Moedertaalonderwijs in Kerkrade

hans van tuij l dialectgebruik moedertaalonderwijs in de klas in kerkrade we weten dat in beginsel zowel de standaardtaal als het dialect volwaardige taalsyste men zijn kinderen die in een dialect zijn opgegroeid zijn niet achter in hun taalontwik keling ze hebben echter een andere taal leren spreken dan de standaardtaal wie dat alle maal weet is daarmee nog niet uit de problemen als het erom gaat taalonderwijs te ont wikkelen voor dialectsprekende kinderen over de specifieke problemen van die kinderen in het basisonderwijs leverde het zoge naamde kerkradeproject een aantal gegevens op hans van tuijl medewerker van de stichting leerplan ontwikkeling beschrijft in dit artikel hoe men op scholen in kerk rade begonnen is de onderzoeksresultaten naar de schoolpraktijk te vertalen daarbij deed zich in een schooljaar 1979 1980 al een opvallende ontwikkeling voor aanvanke lijk werkte men vooral aan de acceptatie van het dialect in de klas men zocht naar middelen om kinderen tot dialectspreker op school te stimuleren al werkende ging men inzien dat het dialectspreker niet als een geisoleerd probleem moet worden aangepakt algemene opvattingen over moedertaalonderwijs bleken in het geding men koos voor een thematische aanpak dat betekende dat het dialect daarbinnen op een functionele manier een plaats kon krijgen dit artikel beschrijft geen kant en klaar model het laat ook nog geen eindfase zien van de ontwikkelingen in kerkrade het geeft een verslag van fundamenteel bezig zijn met vernieuwing van het moedertaalonderwijs daar waar het gebeuren moet in de alledaagse schoolpraktijk van theorie naar praktij k miee wie dat pleetsje hit mar v r in idders jeval op t belsj en doa woar t vul sj6nner doa woar e en toen zunt v r och noa t b elsj op jewee binne sjwumbad en e boese sjwumbad en eh doa vuur d r ielste tswai eh letste wech en eh dat woar enne jantse goeese sjpeeltuin en doe zint woar in iech wis rit miee woa dat iech wis rit v r mitge mitge ja en doa woar t vul sj nne r 13 en zint v r doa och jet jebleeve mar toen woole spreken en vinden zelf ook dat ze het nederlands v r bau werm jo en toen kroog miene pap eh eh minder goed beheerse n oh ja toen eh hau miene pap wool e leever op in de hogere leerjaren beseffen de dialectspre vakants jon noe zint v r t zellefde joar nog noa kers steeds meer de sociale waarde van beide yougoslavie jejange tale n dialectsprekers praten minder in de klas dan dit stukje protocol ontlenen we aan een kringge kinderen die van huis uit nederlands spreken sprek dat in een vijfde klas van een lagere school vooral in de hoogste klasse n gehouden werd het gesprek ging over kamperen dialect komt nauwelijks voor in formele lessi en was bedoeld als inleiding op het thema recre tuaties in de klas het wordt niet systematisch ge atie bruikt in de verbale interactie noch bij het leren voordat het kringgesprek plaatsvond hadden de van de standaardtaa l leerlingen naast de school tenten opgezet om er gaan meer dialectsprekers naar lagere vor weer de smaak van het kamperen te proeven de men van vervolgonderwijs dan kinderen die van kinderen spreken hun eigen taal het kerkraads huis uit nederlands spreken iets wat nu op de projectscholen regelmatig ge de problemen waarvoor we oplossingen moeten beurt maar nog geen jaar geleden tamelijk onge zoeken liggen dus vooral op de volgende terrei bruikelijk was zeker bij leerkrachten zoals in dit nen de attitudes van leerkrachten en leerlingen geval die het dialect niet actief beheersen tegenover dialect en standaardtaal de verbale in het kerkrade project heeft ruim een jaar geleden teractie in de klas de differentiatie in de taaldi de stap van onderzoek naar onderwijspraktijk ge dactiek voor dat doel hebben we werkgroepen zet sinds 1973 hadden onderzoekers uit nijme ingesteld waarin leerkrachten ouders een gen gewerkt aan het onderzoek van de taalsi schoolbegeleider een leerplanontwikkelaar en tuatie in kerkrade en omgeving speciaal ten be een onderzoeker zitting hebben3 hoeve van het onderwijs op de basisscholen dat onderzoek heet ook wel kortweg het kerkrade aansluiten bij de taal van het kin d project het doel van het kerkrade project was op basis van taalkundig en onderwijskundig on we werken op school met een aantal vuistregels derzoek vast te stellen welke problemen kinderen die ons verder kunnen helpen bij het zoeken naar in het basisonderwijs hebben die van thuis uit oplossingen voor de schooltaal thuistaalproble dialect spreken die eerste twee fasen van het matiek een van die regels wordt meestal als volgt project de verkenning en analyse van door dia geformuleerd leerkrachten moeten aansluiten bij lect veroorzaakte onderwijsproblemen zijn afge de ervaringen en de leefwereld van hun leerlin rond we zijn nu de derde fase van het project in gen voor het taalonderwijs betekent deze regel gegaan waarin de onderzoeksresultaten naar de dat we moeten uitgaan van de mondelinge taal schoolpraktijk vertaald moeten worden daar vaardigheid als kinderen in het onderwijs ko mee hebben we in het cursusjaar 1979 1980 een men kunnen ze de taal alleen nog maar monde start gemaakt aan deze fase werkt naast de ge ling gebruiken noemde instituten ook de slo mee de basisvaardigheden spreken en luisteren die ze globaal is de doelstelling van deze derde fase beheersen als ze op school komen zijn wat vorm zoeken naar praktische oplossingen voor de pro en inhoud betreft sterk afhankelijk van het ou blemen die het onderzoek heeft gesignaleerd wat derlijk milieu grote groepen kinderen die in dia waren nu die problemen lectsprekende gebieden wonen beheersen die ba ik vat de belangrijkste onderzoeksresultaten hier sisvaardigheden in het dialect we weten inmid onder samen z dels dat in beginsel zowel de standaardtaal als dialectsprekers hebben meer moeite met het het dialect volwaardige taalsystemen zijn zowel spreken en schrijven van het nederlands dan kin in het dialect als in de standaardtaal kunnen kin deren die van huis uit nederlands spreke n deren hun omgeving verkennen en verwoorden dialectsprekers tonen veel dialectkenmerken zij kunnen de dingen dialectnamen geven en er bij het spreken en schrijven van nederlands dat dan over praten met vriendjes ze kunnen dat ook neemt gedurende de lagere school periode niet af in standaardtaal doen het taalverkeer of de com dialectsprekers durven minder nederlands te municatie met anderen wordt er niet minder o m 14 als je bijvoorbeeld praat over sjwumbad in plaats tot poppenspel toneel en kringgesprekken in het van zwembad of over sj nner in plaats van over dialect mooier kinderen die in een dialect zijn opge al snel bleek dat het vooral op de kleuterscholen groeid zijn dus niet achter in taalontwikkeling en de lagere klassen van de basisschool moeilijk die taalontwikkeling heeft zich alleen voltrokken was kinderen in het dialect te laten spreken in aan een dialect en niet aan de standaardtaal bij de hoogste klassen ging dat wat soepeler de inrichting van het taalonderwijs moet de leer lessen waarin in het dialect een taalkundig on kracht dat beseffen hij zal dat moeten tonen in derwerpje bestudeerd werd met behulp van op zijn omgang met de leerlingen in de keuze van genomen en uitgeschreven gesprekjes in het dia leerstof en didactische werkvormen lect verliepen aanvankelijk succesvol maar leer leerstofinhouden en werkvormen die echt inspe krachten vonden het moeilijk die belangstelling len op de belangstelling van de kinderen kunnen voor het eigen dialect bij de leerlingen vast te ook helpen een klimaat tot stand te brengen houden waarin de leerling zich thuis voelt dat is een de verwachting dat we met rollen en poppen tweede vuistregel waaraan we ons proberen te spel liedjes en verhaaltjes in het dialect en via houden taalbeschouwingsonderwijs de leerlingen zouden bij de start van de werkgroepen in oktober 1979 kunnen stimuleren tot dialect spreken bleek niet hebben we het accent gelegd op acceptatie van uit te komen het dialect in de klas dat lag ook een beetje voor op basis van observaties kunnen we daarvoor een de hand als je wilt aansluiten bij de thuistaal van paar verklaringen geven zo werd op de kleuter je leerlingen in dit geval het kerkraads zul je om scholen in het verleden weinig dialect gesproken te beginnen kinderen de gelegenheid moeten ge de leidsters spraken nederlands en hoewel het de ven hun dialect te spreken en dat te stimuleren leerlingen niet verboden was dialect te spreken leerkrachten die kerkraads spreken moeten dat maakten ze van die mogelijkheid nauwelijks ge ook doen in situaties die zich daartoe lenen dat bruik nederlands spreken op school zeker in klinkt heel simpel maar het stelde leerkrachten en klassikale situaties is voor de kleuters kennelijk leerlingen voor enorme problemen de verklaring een gewoonte waar ze zich moeilijk zomaar ligt voor de hand dialect is immers voor velen op ineens van kunnen losmaken leerkrachten in de school toch altijd min of meer taboe geweest onderbouw van de lagere school hebben dezelfde ook in kerkrade en nu mag je het opeens spre ervaring opgedaan pas in de hoogste klassen lijkt ken dat lukt niet van de ene dag op de andere de overschakeling op dialectgebruik in de klas er blijkt een lange periode nodig voor het slech wat gemakkelijker te verlopen ten van de drempels die het gebruik van dialect ook de persoon tegen wie je spreekt is een be op school tot nu toe hebben tegengehouden langrijke factor de leerlingen praten onder el het afgelopen cursusjaar kunnen we in twee kaar meer dialect dan tegen de leerkracht ze zul fasen onderverdelen len tegen de leerkracht alleen dialect praten als de eerste fase van oktober 1979 tot januari die ook dialect met hen spreekt maar ook dan 1980 stond de acceptatie van het dialect centraal lenen informele situaties zich kennelijk beter en hebben we gezocht naar situaties en werkvor voor dialectgebruik dan de meer formele lessitua men waarin het dialect bruikbaar is als voertaal tie tegen dialectsprekende ouders in de klas pra het belangrijkste streven was ten de leerlingen spontaan dialect zodra die kinderen laten merken dat hun eigen taal niet ouders echter nederlands gaan spreken met de taboe is op school kleuters passen die zich daarbij aan kinderen wennen aan dialectgebruik in de uit deze observaties concludeerden we dat het klas gebruik van dialect en standaardtaal vrij strikt kinderen meer mogelijkheden geven om zich gebonden is aan situaties en personen dat is een in het dialect te uiten verklaring voor de wat teleurstellende ervaringen inzicht te krijgen in situaties leerinhouden en met de introductie van het dialect op de scholen werkvormen die geschikt zijn voor dialectge de overschakeling op het dialect vereist kennelijk bruik meer dan enkel een serie aparte dialectlesjes orga in de klassen is een groot aantal activiteiten ont niseren een att itudeverandering die alleen via plooid varierend van korte associatiespelletjes een geleidelijk proces van gewenning tot stand 15 kan komen dat vraagt vooral tijd en geduld die we zouden moeten volgen moesten we op daarnaast was de beginsituatie minder homo nieuw ontwikkelen geen dan we gedacht hadden ook kerkrade we bereikten daarmee de tweede fase van het heeft z n anderstaligen z n import niet alle schooljaar januari tot juni 1980 leerkrachten en leerlingen beheersen het kerk de discussies in de werkgroepen gingen nu niet raads dat geeft weer andere problemen zoals we meer om de vraag hoe we het dialectspreker in uit de mond van deze leerling optekenden de klas konden bevorderen maar om de vraag ik vind dialect een mooie taal ik zou het ook hoe we het moede rtaalonderwijs zo konden in leuk vinden als ik dialect zou kunnen spreken de richten dat het dialect daarbinnen op een func meeste kinderen praten onderling dialect ik vind tionele manier een plaats kon krijgen dat niet erg omdat ze met mij hollands praten daarmee breidde de discussie zich uit naar de als de kinderen dialect praten durf ik bijna niks overige twee probleemgebieden die we eerder te zeggen maar als ze hollands praten durf ik genoemd hebben de verbale interactie en bezin veel meer te zeggen thuis praten pa en ma dia ning op de taaldidactiek want kinderen meer de lect maar als wij er zijn hollands m n zusje praat gelegenheid geven hun taal te gebruiken situaties ook hollands eens hadden we een invalmeester scheppen die dat mogelijk maken betekent het ook met carnaval hij had toen gezegd dat we gebruik van andere werkvormen en een andere moppen en raadseltjes mochten vertellen en dat organisatie van onderwijsleersituaties daarmee alleen maar in het dialect ik heb toen op die wordt de interactie tussen leerkracht en leerlin middag niet zoveel pret gehad en daarom had ik gen ook anders leerlingen krijgen meer het graag dat ik ook net als m n vriendinnen dialect woord krijgen gelegenheid meer initiatieven te kon praten nemen kortom hun inbreng in de klas wordt een derde verklaring hebben de leerkrachten zelf groter het duidelijkst verwoord zij kwamen tot de con een mogelijk aanpak om deze plannen te realise clusie dat er in de activiteiten tot dan toe te wei ren is het werken met een thema dat de belang nig samenhang had gezeten doordat we steeds stelling van kinderen heeft een thema biedt mo bezig geweest waren de kinderen te stimuleren gelijkheden de traditionele onderdelen van het tot dialectspreker had het dialectspreker een vak taal lezen schrijven praten en luisteren zin wat geforceerd karakter gekregen terwijl het vol te integreren voor scholen die gewend zijn juist de bedoeling was een meer natuurlijke af met taalmethodes te werken zoals het geval was wisseling tussen dialect en standaardtaalgebruik bij de projectscholen en klassikaal onderwijs te tot stand te brengen dialectspreker was teveel geven is dit een grote overgang dat pleitte voor een doel op zichzelf geworden terwijl het juist een bescheiden aanpak waarbij de bestaande ma een middel dient te zijn om het vrije spreken te nier van werken niet ineens wordt opgedoekt bevorderen maar uitgebreid wordt met een thematische pe de voor de hand liggende conclusie was dat we riode van enkele uren in de week voor dat laat besloten om onze aandacht meer te richten op in ste hebben de deelnemende scholen in kerkrade houden op onderwerpen die de kinderen aan gekozen daarbij hebben we ernaar gestreefd dat spraken en om de keuze voor dialect of neder de thema s voor leerlingen leuk en motiverend lands meer te laten afhangen van het onderwerp zijn en de taalsituaties die er rond zo n onderwerp de werkvormen kinderen mogelijkheden bie ontstaan den om met elkaar te praten te schrijven en te toen we in 1979 de stap van theorie naar prak lezen tijk maakten leek de weg die we zouden moeten de leerlingen actief en zelfstandig aan de slag volgen al tamelijk geplaveid er lagen immers een kunnen groot aantal onderzoeksresultaten en de verwach de leerstof zoveel mogelijk gezocht wordt in ting was toen nog dat we die slechts even be de e i gen taal van de kinderen hoefden te didactiseren om voorgoed aan alle kerkraadse problemen een eind te maken niets na a r een vernieuwd moede rtaalonderwij s van dat alles we moesten nu constateren dat van directe didactisering van de onderzoeksresultaten moedertaalonderwijs heeft tot doel de taalvaar geen sprake kon zijn de strategie en werkwijze digheid bij de leerlingen te ontwikkelen en in 16 zicht te geven in het verschijnsel taal bliotheek zijn wenselijk evenals een grondige onder taalvaardigheid verstaan we traditioneel orientatie op de omgeving van de school de het praten luisteren schrijven lezen een over buurt het gezin de ouders en de verenigingen zichtelijke en gemakkelijke indeling die opsplit het moedertaalonderwijs wordt meer ingebed in singen vinden we terug in de meeste taalmetho wereldorienterend onderwijs omdat wereldorien des het lezen van een tekst het schrijven van een tatie ook voor een belangrijk deel taal is de des opstel een luisteroefening de spreekbeurt acti tijds zo vertrouwde grenzen van het vak verschui viteiten die meestal geisoleerd worden aangebo ven dus de traditionele leerinhouden komen on den en waartussen ogenschijnlijk weinig verband der vuur en er komen nieuwe bestaat het voordeel is de overzichtelijkheid van bij thematisch taalonderwijs gaat het overigens die indeling keurig bijeengebracht in een taalme niet alleen om de inhouden met het vaststellen thode wat dat betreft kun je zeggen dat de op van de inhouden waarover de leerlingen praten vatting over taal een duidelijke afspiegeling lezen en schrijven zijn we er dan ook nog lang vindt in de taalmethode taal wordt daarbij opge niet de situaties waarin we de leerlingen over die vat als een min of meer formeel systeem met inhouden laten communiceren zullen reeel moe eigen wetten regels en afspraken het is de taak ten zijn of in ieder geval een afspiegeling van een van het moedertaalonderwijs kinderen daarmee werkelijkheid die ze her kennen vertrouwd te maken cursorisch moedertaalon als algemene doelstelling kunnen we nu formule derwijs besteedt dan ook vrij veel aandacht aan ren dat het moedertaalonderwijs het eigen taalge die formele aspecten spelling woorduitbrei bruik van de leerlingen moet vergroten dat heeft ding technisch studerend lezen vragen beant een aantal belangrijke consequenties voor het woorden bij teksten stelopdrachten stijloefenin moedertaalonderwijs wat betekent die doelstel gen en dergelijke ling in concreto we noemen de volgende pun de opvatting van taal die aan cursorisch moeder ten taalonderwijs ten grondslag ligt is lange tijd niet a leerlingen moeten meer dan voorheen de mo aangevochten tot diep in de jaren zestig bepaal gelijkheid krijgen hun taal te gebruiken en dat op de de taalmethode wat er binnen het moedertaal een zinvolle en gemotiveerde manier onderwijs aan de orde kwam en waarschijnlijk is b verbeteringen in hun taal uitbreiding van de die situatie op veel scholen nog steeds zo met de taalvaardigheid dienen in verband te staan met verandering van inzichten binnen de taalweten hun eigen taal met andere woorden de leerstof schap is echter ook in het denken over moeder vinden we in hun eigen taal en niet in een voorge taalonderwijs een kentering gekomen de nadruk programmeerde methode die ons vertelt wanneer op het systeem van de taal maakt langzamerhand leerlingen aan bepaalde regels toe zijn welke plaats voor de gedachte dat taal vooral een mid woorden ze moeten kennen wat ze moeten del is om te communiceren een middel om je ge lezen etc voelens en gedachten te verwoorden c voor de beoordeling betekent het dat we hun taal gebruik je om ergens over te praten over taalprodukten niet met onze eigen volwassen een bepaalde inhoud een onderwerp taal gaat standaardnormen mogen toetsen die normen altijd ergens over ontwikkelen van de taalvaar komen meestal voort uit de schrijftaal die weder digheid betekent dan het taalonderwijs koppelen om in de volwassen wereld thuishoort kinde aan inhouden met deze ontwikkeling komen we ren hebben hun eigen taal hun eigen normen die vanzelf op een andere omschrijving terecht van ze zelf steeds bijstellen het is onze taak daarop wat moedertaalonderwijs moet zijn een om zicht te krijgen niet om te strepen maar om het schrijving die ruimer is dan de eerste taalvaardig proces van taalverwerving beter te begrijpen en heid zou je nu kunnen definieren als het kunnen dat verder uit te bouwen omgaan met informatie het verwerken en het een gevolg van het eerste uitgangspunt uitgaan verstrekken daarvan waarbij taal op een functio van het eigen taalgebruik van de kinderen is ook nele manier gebruikt moet worden dit moeder een grotere inbreng van de leerlingen in de verba taalonderwijs maakt duidelijk dat een taalmetho le communicatie het tweede probleemveld van de niet voldoende is we hebben andere materia het kerkrade project dat betekent voor het moe len nodig andere teksten een documentatiecen dertaalonderwijs dat leerlingen meer participeren trum blijkt onontbeerlijk contacten met de bi een actievere rol spelen bij de opzet en uitvoerin g 17 van het onderwijs de opvatting dat de leerkracht dat dan kon je nog eens met andere kinderen sa de spil is waar alles om draait verdient bijstelling menwerken dan die waar je anders altijd mee ten gunste van de leerlingen zij krijgen een gro werkte dan kwam je ook te weten hoe andere tere verantwoordelijkheid kinderen er van dachten van dat onderwerp en niet de methode schrijft voor wat er aan de orde ik zou er graag mee verder willen gaan want dan komt maar de eigen taal van het kind daar valt leer je ook eens met andere mensen we r ken en genoeg aan te beleven en te ontdekken inzicht in niet alleen meer met je vrienden of vriendinnen de mogelijkheden en de beperkingen van het taal en ik wil ook verder gaan omdat ik dat leuk vind gebruik van de leerlingen levert de leerkracht aan om zo over een onderwerp te spreken en er iets wijzingen op voor zijn concreet didactisch hande over te maken en daar leer je ook iets van vol len gens mij moet veranderen dat we de taallessen hiermee hebben we zo ongeveer het resultaat van ook in dialect gaan doen en dat we meer dialect de discussies weergegeven over de richting waarin praten we verder willen werken er brak nu een periode het gevaar dat door de thematische werkwijze aan waarin we gezamenlijk thema s opzetten uit het dialectgebruik naar de achtergrond verdwijnt voerden en evalueerden volgens de hierboven be zoals deze leerling in de laatste regel constatee rt schreven inzichten aan het eind van het school signaleren ook de leerkrachten in het lopende jaar hebben we de leerkrachten gevraagd hun me cursusjaar moeten we naar oplossingen voor dit ning te geven over de gevolgde werkwijze de probleem zoeken reacties waren positief ik kwam tot de conclusie dat ik te ver van de le re n van fouten kinderen af heb gewerkt het was te veel kennis spuien ik ervaar nu dat er veel meer uit de kinde bij thematisch taalonderwijs gaat het dus vooral ren kan komen dat komt door de opbouw van om de inhoud van het taalgebruik de leerkrach deze lessen continue begeleiding en tussentijdse ten in het kerkrade project willen de aandacht verwerking de taalmethode gaat meer naar de voor de vorm spelling grammatica stijl de achtergrond de thema s kunnen nog meer aange cursorische aspecten daarbij echter niet als past worden aan de buurt en omgeving het taal onbelangrijk terzijde schuiven met name aan het boek hoef je dan alleen nog te gebruiken voor schriftelijk taalgebruik stelt onze samenleving im cursorische onderdelen als je dat nodig vindt zo mers vrij strenge eisen zou ik wel voortaan altijd willen werken we ook was iedereen het erover eens dat taalonder moeten dat dan wel goed opbouwen wijs aan dialectsprekende kinderen niet beperkt honderd procent thematisch werken zou ik zien mag blijven tot een foutentherapie en dat onder zitten ik zou willen leren hoe je dat opzet en ik delen als spelling meervoudsvormen stijl en der wil ook vaker met collega s lessen maken gelijke een zinvolle plaats moeten krijgen in het de kinderen zijn nu veel meer verbaal bezig thematisch onderwijs dat heeft onder meer con zoeken dingen op in naslagwerken zijn actiever sequenties voor het hanteren van het rode pot aan de gang je raakt gelukkig een beetje af van lood als het bij de beoordeling van een verhaal het klassikale lesgeven deze manier van werken een verslag een samenvatting van de leerlingen maakt dialectsprekende kinderen minder faal in de eerste plaats om de inhoud gaat dan is het angstig omdat ze nu meer praten ze worden ook niet zinvol om daarin systematisch strepen te zet vrijer als je zoveel mogelijk situaties daarvoor ten onder alle taalfouten het gevolg daarvan zal creeert dan bereik je iets daarvan ben ik nu over immers zijn dat de leerlingen na verloop van tijd tuigd een tijd geleden nog niet alleen nog op die taalfouten letten de inhoud uit de enthousiaste reacties wijzen erop dat we de het oog verliezen en verkrampt gaan schrijven goede kant opgaan voor veel leerkrachten was wat je wel kunt doen is steeds terugkerende fou het kennelijk een verademing om nu eens op een ten die de leerlingen maken inventariseren om ze andere manier moedertaalonderwijs te geven dan daarna buiten het thema om te behandelen de taalmethode voorschrijft gelukkig zijn het om de leerkrachten daarbij te helpen voeren we niet alleen de leerkrachten die tot nu toe tevre foutenanalyses uit op verzameld mondeling en den zijn dat geldt ook voor de leerlingen schriftelijk taalgebruik van kerkraadse kinderen ik vind die nieuwe manier van werken leuk om de overzichten en beschrijvingen van die foute n 18 zijn voor de leerkrachten een hulpmiddel om bij lectsprekende leerlingen ook daarvoor levert een hun eigen leerlingen na te gaan welke fouten ze foutenanalyse aanknopingspunten als bij inven vaak maken deze kunnen ook enig inzicht geven tarisatie van fouten in het schriftelijk werk blijkt in de systematiek die die fouten ve rtonen een dat sommige van de leerlingen meer problemen groot aantal fouten zijn typische taallee rv er hebben met de vervoeging van werkwoorden dan schijnselen ze leren ons dat de kinderen op met de spelling dan is het raadzaam met die leer zoek zijn naar de regels van het nederlands en lingen eerst te oefenen met de diverse vormen dat ze daarbij vaak gebruik maken van hun ken van werkwoorden de tegenwoordige en de verle nis van het dialect een voorbeeld kan dat verdui den tijd het hele werkwoord het voltooid deel delijken woord en pas daarna de juiste schrijfwijze te be tegen de verleden tijd van werkwoorden maken handelen met andere woorden een leerling moet ze fouten als kruipte in plaats van kroop eerst weten dat hij stond moet zeggen en niet koopfa in plaats van kocht nopte in plaats stong of sting of stoond voordat je hem aanleert van liep roepfa in plaats van riep dat stond met een d geschreven wordt volstrekt dit verschijnsel komt voor bij kinderen die ne nieuwe werkvormen heb je daarvoor niet nodig derlands leren als eerste of tweede taal daar is met wat kleine wijzigingen nemen we oefeningen een eenvoudige verklaring voor uit de taal die de uit de taalmethode voor dit doel over daarnaast kinderen dagelijks om zich heen horen leiden ze zijn het vooral de teksten van leerlingen zelf die de regel af dat je de verleden tijd vormt door d e het oefenmateriaal opleveren of te achter de stam te voegen vergelijk werkte de term thematisch cursorisch moedertaalonder noemde dat er ook uitzonderingen op die regel wijs suggereert dat het mogelijk is thematische en zijn de sterke werkwoorden krijgen ze later van cursorische aspecten te combineren tot een sa zelf in de gaten wanneer ze die eerste regel volle menhangend geheel er doen zich daarbij op z n dig onder de knie hebben voor die tijd passen ze minst twee problemen voor de gevonden regel toe op alle werkwoorden ook op welke problemen moet dat cursorisch taalon op sterke werkwoorden als we nu bedenken dat derwijs precies gericht zijn en hoe kunnen we dat van huis uit nederlands sprekende kinderen vaak zo combineren met het thematische deel dat die nog tot na hun zesde jaar moeite hebben met die twee een zinvol geheel vormen uitzonderingen dan is het niet zo verwonderlijk op dit moment kunnen we op die vragen nog dat dergelijke fouten bij kerkraadse leerlingen geen afdoend antwoord geven daarvoor is meer nog veel langer voorkomen zij hebben namelijk tijd nodig waarschijnlijk meer dan de twee jaren minder erv aring opgedaan met die uitzondering die we ons nu gegund hebben om oplossingen omdat in het kerkraads bijvoorbeeld loofet en voor de dialectproblematiek te zoeken roffet gezegd wordt in plaats van liep en riep dat zijn vormen die de juistheid van loopfa en terugbli k roepfa lijken te bevestigen nederlandse kinderen horen eerder en vaker liep en riep en leren zo veranderingen aanbrengen in je lespraktijk doe je doende vroeger de uitzonderingsregel toe te pas niet van de ene dag op de andere dat vergt sen meestal jaren van inspanning van experimente op deze manier kan de beschrijving van fouten ren van frustraties overwinnen voortdurend ons tot het inzicht brengen dat we fouten ge hebben we daarbij te maken met factoren die woonlijk niet mogen wijten aan slordigheid of ge soms belemmerend soms vruchtbaar op het ver brek aan intelligentie ze leren ons veeleer dat de nieuwingsproces inwerken ervaringen ook waar leerlingen op een creatieve manier bezig zijn met we weinig zicht op hebben je eigen ervaringen zoeken naar de regels van het nederlands als we als leerling de genoten opleiding de houding ten dialectsprekende kinderen beschouwen als kinde opzichte van de leerlingen je ideeen over de ren die nederlands moeten leren als tweede taal maatschappij het zelfvertrouwen dat je hebt de mogen we ze dus ook niet lager aanslaan dan plaats van de school in je leven de verhoudingen standaardtaalsprekers als ze meer fouten maken in het team de leeftijdsgroep waarmee je werkt wel kunnen we in de didactiek onder andere bij etc de keuze en opbouw van leerstof rekening hou praten over onderwijsvernieuwing en het werken den met de specifieke moeilijkheden van de dia daaraan is een gevaarlijke weg vol voetangels en 19 klemmen werken aan verandering betekent ook hebben het verwerken van teleurstellingen het soms niet de werkwijze waarvoor we na januari 1980 heb meer zien zitten maar het kan je ook verhelde ben gekozen kunnen we omschrijven als een ring bieden in wat je dagelijks doet het kan je vorm van thematisch cursorisch moedertaalon aansporen om na te denken over je vak en als derwijs waarbinnen we aan de communicatieve het goed gaat zal het je meer plezier geven in je aspecten van taalgebruik veel aandacht geven werk het blijft echter zeker in het begin een een algemeen onderwijskundige aanpak die niet proces van vallen en opstaan een proces dat je specifiek gericht is op dialectproblemen voor ook moeilijk kunt plannen omdat er zich steeds sommigen zal dat een bezwaar zijn voor de onverwachte situaties voordoen die je niet kon meeste leerkrachten die daadwerkelijk met deze voorzien werkvorm hebben geexperimenteerd is dat geluk we denken dat we nu we een jaar verder zijn kig niet het geval wat blijkt uit de afgenomen een serieuze start hebben gemaakt met het didac interviews iedereen is het erover eens dat de kin tiseren van de probleemgebieden die door het on deren nu meer mogelijkheden krijgen hun eigen derzoek aan het licht zijn gebracht legden we in taal te gebruiken en dat dat dialect kan zijn be het begin van oktober tot januari nog de na wijst het stukje protocol uit het begin van het druk op het zoeken naar en scheppen van op artikel en die te ontwikkelen in voor hen zinvol zichzelf staande situaties waarin dialect gespro le situaties het komende cursusjaar zullen we ken kon worden zo langzamerhand zijn we opge deze werkwijze verder ontwikkelen schoven in de richting van het ontwikkelen van thematisch cursorisch moedertaalonderwijs een veelomvattende en een pretentieuze ontwikke ling zeker maar ook een grondige aanpak die rechtstreeks het hart van het moedertaalonder wijs raakt en die uitstijgt boven wat incidentele lesjes waarin dialect voertaal is of als taalkundig verschijnsel wordt bestudeerd die verschuiving is overigens niet uit de lucht gevallen als je in zo n moeilijke en complexe setting werkt als in het kerkrade project het geval is met ouders leer krachten onderzoekers schoolbegeleiders etc dus met veel deelnemers dan vraag je eigenlijk om problemen iedereen praat immers mee vanuit zijn eigen des kundigheid achtergrond en interesse verschil in inzicht kan soms erg stimuleren het kan echter ook remmen om kort te gaan het leerde ons in ieder geval dat we de dialectproblematiek niet als een geisoleerd probleem moesten aanpakken no en als je tenminste de problemen van dialectspreken de betrokken onderzoeksinstituten zijn het nijmeegs de kinderen grondig wilde aanpakken instituut voor de onderwijsresearch nivor en de in kerkrade moesten we al snel concluderen dat nijmeegse centrale voor naam en dialectkunde het leven sterker dan de leer is praten over op ncdn van meet af aan zijn tevens bij het project lossingen van dialectproblemen roept immers als betrokken het schoolpedagogisch centrum in heer vanzelf andere vragen op waaraan je niet voorbij len en de katholieke schoolraad in kerkrade voor een overzicht van al l e onderzoeksgegevens ver kunt gaan problemen die te maken hebben met wijs ik naar de brochures die in de loop der jaren opvattingen over moedertaalonderwijs het wer door het nivor en ndcn zijn gepubliceerd ken met een thema samenwerken tussen leerlin uitvoeriger informatie over de derde fase is te vinden gen het zelfstandig een opdracht kunnen uitvoe in het kerkradeproject van onderzoek naar on derwijs praktijk verslag van het onderzoek en het ren documentatiemateriaal kunnen bemachtigen kerkradep roject van onderzoek naar onderwijs het evalueren van het werk enz problemen die praktijk informatie over de derde fase project met het gehele moedertaalonderwijs te maken groep kerkrade p roject nijmegen 1979 20