Documenten
moet de spelling tog verandert worden lessen over spellingbeschouwing spelling 85 is de naam die de vereniging voor wetensgap pelike spelling de rougemont nes 16 nl 1862 ab bergen nederland verder v w s gegeven heeft aan de spelling die ze tegen 1985 probeert door te drukken in dat jaar zullen immers belangrijke wijzigingen gebeuren in de struc tuur van het nederlandse basisonderwijs en de v w s wil dit laten gepaard gaan met een spellingvereenvoudiging de von heeft geen gevolg gegeven aan de uitnodiging van de v w s om zich bij deze actie aan te sluiten over de redenen hiervoor leest u elders in dit nummer het doel van dit artikel is inderdaad niet in de eerste plaats een standpunt tegenover spelling 85 in te nemen maar wel enkele lessen voor te stellen die leerlingen in de hoogste klassen van het secundair onderwijs ertoe kunnen brengen tegenover het spellingsprobleem in het algemeen een persoonlijk rationeel gemotiveerd standpunt in te nemen dat is best zinvol daar de volgende maanden nog genoeg emotioneels erover te lezen en te horen zal zijn bij sonja op dinsdag waren daarvan op 14 februari jl al een paar opmerkelijke staaltjes te horen het probleem is dus in de actualiteit het zal ook al vlug blijken dat het spellingprobleem niet alleen een touter technische taalkundige kwestie is maar ook een kwestie van waarden of je voorrang geeft aan vlotte leerbaarheid voor iedereen of aan historische argumenten is b v een ethische keuze daarom kiezen we voor waardeverduidelijking als doel en als werkvorm zie hierover ook het stuk van walter de hert in vonk 1984 2 om voor de leerlingen vrije keuze moge lijk te maken geven we eerst een les met zakelijke informa tie over de spelling en daarna een uitgewerkt waardenblad we leggen er nogmaals de nadruk op dat dit impliceert dat de leerkracht een mening heeft over dit probleem maar dat het doel van deze werkvorm niet kan zijn deze mening als de juiste te doen erkennen geschiedenis en principes van onze spelling voor meer details hierover verwijzen we naar algemene inlei dingen in de taalkunde zoals van den toorn 1973 en vooral vonk 1984 14de jg nr 3 39 naar booij et al 1979 ook sommige schoolboeken behandelen dit onderwerp deze historische en taalkundige inleiding zou b v de vol gende feiten kunnen bevatten 1 in de middeleeuwen geen vaste spelling zelfs verschil len op een bladzijde gevolg van ambachtelijke boekpro duktie en beperkte verspreiding 2 in de 16e eeuw eerste pogingen tot opstellen van spel lingsregels onder impuls van drukkers industriele pro duktie en ruime verspreiding van boeken en humanisten het voorbeeld van de latijnse taalhomogeniteit 3 in 1804 de spelling siegenbeek in nederland voorbeeld van napoleontische centralisatie 4 rond 1860 de spelling de vries en te winkel ten behoeve van het groot woordenboek der nederlandse taal wordt of ficiele spelling in belgie in 1864 in nederland in 1883 mooie kans om grapje te maken of olijk te glimlachen 5 vanaf het einde van de 19e eeuw streven naar spellingver eenvoudiging 6 a in 1934 in nederland in 1947 in belgie komen de eer ste veranderingen nl aanpassing van de e ee o oo regel sch buigings n b in 1954 verschijnt de woordenlijst der nederlandse taal met de regeling voor bastaardwoorden aaneen schrijving enz de spellingscommissie liet in een aantal gevallen bij bastaardwoorden twee spellingen toe 7 de nederlandse spelling kan alleen veranderd worden door nederland en belgie in onderling akkoord taalunie in nederland moet zo n eventueel verdrag bekrachtigd worden bij de wet in belgie bij decreet van de vlaamse cultuur raad de grondregels van de nederlandse spelling zoals die werden geformuleerd door de vries en te winkel gelden nog steeds 1 de regel van de beschaafde uitspraak 2 de regel van de gelijkvormigheid dus waard wegens waar de uitvinden wegens vinden 3 de regel van de analogie dus grootte wegens dikte dorpsstraat wegens dorpskerk 4 de regel van de etymologie dus leiden naast lijden thuis althans naast nochtans waardeverduidelijking ons waardenblad bevat een samenvatting van de spelling 85 zoals die verspreid wordt door de v w s wie de regels graag volledig heeft kan een gits bij spelling 85 bestellen door overschrijving van 2 50 gulden op giro 68 78 00 van de v w s in breda daarnaast bevat het blad een aantal citaten die wij op nr 11 en 12 na ontleenden aan booij et al 1979 wat de noordnederlandse origine van de meeste ervan verklaart u kunt deze bladzijden misschien gewoon fotokopieren voor uw leerlingen de v w s stelt negen veranderingen aan de huidige spelling voor 1 t t konsekwent gebruik van de letter t als weergave van de spraakklank t hij wort ze wert wort je t miste gehat gewelt hoet steets brootje 2 d d konsekwent gebruik van de letter d als weergave van de spraakklank d hij antwoorde ze bestede t brande hij lade in zij beelde uit ze hoede 3 p p konsekwent gebruik van de letter p als weergave van de spraakklank p ik hep je hept hepzugt ze topt slapje spinnewep bopslee zeerop 4 ch g g konsekwent gebruik van de letter g als weergave van de spraakklanken ch en g sgat sgrijven bogt vrugt agt egt egter peg alligt gogelaar 5 twezde enz konsekwent gebruik van een e aan t eint van n lettergreep twede hij knede overzese zeen onderzeer ideen getween gedwee 6 izen weglating van de eerste e in de uitgang ieen knien drien kopien melodien fantazien simpatien fobien 7 liik weglating van de j in t agtervoegsel lijk vrolik redelik be grijpelik mogelik koninklike mannelike vrouwelike 8 timis weglating van niet uitgesproken letter tuis hipoteek ert vrou amt leew view medies idilliese 9 cadeau kado verdere aanpassing aan de nederlantse spelregels van de spelling van vreemde woorden kado klup resu hiasint sirkus ekstra sukses aksent aksie sentrum sjiek dinee joggert 1 de spellingsanering het sluitstuk zou mogen worden van de socia le wetgeving vrijwel geen enkele nederlandstalige kan de voorschrif ten van nu goed hanteren en we moeten zo vlug mogelijk zo ver zien te komen dat de gemiddelde leerling die van de lagere school afkomt die voorschriften wel goed toe kan passen dat is een sociale eis van het gezonde verstand een spelling is er niet om een hele kleine groep intellektuelen de kans te geven om zich van de massa te onderscheiden p c paardekooper 2 niet de spelling de diskriminatie is primair daarom moet niet zozeer de spelling maar de samenleving veranderd worden wanneer vonk 1984 14de jg nr 3 41 morgen de officiele spelling inderdaad slecht wordt en de slechte spellers dus automatisch goed kunnen spellen dan zullen er andere zaken zijn waarop dezelfde mensen gediskrimineerd worden hun woordkeus hun briefpapier hun stijl hun interpunktie de breedte van hun kantlijn hun adres zolang de diskriminatie bestaat zal zij materiaal vinden om te diskrimineren wat afgeschaft moet worden is daarom de diskriminatie dat men op wat dan ook gediskrimineerd wordt niet bij de spelling ligt de fout maar bij dit soort perso neelschefs die moeten afgeschaft worden daarna kan iedereen dan rustig spelfouten maken net als ik harry mulisch 3 kinderen die immers veel fouten tegen de spelling maken raken zeggen voorstanders van vereenvoudiging als van der velde 1968 een deel van hun zelfvertrouwen kwijt en krijgen last van faalangst daardoor neemt hun schoolbereidheid af waardoor ze weer minder opsteken minder diploma s halen enzovoorts als je nu de spelling zou vereenvoudigen hebben de leerlingen op dit punt in elk geval minder te stellen met demotivatie hun carrieremogelijkheden zullen dus ook toenemen en de kansen in het onderwijs worden gedemocrati seerd 4 wie overmatig veel tijd nodig heeft om correct te leren spellen zal voor alles wat hij leren wil of moet te veel tijd nodig hebben dat spreekt toch vanzelf we moeten niet te veel eisen van zo iemand dat is wat we moeten niet de spelling veranderen w f hermans 5 n didactische argumenten gebruikt die juist tot doel hebben een spellingvereenvoudiging tegen te gaan kort en gechargeerd ge zegd komt deze argumentatie op het volgende neer spellingvereen voudiging is toegeven aan gemakzucht dit gebeurt toch al veel te veel in het onderwijs en dat is onjuist onderwijs mag best een beetje ingewikkeld en moeilijk zijn mag best eisen stellen want dit staalt de wil en vergroot de prestatiezucht zowel in het onder wijs als later er wordt in dit verband ook een ander argument ge bruikt dat wel samenhangt met het vorige namelijk dat een moei lijke spelling het denken bevordert of in elk geval dat onze spel ling dat doet g e booij et al 6 die hele beweging van progressieve en wetenschappelijke spelling is niets anders dan de opzettelijke en bewuste poging de schrijftaal neer te schroeven tot het niveau van het zesjarige kind met beperkte geestesvermogens daarom ook worden deze heren van de wetenschappe lijke spelling hels als men hun voorhoudt dat de traditionele spel ling van de vreemde woorden een steun kan zijn bij het aanleren van frans en engels wat gaat him dat aan met vreemde talen hebben zij niets te maken want de kindertjes waarvoor zij hun spelling ontwerpen de achterblijvers en achterlijken komen aan het leren van vreemde talen toch nooit toe c kruyskamp 7 niemand die geletterd is althans juicht wanneer hij met b v jan blokker een ijtje bij het ontbijt krijgt neen veeleer hui 42 vonk 1984 14de jg nr 3 vert men bij de gedachte iets wezenlijks aan die versnapering te ontnemen de identiteit een ij is immers geen ei inderdaad zijn wij in de prille jeugd bekwaam gealfabetiseerden niet geheel ontko men aan identificatie van taal en schrift en entiteiten moeten blijven wat zij zijn vandaar dat tegen iedere spellingverandering hartstochtelijke geprotesteerd wordt door diegenen die de bestaande spelling beheersen j balk smit duyzantkunst 8 wat die verarming van de taal betreft ik was aanvankelijk zelf ook bang dat je als elke ou een au werd en elke ei een ij bepaalde effecten niet meer zou kunnen bewerkstelligen bepaalde woordspelingen niet meer zou kunnen maken tot mij inviel dat je een lofdicht op een mooi exemplaar van het vrouwelijk geslacht dan zou kunnen afronden met de regel ja zo n mijt vint je niet in een gouts kaasje een verruiming juist van je mogelijkheden dus c buddingh 9 ik ben nu 36 jaar en vier spellingen rammelen door mijn hoofd als ongeldige centen door een spaarpot de spelling die ik mijzelf geleerd heb uit prentenboeken de vries en te winkel dus nog toegepast door zo n 400 000 mensen de toe passing steeds gebrekkiger de mensen steeds beschaamder de spelling die ik in de jaren veertig op school leerde de spelling van het groene boekje uit de jaren vijftig de spelling van de bastaardwoorden die in de jaren zestig onder de jongeren vrij algemeen werd een vijfde spelling erbij zal niets oplossen wim zaal 10 de taal is een enorm bezit in taal wordt ons verleden vastgelegd het is een van de bewijzen dat we geleefd hebben terwille van een schijnpolitieke overwinning op dit moment gooien wij onze hele ge schreven cultuur op de vuilnishoop j bernlef 11 wanneer men niet van tijd tot tijd de spelling herziet veroudert die spelling het engels biedt daarvan een kras voorbeeld hier heeft men zolang de spelling onveranderd gelaten dat er nu geen beginnen meer aan is in nederland heeft men verschillende spellings wijzigingen ingevoerd en daarmee de toegankelijkheid van de geschre ven taal voor het nageslacht verlicht dr m c van den toorn 12 wij vestigen er nadrukkelijk uw aandacht op dat het heel goed moge lijk is spelling 85 naast de nu gangbare spelling te gebruiken teksten met weinig bastaardwoorden zullen er nauwelijks anders uitzien bovendien zullen kinderen die spelling 85 hebben leren schrijven even weinig moeite hebben met het lezen van vroegere spellingen als wij dat hebben de wetgever kan er naar onze stellige overtuiging dan ook mee vol staan spelling 85 aan ambtenaren en bij het onderwijs toe te laten waardoor de kosten in nederland en belgie tezamen onder de twee miljoen gulden zullen blijven uit een brief van de v w s aan de nederlandse regering en de leden van de tweede kamer vonk 1984 14de jg nr 3 43 opdrachten a om spelling 85 goed te begrijpen is het nuttig er even mee te wer ken schrijf daarom een fragment van een of andere tekst over in deze spelling b 1 lees zorgvuldig de citaten 1 tot 12 streep aan wat je belang rijk vindt wat je treft enz noteer de belangrijkste argumenten die de auteurs ervan aangeven vul aan met je eigen argumenten 2 klasseer al deze argumenten in volgorde van het gewicht dat jij eraan geeft dus wat het meest indruk op je maakt eerst wat je het minst overtuigt of interesseert laatst 3 welk van de volgende voorstellen wil jij nu verdedigen a spelling 85 moet globaal verworpen worden b spelling 85 moet globaal aanvaard worden c alleen voorstellen nr moeten aanvaard worden d iedereen moet maar zelf bepalen hoe hij wil spellen e een ander voorstel 4 schrijf je eigen standpunt nu neer in een tekst van 150 a 200 woorden 4 4 vonk 1984 14de jg nr 3 hoe werken we hiermee in de klas er zal ongeveer een uur nodig zijn voor de algemene situe ring van het probleem het doceren van de theorie en het geven van de opdrachten de opdrachten op het waardenblad worden individueel uitgevoerd thuis of in de klas daarna vergelijken de leerlingen in kleine groepjes hun omspelling opdracht a met elkaar ze proberen akkoord to geraken over de voor en nadelen en de moeilijkheden ongeveer 5 min verslag hierover in de hele klas bespreking van het b gedeelte van de opdracht hetzij weer eerst in kleine groepjes hetzij meteen met de hele klas belangrijk is dat de leerkracht ervoor zorgt dat de achterliggende waarde oordelen bij iedere keus voor iedereen en niet in het minst voor de schrijver ervan duidelijk worden door de schrijver geexpliciteerd worden r roger leeuwerikenlei 3 2520 edegem 45