Moedertaal en projectonderwijs

doree de kruijk dick waterhou t moedertaal middenschool 2 en projectonderwijs van de middenschool in lelystad ontving de redactie twee verhalen het eerste gaat over de ontwikkeling van het lesmateriaal voor moedertaalonderwijs het tweede over projectonderwijs deze twee vakken bestaan op deze middenschool naast elkaar het bepalen van de inhoud van beide vakken is nog een proces van trial and error inl eiding lijk veranderd maar dat laat ik hier onbesproken kenmerkend voor de herindeling van de leerstof in de volgende twee verslagen wordt de lezer een blijft dat deze leerstof geplaatst is binnen een ge blik gegund op bepaalde ontwikkelingen binnen sloten leerplan de doelstellingen staan vast de een integraal experiment middenschool sinds leerinhoud staat vast en ook de weg waarlangs de september 1977 kent de scholengemeenschap kennis moet worden verworven ligt grotendeels lelystad een afdeling middenschool voor de eer vast bij het vak moedertaal is dat ook het geval ste drie leerjaren de bovenbouw bestaat uit de de leerstof is keurig gerangschikt in onderwijs afdelingen lbo tot en met atheneum leerlingen leereenheden die elk z n vaste plaats kent die de middenschool verlaten komen in de vierde projectonderwijs valt hier totaal buiten het klas van de bovenbouw laatste ministeriele uitgangspunt het aanbieden voorafgaande aan de start van het experiment is van adequate mogelijkheden van onderwijsleer er een herbezinning op de leerinhouden van de situaties voor individuele ontplooiing en sociale verschillende vakken geweest getoetst aan de uit bewustwording is vooral aanleiding geweest voor gangspunten die door de minister geformuleerd het opnemen van het vak projectonderwijs in zijn het resultaat hiervan is dat er een aantal het lesrooster hier is geen sprake van een geslo vakken is samengevoegd tot een orientatievak ten leerplan er zijn weliswaar doelstellingen ge orientatie op de samenleving aardrijkskunde ge formuleerd maar de manier hoe deze bereikt schiedenis en maatschappijleer orientatie op de worden kan voor elke leerling verschillend zijn natuur biologie natuurkunde en scheikunde evenals de mate waarin ze bereikt worden omdat orientatie op de techniek technisch huishoude hier de individuele ontwikkeling centraal staat lijk agrarisch en administratief practicum de het optimisme over de bereikbaarheid van de inhoud van de overige vakken is ook aanzien doelen is door de ervaring wat getemperd en da t 21 heeft ertoe geleid dat er uiteraard bijstellingen de leerlingen hierbij ruggesteun te geven hebben hebben plaatsgevonden het leerplan is wat min moedertaaldocenten hulpprogramma s gemaakt der open er zijn nu verplichte onderdelen die die door de mentoren met hun klassen worden door elke leerling verwerkt moeten worden uitgevoerd voordat de leerling de wereld wordt ingestuurd in dit opzicht heeft moedertaal een welke verhouding bestaat er tussen moedertaal ondersteunende functie en projectonderwijs in principe is het zo dat elke docent mentor van daar kan ik kort over zijn het is dezelfde ver een klas leerlingen kan zijn en daardoor verplicht houding die bestaat tussen moedertaal en alle an wordt projectonderwijs te begeleiden op dit dere vakken die in een school worden gegeven ogenblik zijn drie moedertaaldocenten mentor moedertaal is het communicatiemiddel waarmee op een totaal van 27 middenschoolmentoren de de leerlingen in staat moeten zijn een project te grote moeilijkheid voor de mentor is het gevoel maken een vergelijkbare situatie is de positie van je soms op drijfzand te bevinden er is geen me de taal bij het maken van een werkstuk voor het thode waaraan je enige zekerheid kunt ontlenen vak geschiedenis aardrijkskunde of maatschappij ik denk dat veel docenten moedertaal die anders leer in de traditionele school een aspect moet aan de hand van de heilige methode onderwijs wel iets nader worden belicht bij projectonder geven dat gevoel ook kennen leerlingen die den wijs wordt er een groter beroep op de mondelin ken dat ze niets leren terwijl wij van mening zijn ge taalvaardigheid gedaan leerlingen moeten dat ze nu echt relevante kennis opdoen vraaggesprekken houden enquetes houden om zonder methode is het soms als op drijfzand 22 deel 1 frustrerend en voldoening gevend de ontwikkeling van lesmateriaal al vijf jaar draait de middenschool in lelystad van de werkmappen eigenlijk wilden we na elke tot die tijd was de sgl een brede scholenge leereenheid een korte geschreven beoordeling meenschap met twee heterogene brugja r en mavo mee naar huis geven maar dat bleek al snel te havo vwo en een apa rte lbo afdeling veel werk op te leveren bij het vak nederlands werd in de brugjaren ge we wilden veel overlegmomenten waarin kinde werkt met een takensysteem waar de leerlingen ren van elkaar en eventueel buiten de school zou in eigen tempo aan moesten werken de taken den kunnen leren behandelden st i jl spell i ng en grammat i ca voor we wilden veel open opdrachten die de kinderen het ontwikkelen van lesmateriaal voor de mid op verschillende niveaus en in verschillend tempo denschool waren 15 taakuren beschikbaar nu zouden kunnen uitwerken individueel of in nog 3 groepjes als inleiding zouden invulvraagjes wel in het volgende gedeelte wordt uiteengezet welk kunnen dienen maar de meeste opdrachten lesmateriaal we hebben ontwikkeld en waarom moesten gericht zijn op het formuleren van ge vanaf de sta rt in 1977 tot nu dachten en gevoelens sprekend schrijvend of re ceptief wat we wilde n bovendien werd het vak projectonderwijs inge voerd waarin leerlingen hun eigen interessen we noemden ons vak moedertaalonderwijs en mochten volgen en hun eigen leerproces konden we legden dat aan de kinderen als volgt uit je bepalen de andere vakken zouden tegenover dit hebt van je ouders geleerd om je eigen taal te procesgerichte projectonderwijs meer leerstofge spreken zo spreken ze in allerlei streken verschil richt cursorisch moeten worden opgezet werd in lende dialecten dat is uitstekend zolang we el de school afgesproken dat gold dus ook voor kaar allemaal maar begrijpen we leren hier op moedertaal school die taal in steeds andere situaties beter te gebruiken en daarnaast leren we jullie ook van in welke vorm tijd tot tijd hoe je het in het plechtige abn kunt zeggen dit geheel van doelstellingen troffen we niet in we wilden ons taalonderwijs vooral richten op bestaande methodes aan onze zorgbreedte was communicatieve vaardigheden spreken luiste in die tijd ook wel erg breed om bestaand mate ren schrijven en lezen zouden zoveel mogelijk ge riaal te kunnen gebruiken er bestond in lelystad integreerd geoefend moeten worden en van tijd nog geen ibo en er werden door sommige scholen tot tijd expliciet aandacht krijgen potentiele lbo leerlingen op de m i ddenschool we wilden emancipatorisch werken leren een ei aangemeld tegenwoordig hebben we een aparte gen mening gedachten en gevoelens te formule ibaafdel ing ren zelfbewustzijn en zelfstandigheid stimule we wilden beslist n i et diffe rentieren door de leer ren in het dagelijks leven bruikbare taaluitingen lingen verschillend bestaand materiaal aan te bie vorm leren geven brief verslag discussie e d den omdat we communicatie in de klas met be we wilden niet selectief werken maar verschillen trekk i ng tot de opdrachten juist zeer leerzaam accepteren en er zoveel mogelijk gebruik van ma vonden basisstof herhaling verrijking paste ken door uitwisseling van meningen bijvoor ook niet bij ons i dee dat de leerlingen hun taal beeld we wilden dan ook geen toetsen geven en steeds beter moesten leren gebruiken in allerlei gemaakt werk alleen door middel van commen communicatiesituaties we zouden ze bijvoor taar beoordelen geen cijfers letters of andere be beeld willen leren hoe ze formeel een brief moes oordelingsschalen de middenschoolklassen kre ten opze tt en waarna ze daar steeds op konden gen bij geen enkel vak huiswerk het werk bleef terugva l len of weer opzoeken en dan i nhoude steeds op school en voor het schrijven van rap lijk steeds beter zouden leren formuleren porten zouden we dus gebruik kunnen maken in de school werd inde rt ijd nogal gepleit voor het 23 bok model basis orientatie keuzestof nieuwe woorden e d het inleidende kringge daartegen hebben wij ons als vakgroep moeder sprek kon gebruikt worden om elkaar te vertellen taal sterk verzet met als argument weer de com over familie of bekenden die leerden praten het municatiesituaties in de klas maar ook de on afsluitende kringgesprek kon gaan over het leren deelbaarheid van taal keuzecursussen spelling of van vreemde talen dialectsprekers die andere grammatica leken ons uit den boze als ze niet klanken gewend zijn e d functioneel en geintegreerd in een groter geheel op deze manier werkten we aan onderwerpen werden gegeven daarbij kwam nog dat we bang als de brief het interview radio en tv de ge waren dat sommige kinderen door hun keuze bruiksaanwijzing de krant cursussen een voorsprong zouden krijgen op de het werk werd regelmatig gecontroleerd maar er anderen waardoor de keuzestof selecterend zou waren geen toetsen of andere vaste beoordelings werken en een voorafschaduwend effect zou momenten op de rapporten werd in een 4 punts hebben schaal geoordeeld over spreken lezen schrijven we ontwikkelden toen onderwijsleereenheden luisteren met veel ruimte voor persoonlijke op kortweg ole s die vooral gericht waren op com merkingen en gegevens over de werkhouding de municatieve vaardigheden en waren opgezet rond ze beoordeling was gebaseerd op aantekeningen een communicatievorm zoals de brief de ge van observaties in de klas bru iksaanwijzing krany interviev naast en bij het ole werk organiseerden we vaak korte gesprekjes over jeugdboeken en gaven we wat we deden tijd en gelegenheid om via onze rijk voorziene boekenkar alle kinderen met jeugdboeken te la elke klas kreeg twee blokken moedertaalonder ten kennismaken zelf lezen en voorlezen waren wijs van 75 minuten de les begon altijd met een steeds terugkerende onderdelen van moedertaal kringgesprek soms algemeen naar aanleiding van onderwijs eengebeurtenis of ervaring van een leerling soms meteen als inleiding en instructie daarna gingen ev aluatie na twee ja ar de leerlingen in groepjes van drie of vier werken aan de net uitgedeelde opdrachtbladen de do we werkten in een vaste moedertaalruimte en cent liep rond observeerde legde wat uit enz konden dus dagelijks de manier van werken met na ongeveer een half uur ging de klas met het ge elkaar bespreken ook aan leerlingen en ouders maakte werk weer in de kring waar de leerlingen werd regelmatig kritiek gevraagd na twee jaar elkaar vertelden over gevonden oplossingen de hebben we de ontwikkelde lesstof en de manier redenen van bepaalde antwoorden enz meestal van werken met alle betrokkenen geevalueerd de las de docent dan nog een hoofdstukje voor uit voornaamste punten van kritiek waren een goed jeugdboek soms waren de opdrachten 1 de leerlingen herkennen geen systematische zo opgebouwd dat ook tussentijdse besprekingen opbouw in de lessto f nodig waren maar over het algemeen verliepen 2 leerlingen en ouders hebben er geen idee van de lessen moedertaal volgens het schema kring op welk niveau gewerkt wordt beoordeling groepjes kring dus de eerste ole voor de eerste klas heette commu 3 de thema s zijn te taaltechnisch gekozen in nicatie daarin kwamen onder meer aan de orde houdelijk bieden ze nauwelijks gespreksstof geheimtaal braille en morse communicatie tus 4 de vele open gestelde vragen en opdrachte n sen dieren hoe leer je taal dialoog met gedach moeten worden afgewisseld met invuloefenin tenwolkjes de opdrachten waren steeds gericht getjes e d op het uitwisselen van ervaringen en gegevens 5 er wordt te veel gepraat en te weinig gedaan waarmee dan verder werd gewerkt bijvoorbeeld 6 er moet meer aandacht worden besteed aan het onderwerp hoe leer je taal de leerlingen spelling en woordenschat moesten van thuis een lijstje peuterwoorden mee aan de hand van deze punten hebben we de hele nemen daaruit ontstond een grote lijst op het opzet van ons materiaal herzien we zijn begon bord daarin onderscheidden we dan abstract nen een lijst te maken van alle vaardigheden die concreet klanknabootsingen verdraaiingen dan we in onze ole s aan bod wilden laten komen die volgende oefeningetjes met klanknabootsingen vaardigheden hebben we zo passend mogelijk ver 24 beeld over zes a zeven thema s per jaar de lijst blijven werken maar helemaal tevreden zijn we van thema s hebben we opgesteld op grond van nog steeds niet we zijn er bijvoorbeeld bij som interesse gesprekken met leerlingen en keuze on mige onderwerpen en deelvaardigheden niet in derwerpen bij projectonderwijs er moest binnen geslaagd een cursorisch en een thematisch gedeel de thema s systematisch gewerkt kunnen worden te gescheiden van elkaar aan te bieden oefenin aan deelvaardigheden van luisteren spreken gen om de luistervaardigheid te vergroten kunnen schrijven en lezen daarnaast moesten de thema s bijvoorbeeld beter een aantal lessen steeds korte ook geintegreerd taalonderwijs mogelijk maken tijd terugkomen dan een hele les vullen met de nadruk op communicatie we zoeken nog naar mogelijkheden om binnen toen hebben we besloten binnen elk thema een een thema meer keuzemomenten aan te bieden cursorisch gedeelte en een thematisch gedeelte waardoor leerlingen naar eigen interesse en ni aan te bieden afgesloten met een evaluatietaak veau kunnen werken terwijl het thema inhoude toets werkstuk of presentatie lijk mogelijkheden blijft bieden tot het uitwisse len van ervaringen gedachten e d cursorisch gedeelte we blijven nog steeds aanbotsen tegen mensen ole thematisch gedeelte die ons veel meer tijd willen laten besteden aan evaluati e spelling en grammatica onderwijs we merken maar al te vaak dat bepaalde lesstof z ie de bij lage opbouw van de ole oorlog toch nog over de hoofden van sommige kinderen vrede heen gaat argumenteren bijvoorbeeld we on dervinden dagelijks dat sommige verbaal zwakke wat we nu doe n kinderen wel erg veel moeite hebben met de vele open vragen en opdrachten de evaluatie van moedertaalonderwijs stond niet we stoten steeds weer op onbegrip en onwil in de op zichzelf maar vond gelijktijdig plaats met de bovenbouw we blijven ons zelf ook ergeren aan evaluatie van andere vakken als gevolg daarvan de grote hoeveelheid schrijffouten van de leerlin zijn onder meer de lesblokken verkort tot 50 mi gen nuten elke klas krijgt nu 3 x 50 minuten moe dertaalonderwijs we selecteren niet binnen de klas maar we accep we besteden tegenwoordig wat vaker klassikaal teren ook niet alles daartussen blijven we schip aandacht aan spellingonderwijs we geven in de peren proberen in te spelen op de interesse van derde klas huiswerk met huiswerkbegeleiding we leerlingen slepen stapels boeken mee als inleiding geven regelmatig toetsjes of werkbeoordelingen op de volwassenen literatuur geven extra spel de lesopzet is nu veel wisselender soms wel lingoefeningetjes aan leerlingen die in een verhaal soms niet een kringgesprek voorlezen of iets der steeds dezelfde fouten maakten praten met een gel ijks leerling die geen lange teksten durft te lezen we besteden nog steeds veel tijd en aandacht aan moedigen aan en kappen af het lezen van jeugdboeken en in de derde klas kortom alleen al met de leerstofontwikkeling is aan de overgang naar volwassenen literatuur een het leven in de middenschool boeiend afwisse aantal thema s lend spannend vermoeiend frustrerend en vol klas 1 muziek sport volkeren milieu grenzen doening gevend diere n maar we houden vol en na verloop van tijd zullen klas 2 bijgeloof helden reclame massamedia we u ongetwijfeld verder kunnen inlichten over agressie theate r de volgende fase van het lesmateriaal van de mid klas 3 oorlog en vrede de barricades op science denschool in lelystad fiction wat we nog meer wille n de meeste ole s zijn nu ontwikkeld sommige al een keer hers chreven soms heel ingrijpend ver anderd we willen zeker thematisch cursorisch 25 bijlage opbouw o oor og vrede o 1 klas 3 dengebied herschrijven discussieopdracht oorlog in 1990 thematisch fragment boris jaap ter haar plus vragen over aanbod publiekgerichtheid leesstukken over het boek van brfickner die lesje woordbetekenissen geven i v m oorlog ene sekonde plus w w spelling leesstukken over anne frank theorietekst referentiekader gedichten en liederen verhaal met vragen i v m referentiekader opdrach t lesje woordbetekenis plus woordvorming keuze uit 6 mogelijke combinaties van verhaal strijdmieren f van eedent plus vragen aanbod lezen boek lezen verslag schrijven ge over publiekgefich iheid dichtenbundel maken werkstuk maken over een de deserteur boris vian plus advertentie van de oorlog landmacht plus vragen naar publiek en inhoud opdracht advertentie voor of tegen dienst voor evaluatie meisjes toets waarin woordbetekenisse n teksten over hirosjima vergelijken op leesgemak plus opdracht keuze uit 3 een publiekgericht e d stukje te schrijve n kinderbriefje tegen militaire oefeningen op wad deel 1 1 projectonderwijs in de middenschool lelysta d in dit deel wordt verslag gedaan van ervaringen rondom een bepaald thema het doel de midde met projectonderwijs zoals dat plaatsvindt in de len de uitvoering en evaluatie liggen voor het middenschool te lelystad de schrijver van dit grootste gedeelte vast dat is met opzet gedaan stuk is leraar moedertaal en mentor van een der deze projecten dienen vooral om de leerlingen de klas hij begeleidt deze klas nu ruim twee jaar bepaalde vaardigheden te leren enkele van die met projectonderwijs vaardigheden zijn het stuk is als volgt opgebouwd het formuleren van een problee m 1 wat is projectonderwijs het gebruik maken van de mediatheek 2 moedertaalonderwijs en projectonderwijs samenwerke n 3 projectonderwijs in de praktij k het afnemen van een interview 4 startkring gemeenschappelijk project het presenteren van een project open p o is de onderwijsvorm waar in principe wat is projectonderwijs de leerlingen het voor het zeggen hebben de mentor mag kan alleen als begeleider optreden projectonderwijs is een onderwijskundige een in het ideale geval zijn onderwerp doel van het heid waarbij doel middelen uitvoering en evalu project en de presentatie het produkt van een atie door de deelnemers gemeenschappelijk voortdurende wisselwerking tussen leerlingen on wordt bepaald derling en de mentor de ervaringen die de leer zo luidt de definitie die we binnen de school lingen doormaken zijn vaak belangrijker dan het hanteren we onderscheiden daarbij twee vor tot stand komen van een al of niet goed eindpro men open en gesloten projectonderwijs project dukt open p o legt de nadruk op het ervarings onderwijs wordt in het vervolg als p o aange proces dat de leerling doormaakt wat de leerling duid van andere kinderen leert hoede leerlingen be gesloten p o geeft de leerlingen een tamelijk paalde hindernissen tegemoet treden wist de sterk voorgestructureerde hoeveelheid materiaal leerling zelf een oplossing ervoor of had hij hul p 26 nodig en waarom gesloten p o legt de nadruk voor elkaars eigenaardigheden te krijgen zodat op het produkt in het algemeen een aan te leren de leerlingen elkaar werkelijk verdragen vaardigheid die later toegepast kan worden in open p o moedertaalonderwijs en projectonderwijs projectonderwijs heeft bij ons op school geen enkele binding met een bepaald vak het is prin wat is de plaats van het moedertaalonderwijs bin cipieel vakoverschrijdend hieronder volgen enke nen p o heel eenvoudig er is geen plaats voor le redenen waarom p o wordt gegeven in de niet ingeruimd omdat p o principieel vakoverstijgend vakgebonden opzet is en de leerlingen voor een groot deel bepalen allereerst is er het besef dat de school geen ei wat voor inhoud er aan p o gegeven wordt de land is dat los staat van het maatschappelijk ge rol die de moedertaal speelt binnen p o is een beuren de school en zeker ook de leerlingen sterk overheersende als leerlingen in de eerste worden beinvloed door de maatschappij zij het klas starten met p o wordt er van ze verwacht dat de maatschappelijke invloed op de school als dat ze bepaalde vaardigheden bezitten vaardighe instituut veel gerichter is dan de vaak diffuse den die tot het domein van het moedertaalonder maatschappelijke invloed op de leerlingen de wijs gerekend mogen worden laatste vorm van beinvloeding wordt door de de leerlingen moeten over een behoorlijke school in het algemeen als bijzonder hinderlijk er taalvaardigheid beschikke n varen een uitzending van dallas blijkt beter te leerlingen moeten een tekst kunnen samenvat beklijven dan een les literatuur de invloed van de te n massamedia is overweldigend en levert de leerlin leerlingen moeten in staat zijn gegevens te or gen voldoende stof tot nadenken er blijft soms denen en te schematiseren niet zoveel ruimte om over schoolse zaken na te de middenschool neemt alle lagere schoolverla denken p o geeft de leerlingen de kans verder ters op uitgezonderd de leerlingen voor het indi te gaan met de voor hun belangrijke dagelijkse vldueel beroepsonderwijs het is een ervaringsfeit ervaringen dat het grootste gedeelte van de eersteklassers on de overdracht van kennis is een hoofddoel van de voldoende beschikt over de vooronderstelde vaar school we hebben langzamerhand heel wat twij digheden dat heeft tot gevolg dat deze groep fels over de waarde van de traditionele kennisin leerlingen moeizaam uit de voeten kan met p o houden die we de leerlingen aanbieden en dwin het aantal boeken dat beschikbaar is de infor gen te leren de school houdt weinig rekening matiemogelijkheden die er zijn beide zijn in het met het buitenschoolse leren vragen die vanuit algemeen niet eenvoudig genoeg om probleem de belevingswereld van de leerlingen stammen loos door de leerlingen gebruikt te worden worden op school zelden of nooit serieus geno in het moedertaalonderwijs leggen we nadruk op men het leerplan voorziet er niet in p o stelt de het lezen van jeugdboeken en we proberen dit leerlingen in staat antwoorden op deze vragen te ook te stimuleren niet elke leerling is in staat de vinden antwoorden die gevonden worden door leeshouding aan te nemen die wij graag zouden middel van interviews door bedrijven te bezoe zien een leeshouding waarbij het plezier in het ken door informatie aan te vragen en te bestude lezen voorop staat en waarbij door individuele ren door gebruik te maken van de mediatheek begeleiding ook progressie verbreding in niveau door materialen te onderzoeken en belangstelling plaatsvindt behalve met jeugd door de traditionele scheiding in vakken lijkt het boeken komen de leerlingen in aanraking met za alsof de kennis van de wereld ook uiteenvalt in kelijke teksten tijdens de uren moedertaal daar verschillende sectoren door p o ervaren de leer wordt vooral aandacht besteed aan het onder 1 ingen dat er veel meer samenhang tussen af zon scheiden van hoofd en bijzaken aan het verschil derlijke vakken bestaat dan zij voor mogelijk tussen feit en mening het probleem van de houden schriftelijke informatie is in feite de verwerking een laatste overweging is de veronderstelling dat wat doet de leerling ermee schrijft hij het over de sfeer in de mentorgroep door p o positief be of brengt hij de informatie over met zijn eigen invloed wordt argumenten daarvoor zijn dat er woorden begrijpt hij de informatie kan hij an veel aandacht geschonken wordt aan allerlei vor dere leerlingen informeren men van samenwerken dat er ruimte is begrip bij open p o heb je weinig houvast wat betreft 27 de mogelijkheden voor eenvoudige informatie het zal duidelijk zijn dat er tijdens het kringge bij gesloten p o kun je maatregelen treffen dat sprek regels gehanteerd moeten worden deze re er informatie op het adequate niveau aanwezig is gels worden regelmatig geoefend omdat ze an dit beperkt dan wel de themakeuze het is name ders te snel vergeten worden een voor de hand lijk niet de bedoeling dat een project voorzien is liggende regel is dat men een ander laat uitpra van kanten klare informatie het zelf zoeken van ten dat men om het woord vraagt een andere informatie is altijd een belangrijk onderdeel van regel is dat er gereageerd moet worden op het ge p o sprokene dus een leerling mag niet met opmer om de rol van de taal in ieder geval van de ge kingen komen die niets met het onderwerp te schreven taal minder overheersend te maken pro maken hebben de moeilijkste regel is dat er uit beer je als mentor leerlingen projecten te laten sluitend gereageerd mag worden op wat iemand doen die zonder geschreven informatie mogelijk zegt en niet op de persoon zelf leerlingen en zijn niet alleen zij hebben nogal de gewoonte om ie voor ondersteuning van p o zou het wenselijk mands woorden aan te vallen niet omdat wat er zijn dat het aantal uren moedertaal vergroot gezegd werd verkeerd was maar omdat het door wordt ik denk dat elke vakgroep dezelfde over een bepaalde persoon uitgesproken werd deze tuiging heeft ten aanzien van het eigen vak persoon wordt aangevallen niet zijn uitspraak op voorhand worden op deze manier tal van be projectonderwijs in d e pr a kt i j k zwaren geuit in de loop van drie jaar is er een bijzonder gunstige ontwikkeling ten aanzien van elk project wordt in de kring gestart daar komen dit onderdeel van het kringgesprek geweest het de onderwerpen naar voren vervolgens komt de spreekt vanzelf dat ook de mentor zich aan de keuze van een onderwerp door de leerlingen aan regels heeft te houden hij zal er bovendien naar de beurt waarna de uitwerking kan beginnen streven dat een leerling de leiding van het kring is het project af dan vindt de presentatie plaats gesprek van hem overneemt het kringgesprek het verkrijgen van de onderwerpe n onverschillig of er sprake is van een gesloten of tijdens de kring wordt door de mentor de vraag een open project elke projectronde begint met gesteld wie er ideeen heeft voor nieuwe projec een uitvoerig kringgesprek het kringgesprek aan ten tot nu toe is er geen moment geweest dat er het begin van een nieuwe projectronde een pe door de leerlingen geen onderwerpen bedacht riode waarin nieuwe projecten gestart worden zijn de leerlingen die een onderwerp noemen kunnen we beschouwen als een vorm van brain hebben de verplichting erbij te vertellen wat zij storm i ng hierover al weten en wat zij over dit onderwerp is er sprake van een gesloten project dan staat er meer willen weten dit gebeurt pas als alle onder uiteraard een thema centraal het gesprek dient werpen op het bord genoteerd zijn vervolgens dan vooral de leerlingen te motiveren voor dit wordt aan de groep gevraagd te reageren dat kan thema een deel van de leerlingen is beslist niet door nieuwe gegevens over het onderwerp aan te of nauwelijks geinteresseerd in het aangeboden dragen maar ook door vragen te stellen zodat onderwerp van deze leerlingen wordt dan wel degene die met het onderwerp kwam min of een behoorlijke mate van aanpassing gevraagd meer gedwongen wordt met verdere informatie te meestal wordt die ook wel verkregen de taak komen kan hij dat niet dan mag elke leerling van de mentor is tijdens dit kringgesprek zoveel die daartoe wel in staat is zijn rol overnemen de mogelijk facetten van het thema aan bod te laten bedoeling van deze brainstorming is duidelijkheid komen de kunst is de leerlingen zover te krijgen te verkrijgen over de mogelijkheden en de onge dat zij zelf tot een verbreding en verdieping van lijkheden van elk onderwerp voor een te begin het onderwerp komen van de zijde van de men nen project tor is enig sturen duidelijk bespeurbaar belangrijke vragen zijn in hoeverre het mogelijk is gaat het om open projecten dan verloopt het informatie over het onderwerp te krijgen zijn dit kringgesprek in de regel anders het begint met alleen geschreven informatiebronnen zijn er de vraag wie er ideeen hebben voor nieuwe pro mensen in de nabije omgeving die geinterviewd jecten kunnen worden zijn er mogelijkheden tot excur 28 sies stantie gekozen boven de onbekende leren de vaak dient een bepaald onderwerp als een soort leerlingen elkaar beter kennen dan verdwijnt de aangever het onderwerp is zo veelomvattend dat bovengenoemde voorkeur langzamerhand bepaalde onderdelen ervan geschikt zijn als pro een van de doelen van p o is leren samenwer jectonderwerp te uitgebreide onderwerpen heb ken nu is samenwerken met leerlingen die je ben het gevaar dat de leerlingen daardoor verdrin zelf kiest in het algemeen wat eenvoudiger om ken in de hoeveelheid informatie ze weten vaak dat je dan altijd de illusie hebt dat de anderen niet waar ze moeten beginnen en wat ze exact het ook leuk vinden samenwerken met leerlin moeten onderzoeken is het onderwerp daaren gen die jij niet hebt uitgekozen wordt aanmerke tegen beperkt van omvang dan biedt dat de leer lijk moeilijker denken de meeste leerlingen dat lingen een veel grotere kans op succes het is als dit een vooroordeel is willen de meeste leerlin met een kind dat niet wil eten zet hem een bord gen niet accepteren om hier wat aan te doen vol voor z n neus dan wordt de tegenzin alleen houdt de mentor bij wie met wie samenwerkt bij maar groter terwijl een kleine portie zonder het uiteindelijk samenstellen van de groepjes meer verorberd wordt zeker in het eerste jaar wordt hiermee rekening gehouden als mentor moeten de onderwerpen en dus de projecten een grijp je op een gegeven moment in en bemoei je beperkte omvang hebben je met de groepssamenstelling met als argument terwijl de onderwerpen door groep en mentor dat je buiten school ook moet samenwerken met besproken worden schrijft de leerling of de men personen die je niet zelf uitkiest en leer je door tor de bijzonderheden zoals die uit de groeps deze wijze van samenwerken ook jezelf beter discussie naar voren komen van elk onderwerp kennen hoe reageer je op een ander z n gedrag op het bord op zijn ideeen en waarom reageer je juist zo en niet anders het kiezen van een onderwerp theorie en praktijk komen hier in conflict de staan er voldoende onderwerpen op het bord en leerlingen zijn vrij in het kiezen van hun leerweg komen er uit de groep geen nieuwe voorstellen en ze worden gedwongen met bepaalde leerlingen dan breekt het moment aan van het onderwerp samen te werken kiezen door de leerlingen er staan nu minimaal zes en maximaal tien onderwerpen op het bord het uitwerken van het onderwerp de ideale situatie is dat de leerlingen het onder zijn de groepjes samengesteld dan breekt het werp kiezen dat hen interesseert helaas is deze moment aan dat de leerlingen met elkaar het doel situatie nog lang niet bereikt zelfs na tweeeneen van hun project moeten formuleren dit is een half jaar p o is het nog hoofdzakelijk zo dat de bijzonder spannende fase want kunnen ze geen leerlingen onderwerpen kiezen afhankelijk van doel onder woorden brengen dan valt er geen de keuze van klasgenoten welke oorzaken zijn project te maken het grote probleem bij het for aan te wijzen voor dit verschijnsel muleren van het projectdoel is dat de leerlingen de motieven verschillen per leerjaar in de eerste de grenzen van het onderwerp niet kunnen over klas kiest een leerling zelden of nooit een leerling zien de bespreking in de kring is te globaal ge van de andere sekse zoiets doe je gewoonweg weest dit kan je ondervangen door een informa niet in het tweede jaar blijkt de scheiding tussen tieve fase in te lassen de leerlingen orienteren de seksen veel minder strak en in het derde jaar is zich eerst over het onderwerp in de mediatheek het onderscheid niet meer relevant of bibliotheek en daarna gaan ze pas het project in het eerste jaar maken de leerlingen er niet zo n doel formuleren probleem van met wie ze samenwerken er zijn ze kunnen zich dan ook een idee gevormd heb zeker in het begin nog weinig uitgesproken ben over de hoeveelheid beschikbaar materiaal vriendschapsbanden aangeknoopt wel is een ten nu worden er door de mentoren twee wegen be dens aanwezig dat leerlingen uit de zogenaamde wandeld de eerste weg laat de leerlingen eerst laagste milieus naar elkaar toe trekken het riekt het projectdoel omschrijven en daarna ze op pad sterk naar discriminatie maar helaas is dit wat ge gaan om informatie te verzamelen de andere beurt het sociale gedrag bepaalt in eerste instan weg die ik prefereer laat de leerlingen eerst zo tie hoe de groepsindeling gaat worden de ge veel mogelijk informatie verzamelen in die zin dragscode die herkenbaar is wordt in eerste in dat ze een lijst maken van boeken artikelen per 29 sonen die behulpzaam kunnen zijn bij de uitwer beschreven werkzaamheden tot de beschikking king van het project na een eerste verkenning van de leerlingen staat een redelijk voorziene me welke informatie gemakkelijk bereikbaar is kun diatheek waar het schriftelijk informatiemate nen de leerlingen met aanzienlijk minder moeite riaal veel belangrijker is dan de enkele diaserie en hun onderwerp afbakenen zodat ook het formu videoband die er ook te vinden zijn de telefoon leren van het projectdoel wat eenvoudiger zal is een niet te onderschatten hulpmiddel afspra worden bovendien is het een immens moeilijk ken en verzoeken om informatie worden in het karwei om het doel van het project op voorhand algemeen via de telefoon geregeld dat houdt te formuleren uiteraard in dat de leerlingen in staat zijn een te de leerlingen krijgen een hulpmiddel om de in lefoongesprek te voeren met onbekende perso formatie te ordenen het zogenaamde werkplan nen in de mediatheek is ruimte om naslagwerken aan de hand hiervan kunnen de groepsleden een te raadplegen die mogen namelijk niet mee naar aantal vragen beantwoorden ten aanzien van de het lokaal aan het begin van de uitwerkfase is beschikbare informatie binnen en buiten de dan het volgende beeld te verwachten school met wie het project gedaan wordt hoe de een aantal leerlingen verlaat ongevraagd het lo taakverdeling is wat ze precies te weten willen kaal en begeeft zich naar de mediatheek om een komen eveneens moet de groep besluiten hoe naslagwerk er op na te slaan of om boeken te le het project aan de klas gepresenteerd wordt nen en die in de klas te gebruiken het behoeft geen betoog dat deze periode de tijd andere leerlingen zijn begonnen met het schrij tussen de keuze van het projectonderwerp en het ven van brieven aan allerlei instanties met het ver werkelijke uitwerken veel geduld inlevingsver zoek informatie te sturen voordat de brieven mogen en verdraagzaamheid van leerlingen en weggaan worden ze eerst wel aan de mentor ge mentor vraagt om er een aspect uit te lichten toond en zonodig verbeterd en overgemaakt het verdelen van het werk wordt als een onsym er vertrekken leerlingen naar de lokalen van de pathieke bemoeienis van de mentor gezien het vakgroep expressie om te onderzoeken of er mo liefst doen de leerlingen alles dubbel in plaats gelijkheden zijn om maquettes of schaalmodellen dat elk een specifiek onderdeel voor zijn rekening te maken heeft een groep een onderwerp dat op neemt enigerlei wijze verband houdt met koken dan zal als het werkplan zoveel mogelijk is ingevuld een afvaardiging van de groep naar de docenten krijgt de mentor het te zien en bepraat hij met de van het huishoudelijk practicum gaan om daar groep hun voorstellen in dialoog wordt dan ge bepaalde zaken te regelen ook gaan er leerlingen probeerd het hoe en waarom van de onderdelen de school uit ze kunnen naar de openbare bi aan elkaar duidelijk te maken en wat voor haken bliotheek gaan ze kunnen mensen buiten de en ogen er aan vast kunnen zitten school interviewen ze kunnen een enquete hou het komt natuurlijk voor dat de adviezen van de den bezoeken aan bedrijven en overheidsinstel mentor in de wind geslagen worden die maakt lingen komen ook regelmatig voor lelystad bezit daar een aantekening van om als het nodig mocht nogal wat van dergelijke instanties zijn de groep eraan te herinneren dat bepaalde ge bij het verlaten van de school moeten de leerlin beurtenissen te voorzien waren juist zulke erva gen dit melden en de mentor ook vertellen waar ringen kunnen voor de leerlingen verhelderend heen ze gaan en met welk doel dat laatste kan werken in de door henzelf gekozen leerweg aan een reden zijn waarom het voorgenomen uitstap de andere kant bestaat de mogelijkheid dat de je niet doorgaat leerlingen zo inventief zijn dat het voorziene pro de klas is nu bijna verlaten en de mentor heeft bleem omzeild wordt of niet als een probleem nu de gelegenheid en de plicht de leerlingen te wordt ervaren daar kan dan de mentor weer het volgen waar ze werkzaam zijn binnen de school nodige van leren jammergenoeg is er geen voorziening dat je als afhankelijk van het onderwerp dat gekozen is en mentor met een groep meegaat die bijvoorbeeld de groepssamenstelling varieert de tijd die een op straat mensen enqueteert het volgen van leer groep nodig heeft om het werkplan zo in te vul lingen buiten de klassesituatie kan aardige indica len dat de groep zonder al te veel problemen aan ties opleveren hoede leerlingen in werkelijkheid het werk kan gaan zijn nu moet ik wel zeggen dat de leerlingen zich vervolgens de uitwerking van de in het werkplan in het algemeen niet anders voordoen dan ze zijn 30 het maakt in wezen weinig verschil uit of de leer bleek dus erg geheim verzuch tt en ze ling in de klas is of niet wel maakt het verschil of de mentor aanwezig is of niet behalve de het is in de loop van het derde jaar voor een aan kwestie van het toezicht speelt het stimuleren tal leerlingen steeds moeilijker geworden om on een belangrijker rol als naslagwerken geraad derwerpen te vinden en te kiezen die ze leuk vin pleegd worden is het voor de meeste leerlingen den het is hoofdzakelijk een kwestie van interes fijn als je ze een beetje op weg kunt helpen ook se die hieraan debet is versterking vindt wellicht kun je op deze manier de mensen die in de me plaats doordat de meeste leerlingen niet geneigd diatheek werken ontlasten in het algemeen zijn zijn om een eerder gekozen onderwerp in een la er altijd drie klassen die tegelijkertijd p o heb ter stadium te verdiepen hoewel ze daar wel de ben terwijl leerlingen uit de bovenbouwklassen bagage voor hebben verzameld een mogelijke hier ook kunnen werken aan werkstukken oorzaak is dat de onderwerpen niet echt uit ge aan het einde van het blok komen alle leerlingen interesseerdheid zijn gekozen een andere reden in de klas terug en moeten ze in hun eigen groep kan een veranderde belangstelling zijn bespreken waarmee ze bezig zijn geweest op de de wijze waarop het project uitgewerkt wordt ze manier voorkom je dat ze naast elkaar blijven kan heel verschillend zijn elke groep is vrij om werken het project is een groepsactiviteit en de die verwerking te kiezen die de leerlingen het kans bestaat dat als het project af is de ene leer meest aantrekt sommige onderwerpen geven zelf ling niet weet wat de ander gedaan heeft het sterk de richting aan op welke manier ze uitge project moet een synthese zijn van het werk van werkt moeten worden hoe werkt een verbran alle groepsleden zijn tijdens het werken in een dingsmotor hoe maak je een speelfilm het dage bepaalde les zaken gesignaleerd die voor de hele lijkse menu klas van belang zijn dan worden die aan het eind het schriftelijk uitwerken overheerst aanvanke van het p o blok in de kring besproken dat kan lijk hadden de leerlingen het idee als ze maar een varieren van huishoudelijke zaken bijvoorbeeld dik pak papier konden overleggen hun project dat bepaalde gedragingen niet toegestaan zijn goed zou zijn dit standpunt is na twee jaar defi maar het kan ook zijn dat een bepaalde aanpak nitief verlaten voor een onderwerp als discrimi voor een probleem besproken wordt op deze natie werd veel materiaal uit de krant gehaald en manier kunnen de leerlingen erg veel van elkaar bijeengebracht op een muurkrant de presentatie leren hoe het wel en hoe het niet moet vragen die straks aan bod komt gebeurde door middel aan elkaar om informatie hoort ook in deze kring van een toneelstukje sommige projecten bestaan thuis als de kring niet te lang duurt versterkt alleen uit een procesbeschrijving zoals het spio het kringgesprek het groepsgevoel nage project de opgedane ervaringen zijn in ie ernstige stagnatie in de uitwerking van een pro der geval belangrijk voor de leerlingen ject kan zich voordoen als de gevraagde informa tie uitblijft daar leren de leerlingen van een het presenteren van het projec t voorbeeld twee jongens waren een project over h et project is eerst af als het gepresenteerd en be spionage begonnen ze kregen van mij de waar oordeeld is schuwing dat er behalve in spionageromans wei d e presentatie gebeurt ten overstaan van de nig informatie beschikbaar zou zijn een enkel comp lete mentorgroe p h et hangt van de wij ze kranteberichtje uitgezonderd beide jongens be van presenteren af hoe de groep is gerangschikt hoorden niet tot het leesgrage gedeelte ze schre in de kring of in een u vorm of in rijen achter el ven om informatie naar de bvd en het ministerie kaar t ot nu toe zijn op d e volgende manieren van defensie ze kregen wel antwoord maar geen p rojecten gepresenteerd informatie die was er niet ook de politie liet muurkrant project niets los over dit onderwerp dat ontmoedigde de dd r nederland voetbalwedstrijd jongens nogal wat bleef er nu nog over van hun toneelstuk project spannende onderwerp ze zijn nog wel naar een reizen film van james bond geweest en ze vonden ook rollenspel project een enkel krantebericht ze hadden de indruk dat discriminati e de film van james bond niet geheel overeen maquette project kwam met de werkelijkheid echte spionage de bouw van huizen 31 verslag project niet alleen de dingen die verkeerd waren worden fysioth erapi e gesignaleerd maar vooral datgene wat goed was dia s project de beoordeling is niet eenzijdig dat wil zeggen bedreigde waddenze e de beoordeelde partij heeft ook een stem in het fototentoonstelling project kapittel de groep die het project presenteerde verkeersveiligheid mag en moet vertellen waarom er zo en niet an filmvertoning project ders gehandeld is het beoordelen is niet alleen hoe maak je een speelfilm een zaak van de toehoorders maar ook het oor sheets overheadprojector project deel van de betrokken groep wordt gevraagd zij ruimtevaart moet zichzelf beoordelen op deze manier ko van elke presentatievorm is maar een project men we tot een eindoordeel voorbeeld gegeven het voe rt te ver om al deze vormen te bespreken alleen de dia s waren geen tot slot eigen werk ze waren ter beschikking gesteld door de vereniging tot behoud van de waddenzee al een jaar nadat de eerste lichting middenschool le overige vormen van presenteren werden geheel leerlingen was uitgezwermd over de vierde klas door de leerlingen verzorgd een paar groepen in de bovenbouw heb ik een enquete gehouden hebben een film gemaakt met behulp van de do onder 11 lbo 24 mavo 16 havo en 19 athe ce nt die film als onderdeel van expressie geeft neumleerlingen zo hoopte ik een enigszins be andere groepen hebben een fototoestel gekregen trouwbaar beeld te krijgen hoe leerlingen project sommige een polaroid instant camera andere een onderwijs ervaren de laatste vraag informeerde kleinbeeldcamera waarna de laatste groep zelf de in hoeverre de leerlingen de aan projectonderwijs film ontwikkelde en afdrukte de school beschikt bestede tijd als zinvol hebben ervaren er was een over een doka keuze uit drie antwoorden goed kon beter en alle groepsleden zijn verantwoordelijk voor de slecht met klem werd vervolgens gevraagd het presentatie soms spelen zich enige verwarde ta antwoord te motiveren ferelen af als de zaken niet zo goed voorbereid 20 procent van de leerlingen vond de tijd goed zijn bij het voorlezen van een ve rs lag blijkt soms besteed 51 4 procent vond dat het beter kon en een handschrift onleesbaar te zijn 28 6 procent vond hem slecht besteed als de mentorgroep door de presentatie geinfor dat oordeel van de lbo leerlingen is overwegend meerd is over het project volgt het stellen van negatief slechts een leerling is uitgesproken posi vragen naar aanleiding van het gebodene aanvan tief ze hebben veel kritiek op de mentor ver kelijk werden ook hier persoonlijke vragen ge klaarbaar omdat van deze leerlingen vaak de steld die weinig met het onderwerp te maken grootste aanpassing aan de binnen de school gel hadden door middel van spitsvondigheden pro dende normen gevraagd wordt de taalvaardig beerden de leerlingen elkaar de loef af te steken heid ligt binnen deze groep leerlingen in het alge het ging er niet om beter geinformeerd te raken meen lager dan binnen de andere categorieen de vragenstellers stelden bij voorkeur vragen waar meer problemen bij de informatieverwerking en zij zelf het antwoord op wisten en de presente minder interesses beinvloeden deze negatieve uit rende pa rt ij niet die moest alleen maar met de slag mond vol tanden zittent na twee jaar p o is de de mavo leerlingen vinden in het algemeen de les kritiek en vragenstellerij zakelijker geworden er sen te lang eveneens de totale tijd die aan p o is wordt nu om verduidelijking gevraagd en er ont besteed veel leerlingen hebben het gevoel dat ze staat vaak een discussie omdat verschil van me toch weinig hebben uitgevoerd het kringgesprek ning over de waarde van bepaalde gegevens uit de het presenteren van de projecten is als vervelend weg geruimd moet worden ervaren er treedt een vervelingseffect op behal de leerlingen worden er voo rt durend op gewezen ve als ze aan een project werken waar ze echt ple dat feiten en meningen ve rschillende grootheden zier in hebben het met elkaar samenwerken zijn over feiten valt niet te discussieren wel over wordt positief gewaardeerd hun toepassing het oordeel van de havo leerlingen wijkt niet zo na het vragenstellen en de discussie volgt de be erg af van dat van de mavo groep wel spreekt er oordeling door de mentorgroep en de mentor een voorkeur uit voor eigen projecten boven kan t 32 en klare projecten aan die projecten hebben ze die daar behoefte aan hebben de leerlingen die een hekel ook hier is sprake van verzadiging het meer gebaat zijn met het verbeteren en aanleren aantal onderwerpen is voor deze leerlingen niet van bepaalde vaardigheden kunnen een beroep voldoende en ze zijn kennelijk niet in staat om doen op korte trainingsprogramma s dan kan in nieuwe onderwerpen te vinden dividueel maar ook groepsgewijze gebeuren het vergroten van de zelfstandigheid wordt be werken op deze wijze is weliswaar niet geheel in langrijk gevonden een leerling heeft profijt van overeenstemming met de oorspronkelijke opzet p o in de vierde klas in verband met het maken daar tegenover staat mijns inziens een grotere van werkstukken zinvolheid temeer daar de vaardigheden die ge de atheneum leerlingen betrekken een nieuw ele traind worden ook binnen andere vakken bruik ment in hun beoordeling een aantal leerlingen baar zijn vindt dat een gedeelte tijd van p o moet afge uit de enquete onder de leerlingen kwam ook staan worden ten gunste van bijvoorbeeld wis duidelijk naar voren dat meer dan de helft van de kunde en de moderne talen leerlingen niet in staat is zijn of haar project te het zelfstandig werken is voor een vrij groot aan structureren dat heeft nogal wat consequenties tal leerlingen belangrijk ook ervaringen als het leerlingen die bang zijn fouten te maken hebben bezoeken van allerlei instellingen wat in een nor veel hulp nodig voor hen moet een project ge male schoolsituatie onmogelijk is worden als structureerd worden door de mentor het is dui zeer positief ervaren delijk dat een mentor niet van alle vakinhouden bij deze leerlingen treden ook vervelingsverschijn voldoende op de hoogte zal zijn dus collega s selen op ze hebben huns inziens alles al onder moeten hulp bieden de blauwdrukken voor de zoch t projecten kunnen bewaard worden en door ande een leerling merkt op dat er meer controle op re leerlingen later gebruikt prestaties nodig is dat je zelf gaat bepalen wat je projectonderwijs is vaak een kwestie van vallen gaat onderzoeken is belangrijk veel leerlingen en opstaan het laten zien waarom een leerling constateren dat er toch weinig hard gewerkt is op een gegeven moment valt geeft hem de kans een volgende keer op de been te blijven op eigen je kunt niet voorbijgaan aan deze gegevens niet kracht en daar gaat een geweldig leereffect van alleen de leerlingen vinden dat de tijd in het alge uit vandaar dat we blijven geloven dat deze meen beter besteed kan worden ook de mento vorm van projectonderwijs mits voorzien van ren zijn daarvan overtuigd om zowel leerling als goede begeleiding voor leerlingen een grote stap mentor te helpen is er een aanzienlijke voorraad op weg is naar een zelfstandiger en kritischer kant en klare projecten voorradig voor degenen functioneren 33