Moedertaal tussen theorie en praktijk. Over het werken aan een schoolwerkplan Nederlands in het MDGO.

mariet van goc h kijk op verhalen zo luidt de titel van de syl labus die door gezamenlijke inspanning van de sectieleden nederlands aan het begin van de jaren tachtig tot stand komt de lessenserie is moedertaal tussen theorie jarenlang met de nodige bijstellingen een vast onderdeel voor de literatuurlessen op de en praktijk school voor mbo waar ik werk met de door voering van eerst de herstructurering medio over het werken aan een tachtig en vervolgens in negentig de sector vorming en vernieuwing in het mbo vermin schoolwerkplan nederlands dert het aantal lessen nederlands met meer dan de helft ten gunste van zogenaamde in het ivtng o beroepsgerichte vakken ondank s de uitbrei ding tot een derde leerjaar als gevolg van sta ge uitbreiding loopt het aantal lessen verder terug het literatuuronderdeel kijk op verha len wijkt evenals creatief schrijven en de in dit artikel laat mariet van goch de lezer een spe ll ingcursus trimmen met taal de korte kijkje nemen in haar lespraktijk nederlands aan het cursus het maken van werkstukken komt op spectrum college breda ze beschrijft hoe ze pro een gegeven moment niet meer aan de orde beert vakinhoudelijke in termen van verwant aan de onderdelen verdwijnen in de grootschalig de academische discipline en beroepsgerichte in heid en de autonomie van docenten die eigen houdselementen te verweven tevens wil ze een bij eisen stell en drage leveren aan de vernieuwing van het vak in het mbo door te werken zonder leerboek met eigen veranderingen lesmateriaal systematisch en volgens een zekere leer lijn met veel ze fwerkzaamheid en beoordeling door gedurende de veertien jaar dat ik op een leerlingen en met goede voorbeelden school voor mbo werkzaam ben is er nog geen jaar voorbij gegaan of ik heb ergens in het leerplan wel een paar wijzingen aange moedertaalonderwijs in beweging 1993 56 moer 196 bracht veranderingen breng ik aan omdat voor een goed verstaander het vak neder weer een jaar ervaring heeft geleerd dat lands is een examenvak het behoort met de leerlingen leerstof saai of moeilijk of juist be vakken engels maatschappijleer omgangskun langrijk vinden en voorbeelden geactualiseerd de verkoopkunde en drama tot het examen moeten worden verhalen uit de stages leren onderdeel algemene persoons en beroepsvor dat bepaalde onderdelen meer accent verdie ming dat in het kader van schoolbeoordelin nen of collega s en leerlingen zelf klagen over gen wordt afgenomen om te slagen moeten het niet goed kunnen lezen van zakelijke tek leerlingen een voldoende halen voor alle exa sten de organisatie van de school of opleiding menonderdelen waaronder het zojuist ge verandert het aantal uren nederlands vermin noemde voor leerlingen die het vestigings dert weer of ik wil andere onderdelen waaro programma volgen geldt een aanvullende eis ver ik gehoord of gelezen heb uitproberen voor slagen zij moeten voor nederlands een 6 o scoren toch w il ik mijn verhaal over het werken aan een schoolwerplan niet brengen als een sinds een paar jaar kent de opleiding een geschiedenis van schrappen maar als een leren periodenstructuur elk leerjaar bestaat uit vier omgaan met en een interpretatie van eindter perioden van tien weken de tien weken zijn men een aantal andere nieuwe onderwerpen in beginsel als volgt verdeeld acht weke n les en activiteiten komen in de loop van jaren in de negende week is een toetsweek en in de het schoolwerkplan tiende week vinden projecten plaats de eer stejaars leerli ngen krijgen vrij strikt volgens i eindtermen voor het vak nederlands deze periodisering hun onderwijs de tweede jaars leerlingen zijn twintig weken op school de eindtermen voor het vak nederlands vol de andere helft van het jaar lopen ze stage de gens het handboek examens z j waarop ik derdejaars volgen twintig weken les ze heb mijn huidige lesaanbod baseer luiden als volgt ben een tienweekse stage of afstudeerop dracht en zijn vanaf begin april bezig met de de kandidaat laatste centrale examens en schoolbeoor kan spreek en lui stervaardigheid toepassen in delingen de nederlandse taal bij het verstrekken ver we rven en interpreteren van informatie op het taalbeschouwin g gebied van mode en kleding het onder de aan dacht brengen en verhand e len van produkten in het eerste leerjaar krijgen de leerlingen een en bij het verdedigen van standpunte n lesuur nederlands taalbeschouwing staat cen kan schrijf en leesvaardigheid toepassen in de traal in het eerste blok van tien weken in de nederlandse taal bij het maken lezen en door een enkele jaren geleden nog bestaande interpreteren van verslagen rapporten en moedertaalsectie van een aantal dco oplei samenvattingen over het modegebeuren en as dingen samengestelde syllabus komen de vol pecten daa rvan gende elementen aan bod doel van het kan schrijf en leesvaardigheid toepassen bij moedertaalonderwijs de begrippen taalbe het voeren van handelscorrespondentie eind schouwing en taalbeheersing taalvaardig term uitsluitend voor leerl i ngen die de studie heden communicatie functies van taal richting commercie volgen ntvc geschiedenis van taal en kindertaalontwikke ling bij vrijwel elk onderwerp staan opdrach welke interpretatie ik aan de eindtermen geef ten zo spreken we bij de paragraaf over taal blijkt uit de hieronder volgende beschrijving beschouwing over de plaats van een tiental bij van onderwerpen en activiteiten die ik aan woorden die zekerheid en onzekerheid uit bied aan leer li ngen van de driejarige vco op drukken op een schaal die loopt van zeker leiding mode en kleding de leerlingen zijn naar onzeker een paar oefeningen bij func afkomstig uit vbo mavo e n havo ze varie ties van taal vragen om een beschrijving van ren in leeftijd van 1 6 tot 24 jaar voorwerpen gevoelens en situaties waarin taal een verschillend effect heeft naar aanleidin g 1993 56 moer 197 van de presentatie van een communicatiemo de lessens erie begint met een algemene inlei del oefenen we een dialoog tussen een so ll ici ding over soorten brieve n doelen publiek ui tant en de koffiejuffrouw van een bedrijf en terlijke vormkenmerken inhoud vorm struc ve rvolgens een dialoog tussen de so ll icitant en tuur compositie en taalgebruik bij elke soort de directeur van hetzelfde bedrijf pictogram brief hanteer ik ve rvolgens diezelfde benade men komen aan bod bij de geschiedenis van ringswijze formulering van het doel formule taal en de geschiedenis van het nederlands de ring van het publiek inhoud vorm uiterlijke paragraaf over kindertaalontwikkeling besluit vormkenmerken en taalgebruik bij de bespre m et de opdracht een schema van de taalont king van de compositie ga ik uit van de trits wikkeling van een kind te maken in de perio inleiding kern slot met die indeli ng hebben de van o jaar tot 5 jaar de kennismaking met de leerlingen in het vorige blok kennis ge taalonderwijs in deze vorm dient als grondslag maakt bij het schrijven en lezen van teksten voor de overige onderdelen van het leerplan zu ll en zij hier steeds aan herinnerd worden de meeste leerlingen zeggen de inhouden al s het schrijven van de brieven oefenen we op nieuw te ervaren diverse manieren de leerli ngen maken alleen of in tweetallen een brief of we stellen klassi leze n kaal op bord een tekst op soms leg ik hen slechte voorbeelden t e r correctie voor waarin in het tweede blok staat leesvaardigheid op het ze fouten op het vlak van inhoud vorm en programma met het accent op studerend lezen taalgebruik ontdekken en verbeteringsvoor eerst komt de opbouw van een zakelijke tekst stell en formuler e n en ze krijgen eigen en el aan de orde en is er even tijd voor schrijf kaars brieven ter verbetering en beoordeling vaardigheid bij het toepassen van eenvoudige voorgeschoteld het blok b esluit met een toets tekststructuren volgens de we lbekende trits in correspondentie bij de beoordeling let ik op leiding kern slot vervolgens besteed ik aan aan de opdracht voldaan inhoudelijke samen dacht aan alinea s voordat ik bij de vraag be hang taalgebruik compositie en uiterlijke ver land hoe we een zakelijke tek s t kunnen lezen zorging de leerlingen maken k e nni s met orienterend lezen globaal lezen en intensief of studerend interviewen lezen aan de hand van le erboekteksten be s preken we manieren van lezen en le esdoelen in het laatste blok ko mt dit jaar spreek en in dit blok leg ik relatie s met andere vakken luiste rvaardigheid in c ombinatie met schrijf de be s tudering van de inhoudsopgave van het vaardigheid aan de orde volgens het voorgeno leerboek marketing of recht levert meer be men schoolwerkplan leerlingen krijgen de grip op het blok eindigt met het maken van opdracht een persoon uit het toekomstige een structuurschema van e en zakelijke tekst werkveld te interviewen of iemand die d eskundig is op een gebied van de nederland tot nu to e kan ik stellen dat ik onderwerpen se taal en letterkunde en verslag te do e n van en activiteiten min of meer verwant aan de het gesprek aan het einde van het blok leve academische di s ciplin e heb beschreven meer ren ze een werkstuk in dat bestaat uit een in gericht op een algemene persoonsvorming leiding met de doelst ell ing van het interview dan op beroepsvorming bij de volgende on en een verantwoording van de werkwijze een derwerpen en activit e iten le g ik m e er relaties verteld verslag van h e t gesprek een nawoord naar de latere beroepspraktijk en een drietal bijlagen de voorbereide vragen lijst de gerealiseerde vragenlijst en het com handelsbrieven schrijve n mentaar van de geinterv iewde tijdens de less en besteden we aanda cht aan doelen fasering het derde blok is gewijd aan een bepaalde en s oort e n interviews soorten vrage n en ma soort zakelijke tekst de handelsbrief schrijf nieren van verslaglegging er is niet all een aan vaardigheid staat centraal in het onderdeel dacht voor het resultaat maar ook voor het correspondentie daarbij verwijs ik naar het pro c es dat eraan ten grondslag ligt zo krijgen schrijven van handelsbrieven in het werkveld ze inzicht in de effecten van non verbale com 1993 56 moer 198 municatie bij een tweegesprek de les over de leerling past spreek luister schrijf en soorten vragen leent zich uiteraard goed voor leesvaardigheid toe bij mondelinge taalvaardigheden leerlingen vu het samenstellen van een documentatiemap ren dan vragen af op een klasgenoot die een over een onderwerp op het rand gebied van weekendbaantje heeft bij een modezaak of we mode en kleding of op het gebied van de bespreken vraagg esprekken van de tv en uit de nederlandse taal de documentatiemap bevat krant het eigenlijke verslag beoordeel ik aan tenminste inl eiding verantwoording infor de hand van de criteria aan de opdracht vol matiemateriaal zoals krante en tijdschriftarti daan inhoudelijk e samenhang taalgebruik kelen en een bibliografie compositie en uiterlijke verzorging het uitvoeren van een zelf gefomuleerde schrijfopdracht die betrekking heeft op de ver in hun nawoord geven leerlingen die eerder zamelde documentatie over het gekozen on aan dit onderd e el hebben deelgenomen er derwerp met behulp van die documentatie de blijk van het spannend te vinden een inte rview leerli ng schrijft in een bepaalde tekstsoort voor te houden met iemand die ze meestal nauwe een vooraf bepaald doel tot de mogelijke lijks kenn e n ze zoeken vaak iemand op die ze tekstsoorten behoren brief krante of tijd via een weekendbaan een toekomstig stage schriftartikel verslag spreekbeurt gastles le adres of gewoon via via kenn en ze zeggen het zing verteld interviewverslag reportage circu prettig te vinden om op deze manier in een laire de tekst dient een verhalend informa tief buitens choolse situatie een sc hoolse opdracht en of overtuigend doel de in typoscript uitge uit te voeren voerde opdracht dient uit ongeveer honderd rege ls t e b estaan koerswijziging bij de uitl eg van het onderdeel schrikken leer met ingang van dit schooljaar ondergaat de lingen het lijkt moe il ijk en veel in de loop opleiding ee n k o erswijziging het basisjaar van van de lessen raken ze meer en meer enthou de opl e iding duurt zes lesblokken van tien we siast zodra ze een onderwerp hebben gevon ken in plaats van vier een begin van doorbre den gaat het onderdeel leven docenten wordt king van het leertofjaarklassensysteem toch om informatie gevraagd leer li ngen overhan onderscheidt het tweede leerjaar zich nog van digen elkaar tijdschriftartikelen briefkaarten het eerste het is een examenjaar voordat de met het verzoek om informatie laten ze zien l eerlingen in stage gaan kiezen ze voor een ondanks de krapte in lesuren zal ik gericht studierichting waarin ze centraal examen schrijven blijven handhaven in dit onderdeel zu ll en doe n afh ankelijk van de gekozen rich zit alles a ll e taalvaardigheden komen in sa ting sluiten ze aa n het einde van het zesde les menhang aan bod leerlingen lezen en verge blok een aantal vakke n af in het derde jaar lijken artikelen uit kranten en tijdschriften ze volgt dan e en verdieping in de richting van de be ll en of interviewen iemand om aan infor gekozen specialisatie het vak nederlands matie te komen ze maken een samenvatting wordt daar niet meer aangeboden dat impli van een door radio of tv uitgezonden pro ceert een afsluiting na anderhalf jaar tenzij de gramma dat met hun ond erwerp te maken leerling voor een s tudierichting met vestiging heeft ze schrijven lezen laten lezen beoorde kiest in de over gangsfase waarin de opleiding len en herschrijven een maatregel die ik in de zich bevindt krijgen de tweedejaars van nu laatste jaren heb genomen is het aanbieden hetzelfde programma als de huidige derdejaars van de leerstof in een reader het in klassever gedurende twee lesuren per week band bespreken van bijvoorbeeld inhoudelijke en vormaspecten van een dagboekfragment of gericht schrijve n krante artikel nam te veel tijd in beslag de in houdelijke verandering die ik vorig jaar heb de twee lesblokken in het huidige tweede en aangebracht bestaat uit het door de leerlingen derde jaar besteed ik aan gericht schrijven de zelf laten formuleren van hun eigen schrijfop inhoudsomschrijving voor het examen ne dracht ze bepalen zelf voor wie en met welk derlands luidt in de examengids cohort 1991 doel en in welke tekstsoort ze schrijven ove r 1994 1993 1993 56 moer 199 hun gekozen onderwerp voorheen legde ik opnieuw tekststructuren aan bod leerlingen leerlingen een aantal keuze opdrachten voor maken kennis met relaties in teksten en soor ten composities ze werken aan alinea s en sig aan de hand van de reader behandelen we de naalwoorden door bijvoorbeeld te spelen met theorie opdracht schoolbeoordeling gericht teksten waarvan de alinea s door elkaar ge schrijven beoordelingsaspecten schoolbeoor schud zijn deling gericht schrijven richtl ijnen voor de aanpak van de schoolbeoordeling rich tl ijnen na de reader doorgenomen te hebben beste documentatiemap gericht schrijven tekstdoe den we aandacht aan het beoordelen van tek len tekstsoorten en tekstcomposities sten op teksten van het voorgaande jaar pas sen leerlingen het in het begin van het blok de richtlijnen voor de aanpak bestaan uit aan gepresenteerde beoordelingsschema toe in wijzingen voor de keuze van het onderwerp tweetallen geven zij een waardering het geeft en het omgaan met informatie verzamelen hen meer inzicht in manieren waarop zij naar verwerken en verstrekken de rich tlijnen voor hun eigen en andermans teksten kunnen kij de documentatiemap bestaan uit een opsom ken bij de beoordeling onderscheid ik docu ming van onderdelen die in de documentatie mentatie map en schrijfopdracht bij docu map moeten zitten mentatie ken ik punten toe voor de aspecten inleiding verantwoording schrijfopdracht de paragrafen over tekstdoelen soorten en verwerven van informatie verwerken van in composities bevatten richtlijnen en lees en formatie bibliografie en uiterlijke verzorging schrijfopdrachten bij de benadering ga ik voor elk aspect kunnen leerlingen tien punten steeds weer uit van de indeling inhoud scoren bij de schrijfopdracht zijn de volgende vorm structuur taalgebruik structuur bete aspecten van belang aan de opdracht voldaan kent aandacht voor inleiding kern slot voor inhoudelijke samenhang taalgebruik compo afgaand aan de paragraaf over tekstdoelen sitie en uiterlijke verzorging de eerste drie as vraag ik een groep leerlingen in tweeta ll en te pecten kunnen maximaal vijfentwintig punten werken aan het schrijven van een overtuigen opleveren het vierde vijftien punten en voor de tekst over een groep jongeren met een bui het laatste aspect zijn tien punten te verdienen tengewone maat een andere groep maakt een informatieve tekst en een derde groep stelt een in de resterende tijd van het blok werken leer verhalende tekst op over hetzelfde thema zo lingen aan de formulering van hun eigen p ro beer ik te achterhalen wat leerli ngen al we schrijfopdracht en het concipieren van de uit ten over informeren overtuigen en verhalen werking ervan ze laten kladversies zien aan mij en aan elkaar ze schrijven en herschrijven bij de behandeling van de tekstsoort krante een inleiding of een verantwoording of ze artikel laat ik leerlingen onder andere het werken aan de ordening van hun documenta sprookje van roodkapje actualiseren en her tiemap schrijven in de vorm van een nieuwsbericht de betrouwbaarheid van een tekst komt aan in hun nawoord geven ze onder meer aan dat de orde bij een advertentie over een afslank ze soms met moeite aan hun materiaal dat uit middel de tekstsoorten die we bespreken zijn verschill ende b ro nnen afkomstig moet zijn dagboekfragment krante of tijdschriftartikel zijn gekomen dat ze het een moeilijke maar tekst gastles of lezing brief waaronder sollicita interessante opgave vonden dat ze er met tiebrief en circulaire interviewverslag recla plezier aan gewerkt hebben onder meer omdat metekst met verschillende onderdelen hebben ze zelf het onderwerp mochten kiezen dat de leerlingen in vorige blokken kennis ge ze er veel van geleerd hebben dat het formu maakt in plaats van doel op zich zijn die on leren van de schrijfopdracht niet makkelijk derwerpen en activiteiten middel geworden was dat ze dit onderdeel fijner vonden dan bij het toepassen van een totaalvaardigheid tekstverklaring dat ze er veel tijd aan besteed hebben in de paragraaf over tekstcomposities komen 1993 5 6 moer 200 lezen schrijven spreken en luisteren met an dere onderdelen bezig te zijn dan met deeloefeningen stijl spe lling en grammatica voor de leerlingen die het volgend schooljaar ze geeft de ruimte om zowel theoretische in het vestigingsprogramma volgen staat een uur houden aan te bieden die te maken hebben nederlan d s op de rol gedurende tweeeneen met de academische discipline of die te denken half lesblok zij krijgen te maken met inge geven als inhouden die door een be ro epsge wikkelde correspondentie opdrachten die zij richte invulli ng meer praktisch genoemd met de computer gaan uitvoeren daarnaast kunnen worden die meer met vaardigheden staat met een knipoog naar het commercie van doen hebben in mijn schoolwerkplan le middenkader werkveld op het program nederlandse taal probeer ik beide aspecten te ma vergader notuleer discussie telefoon verweven daarmee slaag ik erin leerlingen instructie en commerciele gesprekstechnie warm te houden voor dit algemeen vormende ken een en ander wil ik relateren aan de ge leergebied in het beroepsonderwijs richt schrijf opdracht die de leerlingen in het jaar daarvoor hebben uitgevoerd en aan de sta noot ge ervaringen die ze hebben opgedaan met de ontwikke li ng van dat nieuwe stukje leer i de officiele benaming voor het vak aan de opleiding luidt nederlandse taal in dit artikel spreek ik over het vakge plan ben ik nog bezig bied nederlands in vergelijking met voorgaande jaren heb ik verandering a an gebracht in de volgorde van literatuur het aanbod het onderdeel inte rview heb ik verplaatst naar het eerste leerjaar dat is ten examengids cohort 1 99 1 1 994 spectrum college breda breda koste gegaan van een lesblok over vergaderin 1993 gen discussieren dat voorheen a ll e leerli ngen informatiseringsbank produktgroep examendienst afd in het basisjaar kregen de toespitsing van de mbo re dactie handboek examens middelbaar dienstverle nings en gezondheidszorgonderwijs groningen z j hoofd genoemde technieken in het derde jaar op de s tuk 18 1 32 totaalvaardigheden van het tweede leerjaar en de stage erv aringen is nieuw bij het geven van de lessen nederlands pro beer ik steeds verbanden te leggen met eerdere lesblokken door een nadruk op een systemati sche aanpak van elk taalkarwei en door verwij zing bij de behandeling van deelvaardigheden naar totaalvaardigheden waarmee ze in het les blok over taalbeschouwing kennis hebben ge maakt ook probeer ik ze vertrouwd te maken met een herkenbare m anier van beoordelen door waar mogelijk dezelfde criteria te hante ren bovendien krijgen leerli ngen de opdracht eigen of andermans werk volgens die normen te toetsen de meeste oefe ningen laat ik de leerli ngen individueel of in tweeta ll en in de les maken alleen voor inte rviewen en gericht schrijven moeten ze thuiswerk verrichten met het aanbod van gericht schrijven in het examenjaar en het basisprogramma denk ik zonder meer met de leerlingen aan het beha len van de eindtermen te werken de ruime omschrijving biedt genoeg mogelijkheden om 1993 56 moer 201