Min-didactiek Schrijven in de Tweede Fase. Deel I.

s chrijfvaardighei d gert rijlaarsdam de vakontwikkelgroep nederlands heeft gekozen voor een van de vier examenvor theo witte men die de cven voorstelde braet hen drix 1 99 2 die keuze was niet erg moeilijk het was heel snel duidelijk dat gedo c umen teerd schrijven het meest volde ed aan de mini didactiek schrijven eisen die h e t hoger onderwij s aan vwo en havo leerlingen s telt eindelijk zou je zeg in de tweede fase gen werd die keuze gemaakt want de voorste ll en voor een vorm van gedocumen deel i teerd schrijven dateren al van tienta lle n jaren her drop de vri es 1 9 7 6 een his toris ch e keuze gezien de rijke en lange ge schiedenis van de stelopdrac ht zie ge el 1 97 9 hi e rme e i s voorlopig een einde gekomen aan d e de s telopdra cht is in h et ex am envoors tel van de discuss ie over wat voor buitenstaanders mis voc ne derlands uit h et central e ge deelte gehaald schien we l het belangrijkste ond erde el is van in plaats daarvan komt e r een schoolexam en het vak ned e rlands want de kwaliteit van schn1fv aardigh e id de lee rling e n zulle n ee n schrijf sch ri ftelijke taalproductie is het mee s t zicht dossier m oet e n aanleggen waarin z ij aanton en ni e t bare resultaat van het onderwijs nederland s allee n te ks ten te kunn en produ ce ren maar oo k h e t discussies ov er de kwaliteit van h et onderwij s schrijfproces o nde r de knie t e hebb e n nederland s gaan da a rom vaak over schrijf voo r de mees te do ce nt en b e tek e nt dit ee n grote vaardigheid veranderi ng in hun o nd erwijs een aantal secties voor a lle vakken zijn eindterm en en een h eeft in de afgelopen jaren ervaring opgedaan met examenprogramma opgesteld ook voor het gericht schrijv en volgens ge rt r ijlaarsdam e n schoolexamen liggen de eindtermen vast de th eo witte mag h e t ge doc um entee rd schrijve n uit in ri chting van het onderwijs wordt echter de voc voorstellen echte r nie t gel ij kg es teld wo rde n volgens nederlandse traditie overgelaten aan met gericht schrijve n rijlaars dam en witte bi ede n de autonome s c hool binnen de kaders van in dit artikel e en ove rz icht van de ve randeri ngen in de nieuwe ex a me nprogramma s moeten scho het schrijfonderwijs en een le idraad v o or de keu zes len en docententeams nu nieuwe onderwijs di e binn e n de sectie ge maakt di enen te worden programma s opste ll en aangezien naas t de te n s lo tte s ch e tsen ze zee r globaal hoe schrijfo nde r centrale stelopdracht ook de lestabel is losge wijs in de tweede fas e opgebouwd kan wo rde n laten en er in studie eenheden gewerkt moe t in ee n tweede artik e l dat in een van de v o lgende worden i s er veel te kiezen voor het onder nummers va n moer z al ve rschijnen wille n wijsteam wat te doen met het schrijfdo ssier rijlaars dam en witte als vo orbe e ld e en schri1fcur hoe het s c hoolexamen in te ri chten welke su s ge detaillee rder uitwe rken de be ide art ik e le n eisen te stell en aan de geschreven t e ks ten hoe z ijn bedo e ld als disc us s i es tuk waarmee h et docen de leer en do c enttijd zo efficie nt mogelijk t e t enteam ee n e ige n vis ie op h e t schrijfonderwijs kan benutten hoe te bereiken dat leerlingen goed ontwikkelen kunnen schrijven al s ze de poo rt en van het h oge r onderwij s bi nn e n gaa n th eo witte wa s lid van d e vakontwikkelgro ep via een analys e van de voo rs tell en van de maar schreef dit artikel op p e rso onl ijke titel vakontwikk elgroep zu llen we de ruimte ver kennen die do c ententeams geboden wordt daarom zetten we eerst de voorste ll en van de vakontwikkelgroep op een rij en gaan we na 1996 6 moer 307 s c hrijfvaardighei d subdome in e n eindtermen con s equ e ntie s voo r s chrijfond e rwij s informati e i d e kandidaat kan vanuit ver s tr e kt e en i k euze alleen schrijven o p verzame l en of verzame ld e informatie relevante basis van aangeleverd e e n ve rw e rken inhoud se l e menten ontwikk elen kieze n en inform a tie of ook informati e orde ne n voor een te sc hrijve n te kst l a te n zoeken 2 d e kandid a at k a n hierbij gebruikmak en 2 v e rpli cht d e le erlin g mo et van schrift e lijke mondeling e en audi o l e ren vers chill e nde inform a ti e vi su el e bronnen e n g e automati see rd e bronn e n t e g e bruik en gegev e n s b estanden informatie i d e kandidaat kan d e v erkregen infor 3 ve rpli cht in de sc hrijf v e r s tre kke n matie v e rwoord en i n ove reens t e mmin g opdrac ht mo e ten do el e n m e t h e t gege ven do el e n in e en voor h et publiek aan ge duid zijn a angeduid e publi e k a d e quate s tijl me t ee n 4 ve rpli c ht l ee rlinge n c orrec t ge bruik van de r ege ls va n de moe t e n fun c t i on e le k e nnis sp ellin g de int e rpunc ti e e n d e zin s bouw v erwerven ove r inhoud s e n e n va n inhoud s e n vorm c onve nti es vorm c onv e nti es du s k e nnis i n re l a t i e tot communi cati e v e do e l e n 2 d e k andida at kan zijn t ek s t r e vise r e n 5 v erpli c ht l ee rling e n me d e op bas i s van ge leve rd c omm e ntaa r mo et e n c omment aar krij ge n e n da t kunne n v e rw erke n 6 v erpli c ht l ee rlin gen moet e n l e re n hun t ek s t te r evi se r e n 3 d e ka ndid a at kan bij het formul ere n en 7 v erpli c ht lee rlinge n mo et e n r evise r en gebruik make n van de moge lijk op de t e k s tve rwe rke r kunn e n he d en v a n d e b es chikb are e lektronisc he w e rk en sys t e m en voor te kstverw e rkin g tabe l 1 ein dt e rm e n schrijfvaa rdig h eid welke k e uz e ruimt e e r gebod e n wordt e n exame n tab e l 2 e n d e toe lic hting va n d e wa t e r k e nne lijk va s tli gt v e rvol ge n s gev en vakontwikk e l g r oe p op d e inri c hting va n h e t w e s tap sge wij s onze vi s i e op he t sc hrijfo n ex am e n t ab el 3 d e linke rkol o m i s d e d e rwij s in de twe e d e fase bij onz e k e uz es l e tte rlijke t e k s t va n de v akontwikk el gro e p he bb e n wij on s voor a l l at e n l e id e n door d e d e rec ht erkolom vo eg d e n wij e r a an to e r esult a t en uit onderzo e k naar h e t schrij fpro w e ge ve n daarin kort a a n w a t v olgens on s ces e n naa r d e effec tiviteit van sc hrijfdidac d e c on se qu e nti es zijn van d e voors t elle n v an ti e ke n d e v a kontwikke l g ro e p vo o r h e t sc hrijfon d e rwij s we mak e n e e n ond e r sc h e id tu sse n verkenning van de keuzeruimte verpli c ht e n k e u ze d e verm e ldin g k e u z e b et ek e nt ni e t da t dit onde rdeel ove r ge d e v r aag i s wat d e c on se quenties zijn van s la g en kan w orde n maar dat he t do ce nten h et ni e uwe e xame npro g ramma v oor het t e am e nk e l e opties h ee ft waaruit e en k e uze sc hrijfond e rwij s hie ronde r presente r e n w e mo e t worde n ge maakt con se qu e nti e 8 bij d e voors t e lle n van d e v akontwikkelgroep v oorb eeld zi e tab e l 2 houdt in dat e lk t eam n e d e rland s ov e r d e e indt erm en s c hrijfvaar n e d e rlands tot e i sen v oor h et sc hrijfdo ss i er dighe id tabel i d e inri c hting v an het mo e t komen ma ar dat het t ea m do ce nte n 308 moer 1996 6 schrijfvaardighei d volgens de va kontwikkelgroep consequenties voor het schrijfonderwijs het domein schrijfvaardigheid wordt 8 keuze er moeten dus goede afspraken s amenhangend getoet s t in een schoolexamen worden gem a akt over wanneer he t dat bestaat uit een handeling s gedeelte en een s chrijfdossier a a ngelegd moet word e n wa t s c h riftelijk examen de samenste ll ing van er in moet en aan welke kwali t eitseisen het e e n schrijfdossier vormt het handelings dossier moet voldoen gedeelte waaraan voldaan moet zijn voordat 9 verplicht het dos sier moet aansluiten bij aan het sch ri ftelijk examen kan worden de examenopdracht een gedocumenteerd e deelgenomen e e n opdra cht voor een tekst het do ssier moet dus op zijn mins t gedo cument e erde t ek s t die aansluit op het een gedo c ument ee rde opdracht b evatten schrijfdossier e n waarvan tekstsoort doel e n io verplicht in het do ss i e r moe t de s ecti e publiek gegeven zijn vormt het schri ftelijk kunnen verantwoorden dat a ll e eindt e rme n exam en meer malen aan bod zijn geweest bij het schrijfdossi er zijn a ll e eindt e rmen aan i i verp li cht in de examenopdra cht zijn nie t de orde en wel bij h erh aling bij het alleen do e l en publie k g egeven vg1 3 maa r examen zijn ze ee nmali g aan d e orde ook de teksts oo rt bov e ndien beho eft daarbij eindterm 2 2 niet vo lle dig gerealis ee rd t e worde n d e keuze van het onderw erp re sp h et 12 keuze duidelijk mo et zijn welk e ond e rwerpsgebied w aarop d e opdrac hten keuzevrijheid de l eerling krijgt t a v binnen het schrijfdo ssi e r en de afsluitende onderwerp en al dan niet zelf informatie e xamenopdracht betrekking hebben kan verzamelen door de leraar ges chi e den of door d e l eerlin g in overleg me t de leraar h e t sc hrijfdos s i er omvat t e n min ste de in 1 3 verpli c ht he t sc hrijfdo ss ier moet zowel h et kader van d e e indte rmen ge sc hrev e n c oncept al s final e t e ks t e n b eva tte n te kst en in c oncept en gereviseerd al s me de 1 4 verplicht h e t schrijfdo ss i e r moe t telkens opgav en betre ffende opdracht uitwerking en van tu ssen of hulp ve rzamelde informati e e n schrijfplan opdracht en be vatte n 15 verplicht opgave van de opdrac ht e n de verzamelde informati e bibliografi e de docum entatie hoeft du s ni e t in het dos sier te worden opge no men 1 6 keuze we lk e tus sen producte n worden bij welke s c hrijfopdrac ht vereist niet elk e schrijfopdrac ht ho e ft alle geno e md e tussen producten op te leveren he t gaat hier om eis en a an h e t gehele dossier de school re ge lt ho e h et sc hrift elijk e 17 k e uz e w a nn eer kan h e t exam en worde n e xamen wordt afge nomen bijvoorbe e ld afgelegd individueel dan wel p e r leerlinggroep 1 8 keuze ho e or ga ni seren w e het e xam en klas se n ze explic itee rt vooraf aan de z9 keuze welke beoordelingsc ri teria en ho e leerlingen de beoorde lings crite ria komt men tot een beoordeling wel of gee n twee de correctie wat we e gt het zwaarst enz tabe l 2 inrichting van h et ex am e n 1996 6 moer 309 s chr ijfva ar d i gh e i d van de vakontwikkelgroep consequenties voor het schrijfonderwij s bij het lere n schrijven ge richt op zo keuze schrijfprogramma afstemmen o p bovenstaande eindtermen doen de leerlingen behoefte bij andere vakken bijvoorbeel d vaardigheden op die zij nodig hebben voor i v m het profielwerkstuk het maken van werkstukken en z r keuze all een in de laatste schrijfcursus d e vergelijkbare teksten bij andere vakken om gehele cyclus doorlopen of vake r een effectieve en tijdige transfer van deze minicycli vaardigheden te bewerkstelligen is sterk aa n te bevelen dat de kandidaat al in he t voorexamenja a r het gehele proces va n informatie verzamelen v e rwerken e n verstrekken minstens een maal h e eft doorlopen tot en met het produceren va n een kleinere te kst daarna ast ka n he t informatie verwerken en vers trekken apa rt worden geo e fend met b ehulp van door de le raar klassikaal aangereikte informatie het gaat bij het schrijven op basis van 22 keuze een twee of d ri e tekstsoo rt e n verzamelde informatie om de tekstsoo rt en oefenen uiteenzetting bes chouwing of betoog een 2 3 keuze indien meer dan een welk e uiteenzetting houdt in dat obje c tief uitleg volgorde is het meest effectief ge geven wordt indelingen worden 2 4 keuze indie n een tekstsoo rt welke i s aa ngedu i d en samenha ngen e n p rocesse n d an de m eest effectieve ke u ze worden verduidelijkt een b e sc houwing 25 welke tekstsoorten worden houdt in dat interpre taties v ergelijkingen geexamineerd welke geoefend v e rkla ri ngen en opini es ter overweging worden aangeboden ee n b e toog houdt in dat e en duid e lijk standpunt wordt bepaal d dat met voldoende steekhoudende a rgumentatie wordt gerec htv a ardigd deze d ri e teks tsoorten kunnen in all erlei vorme n worden gegoten bijvoorbe e ld artikel ingezonden stuk notiti e paragraafsgewijs kort stuk essay het onderwerp kan gekoze n worden uit het 2 6 keuze onderwerp binnen of buiten vak gebie d van het vak nederlands literatuur 27 keuze wel of geen samenwerking me t taal en taalverschijn sel e n argumentatie of co llega van een ander vak dat van een vak dat de kandidaat gekozen 2 8 keuze onderwerp kan door leerling of heeft in zijn profieldeel of vrije de el in het docent word en b e paald twe e de geval ligt same nwerki ng tu sse n d e lera a r nederlands en de le raar van he t and e re vak bij de b egele iding e n b e oordeling voor d e hand d e onderwerpe n kunnen individueel of per le erlinggroep klas sen gekozen resp bepaald worden tab e l 3 toeli chting 310 moer 1996 6 schrijfvaardighei d van de vakontwikkelgroep consequenties voor het schrijfonderwij s welke inhoudsconventies eindterm 2 1 wat de commissie bedoelt met inhouds gelden is afhankelijk van de gegeven con venties is niet zonneklaar wij gaa n tekstsoo rt doel en publiek ervan uit dat bedoeld wordt stofschema s bij vormconv e nties idem gaat het in ieder 29 verplicht aandacht besteden aa n geval om corr ec te verwijzingen naar inhouds en vormconv e ntie s bronnen en een adequate typografi sc he 3o keuze welke conventies kiezen w e verzorging d e overi ge vormconventies zijn vooral afhankelijk van de gekozen tekstsoort bij schrijfdoelen eindterm 2 1 kan ge da c ht 31 keuze welke sc hrijfdoel ki e zen w e worden aan informeren uiteenzetten ter vooral en indien meer in welk e volgord e overwe ging aanbied en ove rt uigen en tot 3 2 keuze welke pub li ek kie zen we voora l actie aanzetten bij publi ek moet gedacht en indien meer in we lk e volgorde word en aan een lezerspubliek dat br e der i s dan d e leraar h e t kunnen medeleerlinge n zijn bijvoorbeeld klasgenoten of lezers va n de sc hoolkrant het kan ook e e n buiten s chools publiek zijn bijvoorbeeld ouders wijkbewoners natuurbe schermers le zers va n ee n b epaalde krant of e en b epa ald tijd sc hrift het comm entaar eindterm 2 2 kan me er 33 ke uze comme ntaar bij e lke opdracht dan een maal gegeven worden en leid en tot 34 keuze in welke fa s e n van he t meer dan een revisie van een tekst het kan sc hrijfproces behalve door de leraar ook gegeven worden 35 keuze wie ge eft h e t commentaar door medeleerlingen zeker in het geval dat 36 keuze hoeveel commenta toren zij teve ns het beoogde publiek van de te kst 3 7 keuze op welke a sp ec t e n word t zijn li gt deze keuze voor de hand commentaar gegeven 38 keuze wie bepaalt die a s pecten do c ent sc hrijver c ommentator 39 keuze op we lk e wijz e wordt h e t comm e ntaar gegev en bij h et gebruik maken van de mogelijk 4o keuze op school of thuis laten werke n heden van elektroni sche systemen voor op een tekstverwerk e r tekstverw erking eindterm 2 3 valt voo r wat betreft het reviseren te denken aa n opmaakmogelijkheden en controle op he t gebruik van spelling grammatica en s tijl samenhang met andere domeinen de ve le raakvlakken tussen het domein 4 1 k e uze nadruk op tran s fer van l e zen naa r s c hrijfvaardigheid en de domeine n schrijven of van schrijven naar l e ze n lee s vaardigheid en mondelinge 42 ke uze hoe rela teren we s chrijve n aa n taalvaardigheid zijn al aangegeven bij deze spreken laatstgeno emde domeinen er valt nog aan tab el 3 toe li chting ve rv olg 1996 6 moer 311 schrijfvaardighei d van de vakontwikkelgro ep consequenti es voor het sc hrijfonderwij s toe te v o eg en dat leerlinge n bij het analy s e ren interpreteren beoordel e n en samen vatte n van teksten eindte rmen l e esva ardig h e id oo k ve el ove r sc hrijv en kunn en l e r e n wa nn eer voldoend e v erbande n word e n g el eg d die transfe r b ew e rk s t ellig e n dat door de keuz e van een onde rwerp een 43 k euze welk e onde rwerp e n uit d e verba nd k a n worde n gelegd met andere nee rlandis tiek kom e n in aanmerkin g dome inen of subdome ine n uit h e t va k vgl zo n e d e rlands gaven wij al aa n in d e toe li c hting ta b e l 3 toelichting s lo t ned e rlands op school n tot een andere lijs t van dat argume nte r en en stru ctur ere n ee n bela ng e ise n ka n kom e n dan he t te am op school b rijk e plaats in het sc hrijfpro gr a mma krij gen m et deze 43 punt e n h ebbe n we de belang dat lee rlin ge n nie t all e e n le re n t e k s ten te rijks te vrage n geformuleerd w a arop i ed er schrijv e n ma ar ook l e re n die te b eco mmen do centtea m ee n pa ss end antw oord mo e t pro ta ri ere n e n te rev i sere n b er e n t e vind en deze antwoord en b ep a l e n dat l ee rlinge n le r e n om te ga an me t t ek s tv e r in hoge m a t e ho e strak s in h e t s tudi ehuis he t we rkingsp rogra mm a s sc h rift elijk sc hool exame n h et schrijfdoss i er d a t het sc hrijfond erwij s ni e t lange r een wille e n h e t schrijfonderwij s word e n vorm gege k eu ri ge r eeks van schrijfopdrac hte n kan zijn ven vo o rdat wij onz e ke uz es maken z ett en er mo e t sys t emati sc h worde n t oege w e rkt we e erst d e b e la n grijk s te veranderi ngen op n aar de ex a me nopdra cht dit b e t ek e nt dat d e e en rijtj e b eoorde lin gscri t eria voor d e exa me nt e kst dui d elijk zi c htba a r di e n en te zij n in h e t onder de belangrijkste vernieuwinge n wij s programma dat he t ond erwij s tea m z e lf he t schrijfexamen een dr ei ge nd mis vers tand i s dat m e n soms m a akt en or ga nisee rt gen e i g d is ge docum e nteerd schrijv e n ge lijk dat he t sc hrijfonderwij s ged ee lt elijk wordt te s tellen m e t b e paalde vorm e n van ge ri c ht vas tge legd in e en s c hrijfdoss i er sc hrijven om d at mi sv e rs tand t e voorko d a t schrijfonde rwij s niet m ee r op zi c hz elf me n wijz e n we op enk e l e esse ntie le ve r s ta at m aa r na uw verbond e n is me t d e ande re sc hillen bij ge ri c ht sc hrij ve n li g t d e na druk t aa lva ardi gh e d e n op de inhoud e n mind e r op he t schrijv e n dat h e t ond erwerp ook kan li ggen op he t l eerlinge n ki e z e n een onderwe rp l e ggen e ige n vakgebied bijvoorb eeld taal literatuur e en docume ntatiemap aan e n v e r z amelen m e di a c ommuni c atie informatie o ve r hun onderwe rp p as na da t d a t sc hrijfond e rwij s niet allee n geri cht i s op de informati e i s ve rwerkt sc hrijft de le e rlin g het sc hrijfproduct m aa r ook op het sc hrijf ee n tek st het ge volg hi erva n is d a t l ee rlin pr oces ge n v ee l tijd b este d e n aan h e t ve rwerve n en d at schrij fond e rwij s onderw ij s wordt in g edo v e rw e rke n v an de informati e e n r e l a ti e f cume nt ee rd sc hrijv en w e inig aan he t le r e n sc hrijven in d e mees te d a t lee rlinge n leren ge bruik te maken van gevall e n wordt dit hooguit twee k ee r ge d aan vers c hi lle nde ty pen bronn e n bijvoorbe eld bij g edocument e erd schrijve n ligt de nadruk int e rvi e ws inte rnet do c ume ntaire s pra at op h e t lere n sc hrijven het sc hrijfd oss ier i s pro gr a mm a s geen do c um e nta ti emap maa r ee n do ss i er d at sc hrijfond e rwij s onde rwij s wordt in ad e wa a rin d e l e e r ling div e rs e sc hrij fprodu c t en qua at c ommunic ere n m e t je lez e rs h e eft verzame ld 312 moer 1996 6 s chrij f va ard i g h ei d een programma in vier stappe n gedachten kunnen wisselen over d e vraag of een tekst al dan niet geslaagd is en waarom h e t s chrijfonderwij s in de twe e de fa s e moet voor de keuze van beoorde lingscri te ria kun een s am enhangend gehe el worde n v a n les n e n we vele kant en op we kunnen te rade sense ri e s vinden wij in het vervolg spreken gaan bij cri teri a sets van steehouder et al we over e en programma schrijfvaardigheid 1992 p 2 75 2 77 braet 1995 p 104 van dat bestaat uit een aantal op elkaar aansluiten b eek de wit 1994 p 130 ze lf he bb en de cursussen van het programma zijn een we veel erv ari ng met het rijtj e van zes dat a antal keuze s va s tgelegd door de exameneisen ontleend is aan drop de v ri e s 1 9 7 6 v a n d e v a kontwikkelgroep in ve e l g evallen do e l g erichth eid publiekgerichthe id struc blijft e r no g v eel te ki ez en over voor h e t tuur nieuwswaarde be t ro uwb aa r heid en taa l docente nt eam di e keuze s explic iteren we gebruik zie rijlaars dam 1 98 7 e n eerder en w e zu lle n onze keuz es make n de num rijlaar s dam blok 1 98 1 een voorde el van mers tu ssen haken verwijz en na ar he t num d eze set is dat die ook gebruikt kan worden mer van de consequentie in de tabe ll en 1 2 bij spreken e n bij het lezen van zakelijke en 3 teksten 4 1 42 voor elk van ge no emde asp ec ten kunn e n nadere crit eria of beoor d e stap i tekstsoort en beoordeling w e lingsvragen word e n opge s te ld h e t rijtj e is b eginne n a chte raa n bij d e b e oorde lings cri t e eventueel t e b e p e rk e n tot ee n se t van vi e r ri a omdat d e ze het me es t duide lijk d e doel do elge ri chth eid publi e kge ri chtheid structuur s tellingen van het ond erwij s vastl eggen dat en t a algebruik w e zi en ook go e d e didac ti kunne n we in p ri ncipe lo s van d e t e kstsoo rt sche mogelijkh e de n in het evaluatiemodel doen ma ar g emakke lijke r i s het met d e van renkema i994 p 77 9 8 zijn abc teks t s oo rt bij de h a nd we ki e ze n voor model is geri cht op e ffec tieve c ommunic atie leers tof di e gr ote tr a nsferw aa rd e h ee ft n a ar e n ha nteert drie hoofdcri t eria afste mm e n op je ande r e vakonde rdelen na ar ande re te kst s oor publiek b ij je k euze blijven en co rrect zijn te n n aa r situ ati es bij a nd er e v a kk e n e n buite n abc e n vijf b eo orde li n gsca tegoriee n tekst de s chool daarom ki ez e n we voor argu soo rt inhoud opbouw formul eri ng e n pr e mentatieve teks ten met verschi ll ende grada sentatie h et mondt uit in vijfti en cri teria tie s van do cum e ntatie zi e onderzo ek van d e ook dit model le ent zich in p rin cip e voor de glopp e r van s choote n r99o argumen beoordeling van and ere va a rdigh e de n ta tie ve sc hrijfs itu ati e s h ebb e n ee n merkb a ar het i s vanz e lfspr e ke nd da t alleen di e c ri t eri a do elgeric ht e n publi e kgericht ka rakt er als worden gebruikt w aarin ook ond e rwij s ge g e l e erlingen die twee asp ec te n verwerven in ven kan worde n argum e ntati eve taalsituati es d a n zull en ze di e kenni s en e rv a ri ng meeneme n naar be schou stap 2 het schriftelijk examen nie t wend e e n informatieve taalsituaties verder is alle en de be oordeli ngsc ri te ri a werpe n hun het zo dat binnen argum entatiev e situaties sc ha duw voo ru it maar ook de invull ing en informe re n be schrijve n e n uiteenz e tte n ond e r organi s atie van h e t ex amen welke ke uze steun ende t aalha ndelinge n zijn 2 4 3 r als vrijh eid krijgt d e l ee rling w elke ond e rwer we du s kie zen voor argum entati eve t a als itua p e n bieden w e a a n hoe gaan w e om met de ti es da n kom e n we a a n uit ee nzettende en documentati e in het examen hoe s tell en we informe re nd e taalhand e lingen ook toe h et e en examenopdr acht sa men ho e komen we voordeel da arv a n is dat die taalh a ndelinge n tot e e n c ijfer dan ee n he ld e re func ti e h e bben zij moeten e en bijdrage leve ren aan de ove rtuigings ke uzevrijheid e e n weze nlijk versc hil m et het kracht van d e te kst als geh eel huidige examen is de onderwerpsk euz e heel b e palend voor de organisatie van het examen e e n b el an grijk res ultaat van he t kiezen van is de vraag naar de vrijheid van de leer ling bij een vas t set van beoord e lings c ri te ri a is een de keuze van het onderwerp 12 20 2 6 27 eenduidig b e grippenapparaat waarmee leer 2 8 we onderscheiden dri e gradaties de lingen onderling en met hun docent van leerling krijgt vo lledige beperkte of gee n 1996 6 moer 313 schrijfvaardighei d a s pect zeer korte omschrijving theo ri e in vr a gen doelgerichtheid d e mate waari n de communi wordt duidelijk wat de lezer s catie slaagt doet denkt de moeten gaan d enk e n zijn e r lezer wat de schrijver beoogde inhouds elem e nten in de tekst die afbreuk doen aan het bereiken va n h et doel zit er voldoend e inform a ti e in om het doel te b e reiken i s de redene rin g aanvaardbaar is de stell ing aanvaard baar publiekge ri chtheid een schrijv er moet c ontact wordt de lezer in de inleiding to t mak en met de lezer door ve rd er lez e n aange s poord en beva t bijvoo rb eel d titel in inleid i ng he t slot ee n uits mijt er word t de in midd en in slot een lez er he t gevo el geg even dat hij sc hrijve r mo et lezersv ri endelijk ec ht me t het ond e rwer p schrijve n door lezershulpjes problee m te make n heeft blijk t structuurhulp en inhoud s hulp in de te k st dat de schrijver beseft zoals b egrippen uitlegg en dat e r lezers zijn en wi e zijn lezers zijn is het op s tel makkelijk te l ezen voor d it publi ek legt de sc hrijv er moeilijke begrippen goed uit stru c tuur een tekst die er goed inge is de t ek s t uiterlijk goed verzorgd de eld uitzi et tekstverzorging zic htb a ar in gedeeld is de opbou w of vi s u e l e stru c tuur sc h ri kt de in grot e lijne n inle iding midde n le ze rs mind er a f een tekst slot in orde b evatten d e inl eiding behoort een begin midden en e n h et slot ee n s telling zijn d e ein d te hebben net als een alinea s goed me t elkaa r gespr ek e e n tek s t bestaat uit ve rbonde n zitten de alinea s goe d s am enhangende zinn en die in e lkaar alin ea s vormen en samenhan gende alinea s die d e tekst vormen betrouwbaarheid e e n sc hrijv er moet de indruk i s de informatie zo op het oog wekk e n te weten wa a rover hij juist krij g t de lezer de indruk dat schrijft een s c hrijver moet de sc hrij ve r ov er het onderwerp re ke nin g houden m e t re a cties h ee ft naged acht blijkt in he t opst e l van l e zers di e h e m ni e t ge lov e n dat de schrij ver g evoelig i s voo r citat en mo e ten c ontrol e erbaar te gen r ed e n eri nge n va n lez ers zijn worde n d e b e we ri ngen waa r ge maakt wordt er correc t gecitee rd nieuwswaarde ni e uws is wat onverwacht is is er nieuw s onve rwacht e voor de l e z e r qua inhoud en informatie in dit opstel i s e r of qua pre s entatie wat zich informatie gege v e ns feiten di chtbij de lezer afspeelt is argume nten voorbeelden uit de 314 moer 1996 6 schrij fvaa rdig h ei d aspect zeer korte omschrijving theo rie in vragen eerder nieuws dan vergelijkbare leefwer eld van de lezers die he n gebeu rt enissen buiten de omgeving aanspreekt i s er concrete informati e van de lezer concrete zaken feiten argumenten is de pre s entatie worden eerder als nieuws ervaren van de gegevens o ri gineel krijgen de dan abstracte lezers een andere kijk op he t onderwerp taalgebruik taalgebruik moet voldo e n aan de is het taalgebruik correct is h e t regels van het nederl ands ta a lg ebruik niet te moeilijk of te taalgebru ik moet aan gep ast zijn m a kk elijk voor dit publie k i s d e aan het publiek niet te moe ilijk zinsbouw g e vari eerd worden d e maar ook niet t e makkelijk stijltru cje s gebruikt is h et taalgebrui k broodnodig gevarieerd effec tvol p e rsoonlijk taalgebruik is de herkenningsm elodi e van de schrijve r taalgebruik me e t persoonlijk klink e n tab e l 4 b eo ordelingscri teria keuzevrijheid in het algemeen kunnen w e v oor a l dat he t t eam gezame nlijk het examen st ellen dat naarmate de ke uzevrijheid van de kan voorbereiden goede afspr a ke n kan ma leerli ng toeneemt dat ten koste gaat van de ken ov e r de norme ri ng en ook makkelijk e en vrije tijd van de docent en de betrouwbaar tweede en de s gewenst een derde corre ctie heid en validiteit van de toets kan rea liseren d e sgewens t kan men d e leer bij voll edige keuzevrijheid moet men voor lin gen in d e laatste schrijfcursus ge ri cht voor iedere leerling een apa rt e opdracht maken en bereiden op het e xamen met e en oefenexa moet de do c ent zich verdiepen in zeer uit me n eenlopende onderwerpen uit de erv aring bepe rkte keuzevrijhe id is waarschijnlijk de die is opgedaan met ge ri cht s chrijven ver be s te optie leerlingen kunnen kiezen uit moeden we dat deze vorm niet erg populair bijvoorbeeld dri e onderwerpen met bijgel e zal worden bij docenten bovendien is h e t verde documentatie uit onderzoek is bekend erg moeilijk om bij zoveel verschi ll ende dat d e kwali teit van tek s ten erg afhankelijk is opdrachten de betrouwbaarheid en validit e it van de onderwerpskeuze de meting van de van h e t examen te waarborgen een bezw a ar vaardi gheid zou het best kunnen geschi e d e n is oo k da t een oefen ron d e als voo rb erei ding door leerlingen diverse tek s ten te lat en schrij op h e t s ch ri ftelijk examen prakti s ch onmoge ven naar a anleiding v a n versche id e ne onde r lijk is to c h kan er een goede reden zijn om we rp en aan di e voorwaarde wordt volda a n voor voll edige keuzevrijheid te kiezen bij in h et h a ndelingsgedeelte h et s chrijfdo ss i er voorb e eld al s men de zelfstandigheid erg op h et examen kan men daarom de leerlin g hoog in het vaandel he eft staan of men h e t be s t d e k eus late n uit enkele onderwe r leerlingen een gedocumentee rd op stel wil pen of dit ni euwe onderwerpen moeten zijn laten s chrijven naar aanleiding van het pro of oude onderwerpen die al in h et hand e fielwerkstuk de docent nederlands moet lingsgedeelte aan de orde zijn gewee s t of een dan bereid zijn om samen te werken met c ombinatie van oud e en nieuwe onderwer diverse vakken die a ll emaal hun eigenaardig pen is niet voorgeschrev e n heden zu llen hebben met alle afstenimings problemen van dien de examenopdracht het docententeam bepaalt geen keuzevrijheid is voor het docenten welk type tekst wordt getoetst de uiteenzet team heel aantrekkelijk maar lijkt iets minder ting de beschouwing of het betoog 3 1 1 vriendelijk voor leerlingen het voordeel is met welk doel 3 ii 3z voor welk publie k 1996 6 moer 315 s c hr ij fvaardigh e i d eindexamen middelbaar e co nomis ch en adminis t ratief onderwij s in 1989 n ed e rland s correspondenti e bij de opgave hiern a krijgt u een groot aantal gegevens aangeboden maak hieruit een keuze u dient tot een verantw oorde en oor spronkelijke uitwerking van de opdr a cht te komen t het child adoption fund cn f is een internationale humanitaire organisatie zonder politieke of godsdienstige doelstell ing en zonder winstoogmerk het probeert samen met andere hulporganisaties betere toekomstkansen voor kinderen in ontwikkelingslanden te realiseren ti om fondsen daa rvoor te verkrijgen heeft het caf gekozen voor financiele adoptie van kinderen in de derde wereld iemand kari pleegouder worden door een kind te adopteren voor f45 per maand de bijdragen komen niet alleen aan de pleegkinderen ten goede maar ook aan hun gezin en hun omgeving de leefomstandigheden van de kinderen kunnen alleen verbeterd worden als alle mensen uit hun gemeenschap in betere omstandigheden kunnen leven i n het caf organiseert voor zo n gemeenschap een project plan genaamd waarbij grote nadruk wordt gelegd op actieve deelname van zoveel mogelijk mensen de pleegkinderen en hun ouders leren plannen maken en voeren die uit met financiele en technische hulp scholing training en adviezen van het caf vtt na samen met u deze gegevens te hebben doorgenomen verduidelijkt de heer van der wa ll e uw opdracht als volg t pleegouders die zo lang als het echtpaar de korte negen jaar contact met hun pleegkind hebben gehad vinden het vaak een hele teleurstelling als de adoptie beeindigd wordt ze mogen natuurlijk nog best een afscheidsb rief schrijven maar daarna geen contact meer met het kind opnemen of het financiele bijdragen sturen omdat dit in strijd is met onze doelstellingen blijvende financiele steun zou kunnen betekenen dat een kind te afhankelijk blijft er zou ook ongelijkheid ontstaan als het ene kind dat achttien jaar is geworden nog wel steun ontvangt en het andere niet als je d e pleegouders laat zien welke resultaten de bijdragen hebben opgeleverd en hoe noodzakelijk bijdragen zijn voor het nieuwe pleegkind zijn ze wellicht bereid het nieuwe pleegkind financieel te adopteren en dat wi llen we toch met de brief bereiken natuurlijk geef je ze enige informatie uit de gezinsbeschrijving maar de pleegouders mogen a ll e gegevens pas ontvangen als ze de adoptie aanvaard hebben bedenk wel ze zijn er niet toe verplicht misschien willen ze het nog even overwegen mogelijk gaat hun voorkeur uit naar een kind in een ander land of misschien willen ze geen nieuwe financiele adoptie meer aangaan dat zouden we dan wel liefst binnen veertien dagen wi llen weten oh ja het nummer van het kind verandert maar het eigen nummer niet maak er een vriendelijke b ri ef van we zijn blij dat het gezin lavaez in zoveel betere omstandigheden terecht is gekomen door hun hulp maar voor vele kinderen en hun gezinnen blijft hulp d ringend nodig opdracht ste l d e hi erb oven b e doelde b rie f op adressen child adoption fund nederland postbus 252 5 1007 aa amsterdam mevrouw c p de korte watermunt 3 265 dx kemperland datum 8 mei 19 8 9 afb ee lding 1 e en fragment uit een meao exam e n cas us 316 moer 1996 6 s c hr ijfvaa r d i ghei d 3 ri 3 2 over welk onderwerpsdomein beoorde li ng voor elk van de vier of zes binnen het vak buiten het vak 2 6 43 c ri te ri a wordt een globaal oordeel geveld welke conventies van belang zijn 4 29 301 di e vier tot zes oordelen worden later ge en welke informati e er b e schikbaar wordt middeld het t eam kan ook kiez en voor e en gesteld i gewogen gemiddelde bijvoorbeeld maximaal het docenten t eam de school organise ert twee punten voor doelge richtheid twee pun he t examen zij bepaalt het tijdstip de duur ten voor publi ekge ri chtheid en voor struc 17 de beoorde li ngscri teri a r9 maar ook of tuur betrouwbaarheid en nieuwswaarde en het examen individueel per groep per klas taalg e bruik ieder maximaal anderhalve punt of per cohort wordt afgenomen 1 8 ook de he rkansing moet natuurlijk worden gereg eld stap 3 het schrijfdossier een sc hrijf h e t examenpro gramma is tamelijk lib eraal dossier is he t handelings ged ee lt e van het en laat veel verschi llende mogelijkheden examen dat b ete ke nt d a t een leerling eraan op e n een opdrac ht kan het beste als e en voldaan he eft als die een aantal van tevoren ca sus geformuleerd worden zie bijvoorbeeld vas tgelegde le e ra ctiviteiten in voldoend e mate de me no examens afb e elding i er kan veel heeft uitgevoerd welke die a c tivit eiten zijn do c umentatie gegeven worden of weinig hangt af van welk e functie we het s chrijfdos le erlingen kunnen e en halve dag krijgen om sier geven in h e t schrijfonderwijs d e t ek s t te s chrijven als ware het een zittin g van het c entra al schrift elijk e xamen ma ar z e het schrijfdossier als archi ef h et sc hrijfdoss ier kunnen ook me er dagdelen verspreid ove r bevat all e produ c ten uit a lle cursussen de e nk e l e weken krijgen ze kunnen de gel e leerling legt e en map aan waaraan elke genheid krijgen om nie uwe documentatie te schrijfc ursus wordt toeg e vo egd de produc verzamelen of niet ze kunnen de tekst in de ten die per schrijfcurs us in de map komen klas moeten schrijven of niet als ze in d e kunnen p e r schrijfcursus verschille n elke kl as moeten schrijv e n lig t het voor de ha nd cursu s wordt afge sloten met een b e oorde li ng om de tekst en de docume ntatie in de klas t e van het do ssie r van die curs us al s d e b e oor lat e n zodat er e nig e c ontrole i s dat het w erk deling van d e sc hrijfcurs u s positief i s dan is ec ht het werk van de ze lee rling is zonde r de eindbeoorde ling dat ook ho e de beoor directe bijdragen van anderen het team ka n deling van de map tot stand k an komen er ook voor kiezen om het s chriftelijk exa leggen we in het tw e ede d e el uit m en te la ten bestaan uit een synthese van de cursu ssen die zijn gegev en er wordt een casus he t schrikdoss ie r als po rtfolio het s chrijfdossier gepresenteerd e r wordt documentatie gege bevat e en se lec tie van d e producten uit h et v e n en leerlingen krij ge n een bep a alde ho e archi ef zi e hi ervoor de le e rling maakt veelheid studietijd om de tekst in fa s en volgens door h e t do ce ntenteam op ge s telde ee rs te versie commenta a r h e rschrijving te ei s en een keuze uit zijn archi e f e n b e rede sc hrijven bij de b e oordeling wordt dan niet neert di e k euze grondlijn voor di e keuze all een de tekst b e trokken maar ook de kan zijn het b es te uit het werk van x of de kwaliteit van het gegeven commentaar het ontwikkeling in het werk van x of een verwerken van commentaar een herschrijf combinatie van b eide zo n s chrijfdos sier of plan po rtfolio is de s howmap van de lee rling als schrijver l eerli ngen laten daarme e zi e n tot beo o rdeling tekst e n word en beoordeeld met wat zij allema al in s taat zijn d e v a stgestelde c ri teri a die ook in de opdra c ht er zijn divers e mogelijkhede n om z o n zijn vermeld zie hierbove n hoe het team po rtfolio sam en te ste llen op de c onferentie di e to epast kan verschi ll en het team kan global conversations on language and liter ki e zen voor een ho lis tis che beoordeling de acy heidelberg 11 1 4 augu s tus 1996 toon tekste n worden g elez e n en op basis van e e n de ma ry ann smith een aantal voorbeelden globaal oordeel waa ri n de vier of zes c ri te ria uit haar rijke e rva ri ng als c onsule nt in het zijn verdisconteerd van een oordeel voorzien california wri ting project enkele van haar h e t team kan ook kiez en voor een analytische voorbeelden nemen we hi eronde r op 1996 6 moer 317 schrijfvaardigh eid kies dri e s tukken di e je schreef in de pe ri ode p ro du c t en in he t dossier het is een open do ce nt s pecific ee rt de periode en meld vraag of het team h e t schrijfdossier me e telt bij waarom deze stukk e n in de se l e ctie zitt e n de tussentijdse rapp ortcijfers wij zoud e n maak een showmap ki e s d e drie b e ste stuk ze ggen ja we te ll en de dossiers mee bij het ken pe ri ode kan gesp ecifi cee rd word e n bij ex a men telt het in elk geval nie t me e maar voorb eeld dri e per jaar e n leg uit waarom dit moet men aa n b epaald e e i sen he bb en voldaan j e beste stukken zijn varia nt oude rs en of d e b e oordeling van een schrijfmap b e treft de do cent en of medelee rling kiezen ook uit de mate waa ri n de geplande l eer ac ti vite iten in map het b es t e s tuk voldo e nd e mate zijn uitgevoerd van s ommi kies w erk dat af i s schrijf he t v e rh aal ac ht er ge l eeractiviteiten is het voldoende om va s t t e het s tuk hoe kwam h e t tot stand ho e s ta j e st elle n dat zij zijn uit gevoerd van a ndere zal e r tegenover et ce te r a d e doc ent so m s ook een kwalit a ti ef oorde el uit willen s preken om te voorkome n dat d e d e rge lijke opdr ac hten stell en leerling en stee d s do cent opgezadeld w o rdt met sl ec ht v erzo rg voor h e t proble em welk e stukk en mo et ik d e sc hrijfdo ssi e rs is het zaak om dire c t a a n het kie ze n voor mijn do ss ier de en e opdrac ht i s b egin d e l eerlingen sc herp te ins trueren da arbij op e ner en du s mo e ilijk e r dan d e ove r de voorwa a rd e n w aar aan hun map moet ande re h e t tweed e probl ee m voor d e lee r voldo e n en ho e die mo e t worde n i ngeric ht ling is d e argum e ntatie w a aro m d e z e s tuk daa rn aas t v erdi e nt he t aanbe v eling om bij ken t en d erde moet d e leerling h et pro ie de re sc hrijfcurs u s o ok e en duid elijk e in s truc ble em oplo sse n w a t maakt ee n stuk tot e en ti e te gev e n ove r wat wel en wa t ni e t in de go e d s tuk het is duidelijk d a t h e t s ame n s t el map moet komen duid elijkhe id voorkomt l e n v a n ee n do ssier we lk typ e he t do cente n v ee l e rge rni s s e n e e n mogelijk b e oordelings t eam ook kies t de l ee rling uitnodi gt t ot instrument dat onafhankelijk va n d e ty p e re flectie ov e r ty p e n t ek s ten e n d e kwalit eit ac tivite ite n gebruikt kan word e n b es preken va n te kst e n w e in he t v ervolg arti kel invoeri ngsm o m ent h e el b elan grijk is de b e p a vo lgen van het lee rproces het s chrijfdo ssier ling va n h e t mo m e nt w aarop he t sc hrijfdos bi e dt de mog e lijkhe id dat we de ontwikke s i er wordt in gevoerd in h e t sc hrij fonde rwij s ling va n de l ee rling kunn en volgen en d a t ho ewe l e r ve el voor t e zegge n valt om he t ook de l ee rlin g ze lf kan zien w aar zijn s terke do s si er va naf de vie rde kl as in te vo e re n zijn e n zw a kk e punt e n ligg e n het belangrijkste er s oms ook r ede ne n om h et do ss ier tot een voordeel hi erva n is dat we m ee r gre ep krij minimum t e bep erke n e n pa s in het la a tste ge n op he t le erpro ces en dat tijdig kunne n j aar in te vo e r e n wij kunnen h e t ons vo or bij s ture n voor a an de map van d e leerling stelle n da t h et te a m in he t b egin nie t t e ve el kan de doce nt e e n e envoudig volg sys teempje overhoop wil h alen e n he t doss i er pas in he t aa nl eggen van elk e l ess enserie of cur s u s exam enjaar wil invo er en d a t kan zol a ng er wordt a a nge te kend wat de kwalite it van d e aan de e xam ene i se n wordt vold aan men hand elt naar de l ett er van d e wet al s men n aam l ee rling in c lusie f het schoolexam en volstaat m e t c ursu s l ess en serie dri e compl e t e schrij fronde s t ek s t r 2 3 enz do elgeric htheid beoo rd eling van het sch rijfdoss ie r lee rlinge n publi ekg eric hth eid mo e te n we nnen aan d e b eoorde ling volge ns struc tuur h e t h andelingsge deelte da a rom is h e t a an t e en z b evel e n elk e sc hrijfcur s us af te ronden met ee n dos sierb eoordeling h e t gaat in di e b e map oord eling niet om d e beoord e ling van de uite inde lijk e tek s t m a ar om een kwantitati e b eoorde ling 6 7 7 5 v e en kwalit a tieve beoorde ling v a n e en s ele c ti e van d e l e erac tiviteite n op ba s is van afbeelding i ee n lee rlingvo lgs ys tee m 318 moer 1996 6 schrijfvaardighei d geschreven tekst was en wat de kwaliteit van waa rn aar gestreefd moet worden om de de map wis s elwerking tussen de modalit eiten te opti maliseren i s in twee punten uiteen te zetten stap de or s ouw goed sch rij fon der i een gezamenlijke communicatie en tek s t wijs begint bij een sys temati sc he aanpak waar theoretisch e basis dat wil zeggen dat men in de lessen niet op zichzelf staan maar vanaf kiest voor een begrippenapparaat voor a ll e het vierde jaar tot het examen een geheel domeinen e n met het oog op de aansluiting vormen overmaat 1 996 bij de ontwikke op het vervolgonderwijs bij voorkeur aansluit li n g van een goed dat wil zeggen een effectief bij d e b egri pp e n die i n de taalbe h eers ing programma voor schrijve n is het noodzak elijk gangbaar zijn braet janssen 1993 deze om na te denken over de leerlijn als geheel in theo ri e moet ertoe bijdrage n dat in het de z e voorlopig l a atste s tap naar een ni e uw taalvaardighe ids onderwijs gewerkt kan wor schrijfprogramma kiezen we enkele uitga ngs den met e en vaste set van cri t eri a voor punten die de sam enhang kunnen bevordere n t e k s tkwaliteit voor alle taalvaardigheidson om een indruk t e geven van wat wij on s d erdelen voorste ll en bij het taalvaardigheidsprogramma 2 v aardigh e de n en d ee l vaardigheden uit een in het s tudiehuis wij denken aan een pro bepaald domein zo veel mogelijk gebruiken gramma van 12 vw o of ro xnvo blokken in andere domeinen comment a ar geven op van 20 uur s tudiel a st waa ri n ongeve er 8 elkaars te kste n is e en oefening leesvaa rdigheid vw o of 6 xnvo s chrijfcurs u ss en zijn v e r analys eren interpreteren en beoordelen w erkt commenta ar ge ven op elkaars mondelinge p restaties l evert een bij dr age aan de lu iste r wisse lwerking een belangrijke uitgangspunt vaardigheid voor goed schrijfonderwijs is dat schrijf laat leer li ngen niet a lleen gedocume nteerd onderwij s niet op zic hz elf staat wat bij s chrijven maar ook gedocumente e rd spre schrijve n geleerd wordt kan bij lezen en ken debatte ren e n discussieren de c ri te ri a s prek en en luis t eren to eg epast worden 4 1 die m e n bij het comment aar geve n ge bruikt 4 21 als we dan weten dat de tran s fer van moete n t erugkomen bij de analysere n inter s chrijven naar l e zen grote r is dan van l ez en preteren en beoordelen van zakelijk e te ksten naar schrijv e n couzijn 1 995 couzijn in het leesonde rwij s het gebruik van tekst rijlaarsdam 1996 dan li gt het voor de hand schema s bij s c hrijven bijvoorbeeld d e maat om schrijfonde rwijs te ga a n zien in het licht rege l s tru ctuu r moe t een bijd rage l evere n aan van het vak nederlands als geh e el en niet de samenvatvaardigheid l eren herkennen of meer louter als sc hrijfonderwijs in het ver een d ee l van de samen te vatt en tekst le ngde van dit uitgangs punt ligt de samen een maatregels tru c tuur h eeft onde rs t e unt het hang tussen nederla nds en de andere vakk en same nvatten v an die tekst he e l s terk gedocumenteerd sc hrijven zoals dat wordt voorgestaan door d e vakontwikkelgroep in het verlen g de van de samenhang binnen nederlands biedt goede mogelijkheden om ons eigen vak ligt de s amenhang tussen schrijfonderwijs en le e sonderwijs met elkaar nederlands en de andere vakken n e derlands te verbinden leerli ngen moeten zich ad e is op veel scholen een geisol eerd vak het is quaat documenteren op b asis van een s chrijf niet gebruikelijk dat de eisen die bij neder doe l moeten dus go e d en selec tief ler e n lands aan sc hri ft elijk werk of aan mondelinge l e zen e n moe te n ler en e en t ekst te compon e presentatie s g est e ld worden door ander e vak ren die niet meer de spor en draagt van de ken worden overgenomen nu w erk stukken oorspronkelijke bronnen dat is een vaardig mondeli nge verslagen en dergelijke in het heid die hoog scoo rt in het behoefte onde r studiehuis bij all e vakken belangrijke toets zoek dat werd verricht ten behoeve van de vormen zu ll en worden is het volgens ons nieuwe examenprogramma s studenten en nodig om op schoolniveau hierover duidelij doc enten in het hoger onderwijs vinden dit ke afspraken te maken zeg maar een taalbe e en belangrijke vaardigheid die bijdraagt aan leid te voeren dat kunnen afs praken zijn het succes in het hog er onderwijs over d e beoordeli ng bij voorb ee ld een bon u s 1996 6 moer 319 s c hr ij fvaardig h e i d fo t o chris van ho uts malu s regelin g voor de taal en tek s tverzor ho e k kan men kiez en voor bij vo orb eeld h et ging maar het kan ook een ee nvoudige abc model van renkema 1 994 h e t kw a r handleiding zijn voor we rkstukken mond e tet r efe re ntie el expres sief relatione el en ap linge pre sentaties e d di e bij all e vakken pellaaef waarop lere n co mmunice re n ste e gebruikt wordt derge lijke vormen van inte houd er et al 1 99 2 en de r o de draad van grati e kunnen de transfe r enorm bevorder e n b eek d e wit gebaseerd zijn of uit h et al voor het welslagen hie rvan is het echter wel e e rder genoemde sext et doelge richth eid pu belangrijk dat ni e t d e sectie ne derlands ma a r bli ekge ri chtheid s tructuur b e trouwb aarhe id de schooll eiding zich hie rvoor sterk maakt nieuw s wa a rde en ta a lg ebruik 2 e en be paalde taalhand e ling binn e n het dom ein syste matisch e op b ouw we h ebben al versc hil va n d e argumenta tieve te kst e n zo als het l e nde kere n e e n system a tisc he opbouw bepleit a a nvalle n of ve rdedige n van ee n maa tregel de vraag is welke fa c toren een go ede bijdrage h e t s tellen van ee n proble em ee n ongew e ns levere n wij denk e n z elf aan drie essentiel e t e nad elige of moeilijke situ ati e st ee houd er factore n een uitgeki ende ke uze van leerdoe et al 1 992 p 72 h et e valueren van een zaak le n s y s tematis c he herhalin g verdieping en of een versc hijns el idem p 79 binn en he t verbreding van h e t geleerd e en e e n opbouw dom ein van argument atiev e t e ks te n w ij zou die de zelfstandigh eid e n ontwikk eli ng van de den kiezen voor d e meeste duid elijk e com leerling bevordert muni c ati eve situatie al s start dat is denkelijk de situati e waa ri n een maatr egel v e rde di gd elke schrijfcursu s k ent sp ecifieke doelen op wordt mis s chien is een maatr ege l aanvalle n drie domeinen we no e me n deze hieronde r nog makke lijker omdat ve el van d e info rm a om te voorkomen dat de leerlin ge n door de ti e dan al ge geven i s binn e n di e co mmuni bomen het bos n i et meer z i e n i s een van de cati eve s ituatie worden later onde rd ele n uit dri e domeinen dominant vergroot e n uitge diept d e probl eems t ellin g een of meer asp ec ten van ges laagd e communica tie de evaluati e de beeldvra ag zie st eekoud e r et of b e grippen uit de t e ks ttheoretische basis al 1 99 2 p 79 kennis d ez e aspe cte n zijn ni e t p e r se gebon 3 ee n b epaal de co mbinati e van dee lvaardigh e den den aan schri ftelijk produ c tief taalgebruik ze van het schrijven bijvoorb eeld taa kanaly se kunnen ook bij l e zen spreken en luisteren c ommunicati e doelen ste ll en aanp a k plan aan de orde komen afhankelijk van invals nen doel gericht verzamelen interpre te r en 320 moer 1996 6 schrijfvaardighei d en structureren van externe informatie gene worden tus s en havo en vwo zie bonset e t reren van stof structureren ordenen en eva al 1 995 p 26 2 8 lueren van stof reto rische presentatie van het taalgebruik de mate van formaliteit stof formuleren evalueren van tekst revise de voorkennis over het onderwerp bij de ren van tekst enzovoort deelnemers dez e extra aandacht voor een of meer van de moeilijkheid s graad van het onderwerp de funder e nde vaardighed en moet altijd inge de betrokk e nhe id v a n d e deeln e mers bij het b e d zijn in ee n ge hele schrijft a ak h e t gaat er onderwerp immers ook s te eds om dat leerlinge n leren de d e omvang van d e tekst versc hi lle nde vaardigheden toe te pa sse n in een s chrijftaak voor het belang hi erv an e en ander b e langrijk opbouwprincip e is d e v erwijzen we naar schrijfproc esond erzoek toenemende zelfs tandi g heid bijvoorbeeld onder a nd ere bre e tvelt van d en bergh heck simons zuyl e n 1996 wij s te ll en rijlaars dam 1996 van den bergh rijlaars ons voor dat d e e erst e c ursu ssen s terk ge dam 1996 uit dat onderzo ek blijkt dat het stuurd zijn door de do cent en he t les mat eri voornamelijk gaat om denkactiviteiten e n aal maar dat geleidelijk d e do cent zi ch terug om maniere n om di e denk ac tivitei t en op tr e kt en de lee rlin g s te eds meer zijn e i gen elk a ar af t e ste mmen de juiste d enkac tivit eit boontjes mo e t dopp e n va n ge slot en na ar op het juis te mom e nt open werkvorme n dit be te kent t e ge lijker voor d e opbouw van de c ursu sse n li gt he t tijd dat de verh ouding tussen in struc tie en voor d e hand om te s tart en met de vaardi g he beg el eidingsur e n ge l eidelijk zal mo eten ve r den di e in de eerste fas e van het sc hrijfproc e s and e re n van b elan g blijken te zijn zoal s het analyse r e n van de opdrac ht en de doc umentati e in e en epil o o g vol g ende c urs us gene reren structurere n en doelen stellen daaraan toe te voe gen in een wat heeft u nog van on s tegoed in h et daarop volgende cursu s het h e rlezen van twe e de de e l werken w e e en s chrijfcursus uit eige n t ekst om op koers t e blijven enzo daarbij zull en we ingaan op all erle i dida c ti voo rt sc he vraagstukken zoals we lk e werkvormen zijn effecti e f hoe l ee r j e l ee rlingen commen ge ric hte aandac ht voor cons olidati e v an het ta a r g even hoe org anisee r j e e en commen gele erd e ontbree kt nogal eens bij ned erla nds taarronde hoe houd j e de taakb e lasting in h erhaling me t expli c i et e verwijzing naa r toom hoe b e oordeel j e ee n sc hrijfmap enzo wat ee rder a an de orde is gewe est o rient ati e voort ook zulle n w e aandac ht b es te de n a an ophale n van voorkennis i s een nutti ge on de ei s en die aan leermiddelen moe te n wor d e rwijs ac tiviteit daarom moeten vaardi g he den gesteld den c ri te ri a tekstsoo rt en die in e en cursu s we hebb en m et deze uitgebreide verk e n aan de ord e zijn gewe est t erugkomen in e en ning van d e exam e nvoorstell en v e el ove r volgend e c ursu s dit vereist een cumul a tieve hoop gehaald he t i s mee r geworden dan wij opbouw van d e cursu ssen dacht e n en in e lk geval genoeg voor een een bruikbaar opbouwp ri ncipe voor d e di s cussie in het do centteam het is duidelijk le e rstof e n d e a c tiviteiten is d e toenem ende dat de vakontwikkelgro e p h e t examen ni e t complexit eit va n de communicati e van een he eft dichtge timmerd m e t alle rl ei ric htlijn en voudig naar c omplex heel belangrijk bij dit maar ruimte h eeft gelat en voor een eige n p ri ncip e is de a fst and in de c ommunic ati e invulling met nam e d e invo eri ng van het tu ss en d e z ender de ontvanger en he t onde r sc hrijfdossier biedt de mo ge lijkh eid om van we rp naarmate de afs tand groter wordt het s chrijfonder wij s m eer t e make n da n dri e wordt de communi catie complexer van peer keer per jaa r e en op s tel s c hrijv en bij de tielem a n s 1984 rijlaarsdam 1989 b o n n et geboden keuzeruimt e mo et e en sectie wel et al 1995 met behulp van onderst a ande hee l goed weten wat zij wil voor een vari abelen kunnen we de stof verbreden en verdeelde sectie i s dat la s tig w a nt zij zu ll en verdiepen en kan er ook gedifferentieerd nu zelf met elkaa r aan of in de s lag moete n 1996 6 moer 321 schrijfvaardighei d en diverse knopen moeten doorhakken om vation in g rijlaarsdam h van den bergh gezamenlijk een koers te bepalen voor een m couzijn eds effectiv e tea ching and homogene sectie biedt het nieuwe examen learning of wri tting current trends in research een interessante uitdaging om het schrijfon amsterdam amsterdam universi ty press derwijs te vernieuwen wij hopen dat we 1 99 6 p 253 273 met dit artikel een zinvo lle bijdrage leveren drop w j h l de v ri es schrijven op aan de discussie in bei de ty pe secties en dat fe i ten en de lo ngi tud inale voorbereiding daar men elkaar weet te vind e n als het ga at om het op in jan sturen red schrijve n op sch oo l doel dat wij alle n nas treven g oed s chrijfon dcn cahier 3 groningen wolters noord derwijs ho f 1 97 6 p 72 118 geel r de strijd om het opstel in tijdschrift literatuur voor taalb e h eers ing 1 979 p 25 42 glopp e r k e van sc hooten de inhoud van beek k van m de wit de ro de draad d e exam ens nederlands voor havo en vw o sco leiden smd 1994 rappo rt 2 34 amsterdam sco i99o bergh h van den g rijlaarsdam the he c k g van r j simon s j zuylen dynamics of composing modelmg writing zelfwerkzaamheid en persoonlijkheid in proces data in c mic hael levy and sarah leenheer simons zuylen red studie hui s ransdell th e sc ie nce of wri ting new york in de s te igers t il burg mes o c onsult 1996 lawrenc e erlbaum ass 1 996 p 20 7 2 3 2 p 15 35 bons et h m de bo e r t ekens ned e rlands peer w van j tielemans in s trum e ntaal in de ba s i s vo rming e en praktisc he didac ti ek fundam e nten en modelle n voo r m oe d ertaal o nder bussum coutinho 1 99 5 wijs deel i leuven amersfoort a c co 1 9 8 4 braet a s c hrijfvaardigheid nederlands ee n prak rentrema j taal mag g een b e las ting z ijn ti sch e didac ti e k voo r d e b o venboiuw van havo en s gravenhage sdu 1994 vw o bussum coutinho 1995 rijlaarsdam g schrijfboek ee n curs us doel e n braet a t hendrix red h e t cven publi ekgericht schrijve n op bas is van info rmati e rapport eindvers lag van de co mmissie vernieu groningen wolters noordhoff 1 9 87 wing eind examenprogramma s ne derlandse taal rijlaarsdam g c w ba s isv o rming ne derlands e n lett erkunde v w o e n h a v o s gravenha leiden stenfert kroese martinus nijhoff ge sdu i99i 11989 br a et a d janss en het taalvaardigheids rijlaarsdam g c w doel en politiekgerich onderwijs in braet en v a n de gein red t e betoge n schrijven op basis van inform a ti e taalb e h eersing als teks twe t en schap te rrein en in tijdschaft vo or taalb eh eersing 1 99 0 p 2 69 trends dordre c ht 1 993 p 213 237 2 83 ran s dell the sci en ce of wri ting new bre etvelt i h van d en bergh g rijlaars york n j lawrence erlbaum ass 107 126 dam rereading and generating and their rijla ar s dam g h blok beoordeling van relation to text quali ty an a pplication of schrijfprodukten door leerling en theorie en multilevel analysis on w ri ting proces data in praktijk in le vende talen 36 5 1 98 1 rijla arsdam g h van den bergh m p 753 766 couzijn eds th eo ries mode ls m e thodol ogy s c honnen rob kees de glopp e r toetsing in writing research amst e rdam amsterdam van sc hrijfvaardigheid probleme n en moge university press 1996 p 10 21 lijkheden in le vende tal en 470 1 99 2 couzijn m g rijlaars da m leaming to p 187 195 wri te by reader obs erva tion and w ri tten fe ed steehouder m c jan sen k ma at j van de r back in g rijlaar s dam h v a n den bergh staak e woudstra le ren co mmunice re n m couzijn eds elfective tea ching and lear handboek voo r mo ndelinge en sch riftelij ke co mmu ning of writing curre nt tre nds in researc h am nicatie groningen wolters noordhoff 1992 sterdam amst e rdam universi ty pre s s 1996 vakontwikkelgroep nederlands advi es exa p 224 253 m e nprogramma s havo vwo nede rlands ensch e couzijn m g rijlaarsdam leaming to de slo 1995 read and w ri te argumentative text by obser 322 moer 1996 6