Moet je luisteren

anett boom sm a els schelleken s luisteronderwijs moetje luisteren het lijkt zo vanzelfsprekend dat leerlingen kunnen luisteren toch vereist dat vaak een speciale gerichtheid kleuters en oudere kinderen horen te weten met welk doel ze luisteren pas dan kan er sprake zijn van het ontwikkelen van een adequate luister houding anett boomsma lid van de werkgroep kritische kleuterleid st ers en els schel kens docent nederlands aan de rijks pabo in alkmaar maken kanttekeningen bij voorkomende communicatiesituaties in het kleuteronderwijs en geven aan hoe leer krachten het ontwikkelen van een functioneel luistergedrag kunnen bevorderen kleuters kunnen nog niet lezen en schrijven dat kringgesprek van een half uur blijft dan in een heeft het voordeel dat ze verschoond blijven van klas met dertig kinderen een halve minuut per de leerboekjes waarin de kennis verzameld staat kleuter over ze krijgen dus weinig gelegenheid die ze zich in de loop van het schooljaar eigen hun kennis inzicht ervaringen en emoties te ver moeten maken woorden en al zouden ze die kans krijgen dan is kleuters leren nog niet bewust daarom is er al het voor de anderen lang niet altijd interessant leen sprake van leren als de verworven kennis of om ernaar te luisteren inzichten direct aansluiten bij hun belangstelling kleuters moeten toch al te veel luisteren zonder vragen en ervaringen om die te kennen moet de dat aan die vaardigheid veel aandacht wordt be leerkracht zich intensief met de individuele kin steed luisteren lijkt synoniem met je mond deren bezig houden betrokken kindgericht on houden want dat is voor de leerkracht heel be derwijs ligt dus voor de hand die twee aspecten langrijk als zij hij een groep ordelijk wil leiden maken ook deel uit van de verworvenheden van het belang van de groep gaat kennelijk voor het het kleuteronderwijs belang van het individu toch zie je ook op kleuterscholen dat er fiks in dit artikel staan we even stil bij luisteren in de over de hoofden van de kinderen heen wordt ge kleuterschool hoe kinderen en leerkracht daar praat de kleuters zijn zelden zelf aan het woord voortdurend mee te maken hebben en wat het in de kring maximaal grof gezegd de helft van belang is van een gerichte ondersteuning van de de tijd gedeeld door het aantal kinderen in een ontwikkeling van luistervaardigheid 49 luistere n tenzij die heel nadrukkelijk het woord tot hen richten een onderzoekje van tweedejaars k los studen deze interactiesituaties vormen de basis voor de ten wees uit dat kleuters per dag gemiddeld meer taalverwerving als de gerichte persoonlijke aan dan twee uur in de kring zitten dan zijn er acti dachtontbreekt loopt het kind een achterstand viteiten als voorlezen ve rtellen kringgesprek op in de taalontwikkeling ken werkbespreking een liedje of versje leren en instructies in verreweg de meeste situaties is de de kle ut erschoo l leerkracht nagenoeg alleen aan het woord dan is luisteren het enige dat de kinderen mogen als met deze ervaringen in intensief luisteren en het ze dat slecht doen noemen we ze ongeconcen langs zich heen laten gaan van omgevingsgeluiden treerd en vermanen we ze vanwege hun storend komt het kind de kleuterschool binnen daar is gedrag er volgen orde opmerkingen waar soms dan ineens die ene volwassene die steeds maar sancties aan verbonden zijn ook kan de leer verwacht dat het kind niets ontgaat van de indi kracht onrust opvatten als een signaal de kring viduele gerichte aandacht van volwassenen moe snel af te sluiten soms krijgt het lastige kind ten kleuters overstappen op een globalere bena extra stimulerende aandacht dering ze maken deel uit van een groep en de daarnaast is het een bekend verschijnsel dat leerkracht spreekt geregeld de hele groep aan kleuters een opdracht of instructie niet begrijpen kinderen hebben dat niet altijd even snel door of een antwoord geven dat niets met de vraag te soms blijven ze dan doorpraten als de leerkracht maken heeft een instructie geeft of als een van de andere kin het zou wel eens kunnen dat bovenstaande ob deren wat vertelt in de kring met het herhalen servaties minder wijzen op een probleem bij de van de afspraken die gelden in de klas maant de kinderen als wel op verkeerde verwachtingen van leerkracht een storend kind tot zwijgen en rust de onderwijsgevende velen zien over het hoofd als dat niet meteen helpt noemt ze de naam zo dat je ook luisteren moet leren het is een ach dat het kind opschrikt en zich realisee rt dat de tergebleven gebied in de didactiek van het kleu opmerking haar of hem in het bijzonder aangaat teronderwijs de afkeuring die erin besloten ligt kan voldoen kleuters hebben voor ze op school komen al le de reden zijn om zich dan maar even koest te ren luisteren maar het luisteren dat op school houden maar dat betekent niet dat het kind dus van ze verwacht wordt is anders er is een vorm luiste rt van concentratie voor nodig waardeschool aan het is de taak van de leerkracht kinderen duide moet werken verder moet het kind in gaan zien lijk te maken wanneer welk luistergedrag van hen welke luisterhouding op welk moment passend verwacht wordt en ze te helpen hun luistervermo is intensief of minder intensief ook de commu gen te ontwikkelen nicatie tussen kleuters onderling is hierbij van be lang de leerkracht moet ook het luisteren naar conc ent r at i e elkaar stimuleren en daar optimale voorwaarden voor scheppen deze punten werken we hieron luisteren vereist je concentreren op geluid om der verder uit de luisterconcentratie te verhogen zijn er allerlei spelletjes al dan niet omgevingsgebonden vragen voor school se er va ringe n als wat hoor je als we allemaal stil zijn hoor je de kraan druppelen met welk voorwerp uit de vanaf hun geboorte ontwikkelen kinderen het klas maak ik dit geluid maken de kinderen be vermogen heel nauwkeurig te luisteren babies al wust van omgevingsgeluid en bevorderen het con herkennen gezinsleden aan hun stem kijken naar centratievermogen de deur als ze voetstappen horen op de trap en ook de luisterhoek kan hier een rol bij spelen op schrikken van onverwacht geluid terugkerende de cassetterecorder staat een verhaal waarin ver geluiden krijgen een betekenis roepen een ver schillende geluiden voorkomen de kleuter zoekt wachting op of hebben een rustgevende werking er de passende plaatjes bij puur verbaal is het tot dergelijke omgevingsgeluiden hoort voor jon luisteren naar een verhaal met absurditeiten veel ge kinderen ook het gepraat van volwassenen kinderen zijn daar gek op 50 reageren op een afgesp ro ken woord is alleen je dat ook of je trekt een scho rtje aan als je ziet voor oudere kleuters geschikt omdat deze activi dat de anderen aan jouw tafel dat ook doen teit het vermogen tot objectivatie vereist het een eerste voorwaarde voor goed luisteren is dat woord als klankvorm kunnen herkennen en daar de leerkracht de aandacht van de kinderen richt bij afzien van de betekenis zodat ze weten dat de informatie die volgt ook hoewel niet altijd systematisch en frequent zul voor hen van belang is dat kan door handgeklap len deze luister concentratie activiteiten wel op of stemverheffing of desnoods door het rinkelen alle scholen aandacht krijgen jammer genoeg ge van een belletje maar dat moeten ko rt e mo beu rt dat meestal klassikaal de kleuters die ex menten zijn en niet al te veel anders verliezen die tra oefening nodig hebben krijgen die niet an middelen hun effect deren zitten zich te vervelen omdat de activi het is goed als leerkrachten zich ervan bewust teiten te gemakkelijk voor ze zijn individueel zijn dat ze kinderen soms dwingen snel van de of in kleine groepjes datgene oefenen waar kleu ene concentratie over te gaan naar een andere ters nog moeite mee hebben kan door op de van intensief werken bijvoorbeeld naar intensief spelletjes te varieren zorgvuldige observatie is luisteren daar hebben ook kleuters enige tijd hierbij van het grootste belang omdat de leer voor nodig eerst zal het richten van de aandacht kracht juist hier eventuele gehoorproblemen kan moeten inhouden dat kinderen weten dat ze hun signaleren werkje moeten afronden en neerleggen waar ze mee bezig waren als iedereen er klaar voor is na i nstructie s een of twee minuten kan de leerkracht haar me dedeling doen in de klas doen zich veel momenten voor waar door observatie kan de leerkracht erachter ko op de leerkracht korte organisatorische medede men welke kinderen er moeite mee blijven hou lingen of instructies geeft zoals als je stof gaat den opdrachten uit te voeren of instructies toe te plakken moet j e lijm uit de gele potjes gebrui passen dan is het verstandig de kleuter te vragen ken die informatie is voor kinderen onmisbaar om de leerkracht aan te kijken en het daarna te om goed te kunnen functioneren in de klas een rug te vragen wat het moet doen op die manier kind dat slecht luiste rt zal strategieen ontwikke raakt een kind ervan doordrongen dat het be len om zich in de klas te handhaven zonder langrijk is de aandacht te richten op het gespro steeds de negatieve aandacht op zich te vestigen ken woord tegelijkertijd is het een geheugen niet weten wat je moet doen is storend voor de training leerkracht dan ga je als kind maar imiteren als voor het ontwikkelen van intensief luistergedrag andere kinderen hun stoel in de kring zetten doe bij alle kinderen is het van belang dat de mede 51 delingen niet altijd voo rs pelbaar zijn de leer te weten dan kunnen ze hun luistergedrag daar kracht deelt de kinderen niet steeds in dezelfde op instellen tegelijkertijd leren ze tussen de be stereotype groepen in de meisjes en de jon drijven door dat luisteren verschillende functies gens de jongsten en de oudsten de helft van de kan hebben kring tot irene wisselende kenmerken alle kin voorlezen is natuurlijk meer dan een verzameling deren met een riem om met schoenen met klit woorden over de kleuters uitstorten naast het tehband met een trui aan zijn eindeloos te varie verhaalgebeuren is er ook de sfeer van een ver ren en de kinderen moeten goed luisteren om te haal die onder andere door het taalgebruik opge weten te komen of ook zij bij die groep horen roepen wordt met intonatie mimiek en vertel natuurlijk spreekt de leerkracht pas als het echt tempo geeft de leerkracht die sfeer door daarom stil is kinderen voelen dat er op ze gewacht kunnen kinderen zonder de woorden te begrij wordt en houden dan vanzelf hun mond de en pen toch geboeid luisteren naar een verhaal in kelen die er moeite mee houden kan de leer een taal die ze niet beheersen als de leerkracht kracht erbij halen door een kleine aanraking bin eens een verhaal voorleest of vertelt in het en nen handbereik in de kring zett en dat is aardi gels of turks als ze die taal beheerst kunnen ger voor de kleuters dan het stigmatiserende de kinderen hun beelden vergelijken zeker als er noemen van namen anderstalige kinderen in de klas zitten ligt het zo schept de leerkracht de voorwaarden waaron voor de hand ook eens verhalen in hun moeder der goed luistergedrag zich kan ontwikkelen de taal aan bod te laten komen eventueel met hulp belangrijkste is dat kinderen van tevoren weten van een ouder of een leerling uit de hogere klas dat er een mededeling volgt waarnaar ze moeten sen zo nadenken over wat weet je al van de in luisteren houd door te letten op hoe het verhaal klinkt is eigenlijk al een eerste vorm van taalbeschou voorlezen en vertelle n wing activiteiten als voorlezen en vertellen lijken luis waarderend luistere n teren al in te sluiten de leerkracht die ve rtelt of voorleest verwacht meestal dat de kinderen het klanken hebben dus meer zeggingskracht dan de verhaal in zich opnemen meeleven en meeden betekenis achter de woorden alleen dat blijkt ken aan de gezichten is meestal af te lezen hoe ook in gedichtjes versjes liedjes vormkenmer ze in het verhaal opgaan zelfs als dat saai of ba ken zoals klankherhaling en ritme bepalen of ze naal is lekker zijn om naar te luisteren en op te zeggen toch zijn er factoren die lijken uit te nodigen tot als de woorden nergens meer naar verwijzen z o minder intensief luisteren een kleuter kan zoveel als in veel onzin gedichtjes spreekt er toch een genoegen beleven aan de gemeenschappelijkheid sfeer uit het klank geheel de kinderen kunnen van de situatie het groepsgevoel en de ve rt rouw aangeven of ze die vrolijk of juist triest vinden en de stem van de leerkracht dat het lekker weg eventueel de voorstelling verwoorden die ze zich droomt het gaat dan meer om het ritueel de erbij maken vervolgens kunnen ze zelf woorden sfeer dan om het verhaal dit maar half geestelijk gaan bedenken die vrolijk of verdrietig klinken aanwezig zijn overkomt ook volwassenen mij al ieder kind kan daar natuurlijk anders over den thans van het acht uurjournaal een rustpunt in ken als ze een verhaal hebben gehoord over een de avond kan ik soms niets terughalen als ie enge krokodil kunnen ze er zelf een enge naam mand ernaar vraagt zo kunnen ook kinderen bij bedenken die de leerkracht dan bijvoorbeeld zich betrapt voelen als ze na afloop van een ver bij hun tekening schrijft ze proeven elkaars be haal ineens een vraag te beantwoorden krijgen denksels door de namen voor zichzelf uit te spre over de inhoud ze weten het dan vaak niet want ken tja zo hebben ze niet geluisterd ook kan een kind de opdracht krijgen een woord als de leerkracht een te ve rt ellen of voor te lezen op een vrolijke boze verlegen manier te zeggen verhaal wil gebruiken als inleiding op een ge waarbij de anderen luisteren en hun interpretatie sprekje of er een verwerkingsactiviteit als pop geven penkast of dramatiseren aan wil verbinden dan is rijmen zo belangrijk voor het aanvankelijk le het voor de kleuters prett ig om dat van tevoren zen doen kleuters vanzelf al de leerkracht ka n 52 met hen samen een klasse of groepsgedichtje ma naar je luisteren of liever gezegd doen wat jij ken als dat later af en toe terugkomt kunnen ze wilt hangt vaker met een grote mond en fysieke nog eens beoordelen of het echt lekker klinkt en kracht samen dan met de ove rt uigingskracht van of ze er iets in willen veranderen argumenten wat dat betreft verschilt de kleuter luisteren naar muziek ligt op hetzelfde vlak bij wereld niet van die van volwassenen het bespelen van instrumenten trommelen van kinderen moeten tot op zekere hoogte hun gang ritmes en luisteren naar klassieke en moderne kunnen gaan maar de leerkracht moet in de ga muziek passen bij uitstek vragen die het waarde ten houden hoe de interactie verloopt op mo rend luisteren bevorderen zoals wat vind je menten dat er iets mis gaat is het belangrijk dat mooi waar lijkt dit geluid op waar denk je aan de leerkracht de kleuters helpt hun argumenten als je deze muziek hoo rt word je er vrolijk van en wensen op een rijtje te zetten om op grond of juist verdrietig of bang sommige oudsten zul daa rv an tot een rechtvaardige beslissing te ko len zeker zelf een verhaal of situatie bij de mu men ziek willen verwoorden gemakkelijker dan ver daarnaast verdienen geslaagde overleg en spelsi woorden is schilderen tekenen plakken naar tuaties waarin alle kinderen hun eigen inbreng aanleiding van hun associaties kunnen hebben een positieve waardering in de voor alle activiteiten op het gebied van waarde nabespreking in de kring kan de leerkracht er de rend luisteren geldt ook weer dat kleuters van te aandacht op vestigen dat een groepje kinderen voren moeten weten wat van ze verwacht wordt goed naar e l kaar heeft geluisterd en mede daar dan kunnen ze hun manier van luisteren daarop door fijn heeft gespeeld ook kunnen de kleuters afstemmen je luiste rt anders naar een lang ver zelf terugkijken en daardoor reflecteren op het halend gedicht dan naar een versje dat je met de interactieproces waar ze zelf een rol in speelden hele klas moet gaan leren de kring kinderen luisteren naar elkaa r veel leerkrachten in het kleuteronderwijs zullen natuurlijk hebben kinderen elkaar ook wel iets te beweren dat juist in de kring kinderen naar elkaar ve rtellen vooral in de hoeken spelen zich inter leren luisteren maar het is de vraag of er dikwijls actieprocessen af waar de leerkracht buiten sprake is van een echte communicatie tussen de staat in rollenspelen overlegsituaties en ruzies kinderen onderling verwoorden de kinderen hun e rv aringen wensen en boosheid bij ruzie is de kracht van daden de ochtendkring meestal groter dan die van woorden of andere n de ochtendkring lijkt bij uitstek uit te nodige n groep 1 r e mie r f qo y ef 53 tot minder intensief luisteren de kinderen die in gehakkel en gebroddel spreken in een groep een beurt krijgen praten doorgaans uitsluitend vraagt altijd een zekere publieksgerichtheid het tegen de leerkracht die reageert altijd positief kind moet zich af teren vragen welke e rv aringen ook als de verhalen al bekend zijn of onbegrijpe voor anderen interessant kunnen zijn om te ho lijk omdat de context ontbreekt of omdat het ren welke informatie ze dan moeten geven kind onverstaanbaar spreekt zeker als ieder kind roosje was uit het raam gevallen 0 ja was het aan de beurt moet komen en veel leerkrachten hoog ja en kwam de dokter toen nee vinden dat essentieel dan duurt de kring soms was ze dan niet ziek nee ze liep gewoon weg wel meer dan een half uur zo lang intensief luis mama zegt dat ze altijd op haar pootjes terecht tergedrag eisen is onredelijk de spanningsboog komt van kleuters is vrij kort tien minuten is al heel het is voor kleuters moeilijk zich te verplaatsen wat voor vol w assenen ook trouwens tegelij in anderen de leerkracht kan ze daarbij helpen kertijd is het een oneigenlijk gebruik van de door de nodige extra informatie te geven e n door kring je zou bijna zeggen dat je de kleuters er erop te wijzen dat de andere kleuters niet weten mee afleert goed te luisteren het kind dat iets wie roosje is vertelt ervaart de andere kinderen in de groep als de vert elstijl aanslaat ook bij een magere in eerder als belemmerend spreekdurf in de grote houd is het aan de leerkracht zo n ervaring voor groep stimuleren is een fraaie doelstelling maar kleuters expliciet te maken door eens te vragen daarvoor is aandacht van die grote groep een eer waarom iedereen altijd zo goed luiste rt als bij ste vereiste een bedeesd kind dat moet spreken voorbeeld mariska ve rt elt in een onwelwillende luister moede groep ter een andere beschouwende mogelijkheid is de wijl de leerkracht de anderen tot luisteren maant kinderen die dat willen een grap te laten ve rt el zal de eigen bijdrage gemakkelijk als negatief en len de anderen beoordelen welke grap het leuk oninteressant ervaren ste was en wie een grap het best vertelde in het een korte krachtige kring waarin steeds een begin zullen deze twee samenvallen maar na ver paar kinderen een beurt krijgen aan het begin loop van tijd gaan de kleuters ook op de vertel van de ochtend na het melkdrinken en aan het vorm letten begin van de middag bijvoorbeeld zal het spre een kind dat lekker vertelt mag daar ook best om ken en luisteren stimuleren geprezen worden dan hebben de minder succes d e verhalen die een kind toch echt kwijt moet volle sprekers tenminste een voorbeeld om zich kan het voor school tussendoor en onder het aan te spiegelen melkdrinken tegen de leerkracht vertellen d ie heeft dan de tijd en rust in te gaan op de mede het leerges p re k deling daardoor is de interactiesituatie realisti scher ook in een leergesprek wordt van kinderen ver z oals uit het bovenstaande al duidelijk is is de wacht dat ze luisteren het streven van de leer betrokkenheid bij het onderwerp en elkaar nau kracht zoveel mogelijk uit de kinderen te laten welijks te ver wachten in een groep van twintig komen heeft tot gevolg dat de groep vaak moet kinderen of meer als een kleuter te lang moet luisteren naar bijdragen die niet terzake zijn of wachten voor hij of zij het eigen verhaal kwijt onjuist als een kleuter wel het antwoord op een kan verdwijnt de wil te vertellen en de interesse vraag weet maar gezien de groepsgrootte weinig voor vertelsels van anderen kans heeft op een beurt dan zijn de omstandig heden rijp voor aandachttrekkerij gezucht bij de vorm een fout antwoord van een ander het ikke ge meestal gaan leerkrachten en kinderen hoogstens roep of roepen voor de beu rt en als de leer in op de inhoud van het ve rtelde toch verdient kracht daar niet op reageert is de kans groot dat ook de vorm de vertelwijze aandacht als de leer het kind interesse verliest en zich met andere din kracht het ontwikkelen van spreekvaardigheid se gen andere kinderen gaat bezighouden ook dat rieus neemt als een van de gespreksdoelen al heeft weer sfeer bedervende orde opmerkingen luisterend naar anderen ervaren kinderen hoe ze tot gevolg bovendien zijn het vaak dezelfden die geboeid kunnen raken door iemands vertelstijl alles al weten de anderen zitten er maar bij zon of hoe een op zich aardig verhaal tenonder gaat der dat hun vragen of verwondering echt aan bo d 54 komen acht kleuters dan krijgen ze allemaal de gelegen kleuters zi tten in de situatie dat ze elkaars bij heid echt aan het woord te komen en te reageren dragen serieus moeten nemen maar dat uiteinde op wat een ander vertelt niet alleen de bijde lijk alleen waar is wat de leerkracht zegt hante oudsten maar ook de nieuwsgierige mid het zorgvuldig kiezen van een gespreksonderwerp delsten en de bedeesde jongsten en alle mogelij alleen en niet de crocus omdat het weer fe ke combinaties daar tussenin de stillere kinderen bruari is is niet voldoende als het gesprek volgt zullen gemakkelijker loskomen als de leerkracht op een gezamenlijke beleving is de kans groter erop let hen in groepjes te zetten waarin niemand dat ieder wat te ve rtellen heeft dus eerst op het hen overschreeuwt of aftroeft ook bij voorlezen kermisterrein gaan kijken hoe de att racties wor en vertellen kunnen kinderen in een kleinere den opgebouwd daarna erover praten veel vi groep zich directer betrokken voelen in ieder ge sueel materiaal en een goede stimulerende vraag val kunnen ze de plaatjes beter zien stelling zijn natuurlijk ook voorwaarden om de aan het slot van dit artikel over luisteren moet aandacht van de kleuters vast te houden nog opgemerkt worden dat luisteren lang niet al tijd een reactie vraagt zwijgen kan samengaan organisati e met uiterst intensief luisteren maar de belangrijkste oorzaak van het vaak moei een verantwoorde begeleiding van het luisteron zame verloop van kring en leergesprekken zit derwijs in de kleuterschool moet consequenties hem zoals hierboven al enigszins aangegeven in hebben voor de benadering van kinderen in de de groepsgrootte soms lijkt het erop dat kleu eerste klas en later vaak ziet de kleuterleid st er ters al worden voorbereid op het merendeels klas haar zijn ex kleuters na een half jaar terug als een sikale onderwijs dat begint zodra kinderen leren gedisciplineerd groepje zwoegers dat de betrok lezen en doorloopt tot het einde van de basis kenheid en zelfstandigheid uit hun kleuterperio school de razendsnel verloren blijkt te zijn het sociale aspect van met de hele groep in de als de doorgaande ontwikkelingslijn van kleuter kring zi tt en lijkt de zorg voor de inbreng van tot twaalfjarige in de basisschool geen loze kreet kleuters te verdringen dat is ten onrechte inter is dan zullen de leerkrachten zich goed moeten actie het verwoorden van ervaringen het betrok realiseren hoe het luisteronderwijs in de klassen 1 ken zijn bij een onderwerp liggen aan de basis tot en met 6 voo rt kan bouwen op de basis die van goed taalonderwijs pas als kring en leerge op bovenstaande wijze in de kleuterschool is ge sprekken plaatsvinden in groepjes van ongeveer legd 55