Moedertaalonderwijs als arena. De commissie-Braet kritisch gevolgd

helge bonset hun vrije mid dag naar leiden waren gekomen de uitno diging maa kte dus wat a l te rooskleu rig gewag van volop gelegenh eid aan de gedachten wisseling deel te nem en moedertaalonderwij s vijf tot tien aoes als arena het op eningswoord van antoine b raet ha d be de commissie braet t rekk ing o p het werk van zijn commissie en m aakte m eteen al het ee n en ander duidelij k kritischgevolgd over haar ambitieuze taaks t elling d e nie uwe eind examenp rogramma s zullen ald us b raet zo n vijf tot tien kantjes a4 gaan b eslaan z e zullen leiden tot deelkwalificaties met ee n her kenb are functie voor hoger o nderwijs of voor ondertusse n zal het alle leerkrach ten we l dui toekoms tig beroep die op hun beurt weer zu l delijk zijn dat er een commissie aan het wer k is l en worden uitgewerkt in modules wie wil b e die zich buigt over de vernie uwing van de eind seffen wat voor een veranderin g dit b etekent examens nede rlands voor vwo xnvo met als werpe nog eens een blik op d e huid ige examen lo kkertje de onzekere toekomst van het op stel programma s vwo x nvo een half kantje n4 werd vorig jaar december een conferentie geor en d e exam enstof s lec hts in de meest algemene ganiseerd over de examinering van het sch rijf termen omsch reven onderwijs de commissie za l de resultaten van h ans h a l shof l id van de cv en en technisch die d ag mede overwegen bij h e t formuleren van voorzitter van de dag sprak daarna n og een de uiteindelijke voorstellen voor nieu we exa op eningswoord waarvan me slech ts het vol mens gende is bijgebleven d e door de cven ge helge b onset vak didacticus en werkzaam bij vraagde pre adviezen van taalkundigen l etter de slo bezocht de conferentie i n dit artikel d oet kundigen en taal beheersingsdesku ndigen zul hij eers t verslag van de dag en d aarna maakt h ij l en worden geb undel d en gep ubliceerd b e enkele kri t isch e kanttekenigen bij de werkwijze staat de vakdi d actiek dan niet meer dacht i k van de commissie maar hals h of gaf de situatie correct weer aan de vakdidactici was lange tijd door de cven niets gevraagd hier kom ik later in dit artike l impre ss i es van de c onferentie nog op terug op zaterdag 16 december b ezoc ht ik een confe verplichte beoordelingsschale n rentie ove r schrijven in het nieuwe ei ndexamen programm a nederla nds vwo xnvo o nder het de eerste spreker was gert rijlaarsdam van de motto wordt het opstel nu echt afgeschaft de con universiteit van amsterdam hij gaf resu lt aten ferentie was georganiseerd d oor d e leidse vak weer van empirisch onderzoek naar he t effect groe p neder lands in samenwerking met le van versch illende schrijfdidactie ken en baseerde vende tal en en had p laats onder aus p icien van daarop een vierta l aanbevelingen d e commissie vernieuwing e i ndexamenpro h et centraal schriftelijk examen ne d erlands gra m ma s nederlands vwo havo ook cven bevat een onderdeel gedocume nteerd sch rijven of commissie braet naar h aar voorzitter ge waarin leerlingen over een onderwerp van heten maatsch app e lij ke disc ussie gegevens krijgen z es sprekers zouden in totaal vier uur vullen aangereik t feiten tabellen men ingen op ge l u kkig viel er een spreker uit tot b esluit een grond waarvan ze een standpunt innemen en forumdisc ussie tu ssen inleiders en zaal van een verdedigen uur d at was h et program ma voor de vele o n d e leerlingen krijgen ee n aanta l drie of vier geveer rso volge ns nrc handelsblad leraren sc hrijfopdrac hten bij dat onderwerp ied er met n eder la nds en andere be l angstellenden die op een eigen doel en p ublieksomsch rijvi ng en i99o i moer 3 versch illend wat taalgeb ruik sfunctie betreft een brief de v w o d ocenten sp reiden hu n rapp orterend b esch o uwen d arg u menta t ief en voor k euren gel ij kelijk over de brief ge docu informerend menteerd schr ij ven e n h et o p stel die voorkeu 3 d e commissie vaststelling eindexamens levert ren ligge n bij bei de g roepen docenten overi niet alleen de opdrachten maar ook ver pl icht gens niet ver af van hun h uidige toets p raktij k in te gebruiken beoordel i ngsschalen het sch ool onder zoek de in teressantste vr aag 4 b ij elke te b eoord el en teks t zijn t e nmi nste twee uit de enquetes vond ik wat docenten wild en beoor d elaars betrokk e n dat er zou gebeu ren met schrijfvaardig h eid in het centraa l schriftelijk van de o ndervraagde huub van den b ergh van de rijksuniversiteit docenten wilde 8o p rocent v w o resp 76 pro utrec h t ging vervolgens in op het beoordelen cent xnvo schrijfvaardigh eid daar ge toetst van schr ij fvaardigh eid z ijn verh aa l mondde uit blijven zien d e voorkeu r onder d eze docenten in eveneens vier aanbevelingen voor toetsvormen was verdeeld als volgt in i meet de vaardi gheid in het schr ijven van ver procenten sch illende teksttyp en zowel ge documenteerde opdracht e n als functionele a ls het traditionele vwo havo o p stel opstel 56 46 2 laat meer d an een teks t sc hrijven van den gericht schrijven ii 10 b ergh dac ht hier aan o ngeveer vijf teksten bij schrijven op feiten 17 23 voorbeeld twee functionel e sch rijfopdrachten gedocumenteerd schrijven 5 2 e n d rie lan gere opdrach ten waaro nder een brief 9 1 6 ged ocumenteerde oo k wanneer een of meer van deze o pdracht en in het schoolonderzoek naar aanleiding van deze cijfers concludeerd e zoud en worden afgenomen zouden er toch b raet tot een afbrokkele nde ste un voor het op centraal verschafte op drachten en beoorde stel vooral op de havo m ij en de zaal a ls ik lingsschema s moeten zijn meende van den het wel heb leken ten minste nog twee aa nvul bergh lende conclusies mogelij k of men die nu leu k 3 beoordee l met behulp van voorbeel d opstellen vi ndt of niet en volgens de primaire trek m ethode dat l aatste h et opstel als toetsing van schrij fvaar dig heid hou dt in dat de basiskenmerken voor een in het centraal sc hriftelijk heeft nog al tij d ee n adequate prestatie zijn gespecificeerd voordat flinke meerderheid achter zich op h et vwo en de op drach t wordt geconstrueerd havo 4 p ro beer het begrip sch rijfvaa rdigheid te definie h et opstel heeft op v w o zowel a l s havo in zijn r en dat is no dig voor de o ntwikkeling van zo eentje meer aan hangers d an alle drie de vor men wel he t examen als het onderwijs in het schrij van gedocumenteer d schrijven b ij elkaar ven n a zijn rapportage van de enquetegegevens presenteerde oo k b raet een aantal aanbevelingen minde r st eun voor het opstel voor het examen sch rijfvaardigheid hij deed dat nadrukkelij k op p ersoonlijke titel en niet als als derde spreker rapporteerde antoine braet voorzitter van de commissie rijksuniversiteit leiden over twee onder zijn het centraal schriftelijk examen schrijfvaardig leiding gehouden enquetes onder docenten heid moet verplaatst naar een moment ee rder in over schrijfvaardigheid dat leverde een paar h et jaar om de leraar n ederlands te ontl asten interessante gegevens op van de door braet c s o p h et einde van he t jaar en om gesjoemel me t onderv raagde docenten toetst de helft vwo of h et cijfer te voor komen meer xnvo schrijfvaardigheid ook in het dit examenonderdeel moet bestaan uit twee schoolonderzoek en nog meer docenten vwo soorten opdrachten enerzijds een opste l en an havo 7o procent zouden toetsing van schrijf d erzijds een brief circulaire of iets dergelijk s vaardigheid zelfs verplicht willen zien worden er moeten nadere afs praken komen over teks t in het schoolonderzoek de havo docenten soor ten eisen die aan de sc hrijfprodu kten ge geven dan in grote meerderheid de voorkeur ste ld worden en de beoordel i ngsprocedures in aan toetsing in de vorm van het schrijven van het centraal sc hr iftelijk wat d e t e ks t soorten 4 moer i99o i betreft s t el de b raet voo r he t verha lende o ps tel hecht o p basis van de resu lt aten dee d de te verpl aatsen naar het onderdeel li teratuur in gl o ppe r een aantal aanb eve lingen h et sch ool on d erzoek en de n op dr acht voor d e i trek d e havo en v w o examens gelij k qua havo te laten vervallen type o p dracht en u iteraa rd verschilt de moei i n het schoolo nde rzoek zou een opd rach t gedo lijkheidsgraad van de opdrachten wel cumenteer d schrijven verplicht moeten zij n 2 laat in h et examen betogend e besc houwende eventueel gecombinee rd met li teratuur of en rapporterende tek ste n sch rijve n spreekvaardigh ei d 3 laat i n he t centraal sc hrifte lijk examen lan gere d eelkwalificaties voor schrijfvaardigheid moe zakelij k e teks t en schrijven brieven e n aanteke ten zodanig gefo rmuleerd dat deze a l dan niet ningen de laats te gecombineerd met een luis via mo d ul eri ng ee n meer cursusachtige en ef tero pdracht m oeten b ij voor keur worden ge fectieve schrijfdidactiek i n de hand werken toetst in het schoolonderzoek het schrijve n uit deze laatste aa nbeveling b leek net als uit van een ver h alende tek st moet verdwijnen uit b raets op eningswoord dat hij de taak van zijn het examen exa mencommissie graag wil uitbrei d en tot het 4 het examen schrijfvaa rdig h eid moet h et karak onderwijsprogramma ik kom daar verderop nog ter dragen van ged ocum e nteerd e n doel e n pu op terug b l iek gericht schrijven ap arte vermelding en ale rtheid van d e betrok lelijke woorden ken scholen ver dienen nog de woorden die b raet wij dde aan de gericht sch rijven scholen de l aatste spreker was k l poll en hij was uit blijkens zijn enquetegegevens vormen deze geno dig d om een pleidooi te hou d en voor het zo p rocent van het totale b estand h et is ee n traditionele op stel veel tijd besteedd e h ij aan nogal ges l oten groep die al tien jaar trouw is het fu lmineren t egen term en als co mm unicatie aan de werkvorm maar waar nauwe lijks scho onderwijs en nor maal fu nctio neel klaarblij kelij k len bijkomen in zijn vierde aanbeve l ing ste ld e zonde r te b eseffen dat zijn afkeer zi ch eige nl ijk braet ook voor dat scholen die met gericht richt tegen het vermeende gedachtengoed dat schrijven wilden blijven of gaan werken deze achter deze woorden schuilgaat lelijke woo rde n toetsvorm nu al s ged ocu menteerd schrijven in dat waren he t het sch oolon d erzoek zouden moeten ond er ook werd de zaal vergast op een t ien minuten brengen alleen als de ge hele vierde aanbeveling durende aanval op b ilzen en diens oproep tot het het niet mocht halen zou gericht sc hrijven in gebr uik van het engels in het wetenschappelij k het centraal schriftelijk mogelij k moeten blij onderwijs alsof de on gel ukkige m inister had ven een motivering voo r deze verandering gaf voorges t el d ook het eind exameno ps tel voo rtaan hij niet maar i n het engels te l a ten vervaard ige n tussen dit alles door viel echter een aanb eve geen verhalend ops tel meer li ng te be luisteren b r ei d de huidige tien sch rijf opd rachten op het cent raal schriftelijk uit tot kees de glopp er van de s t ichting centrum vijftie n en b reng daarbij een nog grotere varia voor onderwijsonderzoek deed verslag van het tie aan qua tekstsoorten dan nu het geval is uit onderzoe k naar b ehoeften van de maatschappij die vijftie n opdrachten k iezen de leer lin gen die aan schrijfvaardigheden dit ond erzoek wordt en e op dracht waarmee ze het best den ken te uitgevoer d in o pdracht van het ministerie en de scoren cven is verplicht rek ening te houden met de uitkomste n b ij het formuleren van h aar voor vak didactische argumenten voor of tegen zij n s tellen voorstel gaf poll niet omdat het voo rstel h e t in het onderzoe k werden onder meer docen wel waard is alleen a l door zijn afwijk endheid ten oud leer lingen didactici werkgevers en ten o pzich te van d e betrekkelijke conse nsus d ocenten in het vervolgond erwijs gevraag d tussen de an dere sp rekers doe ik d at nu voor welk e tekorten zij si gnalee rd e n in de sc hrijf hem vaardigheid en welk belang er aan d e beheer voor h et voorstel pleit dat het eenvoudig in te sing van versch illende schrijftaken werd ge voeren is b ovendien laat het grote vr ij heid aan i99o i moer 5 lerare n en leer lingen h et k an ver dedigd wor aanteken ingen de g lo p per en d it wellicht den vanuit het laboviaanse idee dat iemands ta zelfs met centraal verschafte o p drachten en be li ge performance beoordee ld moet worden in oordelingssch ema s van den b ergh het beeld een voor hem optimale taalgebrui k s tes tsitua rijst op van een in st rij d met in ie der geval de tie dat laatste gaa t natuurlijk alleen maar o p al s geest van h et schoolonderzoek tot in d e fines de l eerlingen vooraf ook ge leerd hebb en om de ses geregel d examen h et t racht een volledige tekstsoort te kiezen die voor hun performance dekking te bieden van alle d oelstellingen die op timaal i s en daartoe ond erwijs in al die tek st maar belangrij k gevond en kunnen worden voor soorten en in keuzestrategieen hebben gehad het schrijfond erwijs in de bovenbouw tege n het voorstel pleit dat het strijdig is met je moet er niet aan denken dat soortgelijke h et nastreven van gemeenschapp el ij ke doe l en in conferenties georganiseerd zullen worden voor h et schrijf onderwijs en met de wens om lee r de andere vakonderdelen als alle aanbevelingen lingen te beoordelen op o nderling te vergelij ook zouden worden gevolgd centraal sch rif k en p restaties tenzij we ervan uit zouden gaan telijk en schoolonderzoek zouden volledig sa dat schrijfvaardigheid eigenlijk een situatie menvallen met h et onderwijs p rogramma of de onafhanke lij ke vaardigheid is maar daarvoor tij d voor dat laatste ver te b oven gaan en niet b es t aan weinig indicaties en voor het tegend eel alleen de sprekers op 16 december d eponeerden een hoop overda d ige wensen p akket ten ook in de fo rum discussie leek geen van de aanwezigen nog i ntussen was het kwart over vier geworden enig versc hil te zien tussen wat wenselijk en volgens het programma waren er nu voor de mogelijk is in een examen p rogramma en wat in forumdiscussie tussen inl ei ders en zaal voorge een onderwijsp rogramma zeten door h ans hulshof nog vijftien minuten over doordat een voldoende deel van de aan volgens mij worden bovenbeschreve n tenden wezigen zich bereid toonde de dag tot halfzes sen opgeroepen door de neiging van de cv e rr zelf in lei den doo r te brengen ontstond er toch o m in plaats van een exam enprogra mma nederlands nog enige gelegenheid tot de aangekondigde vwo xnvo een onderwijsprog ra mma te ontwerpen gedachtenwissel ing die neiging blijkt waar de cven blijkens die ged achtenwisseling had een chaotisch b raets o p eningswoord en vijfde aanbevel ing karakter en leverd e dientengevolge niet veel op haar vleugels uits l aat naar deelk walificaties opmer k el ij k vond ik b raets herhaa lde pogin mod u l es en didactiek toegegeven het ont gen tot meningsp eiling onder d e nog aanwezi wikkel en van het eerste valt onder h aar op gen bijvoorbee ld over de vraag of het verh a dracht althans bij een bepaalde inter p retatie lend opstel uit het centraal schriftelijk verwij daarvan de rest is toch ec hter duidel ijk geen derd moet worden goed be doeld wellic ht maar taak van een examencommissie dezelfde nei wie serieus de meningen van leraren wil verne ging blijkt uit het voortgangsve rslag van de men kan beter een conferentie met een veld cven waarin minstens evenveel knel p unten raadplegingskarakter opzetten zoals bijvoor word e n opgesomd die betrekking hebben op beeld gebeurde rond de concep t eindtermen he t on d erwijs bijv er is weinig zek erhei d on nederlands voor de basisvorming dan een der wetenschap pers en docenten over de zin conferentie met zes s pre kers volheid en bruikbaarheid van leesvaardigheids onderzoek en te ksttheorie p 4 als op h et exa ex amen e n onderwijs programma men dit valt des te meer op omd at verder in h et versl ag iedere refl ectie op de functie van een wanneer van d e aanbevelingen van de s p re k ers examen en op de voorwaarden voor een goed op 16 december de grootste gemene d eler ge examen ontbreken volgd zou worden zou niet alleen in h et cen traal schriftelijk examen het gedeelte schrijf tot in het absurde blijkt de neiging om een on vaardighei d worden verdubbeld ook in het derwijsprogramma te ontwerpen uit de door de schoolonderzoek zou d en diverse te ks tsoorten c v e n gevraagde adviezen van taalbeheersers getoetst moeten wor d en bijvoorb eeld ged ocu taalkundigen en letterkundigen deze schetsen menteerde opdrach ten b raet of b rieven en onbekommerd volledige onderwijsprogram 6 moer i99o i mas voor de b ovenb ouw en geven behalve o p eningswoord dat vak didactiek voor de cven ou d ere letterkund e er daarb ij geen enkel blijk niet bestaat van het verschil te zien tussen een examen en een on d erwijs p rogramma hetzel fde gevoel was me al eer der bekro pen zo meldt het ad vies over argumentatie al in toen bij de i n stelling van de c v e n door d e de eerste regel dit advies heeft betrekking op toenmalige staatssecretaris d e vereniging voor het onderwijs in d e b ovenbouw een ander d e didactiek van het ned erlands vdrr werd advies draag t d e weidse tite l moderne letterku nde gepasseerd zonder dat de c v e n zelf hi erin op de middelba re school zo n begripsverwarring enig bezwaar leek te zien en het werd nog ster moet toch we l iets te mak en h ebben met de in ker toen vanaf b egin 1989 raadplegingsronde n structie van de adviseurs d oor de c v e n plaatsvonden van letterkund ige n taalkundigen en taalbeh eersers maar niet van vakdid actici aan de wijze waarop de cv en geneigd is op de zelfs van he t in september opgestelde voort stoel van de leerplanontwikkeling te gaan zit gangsverslag n am de v d n aanvankelijk slechts ten kleeft nog een interessant aspect ons land kennis via levende talen nr 444 kent geen centrale van overheidswege ver i n november wijzigde de c v e n plotskla ps plichte leerplannen een gedetailleerd voor haar koers en schreef ze het bestuur van de schrijvend examenprogramma ter grootte van v d n aanvank e lij k hebb en wij ged ach t d e vak vijf tot tien kantjes a4 zou in dit opzicht een didactici gezien hun specifieke functie in nouveaute kunnen blijken de c v e tv onderkent en erzijds het onderzoe k o p ons vakgebied en dit probleem blijkens haar voortgangsverslag anderzijds de o p leiding van leraren het b est wel enigszins waar ze zegt de commissie moet om advies te vragen als we aan bes p reekb are in haar advies over de minimumeisen een balans voorstellen toe zouden zijn tijdens d e eva zien te vinden tussen de vrijblijvende algemeen luatie van de b ruikbaarheid van de reeds uitge heid van het bestaande examenprogramma en brachte adviezen over de genoemde vakon nader beperkende gespecificeerde doelstellin derde len letterkund e taalkunde en taalbe heer gen voor het nieuwe programma waarbij sing hebben we op nieuw gespr oken over het grondwettelijke vrijheid van richting en inrich reeds ingenomen standpunt wij hebben ting van het onderwijs niet in het geding komt onze mening h erzien wij beseffen dat met na p 12 op dit moment is deze balans naar mijn me de vakdidactici een goed overzich t hebben mening nog ver te zoeken over h et hele vakge b ied en dat met het oog op de praktij k va n het voortgezet onderwijs d e vakdidactiek veld en vakweten schap vnn wordt nu gevraagd te adviseren omtrent de vernieuwing van het ein d examenp rogr amma wie sp raken er op d e bewu ste conferentiedag ne d er lands v wo en x nv o in z ij n algemeenheid e en literator poll twee onderzoekers van moe en omtrent een aantal vakdi d actisch e uitgangs dertaalonderwijs rijlaars dam d e glopp er punten in h et bijzonder het is aan d e vdn en twee taalb eheersers van den b ergh b raet uiteraard om uit te maken waaruit de bijdrage wel ke mensen die wel over sch rijfonderwijs zou kunnen bestaan hebben gepubl iceerd spraken er niet univer n atuurlijk zijn wij vakdidactici blij met dit sitaire va kdi dactici bijvoorbeeld sturm van doorgebroken besef bij de cven en wij zullen de ven vakd idactici en andere docenten van de on s haastig zette n aan het voldoen aan haar nlo s bijvoorbeeld b oland burghouts lu b overigens merkwaard ig vage verzoek ook bers vos leerplanontwikke laars die betrok kunnen wij het verl eden vergeven m aar verge ken zijn geweest bij gericht sch rijven b ijvoor ten is toch iets moeilijker beeld kamer tans de zanger het gaat me er niet om af te doen aan even t uele vakdidactische wie wil de c v e n dan wel prioriteit geven b ij de kwaliteiten van de s p re kers op 16 december bep aling van haar examenp rogramma het bij rij l aarsdam zijn die wel zeer evident h et veld de leraren n ederlands in vwo x nvo gaat me om de eenzijdig heid in d e selectie van de opzet van d e conferentiedag doet daaraan de velden waa ruit s p rekers zijn gevraagd ik twijfels rijzen zoals ik al eerder he b b etoogd heb d aar hetzelfde in geproefd als in hulshofs interesse in de praktij k en opvattingen van he t igqo i moer 7 veld is d e cv en echte r niet vree md blijkens de een antwoord o p de vraag wa t mag telle n a l s d oor h aar geent amee rde enquetes jamm er is ge ldige k e nnis b innen h et bewuste schoolvak alleen dat de resultaten d aarvan soms zo sel ec die kijk o p de zaak werk t oo k hier ve rhelde tief gein ter pr eteerd wo r den rend een bela nge ngr oep vormen de vakdidac d at b leek op d e confere ntiedag b ij br aets con tici een andere d e leraren een derd e de l eerp lan clusie over het traditio nele o pstel het is ook ont wikkelaars e n een vierde de vakwetensch ap aangetoond d oor schreuder 1989 die er op pers de beoefenaren van d e neerl andistie k d at h eeft gewezen d at braet c s en q ueteresul taten oo k d eze laatste g roe p d ui del ij ke bel angen bij eenzij dig negatief interpr eteerden ten o p zichte het moede rtaalonderwijs k an ervaren bl ij kt uit van he t onderdeel luistervaardi gheid merk he t volgende citaat uit het a d vies van d e taal waardig is in d i t verband ook dat aan d e taal kundigen in de huidige si tuatie on t b reekt het b ehee rsi ngsdeskun digen klaarblij kelijk slechts vakonderdeel taalb eschouw ing vrijwel geheel a dvies gevraag d is ove r de ond erd elen schrijve n i n h et p rogra m ma voor nederlands in de b o tekstbeha ndeling en argumen tatie spreken en lu iste venb ouw d e taalkundigen in nederlan d erva ren maken tot o p heden nog a ltijd dee l uit van ren dit d uidelijk als een lac une te r wijl een eind h et exa m enp rog ramma ne derlands maar een exame nprogram m a nede rlan d s wel eist d at een a dvies erover uit d e taalbeheersings hoek ont leerling ie ts weet van de p oezie van d e tach t igers b ree k t bij arg umen tatie is het omge keerde het of van argumentatiel eer wat beid e overigens geval n iet het geval is vindt men het kenne l ij k niet nodig dat leerlingen enig inzich t verwerven in net zo onverwac ht is taalbeschou wing komen op d e eigensch app en van taal he t bel angrijkste d oemen als mogelijke kandidaat voor het eind me nse lij ke communicatiemid del h et advies examenp rogramma nederlands in vwo x nvo ein digt met een m arkante zin het voornoem het komt daar momenteel niet in voor er zijn de betek ent dat men uitgaat va n een id eaalsi mij oo k geen onderzoeksgegevens bek end tu atie waarin wetensch a ppelijk verkregen ken waaruit blij kt dat leraren nederland s dit een n is direct kan worden vertaal d e n d oorgegeven gemis vi nden niettemin somt het voortgangs n aar jonge generaties vers l ag zes knelpunten op ten aanzien van taal b eschou wing in de bovenbouw waarna het het gaat mij er niet om te suggereren dat der afsluit met een zin die h et ver dient klassiek te gelijke wensen e n ideal en ongepast zo uden zijn worden e n regelmatig voo r volle zalen te wor i n een arena mag worden gestre den voor wen d en gereciteerd e en algemene cons t atering is sen en id ea l en en d aartoe moeten d eze ten min d at er voor taalb eschouwing o p di t moment i n ste worden uitgesprok e n a l evenmin ben ik d e b ovenbouw geen k nel p unt e n voe lbaar zij n van mening dat de adviezen van d e taalkundi maar dat na invoering nogal wat k nelp unten t e gen lett e rkundigen en taalb eheersers niet se verwachten zijn p 9 rieu s genomen moeten worden ik vind he t z ou de cven nu wel ec ht in de praktijk en verh eugend d at de cven deze gr oepen heeft o pvattingen van het ve ld zijn geinteresseer d weten aan te s poren tot hernieuwde refl ectie op o f voora l voor zover die opva ttingen geb ruikt het moe d ertaalonderwijs ik vind het interes kunnen wo rd en om de eigen agenda te onde r sant te lezen wat hun gedachten zijn over de in steunen en wat is die agenda dan houd daarvan en ik vind dat d e adviezen h et ee n en ander bevatten dat de moeite van het over moedertaalonderwijs als arena denken waard is maar al s taal kundigen aange ven dat van het ei ndexa men v w o x nvo ver in een b oeiende beschouwing ond er de titel p licht d eel uit moet m aken het verschil tussen moedertaalonderwijs als a ren a sc hetst va n de ven finiete e n infi n itivale zinnen en i nterpretatieve ver 1988 hoe d e geschied enis va n di t schoolvak schijnselen als de binding van reflexieve a naforen als evenals van ande re overigens gezien kan wor oud ere letterku ndigen stellen d at al s historische den als een voor tdurende strijd tusse n concu r achtergron d en van de li teratuurgesch iedenis reren de b elangengroepe n die ied er hun eigen verplich t aan b od moeten komen het geocen tri definitie van moedertaalonderwij s als d e domi sche hiera rchische wereldbeeld de schepping als teken nant e er kend willen krijgen z o n definitie is de copernicaa nse revolu tie de mechan ise ring van he t 8 moer i99o r wereldbeeld als taalbeh eerse rs ve rplichte opn a lammers pep ermaas va n den toom verha me b e pl eite n van de b egri ppen causale pragm ati gen verkuyl de vries di t voorj aar zullen de sche en sympto m atisch e a rgu m en tatie d an is h et ze adviezen gebu ndeld worden ge publiceerd misschien toch verstandig als andere b el a ngen door de c v e rr groepen wier b elang iets dic hter ve rbonde n is aan de schoolp rakt ij k t ijdig de kans krijgen om noe xander hoe verder over vernieuwing van tegensp el te bied en de eindexamenprogramma s xnvo vwo in ook in di t opzich t v in d ik dat d e cv en d oor moer 1 989 1 4 p 17 o iho h aar neiging tot eenzij dige interp retatie van schreuder klaas luistervaardigheid kan mis gegevens en eenzijdige p rocedures van raad ple schien maar beter niet verdwijnen in levende ging ver van een bal ans verwijderd is ze wekt talen nr 438 maart 1989 p 1 63 173 nu de i ndruk of ze de vraag wat geldige kennis ven piet hein van de moedertaalonderwijs als is b i nnen h et moedertaalonderwij s vooral wil arena in sjef klinkenberg e a tussen apollo en laten bepa len door de unive rsitaire vakwetenschap hermes hoofdstukken uit de geschiedenis van moe dertaalonderwijs in en buiten nederland enschede be sluit s to 1988 p 2io a53 verover diederick creativiteit gewenst het i k heb i n h et voorafgaande betoog d dat de voortgangsverslag van de commissie vernieu cv en tot op hed en de neiging heeft vertoond wing eindexamenprogramma s nederlandse een onderwijsprogramma voor de bovenb ouw taal en letterkunde vwo en havo in moer vwo xnvo te ontwerp en in plaats van een 198916 p 252 258 exame nprogramma b ovendien laat ze dit in onevenredige mate invullen door de universi taire vakwetenschap wie hier vrede mee heeft h eeft gee n p roblemen w ie d at niet heeft van u it zijn of h aar belang b ijvoorbeeld doet er goed aan de cven tij dig tege nsp el te bieden dat kan ten eerste door te doen wat zij ook van ons vraagt het kritisc h volgen van en reageren o p haar werkzaamhede n ten tweede zou het goed zijn als er vanu it de verenigingen vorr levende talen vnrr en de leerplanontwi kkeling slo voorstellen kwa men voor invulling van het onderwijs program ma nederl and s in de bovenbouw a nders dreigt dat te zeer h et werkterrein te worden van de cven noten e n lit eratuu r over de cven en over het door haar uitge b rac hte voortgangsverslag is al eerder bericht in noe 1989 en verover 1989 ik heb deze a dviezen mogen ontvangen als bestuurslid best uursli d r het b etreft ad viezen over sch rijven ensink grootendorst verhoeven tekstbeha ndeling haft van rees m aes a rgu men tatie van eenveren van d en hoven sch ellens moderne lette rku nde anbeek bekk e r ing goed e gebuure oudere letterkun de grootes kloek van oostrom e n taalkun de b ennis van calcar d irk sen van d ort slij per herrlitz klooster i99o r moer 9