Metalinguïstisch bewustzijn en aanvankelijk lezen

4 metalingi istisch bewustzijn en aanvankelijk lezen lut van damme zesjarigen op de drempel van het aanvankelijk leesonderwijs komen niet met lege handen aan de poort van de grote school kloppen zj beheersen de mond el inge taal redelijk goed dit betek ent dat ze hun gedachten en gevoelens in taal kunnen uiten en deze van anderen kunnen begrijpen toch is voor de verwerving van de leesvaardigheid de ontwikkeling van comprehensie en produktie van mondeling taalgebruik alleen niet voldoende of doorslaggevend waar gaat het om te ij het taalvaardig worden deze aandachtsverschuiving van de inhoud schenkt het kind in de eerste van een boodschap naar de vorm ervan t t b plaats aandacht aan de vormt het centrale aspect van metalingu t inhoud die mensen via de taal istisch bewustzijn metalinguistisch a meedelen het kind probeert bewustzijn wordt immers basaal omschre de gedachten en gevoelens ven als de bekwaamheid om over de taal xf die anderen in de taal tot uiting bren op zich te reflecteren het gaat dus om de gen te begrijpen en het tracht eveneens bekwaamheid om over de structuur en de zijn eigen gedachten en gevoelens in die functies van de taal te reflecteren in tegen taal kenbaar te maken aan anderen om stelling tot het louter begrijpen en produce aldus een effectieve communicatie te ren van taal grieve tunmer pratt 1983 onderhouden het is voornamelijk een dit reflectievermogen heeft betrekking op kwestie van begrijpen en begrepen worden zowel mondeling als schriftelijk taalgebruik de betekenis de inhoud van de boodschap en slaat op verschillende niveaus van de staat centraal bijvoorbeeld in de dagelijkse taal we kunnen dan ook spreken van het communicatie kan het woord beer het foneem het woord het syntactisch en het beeld oproepen van een indrukwekkend pragmatisch bewustzijn ook het begrijpen wild dier met een dikke bruine vacht of dat van de technische terminologie om taalele van een lieve knuffel hier telt de inhoud de menten i v m lezen en schrijven aan te dui betekenis den behoort tot het metalinguistisch bij leren lezen evenwel moeten kinderen bewustzijn hun aandacht richten op de klankvorm zij moeten zich dus gaan concentreren op eigenschappen van woorden die tot dan metalingulstisch bewustzijn toe geen essentiele rol gespeeld hebben in en ieren lezen hun taalgebruik nu is een beer niet langer een imposant dier of een lievelingsknuffel aangezien leren lezen appelleert aan andere maar wel een klank die in drie klanken vaardigheden dan mondeling taalbegrip en opgesplitst wordt een niet alledaagse wijze gebruik hoeft het dus geen verwondering om tegen beer aan te kijken dus te wekken dat leren lezen voor heel wat kin jan feb 1994 nummer 3 23e jaargang vri deren een niet te onderscha tt en hindernis maken tussen fonemen en overeenkomsti is bijvoorbeeld een typisch zinnetje uit een ge grafemen moet het kind in staat zijn aanvankelijke leesmethode zou kunnen zijn jn haar aandacht te richten op de klank 4n haar leen is in de school uiteraard wordt er van vorm van de woorden zonder aan de bete uitgegaan dat dit een betekenisvolle inhoud kenis te blijven kleven de beginnende lezer is voor het kind maar daarnaast en dat is heeft met andere woorden behoefte aan hier belangrijk moet het kind zich realiseren foneembewustzijn om die koppeling te reali dat de opeenvolgende gedrukte vormen de seren mondelinge taal representeren die het hoort en gebruikt verder moet het kind er zich maar ook voor de overige aspecten van bewust van zijn dat dergelijke zinnetjes metalinguistisch bewustzijn kunnen goede wanneer ze gezegd worden niet enkel een redenen aangevoerd worden om te veron continue klankstroom vormen maar tevens derstellen dat ze leren lezen bevorderen kunnen opgebroken worden in afzonderlijke van het kind wordt verwacht dat het het eenheden in woorden en dat die overeen gesproken woord met het geschreven stemmen met de visueel te onderscheiden woord kan verbinden dat het de gesproken structuurtjes die in een boek of op het bord zinnen kan opsplitsen in de constituerende gescheiden van elkaar staan woorden woordbewustzijn ook is het zo dat we bij het lezen gebruik maken van nemen we nu uit onze voorbeeldzin een allerlei kennisbestanden o a lexicale en woord bijvoorbeeld leen dan moet het kind syntactische om het lezen zo vlot mogelijk zich eveneens bewust zijn van het feit dat te laten verlopen syntactisch bewustzijn leen bestaat uit drie opeenvolgende klanken daarenboven wordt dikwijls als vanzelfspre die in bepaalde schrifttekens kunnen omge kend aangenomen dat het kind het nut van zet worden de moeilijkheid is echter dat lezen en schrijven inziet pragmatisch leen voor het kind een klankeenheid is bij bewustzjn dat is lang niet altijd zo francis een klankspectogramanalyse van woorden 1982 observeerde enkele gevallen van blijkt trouwens dat fonemen niet zuiver af te succesvolle lezers van trage en van late bakenen zijn de i ee en n vloeien in starters voor succesvolle lezers was het elkaar over toch verwacht de juf meester van bij de aanvang zonneklaar dat bijvoor bij het leren lezen dat het kind de gedrukte beeld hun eigen gesproken zinnen konden drie klank leen kan verbinden met het voorgesteld worden in schrift de late gesproken woord leen dat het kind norma beginners daarentegen toonden bij de start lerwijze reeds kent om d it verband te leg van het schooljaar weinig begrip voor de gen moet het kind evenwel weten dat het aard en het doel van lezen deze kinderen gesproken woord leen bestaat uit drie niet bleken ook hulp nodig te hebben om de zuiver hoorbare elementen een kennis die communicatieve functie van lezen en schrij lang niet altijd aanwe zi g is ven te kunnen begrijpen verder gebruikt de leerkracht van meet af aan termen zoals er is reeds heel wat onderzoek verricht naar woord zin klank letter eerste letter voor de relatie tussen metalinguistisch bewust wie dit niet begrijpt is de leerkracht in een zijn en leren lezen deze studies bevatten geheimtaal aan het praten dat kan ver echter meestal slechts een aspect van vreemdend verwarrend werken metalinguistisch bewustzijn het leeuwedeel van dit onderzoek hee ft betrekking op het er zijn dus vanuit theoretisch standpunt foneembewustzijn dat is logisch aangezien goede redenen om te vermoeden dat meta wij leren lezen in een alfabetisch schriftsys linguistisch bewustzijn een sleutelfactor zou teem waarin de fonemen omgezet worden kunnen zijn in het proces van leren lezen in grafemen om een correcte koppeling te wc 23e jaargang nummer 3 jan feb 1994 oorzaak of gevolg zoals methode leerkracht en klas in reke ning gebracht de volgende vraag stelt zich dan wat is nu het precieze verband tussen metalingu we startten het onderzoek met 336 kleu istisch bewustzijn en ieren lezen we kun ters verspreid over 18 klassen op diverse nen ons daarbij afvragen wat eerst komt tijdsti ppen in het eerste en tweede leerjaar metalinguistisch bewustzijn of leren lezen werd het niveau van zowel technisch als of is de he le discussie te herleiden tot een begrijpend lezen vastgesteld na een jaar kip en ei probleem is er met andere woor leesonderwijs werd van de groep kinderen den een wederzijds verband tussen beide die zwak gepresteerd hadden op de meta dat is geen triviale vraag als met name zou linguistisch bewustzijnsproef in de derde blijken dat metalinguistisch bewustzijn een kleuterklas deze nogmaals afgenomen op noodzakelijke voorwaarde is voor leren dit onderzoeksopzet zijn we elders reeds lezen dan kan de stimulering ervan in het uitvoerig ingegaan vgl van damme 1992 pedagogisch brandpunt komen te staan als daarentegen metalinguistisch bewust zijn uitsluitend een neveneffect is van leren een wederzijds verband lezen dan dient dit facet minder aandacht te krijgen binnen het voorbereidend en het door deze studie willen we een zicht te krij aanvankelijk leesonderwijs gen op het belang van metalinguistisch bewustzijn bij het proces van leren lezen in een longitudinaal onderzoek waarbij kin daartoe hebben we metalinguistisch deren gevolgd werden van eind derde kleu bewustzijn geplaatst tussen andere voor terklas tot eind tweede leerjaar hebben wij waarden voorwaarden die klassiek getest getracht zicht te krijgen op de rol die meta worden door schoolbegeleidingsdiensten linguistisch bewustzijn in al zijn facetten om een inschatting te maken van risico kin speelt bij leren lezen om dit op een zinvolle deren kinderen die dan geadviseerd wor wijze te verrichten is het nodig om het den om over te stappen naar het blo of niveau van metalinguistisch bewustzijn vast die in het merendeel van de gevallen te stellen daarvoor is een betrouwbaar door de leerkracht van het eerste leerjaar valide en gestandaardiseerd meetinstru goed gevolgd moeten worden ten einde ment nodig aangezien een dergelijke test hun kansen op falen te verminderen niet voorhanden is binnen het nederlands voegt metalinguistisch bewustzijn een ele taalgebied hebben we er dan ook zelf een ment toe aan deze screening op grond geconstrueerd en we gaven het de naam van de definiering van metalinguistisch geindividualiseerd taalbewustzijns bewustzijn zou dit zeker het geval moeten onderzoek bij het leesbegin gtl mee zijn bij het proces van leren lezen moet het deze test omvat alle aspecten van metalin kind zich immers voor het eerst niet uitslui guistisch bewustzijn functies van lezen en tend richten op de inhoud van een taalui schrijven herkennen en begrijpen kennis ting maar w el op de klankvorm om de ver van de technische terminologie bewustzijn binding tussen gesproken en geschreven van de structuurkenmerken van mondelinge taal te maken kinderen die dit reeds kun taal op de diverse taalniveaus daarnaast is nen voor het aanvankelijk leesproces van het evenzeer noodzakelijk om een genuan start gaat lijken bevoordeeld ceerd beginniveau van het kind in kaart te brengen de volgende variabelen werden uit onze onderzoeksresultaten is naar voren daartoe gemeten intelligentie leesrijpheid gekomen dat metalingustisch bewustzijn leesattitude sexe sociaal milieu lee ft ijd niet kan beschouwd worden als een condi daarnaast werden ook schoolvariabelen tio sine qua non voor de verwerving van jan feb 1994 nummer 3 23e jaargang wi 7 leesvaardigheid maar wel als een factor die hoger niveau van taalbewustzijn nog voor het ieren lezen vergemakkelijkt kinderen het leesonderwijs van start gaat om deze met een hoger niveau van metalinguistisch vraag te kunnen beantwoorden gaan we bewustzijn zouden dus beter kunnen pro nader in op de antwoorden verkregen in de fiteren van de systematische leesinstructie testsituatie en beschrijven we voorbeelden anderzijds is evenzeer duidelijk geworden van spontane metalinguistische reacties van dat het niveau van metalinguistisch bewust een kleuter zijn s ig nificant stijgt na een jaar leesonder wijs leren lezen stimuleert inderdaad de ontwikkeling van metalinguistisch bewust ontluikend metalinguistisch zijn dit hoe ft ons niet te verwonderen bij bewustzijn leren lezen worden immers heel wat vaar digheden geoefend die aanleunen bij die een nadere analyse van de resultaten op de waaraan geappelleerd wordt in de metalin metalinguistisch bewustzijnstest toont een guistisch bewustzijnsproef enorme verscheidenheid in prestaties aan zo zijn er kleuters die bijna het maximum we kunnen dus stellen dat er een weder halen maar zijn er evenzeer die ontze ttend zijds verband is tussen metalinguistisch laag scoren de antwoorden van de kinde bewustzijn en leren lezen en dat metalingu ren op de diverse onderdelen vertonen istisch bewustzijn het proces van leren eveneens sterke niveauverschillen lezen bevordert dit houdt ook in dat een kind met een hoog niveau van metalingui pragmatisch bewustzijn stisch bewustzijn het leesonderwijs beter geequipeerd aanvat ter illustratie nemen we enkele items uit het een fundamentele vraag is nu waarom en onderdeel herkennen en begrijpen van de hoe ontwikkelen bepaalde kinderen een functies van lezen en schrijven of m a w figuur 1 item van begrijpen van functies van lezen en schrijven 23e jaargang nummer 3 jan feb 1994 vtok pragmatisch bewustzijn als voorbeeld voorbeeld nee want hij is aan het schrij nemen we het item waarin het kind een ven op papier prent te zien krijgt waarin een dokter naast een vierde categorie omvat antwoorden een bedlegerig kind een voorschri ft schrij ft van een heel kleine groep kinderen 2 die figuur 1 aan het kind wordt verteld dit in feite de functie in kwestie vatten maar die jongetje is ziek de dokter heeft hem net te veel aan de getoonde prent blijven han onderzocht en hij moet medicamenten gen en daardoor een verkeerd antwoord nemen kan de dokter door wat hij nu aan geven zij reageren dan bijvoorbeeld met het doen is op de tekening aan de mama nee want mama heeft de brief nog niet laten weten welke medicamenten de jongen gekregen moet nemen ja of neen hoe weetje dat tenslotte wordt in de vijfde categorie het correcte antwoord gegeven het is evenwel door middel van een kwalitatieve analyse ook mogelijk om binnen dat niveau een kunnen de antwoorden van de kinderen in kwalitatief onderscheid te maken antwoor opeenvolgende niveaus worden ingedeeld den die enkel de activiteit beschrijven bij het laagste antwoordniveau is wanneer voorbeeld ja omdat de dokter het geen antwoord of een irrelevant antwoord opschrijft versus antwoorden die een vol niet in functie van de vraag gegeven wordt ledige uitleg omvatten bijvoorbeeld ja bijvoorbeeld nee hij heeft geen valiesje omdat hij op het papier schrjft i welk soort mee medicament dat kindje moet nemen en dan een tweede niveau groepeert antwoorden weet de mama het en dan gaat ze naar de die gebaseerd zijn op persoonlijke ervaring apotheker en dan koopt ze het bijvoorbeeld ja siroop of antwoorden waarin kennis toegeschreven wordt aan anderen bijvoorbeeld ja dokters weten kennis van metaunguistische dat op dit niveau herformuleren kinderen termen het probleem als het jongetje moet gene zen en lossen het onmiddellijk op ook met betrekking tot de kennis van het derde niveau omvat antwoorden van metalinguistische termen kunnen de ant kinderen die beseffen dat informatie moet woorden van de kleuters opgedeeld wor doorgegeven worden maar ze realiseren den in kwalitatief opeenvolgende niveaus zich nog niet dat lezen en schrijven die ook hier is het beschikken over adequate functie kunnen vervullen zij antwoorden bij termen op conceptueel niveau geen kwes voorbeeld ja de dokter zal het aan mama tie van alles of niets een voorbeeld bij de vertellen sommigen onder hen zien lezen schri ftelijke stimulus uit figuur 2 wordt aan en schrijven zelfs nog als storend om de het kind gevraagd om een cirkel te trekken informatie door te geven zij stellen dan bij rond elk woord is r iii 2 autobus figuur 2 item van technische terminologie jan feb 1994 nummer 3 23e jaargang vi op het laagste antwoordniveau wordt er geen onderscheid gemaakt tussen de ook hier kunnen de bekomen antwoorden diverse grafische symbolen kinderen vanuit kwalitatief oogpunt geordend worden omcirkelen helemaal niets of trekken een in opeenvolgende niveaus het laagste cirkel rond elk grafisch symbool op het niveau omvat de volgende reacties niet tweede niveau worden enkel betekenisvolle antwoorden het aangeboden woord herha symbolen aanvaard op het derde niveau is len of vrij associeren bij het gegeven woord lengte het gebruikte criterium lengte kan bijvoorbeeld aap kotje fiets brommer op twee manieren geinterpreteerd worden oor zoekt tak boom wit geel uur tiktak enerzijds als verscheidene elementen wat het tweede antwoordniveau wordt geka aanleiding gee ft tot het omcirkelen van het rakteriseerd door het geven van een al of langer woord en anderzijds weinig of z el fs niet bestaand rijmwoord hier gebeurt dus maar een element wat leidt tot het omcir reeds een zekere foneemanalyse op het kelen van het korter woord de le tter en het derde niveau worden fonemen gegeven die cijfer op een v ie rde niveau wordt dit leng evenwel geen verband houden met het tecriterium vernauwd tot een element waar opgegeven woord op het vierde niveau door enkel de le tter of het cijfer aangeduid wordt een verkeerd deel van het stimulus wordt op het vijfde niveau worden vorm woord gegeven ofwel twee fonemen bij kenmerken als criterium gehanteerd dus voorbeeld ta bij tak ofwel een niet woorden worden beschouwd als bestaan gevraagd foneem bijvoorbeeld ie bij fiets de uit een of meer letters op het zesde het vijfde niveau tenslo tte omvat de juiste niveau tensl otte 28 van de antwoorden antwoorden wordt dit vormkenmerk dat in de rdaad cru ciaal is gecombineerd met de correcte interpretatie van reekslengte geleidelijke ontwikkeung deze kwalitati eve analyse van de antwoor fonefmbewustzwn den toont aan dat kinderen niet plots meta linguistisch bewust worden maar dat ze hetzelfde doet zich voor bij het kunnen geleidelijk aan deze concepten opbouwen omgaan met kenmerken van mondelinge en bijsturen in de richting van hun conven taal nemen we als voorbeeld foneemdiffe tionele betekenis een dergelijke geleidelijke rentiatie foneembewustzijn daarin wordt ontwikkeling v an metalinguistisch bewust het kind gevraagd om het eerste foneem zijn kan ook geobserveerd worden bij kleine van een opgegeven woord af te zonderen kinderen hieronder beschrijven en becom door het te benoemen praktisch verloopt mentarieren we enkele derg el ijke voorbeel dit als v ol gt vooraf verduidelijkt de proeflei den geobserveerd bij ons zoontje nils tus der het kind wat bedo el d wordt met wat sen een jaar en elf maanden 1 11 en 4 jaar hoor je eerst in daarna worden twee 4 0 oud speelgoedkikkers geintroduceerd een jonge kikker en een oude koning kikker de oude koning wil een spelle tj e spelen met de jonge kikker het spelle tje bestaat in het uit spreken van de e erste klank in een gegeven woord aan de kinderen wordt dan gevraagd de kleine kikker te helpen want hij weet niet wat je eerst hoort in de zes aangeboden woorden zijn aap fiets oor tak wit en uur 23e jaargang nummer 3 jan feb 1994 1 4 0 in een fantasiespel is nils dumbo hij zet een rennerspet op nils 0h de andere olifanten aden mijn pet afnemen maar het is mijn pet kijk t staat er op hij wijst naar het woord fondua op de pet dumbo maar t is wel verkeerd geschreven hij loopt naar de koelkast waarop dumbo met magneetletters staat nils kijk zo wordt het geschreven op de pet staat het verkeerd maar het is toch mijn pet dit voorbeeld toont dat nils zi ch bewust is van het feit dat woorden niet op een arbitraire wijze kunnen geschreven worden dat er zekere afspraken moeten gevolgd worden zo tonen de volgende voorbeelden aan dat hij zich bewust is van het feit dat woorden bestaan u it een welbepaalde reeks le tters en dat ze er allemaal moeten zijn voordat het woord juist kan gelezen worden t21 2 9 nils speelt met blaadjes van een afscheurkalender hij wijst naar de m van maandag nils dat is de m dan wijst hij plots naar de w van woensdag nils kijk die m is omgedraaid dat mag niet opgewonden 3 3 9 nils komt thuis van de kleuterschool met een gekleurde vlinder nils kijk juf is vergeten om de s van mijn naam erop te zetten de s is inderdaad moeilijk herkenbaar 41 3 11 nils blij ft maar doorzeuren om televisie te mogen kijken moeder neen je kunt nu niet kijken het is nog veel te vroeg er is nog niets voor kinde ren nils ja toch well ik zal in het boek kijken hij komt terug met een programmablad geopend op een blad met een samson foto nils kijk zie je het hij wijst dan naar de le tters t staat erin samson op de televi sie hier krijgen we een aanwijzing dat hij weet dat geschreven taal informatie bevat die je door te lezen aan de weet komt verder bese ft hij dat je om te kunnen lezen tekst nodig hebt zoals het volgende voorbeeld duidelijk illustreert 513 10 nils neemt een prentenboek van zijn jonger zusje nils kijk mama in dit boek kun je niet lezen je kunt er alleen in kijken 6 3 1 nils is aan het tekenen nils eerst ga ik de namen sctri freeke hij krabbelt onderaan het blad van rechts naar links hetzelfde gebeurt bij mama papa en nils de onderste lijn staat nu vol met vier groepen krabbels hij tekent verder zjn moeder komt de kamer binnen jan feb 1994 nummer 3 23e jaargang moeder wat een mooie tekening is dat het gras hier onderaan nils mo nee dat zijn de letters de letters van de namen aanwijzend van rechts naar links freeke mama papa nils in deze observatie is er nog geen sprake van conventioneel schrijven zijn gedrag toont evenwel aan dat hij toch reeds enig besef heeft van functies van schrijven zo maakt hij vier krabbels om vier verschillende namen aan te duiden daarenboven behouden deze krab bels die betekenis zelfs wanneer een volwassene hen een totaal verschillende betekenis toekent 7j1 11 terwijl nils met zijn grootvader in een boek kijkt wijst hij naar een schaap nils sjaap hij blijft verder kijken nils wat is dat wijzend naar het schaap grootvader we saap nils nee nie sjaapl sjaap lachend 813 0 nils neemt zijn slaapbeer nils k zeg altijd beerke maar het is beertjej beklemtoond uitgesproken 913 9 nils speelt met zijn speelgoedauto s nils die rode otto rijdt vlug moeder het is niet otto maar auto nils opa zegt altijd otto enkele dagen later gebruikt zijn moeder ook de dialectvorm nils mama nu zegje zelf otto dat mag niet zelfcorrectie en het corrigeren van uitingen van anderen konden we vaak vaststellen in voorbeeld 7 weet nils welke de juiste vorm is maar hij kan het nog niet uitspreken wanneer zijn grootvader hem daarmee plaagt vat nils dit en wil hij hem de juiste vorm doen uitspreken met klemtoon zelfs maar hij kan niet deze observatie toont echter wel een expliciete reflectie over de foneemstructuur van dat woord 8 en 9 illustreren explicie te becommentariering van eigen taalgebruik en dat van anderen 110j4 0 nils speelt dat hij een kleine olifant is nils vaas bloemen moeder wablieft nils de kl ne olifant wil zeggen dat de bi emen in de vaas moeten gezet worden maar hij kan nog niet goed praten dit is duidelijk een voorbeeld van pragmatisch bewustz jn nils is er zich van bewust dat de taalproduktie van kleine kinderen niet steeds correct is op het moment van deze observa tie is zijn eigen zusje in het twee woord stadium eens te meer toont hij dat hij weloverwo gen over dit taalgebruik kan refiecteren door het aldus te gebruiken 23e jaargang nummer 3 jan feb 1994 111 3 0 tijdens het middagmaal prikt nils een wortel op zijn vork nils kijk papa dat is een patat lacht hard en dat vlees is een wortel en dat aardap pel is vlees nog steeds hard lachend dit voorbeeld bewijst dat nits zich nog niet volledig bewust is van het feit dat woorden arbi traire labels zijn aan dingen toegekend door conventie maar geen wezenlijk bestanddeel uitmaken van het voorwerp een tijdje later vroeg hij waarom een tafel tafel genoemd werd mogelijks een begin om een woord referent onderscheid te kunnen maken deze voorbeelden illustreren dat jonge kin ben ook reeds in meerdere of mindere mate deren die nog volop de taal aan het verwer concepten over schri ftelijke taal ontwikkeld ven zijn metalinguistisch bewustzijn kunnen dit gegeven wordt de laatste tijd meer en vertonen de observaties tonen overduide meer onderkend en aangeduid met de term lijk een expliciete reflectie over taal en taal ontluikende geletterdheid voor het eerst gebruik aan zij verduidelijken verder dat gebruikt door teale sulzby 1986 emer kinderen geleidelijk aan metalinguistisch gent literacy bewustzijn ontwikkelen kinderen zijn zich bij het klassieke ontwikkelen van leesvoor niet op een bepaalde leeftijd plots bewust waarden leesrijpheid zijn de activiteiten van alle functies en kenmerken van taal het erop gericht om bepaalde deelvaardighe gaat om een conceptualisatieproces dat den zoals bijvoorbeeld visuele en auditieve afhankelijk is van de ervaringen die kinderen discriminatie links rechts orientering enz meegemaakt hebben daarom verloopt de aan te leren waarvan op grond van een ontwikkeling voor de diverse aspecten van analyse van de leesactiviteit wordt aange metalinguistisch bewustzijn ook niet paral nomen dat het beheersen ervan een suc lel cesvolle deelname aan het aanvankelijk we moeten evenwel voor ogen blijven hou leesonderwijs bevorderd het toekomstige den dat een dergelijke ontwikkeling niet bij leesproces is dus uitgangspunt alle kinderen in dezelfde mate plaatsgrijpt bij ontluikende geletterdheid ligt de nadruk bij kinderen die in een omgeving leven op het aansluiten bij de talrijke voorschoolse waarin metalinguistische reacties geappre taalervaringen van kinderen op het aansluiten cieerd bespreekbaar gesteld en daardoor bij reeds aan de gang zijnde taalontwikkelin gestimuleerd worden zullen de situaties gen in deze opvatting wordt dus verder waarin zij spontaan en expliciet de taal kun gebouwd op reeds aanwezige taalervaringen nen becommentarieren toenemen dat deze schriftelijke taalervaringen omvatten heeft tot gevolg dat hun metalinguistisch veel meer aspecten dan in de traditionele bewustzijn meer kansen tot ontwikkeling leesvoorwaardentraining geoefend wordt krijgt daarenboven worden geen deelvaardighe den geisoleerd geoefend d w z los van de totale taalontwikkeling wat eens lidere basis ontluikende gelett erdheid verschaft voor de schriftelijke taalontwikke ling ontluikende gele tterdheid houdt ook in kinderen komen dus niet als onbeschreven dat niet alle leerlingen even ver staan in het bladen het eerste leerjaar binnen waar ze opdoen van taalervaringen uit de voorbeel dan binnen geleid worden in de wereld van den van onze test en onze case study blijkt de gelett erdheid niet alleen beheersen ze overduidelijk dat verschillen in schri ft elijke de mondelinge taal vrij goed maar ze heb taalontwikkeling reeds op vroege leeftijd ont nnt jan feb 1994 nummer 3 23e jaargang staan niet al le kinderen vertonen metalingu men van letters noodzakelijkerwijze tot suc istisch bewustajn op zesjarige leeftijd in een ces bij leren lezen leidt barretts opmerking sti mulerende omgeving kunnen heel wat jon heeft er een aantal auteurs toch niet kunnen gere kinderen wel metalinguistisch bewustzijn van weerhouden dit wel te doen met alle vertonen daarom is vanuit pedagogisch gevolgen vandien voor een vervlakkende perspectief stimulering van metalinguistisch restrictieve en weinig succesrijke opva tting bewustzijn dan ook te verantwo orden van voorbereidende leesoefeningen welke metalinguistische vaardigheden heb praktische implicaties ben we dan wel op het oog bij het aan vankelijk lezen moet het kind inzicht verwer reeds voordat kinderen formeel lees en ven in ons alfabetisch schriftsysteem het schrijfonderwijs krijgen hebben sommigen moet er zich met name bewust van worden dus al veel inzicht in de functies en de dat de spraakstroom kan opgedeeld wor structuur van geschreven taal zij kregen den in zi nnen zinnen in woorden woorden daartoe alle kansen en stimuleringen van in fonemen en dat de tijdssequentie van thuis uit maar ook de kleuterschool kan woorden respectievelijk klanken corres hiertoe een unieke bijdrage leveren een pondeert met de ruimtelijke sequentie van dergelijke stimulering mag evenwel niet woorden respectiev el ijk le tters kortzichtig gebeuren zo is het onverant daarenboven is dit leren le zen en schrijven woord om in de kleuterschool rijmwoor omgeven met een heel typisch jargon dat den van buiten te laten leren zonder dat het kind zich eigen moet maken wil het de de kleuters zich bewust zijn van wat rijmen uitleg van de leerkrachten enigs zi ns begrij inhoudt rijmreeksen laten memoriseren is pen in het licht van het moedertaaldidac niet moeilijk maar het is wel misleidend tisch principe van de normale functionali omdat een dergelijke kennis dan niet meer teit is het bovendien duid el ijk dat kinderen een veruitwendiging is van een inzicht in de het nut van de activiteiten lezen en schrijven essentiele karakteristieken van de geschre moeten inzien willen ze dergelijke deel acti ven taal verkregen door omgang met viteiten als zinvol ervaren en willen we dat door ervaring in die geschreven ta al kinderen ook buiten de school veel en graag lezen wat toch de bedoeling moet zijn een praktisch voorbeeld in zijn onderzoek vond barre tt 196 geciteerd in downing wij pleiten voor een zorgvuldige stimulering thackray 1971 p 76 dat de kennis van de belangrijk lijkt ons in ieder geval het com namen van de le tt ers van het alfabet het mentarierend spelen van allerhande woord best de leesresultaten op het einde van het en klankspelletjes rijmen bedenken van eerste leerjaar voorspelde barrett zelf heek geheimtalen inzien dat kaboutertje welis zich evenwel bewust te zijn van de beper waar een klein ventje is ma ar toch een lang kingen van zijn eigen onderzoeksresultaten woord ook het contact met schriftelijk hij realiseerde zich maar al te goed dat de materiaal voorgelezen worden mee kunnen bekwaamheid om de letters van het alfabet kijken in het boek leren zien dat die krullen te kennen wel eens het gevolg kon zijn van en stippen op het papier precies uitmaken een rijke ervaring met schriftelijk materiaal wat de volwassene zegt het voorlezen van die juist de kinderen in staat stelde om die verhalen is inderdaad een interessante acti namen van le tters te leren diezelfde erva viteit maar dan moet het kind wel kunnen ring helpt dergelijke kinderen wellicht later meekijken in het boek door voorgelezen te om vlo tte lezers te worden daarom waar worden leren kinderen niet alleen hoe een schuwde barrett dat uit zijn studie niet verhaal opgebouwd is maar ze ervaren dat mocht afgeleid worden dat het leren benoe verhalen leuk zijn om te lezen dat schriftelijk 23e jaargang nummer 3 jan feb 1994 materiaal betekenisvol is dat het informatie bevat als daarenboven de volwassene de bibliografie tekst regelmatig meevolgt met de vinger ieren de kinderen niet alleen de juiste lees downing j d v thackray reading richting maar ze worden er zich van bewust readiness london university of dat bepaalde vormen van letters van woor london press 1971 den fungeren als aanwijzingen voor de ver spoelders m l van damme early schillende verklankingen die gemaakt wor metalinguistics and reading in scientia den bij het lezen dat bepaalde vormen tel paedagogica experimentalis xix i kens weerkomen die dan op dezelfde wijze 1982 p 117 129 uitgesproken worden door het samen lezen van ontvangen brieven of postkaarten het spoelders m l van damme psycho samen opschrijven van door kinderen gefan educational language awareness asses taseerde verhalen ervaart het kind dat alles sement and early reading in e zanuelli wat gezegd wordt ook kan opgeschreven sonino literacy in school and society worden iets wat niet voor elk kind even evi international trends and issues new dent is zo worden kinderen ondergedom york plenum 1989 p 135 145 peld in taalactiviteiten die de aandacht voor van damme l geindividualiseerd taal op zich aanwakkeren taalbewustzijnsonderzoek bij het leesbegin gtl gent laboratorium bij dit alles dient evenwel de uiteindelijke voor pedagogiek 1984 bedoeling goed voor ogen gehouden te van damme l m spoelders individual worden het kan geenszins de bedoeling language awareness testing and early zijn om leren lezen systematisch te vervroe reading in f lowenthal f vandamme gen of om de werkwijzen en de prestatie eds pragmatics and education new drang van het lager onderwijs te introduce york plenum 1986 p 173 182 ren in de kleuterschool aansluiten bij een aan de gang zijnde ontwikkeling en deze van damme l m spoelders ontwikkeling stimuleren is geen pleidooi om metalinguistic awareness and early rea deze ontwikkeling te bruskeren te forceren ding a longitudinal study in llha do de term ontluiken geeft dit trouwens zelf desterro a journal of language and ook aan in de lente ontluiken de bloemen literature themanummer reading cre we kunnen dit wel stimuleren door voor zo ative and automatic processes ed by l optimaal mogelijke omstandigheden te zor scliar cabral 21 1 1989 p 73 84 gen door bijvoorbeeld de grond te bemes van damme l van niet lezer tot lezer ten tocht te vermijden voor voldoende licht een longitudinaal psycho pedago te zorgen extreem op deze plantgroei gisch onderzoek naar de rol van meta gaan inwerken om bijvoorbeeld buiten linguistisch bewustzijn bij aanvankelijk bloeiende planten in de winter te verkrijgen lezen niet gepubliceerde doctoraatsver zal nefaste gevolgen hebben een vries handeling gent rug 1989 1990 nacht maakt immers alles kapot een kleu van damme l m spoelders ter is en blijft een kleuter maar heeft wel het metalinguistic awareness and early rea recht om in stimulerende omstandigheden ding a longitudinal study in m op te groeien en daardoor zo optimaal spoelders ed literacy acquisition mogelijk het leesonderwijs aan te vatten lier van in gent c c 1991 p 43 52 lut van damme van damme l metalinguistisch kollebbemstraat 61 bewustzijn bij geletterd worden in 9030 mariakerke spiegel 10 3 1992 p 29 56 jan feb 1994 nummer 3 23e jaargang t