelle langgerekte noot in het gebedshuis na boze schrik van de mannen in het huis zegt de man die de ge beden geleid heeft d e hele tijd was het alsof onz e gebeden niet opstegen maar neerdaalden en zich op de vloer verzamelden maar nadat op de fluit was geblazen openden de deuren van de hemel zich en werden onze gebeden naar boven gezogen het was goed wat je deed want je volgde de weg die het hart jeingaf 223 lisa blijkt hiermee een nieuw verhaal te hebben ingevoerd in het bestaande verhaal zij laat de man zeggen omdat ik mijn verhalen over mijn heer de oude koning alleen maar vertelde zonder verlangen zoals die biddende oude mannen daarom ben ik alles kwijtgeraakt ik verloor het verlangen en met het verlangen verdween de herinnering ik moet op de fluit blazen cursie f van mij pas dan weet de man zich alles weer te herinneren we krijgen nu weer een verhaal binnen het verhaal dit keer horen we over een man die in zijn eigen huis een schat heeft maar eerst ergens anders moet zoeken om te ontdekken dat de schat thuis ligt iisa besluit haar verhalenreeks met de woorden dat was het verhaal van de man die alles vergat raph vraagt nu aan sam of hi j gevonden heeft wa t 41 geursen met sam lisa en raph op weg door het leven hij was kwijtgeraakt en opeens ziet sam het verband ik dacht als ik mij zelf vertrouw moet ik naar de stem in mijn hoofd luisteren ik moet een her derszoon zijn en op de fluit blazen 227 met het blazen op de flnit komt het verlangen teru g e n daarmee de herinnering e n dan volgt he t schitterend e proza van de bladzijden 227 en 228 waarin sam de werkelijke gebeurtenis ver teld lisa is verbijsterd nu kan het laatste hoofdstuk geschreven worden de tegenhanger van het eer ste lis a besloot haa r jeugdherinneringen me t een terugblik sa m eindig t met waa r gaan we heen moring za l over sa m zeggen sa m wil zic h bewegen hij wil to t de maat schappij behoren ook al weet hij niet precies hoe dat zet hem in beweging en brengt een soort verzoening to t stand met de wereld om hem heen ee n minimaal soor t acceptatie de schrij ver zelf is pessimistisch de wereld valt niet te verbeteren naschrift over het algemeen vonden de leeskringleden het een prachtig boek tot mijn verbazing vonden de meesten het boek niet zo moeilijk een enkeling vond de filosofische verhandelinge n e r met de haren bijgesleept waaro m men he t boek z o mooi vond kon men moeilijk onde r woorden brengen we i von d men het zoveelste boek in de rij dat zeer somber stemt wordt er nooit eens een opgewekt boek geschreven hoorde ik nogal eens ik vrees dat ik hen zal moeten teleurstellen 42