Metacognitieve en cognitieve strategieën: een wissel op de toekomst (1)

il metacognitieve en cognitieve strategieen een wissel op de toekomst c oscar de wandel in het min of meer recente verleden zijn zowel in nederland als in vlaanderen ver schillende onderzoeken uitgevoerd naar de stand van zaken in en de kwaliteit van het onderwijs nederlands hieruit is naar voren gekomen dat ons onderwijs er onvoldoende in slaagt om de leerlingen die talige vaardigheden bij te brengen die de samenleving wenst verscheidene oorzaken zijn voor deze tekortkoming aan te wijzen maar als een van de hoofdoorzaken worden steevast de feitelijk gehanteer de didactiek en methodieken gebrandmerkt meer specifiek wordt het vrijwel geheel ontbreken van aandacht voor cognitieve en metacognitieve strategieen als een tekort gezien n het najaar van 1992 startte op ini tarisatie en beschrijving van de in de inter tiatief van de vlaamse minister van nationale literatuur aan te treffen strate onderwijs een onderzoek naar deze gieen is thans afgerond en neergelegd cognitieve en metacognitieve strate onder de titel onvoltooid tegenwoordig gieen in het nederlands het project in een eerste artikel dat aan deze materie is staat onder leiding van prof dr fr gewijd schets ik de achtergrond tegen daems van de universiteit antwerpen dewelke de inventarisatie heeft plaatsge uia de eerste fase van het onder had de volgende bijdrage zal meer speci zoek met name het maken van een inven fiek op de onderzoeksresultaten zelf ingaan leren een strategisch concept school en samenleving de vanouds wordt over doel en inhoud van ons onderwijs verschillend gedacht zowat visie bepaalt de keuze een decennium geleden hebben everzwijn koopmans 1980 geprobeerd enige orde wie over onderwijs spreekt moet een in de onderscheiden benaderingen aan te bepaalde theorie als vertrekpunt hebben brengen in grote lijnen zijn er vier visies op nov dec 1994 nummer 2 24e jaargang nm onderwijs mogelijk een conservatieve of mogelijk te ontwikkelen ook als dat tegen wetenschaps vakgerichte een technologi de algemene trend van de heersende maat sche of beroepsgerichte een humanisti schappelijke orde in zou gaan in deze sche of leerlinggerichte en een socialisti onderwijsbenadering zal de leerling bege sche of maatschappijkritische de eerste leid worden om zich tot een volledig func term verwijst telkens naar mens en maat tionerende volwassene te ontplooien zowel schappijbeeld achter de desbetreffende op intellectueel sociaal als emotioneel vlak visie de tweede heeft betrekking op de als belangrijke doelstelling zal het onderwijs onderwijskundige orientatie die er achter hem haar leren om op creatieve en fl exibele steekt wijze op de veranderende wereld in te spe len vier visies op onderwijs in de socialistische en maatschappijkriti sche visie tenslotte overheerst de gedach bij de conservatieve en wetenschaps vak te dat de bestaande maatschappelijke orde gerichte benadering primeert de gedachte een per definitie onderdrukkend karakter dat mens en samenleving nauwelijks veran heeft en dat het de taak is van het onder derbare gegevens zijn en dat het individu wijs om de leerlingen vanuit het bewustzijn zich derhalve maar aan de gegeven situatie van deze situatie middelen te verschaffen hee ft aan te passen het onderwijs heeft om zich aan deze onderdrukking te ontwor dan als eerste doelstelling de leerlingen ver stelen niet zozeer als individu maar als lid trouwd te maken met de in de maatschap van een bepaalde klasse of groep binnen pelijke orde overheersende cultuurgoederen de sociale structuren en hun in het bijzonder de kennis en de vaardigheden bij te brengen die afgeleid zijn waar de conservatieve en technologische van bestaande wetenschappelijke discipli onderwijsvisies er van uitgaan dat het indivi nes du zich aan de heersende maatschappelijke orde zal dienen aan te passen stellen de ook bij de technologische en beroepsge humanistische en socialistische benaderin richte benadering geldt als vertrekpunt dat gen de idee van de verandering van mens het individu zich zal dienen te conformeren en maatschappij voorop daartegenover aan de heersende maatschappelijke orde staat dat in de conservatieve en socialisti met dien verstande evenwel dat deze orde sche visie voornamelijk de collectieve voortdurend in evolutie is en dat het individu gedachte of het gemeenschapsidee wordt als gevolg hiervan meer ruimte krijgt om gepropageerd terwijl de technologische en dank zij de eigen verdiensten op te klimmen humanistische benaderingen de individuele op de sociale ladder het onderwijs zal hun ontplooiingskansen centraal stellen in eerste instantie die kennis en vaardighe den moeten bijbrengen die zij in hun latere er zijn in de meer recente geschiedenis beroepsuitoefening nodig hebben op deze periodes geweest waarin een bepaalde wijze vervult het onderwijs een maatschap visie op onderwijs en samenleving de pelijke taak aangezien zij voldoet aan de bovenhand had zo zag men begin van vraag naar goed geschoolde arbeidskrach vorige eeuw een vrij dominerende conser ten vatieve banadering dit veranderde evenwel met de industriele revolutie en in de tweede de humanistische of leerlinggerichte onder helft van de 19de eeuw poogde men vanuit wijsfilosofie poneert het individu als een een meer technologisch of vakgerichte uniek gegeven en onderkent het recht van opstelling nauwer aan te sluiten bij de reele eenieder om zich zo vrij en zo volledig noden van het industriele produktieappa mn 24e jaargang nummer 2 nov dec 1994 raat eveneens 19de eeuws is de socialisti evenwichtige en niet doctrinaire wijze aan sche onderwijsvisie die per definitie nauw bod te laten komen met de toenemende aansluit bij de opkomende arbeidersbewe trend tot internationalisering en multicuitura ging de humanistische theorie lijkt op het liteit is het bovendien aangewezen om het eerste gezicht de meest recente te zijn zj gezichtsveld van de leerlingen te verruimen inspireert zich rechtstreeks op de toegeno naar andere culturen men welvaart van na de tweede wereld oorlog die het als nooit tevoren mogelijk maakte om de persoonlijke ontplooiings vijf schooltheorieen kansen van elkeen te benu tten toch vindt deze benadering haar eigenlijke wortels scholen zijn geen isoleercellen binnen de reeds veel eerder met name in de filosofi bestaande samenleving wel integendeel sche tractaten van de 18de eeuwse verlich zij zijn niet alleen inzake populatie vaak een ting en bij rousseau en dichter bij ons in afspiegeling van de maatschappelijke diver het begin van de 20ste eeuw bij pedagogen siteit maar zij hebben bovendien tot als montessori dewey decroly e a belangrijke taak de persoonlijkheid van jonge mensen te helpen vormen in een vanzelfsprekend is het in de werkelijkheid samenlevingsmodel dat zich steeds sneller nooit zo dat de onderscheiden theorieen vernieuwt eerder dan doorgeefluik te zijn naadloos bij elkaar aansluiten of elkaar van het verworvene moeten zij hun aan opvolgen bovendien komen deze theorieen dacht richten op het nieuwe enkel dan zul in de dagelijkse onderwijspraktijk zelden in len zij bij machte zijn om in te spelen op de onversneden vorm voor als leraren zich al noden van de maatschappij van morgen bewust zijn van het bestaan van de ver schillende onderwijsbenaderingen dan zul dit alles vertaalt zich noodgedwongen in len zij er veelal op een persoonlijke zeg voor en nakeuren ten aanzien van onder maar eclectische manier gebruik van wijsdoelen leerinhouden wijze van beoor maken dit betekent onder meer dat het bij delen en relatiepatronen tussen lesgever en zonder moeilijk is om het e ffect van de ene leerling zo hebben rijlaarsdam hulshof of de andere benadering vanuit de praktijk 1984 in hun analyse van het schrijfvaardig te meten zij hebben elk op zich hun plus heidsonderwijs onderscheid gemaakt tus punten en hun tekortkomingen zij verwor sen vijf schooltheorieen voor drie van de den evenwel tot een karikatuur als men ze vijf theorieen komt hun categorisering aar puur omwille van de homogeniteit van de dig met de doelstellingen uit de voorgaande theorievorming al te drastisch wil gaan toe indeling overeen de schooltheorie die zich passen op vakinhouden richt met de conservatieve onderwijsvisie de op specifieke bekwaam het lijkt logisch dat in een maatschappij die heden georienteerde theorie met de tech zich gaandeweg ontdoet van al te knellende nologische de op sociale activiteiten en ideologische keurslijven gekozen wordt problemen gerichte aanpak met de socialis voor een onderwijsbenadering waarin in de tische hun vierde en vijfde schooltheorieen eerste plaats elementen als individuele ont lijken eerder op een nadere uitsplitsing van plooiingskansen en veranderende maat de humanistische onderwijsvisie enerzijds schappijvisie aan bod kunnen komen dit zien zij een schooltheorie die zich specifiek betekent geenszins dat bepaalde normen op procesvaardigheden orienteert ander en waarden worden opgelegd of als van zijds onderscheiden zij een theorie die als zelfsprekend worden aanvaard maar veel einddoel heeft de individuele behoe ften en eer dat de school probeert de in de samen interessen van de lerenden te ontwikkelen leving aanwezige waardenscala op een nov dec 1994 nummer 2 24e jaargang nm ligt het accent op de procesvaardigheden verwijzend naar p h van de ven noemt de dan is de inhoud ontleend aan theorievor leidse werkgroep moedertaaldidactiek ming over het denken leeractiviteiten zijn 1986 er zeven een eerste stroming richt georganiseerd rond denkactiviteiten als zich op cultuuroverdracht zij sluit nauw aan observeren classificeren interpreteren en bij de neerlandistiek als wetenschappelijke experimenteren maar ook schrijven als discipline is conservatief en vakgericht het methode om deze denkactiviteiten te oefe accent ligt op het aanleren van lees en nen en te vervolmaken kennis wordt opge schrijfvaardigheid literatuur en cultuur vat als een dynamisch begrip er is geen essay en grammatica sprake van het aanleren van objectieve ken nis maar wel leert men de leerlingen infor een andere stroming ziet het vak als een matie selecteren en ordenen vergelijken en verzameling kleine onderdelen die per les categoriseren strakke afbakening tussen uur afzonderlijk worden onderwezen dit vakken is uit den boze er is een grote deel vaardigheidsonderwijs zal meer aan variatie in methodes en de rol van de leraar dacht besteden aan de formele aspecten is die van een begeleider eerder dan van van taal en taalgebruik en minder aan tek een kennisoverdrager de leerlingen evalu sten correct taalgebruik geldt hier als eren zichzelf onder begeleiding van de norm een recentere variant van dezelfde leraar in deze opvatting is taalonderwijs stroming richt zich op het aanleren en toet nauw gerelateerd aan denkonderwijs waar sen van regels procedures en deel vaar bij zelfevaluatie een belangrijke rol speelt digheden deze stroming sluit in oorsprong bij de conservatieve onderwijsvisie aan als de individuele behoeften en interessen maar hee ft ook duidelijke aanknopingspun van de leerlingen centraal staan ligt de ten met de technologische nadruk op het beleven van de werkelijkheid als geheel in dit geval is er sprake van tota in het communicatie onderwijs wordt moe liteitsonderwijs waarin kenniselementen en dertaalonderwijs beschouwd als onderricht affectieve momenten niet kunstmatig wor in de communicatieve expressieve en con den gescheiden doel van de opvoeding is ceptualiserende functie van taal er wordt de zelfstandigheid van het individu en het naar gestreefd om het leren zoveel mogelijk menselijke belang weegt duidelijk zwaarder in compleet communicatieve situaties te door dan het maatschappelijke of economi doen plaatsvinden leerlingen luisteren sche de leerinhouden zijn sterk afhankelijk spreken lezen en schrijven maar reflecte van de behoeften van de lerenden zelf ren ook op hun eigen taalgebruik dit projectmatig en thematisch onderwijs spe nadenken over en communiceren van hun len een belangrijke rol de persoonlijke inter eigen taalgebruik brengt ze tot betere taal actie tussen leerling en leraar is bepalend hantering voor het al dan niet slagen van de onder wijskundige aanpak het emancipatorisch onderwijs stelt een politieke stellingname centraal hier is een duidelijke verwijzing naar de socialistische zeven stromingen in onderwijsvisie aanwezig de persoonlijke en het moedertaalonderwijs sociale realiteit van de leerlingen vormen de basis voor de leerinhouden en de taalvaar kent het onderwijs zijn verschillende visies digheid komen binnen die thema s aan zijn er uiteenlopende theorieen over de rol bod toch bestaan er inzake emancipato van de school in de samenleving er risch onderwijs ook minder duidelijke opvat bestaan ook daarmee samenhangende tingen zo associeren drop de vries stromingen in het moedertaalonderwijs 1977 het gebruik van strategische con nm 24e jaargang nummer 2 nov dec 1994 ceptontwikkeling als middel om problemen eerste plaats een moeder taalleraar ook op te lossen met de term emancipatorisch deze stroming is moeilijk in een bepaalde taalonderwijs maar zij bedoelen in wezen onderwijsvisie te vatten eigenlijk vormt zij de intellectuele en niet de sociale emanci een beetje de antipode van de thematische patie in de uitwerking ervan kiezen zij even stroming in die zin dat zij het taalonderwijs wel toch weer voor een uniformerende als het centrale onderwijsdoel ziet daar theorievorming waar in de thematische aanpak de leerin houd absolute voorrang krijgt op de talige een andere vorm van thematisch onderwijs component wordt door onderwijskundige en niet door politieke motieven gedragen ook hier ligt omdat thematische keuzes of onderwijs het zwaartepunt bij de inhoud van het taal kundig of politiek maatschappelijk bepaald gebruik en niet bij de vorm of de procedure zullen worden zal het in ruime mate van de wordt naar aanleiding van de themabehan gekozen onderwerpen afhangen of deze deling uitgeweid over een bepaalde stroming bij een van de voornoemde onder deel vaardigheid dan spreekt men van the wijsvisies aansluit binnen de latitudinele matisch cursorisch onderwijs stroming daarentegen ligt de motivering duidelijk bij het belang dat men aan het vak bij normaal functioneel onderwijs s pe elt het zelf toekent ook hier zal het naargelang oordeel van de leerling zelf duidelijk mee van de gekozen invalshoek mogelijk zijn omdat het onderwijsaanbod er zo uit moet om bij meer dan een visie aansluiting te vin zien dat het hem boeit of dat hij er op korte den termijn praktisch gebruik van kan maken er is in deze visie op het moedertaalonderwijs ook van deze stromingen kan rustig wor duidelijk plaats voor onderzoek naar de den gezegd dat zij in de dagelijkse onder leerbehoeften van de lerenden deze stro wijspraktijk zelden in onversneden vorm ming zet zich in feite af tegen onderwijsvi voorkomen de meeste leraren als zij zich sies die mikken op het overdragen van al bewust zijn van die uiteenlopende trends schoolse en deels voor de praktijk nuttelo zullen in hun lessen verschillende stromin ze kennis gen aan bod laten komen dit brengt mee dat in het hedendaagse onderwijsland omdat zij rekening houden met de behoef schap verschillen in visie divergerende ten van de lerenden zelf vertonen commu schooltheorieen en afzonderlijke stromingen nicatie onderwijs en normaal functioneel in het moedertaalonderwijs er voor hebben onderwijs verwantschap met de humanisti gezorgd dat de situatie bijzonder complex sche onderwijsfilosofie dit is volgens de is geworden complex maar tegelijk ook auteurs ook het geval voor het thematisch boeiend vooral omdat de wisselwerking die onderwijsconcept maar het argument dat gewild of ongewild tussen die visies theo het niet emancipatorische karakter van rieen en stromingen ontstaat uiteindelijk het deze stroming de rechtstreekse relatie met pluralistische karakter van onze democrati het politieke element negeert lijkt mij onvol sche samenleving helpt uitbouwen en ver doende om een onderbrengen bij een stevigen humanistische visie te rechtvaardigen een laatste stroming het latitudineel taalon derwijs huldigt de opvatting dat taal bij alle de knikkers en het spel lessen het leermiddel is taal wordt hier dui delijk als een vakoverschrijdend element naar de reele effecten van de aangewende aanzien in deze visie is elke leraar in de methoden op de kennis vaardigheden en nov dec 1994 nummer 2 24e jaargang nw attitudes van studerenden is binnen ons deze vaardigheden wordt verhoudingsge taalgebied vooralsnog weinig onderzoek wijs relatief weinig lestijd besteed het is verricht in nederland is her en der wat aan dan ook allerminst verbazingwekkend dat effectenonderzoek gedaan in vlaanderen op die deelgebieden de prestaties het ontbreken gegevens hierover voorlopig nog zwakst zijn ook in dit verband is er binnen helemaal toch zijn er weinig redenen om de tijd die per relevant vakonderdeel wordt aan te nemen dat de vlaamse situatie danig aangewend zelden sprake van continuiteit van de nederlandse zal verschillen longitudinale opbouw of concrete doelfor muleringen evenmin is er sprake van een vooreerst wordt duidelijk dat er iets met de behoorlijke aansluiting tussen de methoden tijdbesteding per vakonderdeel aan de hand en datgene wat schoolverlaters in het latere is hoewel het leeuwedeel van de beschik leven nodig blijken te hebben bare tijd aan s pe lling en traditionele taalbe schouwing opgaat toch blijken de resulta alle voorzichtigheid in acht genomen mag ten van deze inspanningen naar verhouding men in algemene zin concluderen dat het allerminst hoopgevend logischerwijs zou onderwijs nederlands er onvoldoende in men mogen veronderstellen dat oefeningen slaagt om leerlingen in basisschool en op het gebied van spelling grammatica voortgezet onderwijs de vaardigheden bij te woordenschat of stijl na enige jaren inten brengen die de huidige samenleving wenst sieve training leiden tot beter spreken of hiermee wordt geenszins bedoeld dat dit schrijven niets is minder waar het pro het enige geldende criterium voor efficient bleem is immers dat deze oefeningen door onderwijs zou zijn ook en wellicht in eer gaans volkomen los staan van de reele ste instantie moet er voor de persoonlijke communicatieve situaties waarin leerlingen ontwikkeling ruimte zijn vermoedelijk knelt zich van het verschijnsel taal bedienen daar de onderwijsschoen nog het meest in weerwil van de vaak geuite wensen om het een vergelijkbare wanverhouding tussen onderwijs meer leerlinggericht te maken inspanning en resultaat geldt ook voor de zijn de gehanteerde taalmethoden nog zeer tijd die aan het lezen van teksten wordt traditioneel van aard hiermee bedoel ik besteed ook hier zijn de bereikte resultaten dat zij eerder produktgericht dan procesge omgekeerd evenredig met de geinvesteer richt zijn met andere woorden dat zij meer de tijd waar in verhouding tot andere vak aandacht schenken aan het eindresultaat onderdelen als bijvoorbeeld luisteren spre dan aan de wijze waarop de leerling dat ken en schrijven allerhande oefeningen in eindresultaat bereikt het lezen van zakelijke en andere teksten nogal wat tijd in beslag nemen is de en toch ook de aandacht voor procesge opbrengst aan het einde van het voortgezet richt onderwijs dateert niet van gisteren secundair onderwijs eerder gering twintig jaar geleden reeds waren griffioen technisch en begrijpend lezen kunnen door damsma 1978 voor een dergelijke aanpak de beugel studerend lezen bijvoorbeeld gewonnen toen stonden zij met deze levert reeds heel wat meer problemen op opvatt ing vrijwel alleen thans hee ft recent vermoedelijk schort hier iets aan de onderzoek in binnen en buitenland over gebruikte methoden zelf maar evenzeer duidelijk het belang van een strategie aan de wijze waarop deze methoden in de gerichte aanpak bij het verwerven van taal dagelijkse praktijk worden aangewend vaardigheid aangetoond net als bij het aanleren van andere vormen van kennis erger is het met het onderwijs in spreken dient men het verwerven van vaardigheden luisteren en schrijven gesteld aan het ver als spreken luisteren lezen en schrijven te werven inoefenen en vervolmaken van zien als een continu proces dat moet wor nn 24e jaargang nummer 2 nov dec 1994 den aangeleerd geoefend en bijgestuurd opzicht dit gegeven niet merkbaar aantas bovendien is het van wezenlijk belang dat ten onderwijs in de eigen taal en cultuur de leerlingen zich tijdens het uitoefenen van zullen op termijn misschien wel de laatste de hun opgedragen taken voortdurend bolwerken van nationale of regionale eigen bewust zijn van de vormende waarde van heid vormen in de mate dat er op een het leerproces als zodanig zij leren immers serene en open wijze met deze identiteit voor het leven en niet voor de school wordt omgegaan zal een gedegen oplei ding in kennisinhouden en vaardigheden in onze hoogtechnologische maatschappij met betrekking tot de nederlandse taal de zullen kwaliteiten als daadkracht directheid burgers van morgen de intellectuele hefbo flexibiliteit en doeltreffend optreden steeds men in handen geven om met behoud van belangrijker worden wie over de gave van hun eigen cultureel zelfrespect de overstap het woord in gesproken of geschreven naar het internationale forum te maken vorm beschikt zal zijn kansen op een betere toekomst aanzienlijk kunnen verho gen wie zich gebrekkig uitdrukt wie er onvoldoende in slaagt om de hem geboden onderwijsvernieuwing informatie te verwerken en te gebruiken zal niet de vorm zich steeds meer van het openbare leven maar de inhoud uitgesloten zien in zijn boek the aims of education redenen genoeg dus om aan het onderwijs omschreef whitehead in 1929 reeds het van en in het nederlands meer aandacht te doel van elk onderwijs als volgt the centr besteden dan tot op heden het geval was alproblem of all education is the problem of goed onderwijs nederlands overstijgt keeping knowledge alive of preventing it immers in betekenis en invloed de belangen from becoming inert van het vak zelf het ontwikkelingspeil van een samenleving hangt op sociaal econo ondanks allerhande goedbedoelde onder misch en cultureel vlak dus in grote mate af wijsvernieuwingen van de laatste decennia van het niveau van het moedertaalonder is het overheersende onderwijsmodel nog wijs de opleiding moet voorzien in een steeds opzeg onderwijs een leerling gee ft groot aantal vormen van taalgebruik ieder er blijk van te voldoen als hij in staat is te onderwijsniveau zal naast algemene doel reproduceren wat de leraar hem haar aan stellingen als mondelinge en schri ft elijke uit kennisinhouden hee ft overgedragen dit drukkingsvaardigheid luistervaardigheid en heeft met allerlei factoren te maken maar in leesvaardigheid ook meer specifieke doe de eerste plaats met het geloof in de alles len dienen na te streven niettemin moet overheersende mogelijkheden van onder men het leren zien als een longitudinaal wijs als behoeder van vaste cultuurwaar proces waarin steeds nieuwe bouwstenen den de leraar is in deze leersituatie door worden aangedragen ter vervolmaking van geefluik van declaratieve reproduceerbare het na te streven einddoel het vormen van parate kennis zelfstandige kritische en sociale individuen de achterliggende gedachte hierbij is nog in weerwil van de toenemende internationa steeds dat het onderwijs zo nauw mogelijk lisering van onderzoek onderwijs en maat aan moet sluiten bij het dominerende maat schappij blijft men in essentie op de eigen schappijmodel dat het er als het ware een taal aangewezen voor het leeuwedeel van exponent van moet zijn helaas ligt hier de sociale contacten de op gang gekomen vaak de oorzaak van veel mislukkingen europese eenwording zal in cultuurpolitiek onderwijsinstellingen zijn maatschappelijke nov dec 1994 nummer 2 24e jaargang va structuren op zich er is dus in principe de goede richting zouden betekenen niets verkeerd aan hun poging om in te fundamenteel hierbij is evenwel dat het spelen op de veranderende noden van de leren niet langer wordt beschouwd als het samenleving waarin zij zijn ingebed maar zo goed mogelijk leren reproduceren van tegelijkertijd proberen zij ook de zoge parate kenniselementen maar dat het leer naamd vaste waarden door te geven aan proces als zodanig centraal komt te staan de volgende generaties niet zelden plaatst dit tweesporenbeleid leraren en leerlingen een dergelijke benadering vergt bovendien voor dilemma s elke verandering stoelt op een kritische ingesteldheid van zowel lera het besef dat het heden onvolmaakt is en ren als leerlingen een onderwijsmodel dat dus verbeterbaar niettemin is een grondige steunt op communicatie onderwijs en dia kennis van de positieve en negatieve loog tussen leraar en leerling biedt hiervoor aspecten van dat heden onontbeerlijk om de beste waarborgen het hanteert ook het tot verandering te kunnen komen het komt principe van de functionaliteit waarmee er dus in principe op neer om goede com wordt bedoeld dat het gaat om onderwijsin binaties te maken die terzelfdertijd recht houden die de leerling ook naar eigen oor doen aan de verworvenheden uit het verle deel op korte termijn in buitenschoolse den en de nieuwe elementen uit het heden situaties en of zijn maatschappelijk functio neren kan aanwenden dit laatste wijkt af vakkennis bereikt de school en de leerlin van de eerder traditionele of conservatieve gen via leraren en leerboeken zij selecteren onderwijsopvatting die het doorgeven van uit het totale aanbod aan kennis dat in een vaste waarden vooropstelt bepaalde wetenschappelijke discipline voorhanden is na een bewerking van deze de onderwijsaanpak waarvoor in dit betoog selectie proberen zij die kennis over te dra is gekozen is helemaal niet de weg van de gen het gaat dus in essentie over het over minste weerstand wel integendeel hij zal dragen van kennis niet zelden wordt in dit van leraren en leerlingen een houding ver proces de dynamiek van het wetenschap gen waarin zij dag aan dag open staan voor pelijk onderzoek veronachtzaamd niet veranderingen aanpassingen vernieuwin zozeer de verklarende probleemoplossen gen het grote verschil met de reeds de mogelijkheden van kennis staan cen bekende onderwijsvernieuwingen is even traal maar de feiten als zodanig enigszins wel dat leraren en leerlingen die zelf naar veralgemenend kan men stellen dat de eigen inzicht en op hun eigen tempo zullen school ten minste een generatie achterloopt kunnen invoeren zonder dat zij hiertoe wor op de maatschappij waarin zij haar wortels den gedwongen door instanties van buiten heeft daar waar het haar taak zou moeten af vernieuwingen zullen zich geruisloos zijn om voor te bereiden op de maatschap voordoen zonder abrupte breuken met het pij zoals die er in een volgende generatie uit verleden zodat ook bij niemand het gevoel zal zien zal ontstaan van onvrede met het systeem of met zichzelf ogenschijnlijk is dit een onmogelijke opga ve een dergelijke benadering veronderstelt niet enkel wetenschappelijk en onderwijs kundig beter gevormde leraren maar van transmissiemodel naar tevens veel soepeler onderwijsstructuren interpretatiemodel dan thans het geval is toch dienen zich bepaalde mogelijkheden aan die aan de in de cognitieve psychologie wordt leren bestaande situatie van onvrede een einde geassocieerd met handelen handelen zouden kunnen maken en alvast een stap in gebeurt volgens bepaalde structuren mn 24e jaargang nummer 2 nov dec 1994 kens men met een nieuw en tot dusver het interpretatiemodel kent aan de leerling onbekend probleem wordt geconfron een veel actievere rol toe taal speelt in dit teerd gaat men in het geheugen terug tot model een veel belangrijker rol dan in het men via associaties het voorgelegde pro transmissiemodel zij is niet uitsluitend de bleem tot een herkenbare en dus oplosba uiterlijke verpakking voor vastliggende ken re situatie kan terugvoeren als dit niet lukt nisinhouden maar een middel waarmee dient bijkomende informatie of instructie te leraar en leerlingen elkaars beeld van de worden gegeven zo bouwt zich tijdens een realiteit leren kennen en interpreteren leerproces de individuele kennis geleidelijk op met kennis wordt hier niet uitsluitend de regulatie van een leerproces is afhanke declaratieva maar ook procedurele kennis lijk van de aard van de taak en taken doen bedoeld naarmate het kennisniveau stijgt op hun beurt een beroep op domeinspeci zullen problemen steeds makkelijker tot fieke kennis wil men de opgedane kennis herkenbare gegevens herleid kunnen wor functioneel houden dan lijkt het voor de den en zal het automatisch handelen toene hand te liggen dat men deze zo mogelijk men ook verwerft in concrete situaties waarin zij daadwerkelijk moet worden gebruikt van het doel van het aanleren van leer en pro parreren 1988 stelt in zijn boek ontwikke bleemoplossingsstrategieen is het leren lend onderwijs dat het de taak is van ons zelfstandig verwerven van informatie en het onderwijs om leerlingen bewust te maken leren zelfstandig problemen herkennen van de samenhangen tussen de handelin analyseren en oplossen de schoolse ken gen die zij achtereenvolgens leren en de nis kan echter moeilijk uitgroeien tot hande principes die ermee overeenstemmen lingskennis als zij uitsluitend wordt opgevat onderwijs maakt deel uit van een groter als een over te dragen inhoud zij wordt cultureel instrumentarium en moet in de door de leerling ervaren als niet behorend eerste plaats tot de alledaagse kennis die hij zij buiten de school opdoet kennis over en inzicht in de de leerlingen de beschikking geven over de werkelijkheid waarin wij leven kennis over belangrijkste hierarchieen in de kennis die in de normen en waarden die binnen de onze cultuur zijn opgebouwd de begrip sociale context van belang zijn attit udes en pen en regelsysytemen die de wetenschap kennis over hoe men op basis van dat heeft ontdekt en geformuleerd daarnaast inzicht en attitudes kan handelen vaardig moeten ook de cognitieve instrumenten heden worden overgedragen die voor het waarne men en met name voor het begrijpen van tegenover dat transmissiemodel staat het waargenomene nodig zijn evenwel het interpretatiemodel of construc tiemodel waarin de lerende de gelegenheid krijgt om zijn eigen leren vorm te geven en aldus zijn e igen kennen en kunnen te con leren ieren strueren dit onderwijsmodel besteedt meer een longitudinaal proces aandacht aan de leerprocessen is longitu dinaal opgebouwd en houdt duidelijk reke onderwijsvernieuwing bestaat niet uit het ning met vakoverschrijdende elementen de doen van programmatische uitspraken zij leraar is niet langer de grote goeroe maar vergt ook aangepast materiaal en in vele eerder de begeleider van individuen die elk gevallen ook een andere onderwijspraktijk op hun manier hun eigen leerproces stap hier doen zich wel enkele problemen voor voor stap construeren ten eerste vinden binnen en buiten de school tegelijkertijd meer leerprocessen nov dec 1994 nummer 2 24e jaargang nrili plaats inleiden in kennisgehelen en inleiden kelen vervolgens deze principes vertalen in in socialisatiedoelen moeten hand in hand onderwijsleerstrategieen en ten slotte de gaan school en samenleving dienen dus plaats van deze methodes binnen een op elkaar afgestemd te zijn om optimale onderwijscurriculum vaststellen resultaten te bereiken vervolgens heeft onderwijsvernieuwing ontegensprekelijk te wil een dergelijke operatie enig succes ken maken met de beroepsperspectieven van nen dan zal het zaak zijn om de onderwijs leraren er bestaat vaak nogal wat afstand doelstellingen zo te formuleren dat zij niet tussen de onderwijskundige ideeen van enkel rekening houden met de per onder leerkrachten en de dagelijkse klaspraktijk wijsniveau te bereiken eindprodukten maar onderwijsvernieuwing wordt vaak gehin ook aandacht hebben voor de wijze waarop derd door vastgeroeste vakinhoudelijke en deze produkten tot stand komen het moet vakdidactische aspecten onderwijs mogelijk zijn om de doelen niet langer in ter vernieuwing wordt soms als een bedreiging men van resultaten in de onderwijscurricula ervaren men moet zich eens te meer in te schrijven maar in termen van hande omscholen er wordt nauwere samenwer lingen of acties die op een competente king in teamverband verondersteld enz wijze moeten worden uitgevoerd om een gesteld doel te bereiken in andere woor het onderzoek naar cognitieve strategieen den ons onderwijs moet meer procesge enerzijds en de vaststelling dat het onder richt dan produktgericht worden wijs er maar niet in slaagt de leerlingen de nodige vaardigheden bij te brengen die zij in het onvermijdelijke gevolg van een dergelij het latere leven kunnen aanwenden ander ke aanpak zal natuurlijk zijn dat er naast zijds hebben er toe geleid dat een aantal strategiegericht onderwijs ook strategiege auteurs zijn gaan pleiten voor een radicale richt wordt getoetst hetgeen er op neer koerswijziging zij zijn de mening toege komt dat bij de toetsing het proces via het daan dat het aanbrengen van strategieen welk de oplossing wordt gevonden zwaar geen middel mag blijven maar onderwijs der doorweegt dan de oplossing zelf doel op zich moet worden in feite halen zij overigens zal ook aan het fenomeen van de hun inspiratie bij een van de prominenten zelfevaluatie zowel bij de leraar als de leer van de cognitieve psychologie norman ling aandacht moeten worden besteed 1980 die een decennium geleden reeds het probleem als volgt verwoordde het is vreemd dat wij van leerlingen ver onderwijzen wachten dat zij leren maar hen vrijwel nooit de schaamte voorbij in dat leren onderwijzen wij verwachten dat leerlingen problemen oplossen maar toch met het maken van de keuze voor deze leren wij hen zelden iets over probleemop benadering zal ook de rol van de leraar lossen wij eisen soms van leerlingen dat zij ingrijpend veranderen zijn belangrijkste grote hoeveelheden feiten onthouden toch opdracht zal er in bestaan een begeleider te leren wij hen zelden of nooit iets over het zijn van de leerprocessen waarmee zijn geheugen het wordt tijd om dat verzuim leerlingen doende zijn hij zal hen bewust eens goed te maken tijd om in de weten moeten maken van de diverse stappen die schap meer aandacht te besteden aan zij tijdens het probleemoplossend denken leren probleemoplossen en herinneren wij zetten en hen ertoe aanze tten hanteerbare moeten de algemene principes die ten denkschema s te ontwikkelen waarop zij bij grondslag liggen aan het leren het herinne vergelijkbare opgaven terug kunnen vallen ren en het oplossen van problemen ontwik zijn ondersteuning zal er dus in de eerste nm 24e jaargang nummer 2 nov dec 1994 plaats in bestaan om de leerlingen aan te wijzen zij op verbondenheid met andere moedigen om over hun eigen cognitieve culturen als gevolg van de toenemende strategieen na te denken en de e ffecten internationalisering zullen wetenschappen ervan systematisch te evalueren zij moeten en onderwijs hoe langer hoe meer de er immers van doordrongen worden dat de samenhang met anderen bevorderen taal kwaliteit van het eindprodukt mee wordt daarentegen zal eerder het onderscheid bepaald door de manier waarop zij dat beklemtonen met uitzondering weliswaar eindprodukt verwezenlijken zoiets kan van die situaties waar in verschillende lan slechts met gunstig gevolg geschieden als den dezelfde taal wordt gebezigd de verschillende stappen in de strategieen op een heldere en expliciete wijze door de toch is de menselijke cultuur slechts kun leraar worden gedemonstreerd en als de nen uitgroeien tot wat zij thans is door de strategieen uitvoerig in diverse leer omge taal van de mens taal zegt droste vingen worden geoefend 1981 is denkgeleider en werkt denkorde nend maar zij is ook communicatie en als de rode draad in het hele systeem berust zodanig een uitgesproken sociaal verschijn dus op begrijpen dit begrijpen steunt stee sel het is inderdaad via taal dat wij waarne vast op herkennen en terugbrengen tot her mingen gevoelens gedachten kennis enz kenbare eenheden dit kan reeds op vrij aan anderen doorgeven het is dank zij eenvoudige schaal gebeuren door het her dezelfde taal dat er een terugkoppeling kennen van losse begrippen of op com komt van de andere naar ons plexe wijze via de herkenning van het begrip in een ruimer geheel van onderlinge de relatie tussen denken en taal is uiterst relaties naast deze twee vormen van ken problematisch denken kan immers ook nis perceptuele kennis voor de herkenning zonder taal als autonoom systeem het en conceptuele kennis voor het begrip is communiceren evenwel van denken en han nog een derde vorm van kennis vereist nl delen vereist ontegensprekelijk het ver de linguistische kennis deze laatste vorm schijnsel taal vygotsky 1934 verwoordde van kennis is van fundamenteel belang het verband tussen denken en taal als volgt omdat het communicatieproces tussen de relatie tussen gedachte en woord is niet leraar en leerlingen een essentieeel onder een ding maar een proces een voortdu deel vormt van het geheel rend heen en weer bewegen van gedachte naar woord en van woord naar gedachte voor de meerderheid van onze kinderen is de nederlandse taal niet enkel het commu is de relatie tussen denken en taal een pro nicatiemiddel waarvan zij zich in hun dage ces dan geldt dit evenzeer voor het lijkse contacten bedienen maar tevens samengaan van denken en leren leren vol instructietaal en leertaal deze situatie zorgt trekt zich niet vanzelf tijdens het leerpro ervoor dat zij zich zowel in schoolse als ces ontstaan nieuwe gedragsmogelijkheden niet schoolse situaties van het nederlands of wijzigen zich reeds aanwezige potenties bedienen een goede mondelinge en schrif onderwijs dat het denken ontwikkelt is niet telijke uitdrukkingsvaardigheid is een condi louter op kennisoverdracht gericht maar tio sine qua non om in het schoolse en het ook op het bijbrengen en inoefenen van maatschappelijke leven te slagen werkwijzen het maakt lerenden bewust van de samenhangen tussen de handelin taal wetenschappen en onderwijs zijn gen die zij achtereenvolgens verrichten en samen met hun produkten elementen van van de principes die ermee corresponde de cultuur in bepaalde gevallen bevestigen ren het leert werken volgens beproefde zij de culturele identiteit in andere dan weer strategieen nov dec 1994 nummer 2 24e jaargang ick omdat onderwijs onlosmakelijk met denken verdedigen over een onderwerp kunnen verbonden is en omdat denken dan weer debatteren een gesproken of geschreven met taal te maken heeft lijkt het logisch dat tekst kunnen samenvatten een betogend de zorg om goed onderwijs nauw aansluit of wervend stuk kunnen schrijven uiteenlo bij de zorg om goed taalgebruik ook de pende standpunten tot een compromis belangstelling voor correcte taalhantering kunnen verwerken dit zijn allemaal deelas kent haar hoogten en laagten vooral in pecten van zowel mondelinge als schriftelij periodes waar de identiteit van een taal of ke uitdrukkingsvaardigheid die in het pro cultuur in het geding schijnt te zijn identifi fessionele leven geregeld aan de orde zijn ceren velen het fenomeen cultuur met taal ongeacht het niveau waarop iemand in de de zorg voor de moedertaal wordt als het samenleving functioneert vandaar de cen ware synoniem voor het koesteren van de trale positie die zij als vakoverschrijdend eigen cultuur element moeten innemen in het hele onder wijscurriculum aangezien taalverwerving en het verwerven van vaardigheid in het hanteren van pro tot voor kort was de belangrijkste uitdaging bleemoplossingstechnieken hand in hand voor ons onderwijs om aan elkeen een dienen te gaan zal in het onderwijsmodel degelijke opvoeding te verscha ffen dit ada dat wij voorstaan de talige communicatie gium is nu vervangen door de wens om aan waarmee niet uitsluitend de eigen taal elke leerling beter onderwijs te geven het wordt bedoeld maar ook de kennis van geen er op neerkomt dat het aantal misluk allerhande codesystemen die bijvoorbeeld kingen in het systeem wordt gereduceerd in de wiskunde worden gebruikt een heel een dergelijk opzet vergt evenwel een gron belangrijke plaats innemen door het leer dige aanpassing van de programma s proces en het taalverwervingsproces op te gericht op een betere beheersing van de vatten als een soort parallelschakeling zal onderwezen vaardigheden tevens veron een lerende tegelijkertijd zijn kennisinhou derstelt deze benadering professioneel den en zijn taalvaardigheid ontwikkelen beter opgeleide leraren en een onderwijs tevens zal hij ondervinden dat taalbeheer systeem waarin meer mensen vertrouwen sing rechtstreeks invloed zal hebben op de kunnen hebben leerresultaten en of het maatschappelijk functioneren informatie verzamelen bronnen raadplegen oscar de wandel gegevens ordenen een tekst kritisch kun geraardsbergse steenweg 310 nen le zen een standpunt met argumenten 9860 oosterzele m n 24e jaargang nummer 2 nov dec 1994 bibliografie de corte e over het bevorderen van intellectuele vaardigheden wat en hoe in dudal p g willems red intelligentie intelligentiemeting en leerprocessen brussel 1992 de klerk l f w een metacognitieve benadering van de doelstellingenproblematiek in het onderwijs in pedagogisch tijdschrift 15 1990 de wandel 0 onvoltooid tegenwoordig een inventariserend onderzoek naar metacognitieve en cognitieve strategieen voor luisteren lezen spreken en schrij ven antwerpen 1994 drop w j w h de vries taalbeheersing handboek voor taalhantering groningen 1977 droste f g taal en denken en taal in a grypdonck red taal en de communicatie van kennis hasselt 1981 education in belgium the diverging paths review of national policies for education brussel 1991 everzwijn s e m f koopmans vier visies op onderwijs beschrijving en kritiek in handboek onderwijspraktijk afl 10 deventer 1980 griffioen j h damsma zeggenschap grondslagen en een uitwerking van een didactiek van het nederlands in het voortgezet onderwijs groningen 1978 leidse werkgroep moedertaaldidactiek moedertaaldidactiek een handleiding voor het voortgezet onderwijs muiderberg 1986 lowyck j j m pieters de kwaliteit van onderwijzen onderzoeksprogrammerings studie voor het instituut voor onderzoek van het onderwijs svo leuven enschede 1991 norman d a cognitive engineering and education in tuma d t f reiff eds problem solving and education issues in teaching and research hillsdale n j 1980 resnick l b knowing learning and instruction essays in honor of robert glaser hillsdale n j 1989 rijlaarsdam g h hulshof schrijfonderwijs overwegingen voor een leerplan in schrijven theorie en praktijk van het schrijfvaardigheidsonderwijs den bosch 1984 van der aalsvoort m b van der leeuw taal school en kennis de rol van taal in onderwijsleersituaties enschede 1992 van leyden j psychologische functieleer deventer 1989 van parreren c f psychologie van het leren deel 1 deventer 1971 van parreren c f ontwikkelend onderwijs leuven amersfoort 1988 vygotsky l s thought and language cambridge mass 1934 whitehead a m the aims of education new york 1929 nov dec 1994 nummer 2 24e jaargang va