Documenten
kritiek commentaar en beschouwing sjaak kroon moedertaalonderwijs of onderwijs nederlands in van nederlands naar moedertaalonderwijs geeft vos 1980 een typering van een naar zijn oordeel opmerkelijke verandering in het onderwijs nederlands van de afgelopen tien jaar het onder wijs nederlands is communicatie onderwijs geworden luidt zijn samenvatting en tegelijkertijd met deze verandering is de leraar nederlands nog fraaier de neerlandicus zich moedertaal docent gaan noemen a w 4 voor zover het de retoriek van het onderwijs nederlands betreft lijkt me vos constatering juist in didactische hand boeken vakbladen folders van uitgeverijen leerplannen en der gelijke is en wordt de aanduiding moedertaalonderwijs in plaats van onderwijs nederlands inderdaad krachtig gearticuleerd of het ook werkelijk zo is dat veel leraren nederlands zich op het ogenblik in voorkomende gevallen als moedertaaldocent voor stellen laat ik in het midden ik heb er in ieder geval zo mijn twijfels over waar het me hier om gaat is de vraag of een der gelijke naamsverandering inhoudelijk wel zo gelukkig is mijn antwoord op die vraag plaats ik met extra 1982 tegen de ach tergrond van het multi etnische en multilinguale karakter van de nederlandse samenleving en het nederlandse onderwijs de aanduiding moedertaalonderwijs zoals die sinds het begin van de jaren zeventig opnieuw opgeld doet ook van den bosch en van ginneken gebruiken haar tenslotte al heeft volgens lentz en van tuijl 1982 vooral een proclamatiefunctie wie het heeft over moedertaalonderwijs proclameert daarmee voorstander te zijn van het didactische principe dat taalonderwijs dient aan te slui ten bij de eerstgeleerde taal van het kind zijn zogenaamde moedertaal beter thuistaal die taal wijkt in veel gevallen af van de taal die op school gesproken wordt en die de dienst uit maakt in taalboeken dat een aanpak van voorbijgaan aan de thuistaal van de leerlingen tot aanzienlijke problemen kan lei den heeft onderzoek duidelijk aangetoond met name vanuit de sociolinguistiek is daarom gepleit voor een aanpak van aan sluiten bij de thuistaal van de leerlingen de bedoeling van deze aanpak het voorkomen of verminderen van problemen van spre kers van andere talen en taalvarieteiten dan de nederlandse stan daardtaal moet positief worden gewaardeerd de geschiktheid van 87 spiegel 3 1985 nr 1 87 92 de aan dit streven appellerende term moedertaalonderwijs als proclamatie neemt echter niet weg dat diezelfde term geenszins dekt wat er in het taalonderwijs op de basisschool en de lessen nederlands in het voortgezet onderwijs feitelijk aan de orde is wat momenteel veelal als moedertaalonderwijs wordt aangeduid is in het gros van de gevallen en mijns inziens ook niet ten on rechte primair standaardtaalonderwijs onderwijs in de nederlandse standaardtaal en gericht op een betere beheersing van die nederlandse standaardtaal naarmate er meer leerlingen deel nemen aan het onderwijs die van huis uit sprekers zijn van andere autochtone of allochtone talen en varieteiten dan de nederlandse standaardtaal wordt de aanduiding moedertaalonderwijs hoewel juist door de aanwezigheid c q komst van deze leerlingen opnieuw gemunt in toenemende mate een contradictio in terminis voor dialectsprekers uit limburg of twente zou moedertaalonderwijs onderwijs zijn in een limburgs respectievelijk twents dialect voor leerlingen uit friesland onderwijs in het standaardfries het standaardnederlands of een fries of nederlands dialect voor leerlingen uit turkije bijvoorbeeld onderwijs in het turks of aramees voor leerlingen uit marokko bijvoorbeeld onderwijs in het berber of marokkaans arabisch etc alleen voor leerlingen die van huis uit de nederlandse standaardtaal spreken is het huidige moedertaalonderwijs en dan ook nog maar tot op zekere hoogte vgl van der aalsvoort en van der leeuw 1982 echt moedertaal onderwijs lentz en van tuijl 1982 en de nijmeegse werkgroep taaldidactiek te verschijnen opteren om redenen als bovenstaande wat de basisschool betreft voor de aanduiding taalonderwijs voor het voortgezet onderwijs zou ik mede ter onderscheiding van het onderwijs in niet nederlandse talen vreemde talenonderwijs en wat extra en vermeer 1984 onderwijs in minderheidstalen noemen en onderwijs nederlands als tweede taal willen pleiten voor een hernieuwd of blijvend gebruik van de aanduiding onderwijs nederlands als het gaat om het schoolvak dat als nederlands op het lesrooster staat en gegeven wordt door een ambtenaar die leraar nederlands heet voor wie die neiging voelt opkomen het voorgaande kan niet worden afgedaan als alleen maar een kwestie van terminologie het voortgezet onderwijs in nederland krijgt in toenemende mate te maken met allochtone leerlingen maar op de in handboeken neer gelegde didactiek van het vak nederlands lijkt dat vooralsnog weinig indruk te maken dat blijkt niet alleen uit de presentatie van de meeste handboeken als moedertaaldidactiek maar ook uit het feit dat ze nauwelijks informatie bieden over onderwijs nederlands in en ten behoeve van een multi etnische en multi linguale samenleving een korte bloemlezing mag dat illustreren in 1978 is de lijfelijke aanwezigheid van zo n 14 000 allochtone leerlingen in het voortgezet onderwijs blijkens griffioen en 88 damsma 1978 nog niet als een probleem in de didactiek van het onderwijs nederlands doorgedrongen de problematiek van dialect en standaardtaal en de daarmee samenhangende didactische conse quenties komen in zeggenschap overigens expliciet aangeduid als een didactiek van het nederlands wel uitgebreid aan de orde ook de leidse werkgroep moedertaaldidactiek 1980 laat verstek gaan als het gaat om allochtone leerlingen en de didac tiek van het nederlands weliswaar bevat de index van moedertaaldidactiek de veelbelovende afkorting etc maar dat blijkt daar te staan voor equivalent talk categories en niet voor eigen taal en cultuuronderwijs we schrijven inmiddels 1982 in tegenspraak griffioen 1982 leren leven in taal daems pepermans en roger 1982 noch wolters lexicon termen uit het moedertaalonderwijs bolle plattel en vos 1982 is over culturele etnische of allochtone minderheden iets substantieels te vinden ten aanzien van tegenspraak nog het volgende waar in zeggenschap uitvoerig wordt ingegaan op sociolinguistische as pecten van de didactiek van het nederlands blijft dit in tegenspraak achterwege ik laat hierover griffioen zelf even aan het woord nu zou men licht kunnen denken dat 15 jaar stu dies ter toetsing van de deficiet en differentiatiehypothese en zoiets als het kerkradeproject aan ons voorbij zijn gegaan niets is minder waar en wij hebben dan ook veel respect voor de ver richte onderzoekingen en de inzichten die ze hebben opgeleverd het minste waartoe ze aanleiding geven lijkt ons dialect tolerantie wij staan hier echter voor het onderwijs in de stan daardtaal en daarvoor hebben al die onderzoekingen niet zo heel veel aanwijzingen opgeleverd a w 34 hoewel ik het wat die laatste conclusie betreft niet met hem eens ben kan niet ontkend worden dat griffioen in tegenspraak een duidelijke en mijns inziens terechte keuze maakt het gaat hem om het onderwijs in de nederlandse standaardtaal dat onderwijs dan ook zo te noemen is een stap in de goede richting wie echter voor dat onderwijs han delingsorientaties wil aanbieden kan op dit moment de notie intercultureel onderwijs bezwaarlijk onbesproken laten inter cultureel onderwijs is een handelingsorientatie bij uitstek de recente wegwijzer voor het moedertaalonderwijs in het tweede en derdegraads gebied vos en wierdsma 1983 tot slot maakt niet goed wat andere handboeken tot nu toe verzuimden dat is dubbel jammer omdat juist in het tweede en derdegraads gebied allochtone jongeren relatief het sterkst vertegen woordigd zijn en ze zeker deel uitmaken van de vergeleken met de situatie in het havo vwo andere problemen a w 9 waarvoor de leraar nederlands in die sector zich geplaatst ziet wegwijzer gaat ervan uit dat moedertaalonderwijs een duidelijke band moet hebben met de ervaringen van de leerlingen in hun eigen omgeving en dat daarom bijvoorbeeld taalverschijnselen die de leraar aan de orde wil stellen bij 89 voorkeur ook aan die eigen omgeving ontleend dienen te worden zonder dat aan deze stellingname voor alle leerlingen autochtone en allochtone expliciet vakinhoudelijke en vak didactische consequenties worden verbonden blijft ze mij wat al te zeer in de ijle lucht van de onderwijsretoriek hangen het voortgezet onderwijs telt op het ogenblik ongeveer 39 000 allochtone leerlingen 17 000 in het avo op een totaal van 800 000 en 22 000 in het lbo op een totaal van 350 000 vgl inspectie 1983 en dat aantal groeit door de aanwezigheid van allochtonen verandert de samenleving en het onderwijs als een van de manieren om op die verandering in te spelen noemt het beleidsplan culturele minderheden in het onderwijs pais 1981 de invoering van intercultureel onderwijs wil dit inter cultureel onderwijs als handelingsorientatie voor alle leraren niet blijven steken op het niveau van de onderwijsretoriek dan zal het ook wat het onderwijs nederlands betreft in zijn inhou delijke en didactische consequenties moeten worden uitgewerkt dat lijkt me een belangrijke taak ook voor de vakdidactiek nederlands molenhoek mei 1984 bibliografie aalsvoort m van der b van der leeuw leerlingen taal en school de rol van taal in elke onderwijsleersituatie enschede slo 1982 bolle c m r j m plattel j j vos termen uit het moeder taalonderwijs groningen wolters noordhoff 1982 daems f j pepermans r roger leren leven in taal een moedertaaldidactiek malle de sikkel 1982 extra g nederlands en toch geen moedertaal in openbare redes tilburg kht 35 61 1982 extra g a vermeer minderheidstalen in het basisonderwijs in levende talen 389 1984 101 109 griffioen j tegenspraak handelingsorientaties voor de leraar nederlands in het voortgezet basis onderwijs groningen wolters noordhoff 1982 griffioen j h damsma zeggenschap grondslagen en een uit werking van een didactiek van het nederlands in het voortgezet onderwijs groningen wolters noordhoff 1978 90 inspectie culturele minderheden in het voortgezet onderwijs rapport vari de inspectie voortgezet onderwijs aan de minister en de staatssecretarissen van o w zeist 1983 leidse werkgroep moedertaaldidactiek moedertaaldidactiek een handleiding voor het voortgezet onderwijs muiderberg coutinho 1980 lentz l h van tuijl taalvaardigheid in de basisschool een orientatie op theorie innovatie en leerplanont wikkeling enschede slo 1982 nijmeegse werkgroep taaldidactiek taaldidactiek aan de basis groningen wolters noordhoff te ver schijnen pais a beleidsplan culturele minderheden in het onderwijs den haag ministerie van o w 1981 vos j van nederlands naar moedertaalonderwijs in zicht op moedertaal ten brink meppel 4 11 1980 vos j t wierdsma wegwijzer voor het moedertaalonderwijs in het tweede en derdegraadsgebied culemborg educaboek 1983 91