Moedertaaldidactiek; een praktijkperspectief

lodewijk de groot moedertaaldidactiek een praktijkperspectief 1 om mee te beginnen ten brinke schrijft een artikel de moedertaaldidactiek als wetenschappelijk bedrijf haar werkterrein en haar disciplinair karakter voorjaar 1985 hij nodigt belanghebbenden uit mee te discussi eren over deze vragen a aan welke voorwaarden moet de wetenschappelijke moedertaaldidactiek hebben voldaan en moet zij blijven voldoen om als volgroeid beschouwd te kunnen worden b hoe kan naar het voldoen aan die voorwaarden worden toegewerkt het artikel verschijnt in spiegel het blad van de vdn vereniging voor de didactiek van het nederlands de redactieleden hebben ten brinkes uitnodiging overgenomen en beleggen een conferentie op zaterdag nota bene de sectie nederlands van de vereniging van leraren in levende talen wordt omdat zij weet waar het over gaat uitgenodigd naar t schijnt niet zozeer om een bijdrage op de fundamentele discussiepunten als wel om die buitengewone stem uit de praktijk van het moedertaalonderwijs weer eens te mogen horen immers de discussies moeten liefst niet alleen door moedertaaldidactische onderzoekers gevoerd worden maar ook door praktijkbeoefenaars bijvoorbeeld lerarenopleiders en begeleiders leraren dit is nodig ik citeer nog een stukje uit ten brinkes artikel omdat de moedertaaldidactische wetenschapsbeoefening zich niet los van de praktijk en de praktijkproblemen mag ontwikkelen anders gezegd er mag geen ivoren toren ontstaan 2 samenvatting van de lt bijdrage in deze levende talen bijdrage wordt gesteld dat de afstand tussen praktijk en theorie erg groot is dat weten we allemaal al lang maar geen van ons doet er iets aan waarom niet om 31 spiegel 4 1986 extra nummer 31 36 tenminste twee redenen niet a zowel wetenschapper als leerkracht voelt zich thuis in studeervertrek en leslokaal waar hij of zij naar behoren functioneert b het perspectief op het vak is van beiden principieel anders de wetenschapper bestudeert de moedertaal en beschrijft hoe die door leerlingen geleerd kan worden de leerkracht ervaart de leerling en kijkt hoe die moedertaal kan leren een advies aan deze onderzoekers is dan ook na te gaan in hoeverre dat leerkrachtenperspectief voldoende voedingsbodem heeft om moedertaaldidactiek op te ontwikkelen 3 het verschijnsel wetenschap een meevaller uit de uitnodiging blijkt dat er voor de conferentie een bijdrage op wetenschappelijk niveau wordt verwacht en dan te bedenken dat ik me want ook deze lt bijdrage is sterk persoonlijk zeker tien jaar lang niet meer met wetenschap heb beziggehouden ik klaagde mijn nood bij een minder bekende vriend en die wees mij op bladzijde 66 van herman koningsvelds het verschijnsel wetenschap een inleiding in de wetenschaps filosofie kijk zegt hij en legt me uit hoe fundamenteel het begrip theorie onafhankelijkheid van de basis is kijk zegt hij nogmaals op grond van singuliere waarnemingen kunnen universele waarnemingsuitspraken gedaan worden en die universele uitspraken vormen de grondslag voor theorievorming op grond van een gestelde theorie wordt bekeken in hoeverre er hypotheses geformuleerd kunnen worden die ook het karakter hebben van universele uitspraken maar weer voorspellend zijn wanneer die voorspellingen blijken te kloppen dan is het mogelijk waarnemingen te verscherpen en nieuwe waarnemingen te doen die nieuwe empirische wetten creeren waarmee de theorie een steviger fundament gegeven kan worden snap je ja ja en mijn bijdrage zou kunnen bestaan uit het geven van singuliere waarnemingsuitspraken ik ben de waarnemingsbasis zo is het tijdens de conferentie stond die wetenschappelijke discipline van ten brinke fors aan kritiek bloot eenvoudig maar uit mijn hart gegrepen was de stellingname van hildo wesdorp toen hij opmerkte uiteraard ook zijn bedrijf beschermend dat de onderzoeker in de praktijk een probleem moet vaststellen daar een paar mensen op moet zetten pedagogen didactici leerkrachten om een direct op de praktijk afgestemd onderzoeksverslag tot stand te brengen met een dergelijke werkwijze zal de wetenschap zichzelf 32 bewijzen en zijn status verdienen zoiets gebeurt niet met discussies over het mono of multidisciplinaire karakter op meta theoretisch niveau waar de meeste van ons geen kaas van hebben gegeten dan wel de kwaliteiten missen dat anderen duidelijk te maken 4 de zandloper en de diabolo in mijn bijdrage heb ik een beeld naar voren gehaald dat nogal eens door onderzoekers gehanteerd wordt n 1 dat van de zandloper op wetenschappelijk niveau wordt moedertaalonderwijs of moedertaal onderzocht en het resultaat van het onderzoek moet met kleine hoeveelheden tegelijk doorstromen naar de onderliggende die hiearchie is natuurlijk van groot belang onderwijspraktijk een fraai beeld onderzoekers realiseren zich echter nauwelijks dat hun theorieen hun ideeen vaak zo mooi zijn dat de leerkracht als hij er al niet voor verblind is alleen maar met stomme verbazing kan staan kijken hoe iemand zoiets kan bedenken aan de gedachte of een en ander uitvoerbaar is is geen van beiden toegekomen de kristallen die in het zandloperbeeld gebruikt worden zijn te groot de zandloper blokkeert geen theorie haalt de praktijk moedertaalonderwijs dat aansluit bij de belevingswereld van het kind moedertaalonderwijs dat systematisch is moedertaalonderwijs dat normaal functioneel is moedertaalonderwijs dat conceptualiserend is geen van die kristallen past in de setting van het onderwijs ter illustratie systematisch moedertaalonderwijs ogenschijnlijk is het verstandig systematisch te werk te gaan tal van onderzoeken zouden zonder systematiek geen bestaansrecht hebben maar systematisch moedertaal doceren en doseren kan niet zonder meer als voorwaarde gesteld worden een onderliggende veronderstelling is namelijk dat de leerling die systematiek ervaart en daar geloof ik niets van niet het kind maar de wetenschapper heeft die systematiek ontwikkeld het kind wordt een systematiek opgelegd waarmee het helemaal niet vertrouwd is inzicht in de verwerkingsmechanismen van kinderen zou wel eens een heel ander licht kunnen werpen op de noodzaak van systematische leerstof overdracht somber mee niet direct de leerkracht overleeft zijn onderwijs wel zonder didactici zonder onderzoekers het beeld van de diabolo schetst de verhouding tussen theorie en praktijk heel aardig zet een diabolo op tafel neer stel je voor dat de onderste kegel gevuld is met mensen uit de praktijk en stel eveneens dat de 33 bovenste kegel gevuld is met theoretici de moedertaaldidactische onderzoekers naarmate de kegelschouwer de kegelpunten meer naar elkaar toe ziet komen is de bemoeienis van de theorie met de praktijk en die van de praktijk met de theorie groter daar waar de kegelpunten elkaar raken is sprake van een maximale integratie van theorie en praktijk je begrijpt de conseguentie als dit beeld juist is even afgezien van de verhoudingen dan is het wenselijk het model van de diabolo te veranderen in dat van een cilinder 5 ja maar wat betekent dat nu waar de moedertaaldidactische onderzoekers hun aandacht op moeten richten is het volgende rendementbeoordeling er dienen strategieen ontwikkeld te worden waardoor grotere groepen mensen uit de praktijk kennis kunnen nemen va de ontwikkelingen in het onderzoek ze dienen ter discussie gesteld te worden en beoordeeld op het rendement dat is een politiek strategisch punt het betekent dat er in de onderwijspraktijk tijd vrijgemaakt behoort te worden voor dergelijke beoordelingen docentvriendelijkheid ontwikkelde theorieen en ideeen dienen hoogst docentvriendelijk te zijn erg veel ideeen richten zich op de vooruitstrevende leerkracht die ook nog eens een maximale inzet toont zo n leerkracht overleeft zichzelf op den duur niet en ervaart de ene teleurstelling na de andere als aannemer van didactische ideeen wens ik menselijk behandeld te worden ik wil een werkweek van 38 uur en niet een van 50 of meer kind interessant theorieen en ideeen dienen kind interessant te zijn en niet toevallig voor 1 leerling uit de klas maar voor alle leerlingen aansluiten bij de belevingswereld van het kind is het grootste loze kristal dat didactici hebben ontwikkeld flexibel ideeen en theorieen moeten flexibel zijn de omstandigheden waaronder lesgegeven wordt zijn zelden gelijk de wijze van lesgeven moet aangepast worden aan die omstandigheden en de theorie dient daar rekening mee te houden eenvoudig in veel gevallen is eenvoud het meest wezenlijke kenmerk van goed onderwijs bezorg me die eenvoud waarom kan ik een kind niet 34 duidelijk maken dat grammaticaonderwijs nuttig voor hem of haar is effectief laat tenslotte het onderwijs dat gegeven wordt onderwijs dat leerlingen opgedrongen wordt afgedwongen wordt laat dat onderwijs zo effectief mogelijk zijn voor die leerlingen onderwijs dient natuurlijk te zijn dient een vanzelfsprekend proces te zijn waarin de omgang tussen docent en leerling de voornaamste plaats inneemt dat wat geleerd wordt is van secundair belang wanneer didactici daar een primair belang van maken dan gaan ze voorbij aan de elementairste voorwaarden voor leren willen leren bereid zijn te leren die bereidheid moet speerpunt zijn van moedertaaldidactisch onderzoek 35