Mondelinge taalvaardigheid: stiefkind of troetelkind?

Publicatie datum: 1994-01-01
Collectie: 25
Volume: 25
Nummer: 4
Pagina’s: 162-167

Documenten

verslag begin het gaat erom dat docenten neder lands inspiratie opdoen om mondelinge taalvaardigheid binnen de school van de grond te krijgen hij benadrukte de noodzaak van anitavoortman deze bezinning omdat mondelinge vaar digheden in de basisvorming een duidelijke mondelinge plaats hebben verder wees hij op het belang van een betere afstenuning van het schoolvak taalvaardigheid nederlands op de vakstudie stiefkind of troetelkind cven rapport over spreken en luis tere n de vraag hoe mondelinge vaardigheden aan geleerd moeten worden in het voortgezet on voor dr antoine braet was een spreekbeurt derwijs is relevant blijkens de opkomst van be voor de klas de eerste keer dat hij in het ne langste ll enden dat is niet zo verwonderlijk derlands moest spreken een bijzonder leerza het belang van onderwijs in spreken en luiste me ervaring voor een jongen die altijd gewend ren wordt door velen wel onderkend echter was geweest dialekt te spreken volgens prof dr voor docenten nederlands zijn lessen monde ton van der geest is er een verschil tussen pra linge taalvaardigheid veelal een kwelling met ten en spreken praten kunnen kinderen op name als het gaat om organisatie en beoorde een bepaalde leeftijd vanzelf maar voor spre ling is er geen tijd meer dan wordt dit onder ken voor of in een groep is een speciale vaar deel het eerst geschrapt gemakshalve wordt digheid nodig spreken moet aangeleerd wor dan bij het monde ling over de boekenlijst be den hoe ook van der geest vindt dat alleen oordeeld of de leerling mondeling taalvaardig al de ervaring met spreken voor of in een groep is of iemand goed kan luisteren wordt be belangrijk is paald aan de hand van de ci t o luistertoets in spreken en ook luisteren ofwel mondelinge andere gevallen laten docenten de leerlingen taalvaardigheid in het voortgezet onderwijs hoe het ook z ij spreken en luisteren is erg be dat was het onderwerp van de tweede studie langrijk maar in de lespraktijk wordt dit on dag nederlands van de vakgroep vakdidactiek derdeel behandeld als een stiefkind aan de rijksuniversiteit te groningen op 18 begin 1994 verscheen een rapport van de maart 1994 de studiedag was georganiseerd commissie vernieuwing eindexamen neder voor docenten nederlands in de bovenbouw lands cv e rr waarin ruimschoots aandacht van het voortgezet onderwijs ongeveer hon werd geschonken aan mondelinge taalvaardig derdveertig docenten bezochten de studiedag heid in de bovenbouw van het middelbaar waarbij het met name ging om de vraag hoe voortgezet onderwijs het rapport kwam tot moeten docenten nederlands de leerlingen stand aan de hand van de uitkomsten van een spreken en luisteren aanleren opinie onderzoek onder docenten nederlands antoine braet en ton van der geest hielden naar hun e rvaringen met spreken en luisteren elk een beschouwing over het onderwerp het was de bedoe li ng te komen tot voorste ll en spreken en luisteren en gaven enkele tips voor die landelijk toegepast zouden worden hie de praktijk het middagprogramma was ge ronder staan een paar uitgangspunten en voor vuld met drie workshops over de onderwer ste ll en afkomstig uit dit rapport cv en rap pen mondelinge taalvaardigheid in het het uitgangspunt onder mondelinge taalvaar schoolonderzoek discussie en argumenteren digheid verstaat men spreken en luisteren in deze workshops werden respectievelijk ver onderling verban d zorgd door de duo s andre hoekstra en tom daaruit volgt dat het voorlezen voor de klas en oud amos van gelderen en ron oostdam de luistertoetsen vervalle n alard joosten en henrike padmos er zijn verschill ende mogelijkheden om spre theo witte vakdidacticus nederlands aan de ken en luisteren te oefenen en te toetsen rijksuniversiteit groningen vertelde aan het een uiteenzettende of beschouwende voor 162 moer 1994 4 dracht met vragen na een betogende voor hij begon met een kleine opiniepeiling on dracht met discussie na of een deba t der de aanwezigen op de vraag wat vinden een gro epsdiscussie jullie van de voorstellen uit het cvsty rapport er wordt beoordeeld aan de hand van een ana gaf de meerderheid van de aanwezigen als ant lytisch beoorde li ngsmodel woord te twijfelen dit kwam niet helemaal overeen met de landelijke peiling want daarbij de reakties op de voorlopige voorstellen wa was 70 van de leerkrachten tegen de voor ren niet mals 7 0 van de ondervraagde do stellen centen was tegen de voorstellen de conunis op de vraag wat ze zelf aan mondelinge taal sie reageerde als volgt vaardigheid deden had 30 van de landelijk ondervraagde leerkrachten geantwoord dat ze uit het commentaar van docenten op de er niets aan deden van de aanwezigen op de voorlopige voorste ll en is duidelijk geworden studiedag lieten de meesten een spreekbeurt dat de meerderheid van de docenten onder houden slechts een klein aantal werkte met gegeven omstandigheden geen kans ziet de discussie of debat mondeli nge taalvaardigheid op de voorgestel na deze peiling vertelde braet dat het zijn de wijze te onderwijzen en te toetsen ook de bedoeling was om zelf als docent zijn mening toevoeging van de uiteenzettende of beschou over de voorstellen te geven verder wilde hij wende voordracht biedt onvoldoende soelaas demonstreren wat hij op het moment deed en veel van de genoemde belemmeringen tijdge in het verleden had gedaan op het gebied van brek te volle klassen geringe onderwijs en mondelinge taalvaardigheid toetsbaarheid in dit opzicht onvoldoende op na een zo jarige middelbare schoolervaring geleide docenten blijven bestaan met spreekbeurten interviews discussies het daarom vinden de opste ll ers van deze pro voordragen van gedichten en toneel kwam hij gramma s het onverantwoord op dit moment tot de volgende conclusies het onderdeel monde li nge taalvaardigheden algemeen verplicht voor te ste llen tot een al een gezonde scholing in spreekvaardigheid is gemene verpli chting kan pas overgegaan wor noodzakelij k den als de overheid de nodige maatregelen spreekvaardigheid is niet moeilijker te toetsen heeft getro ffen om uitvoerbaar te maken wat dan schrijfvaardighei d hier voorgesteld is cve ty rapport 1 994 vooruitgang bij leerlingen is moeilijk te meten kortom er is nog niets veranderd afgezien van dat hij doorging met spreekvaardigheidson het vervallen van het voorlezen en de luister derwijs kwam omdat hij als dialektsprekende toets de commissie heeft nauwkeurig onder ervaren had hoe leerzaam het is om voor een zocht welke werkvormen didactisch het best groep iets te moeten zeggen in het neder zijn als de docenten echter geen kans zien de lands voorstellen in praktijk te brengen hebben ze als docent taalbeheersing aan de universiteit geen zin te leiden liet hij zijn studenten debatten en discussies houden onder een debat verstaat moet mondelinge taalvaardigheid men een openbare gedachtenwisseling tussen twee partijen in een aantal toegekende beur tot de opstellers van het cvety rapport be ten mag elke partij met zijn argumenten ko hoorde ook dr antoine braet in zijn lezing men en reageren op de uitspraken van de an kwamen de cvety voorstellen dan ook uitvoe dere partij het gaat er uiteindelijk om dat een rig ter sprake volgens braet is een persoonlijk partij wint verhaal de beste inspiratie vandaar dat de een discussie is in het algemeen een gesprek aanwezigen zo n drie kwartier konden luiste tussen een groep personen over een bepaald ren naar de eigen ervaringen van braet met onderwerp het is de bedoeling dat elke per mondelinge taalvaardigheid daarbij kwamen soon deelneemt aan het gesprek ook duidelijk zijn eigen teleurstellingen en omdat deze vormen zich op verschillende twijfels naar voren dingen richtten zouden de studenten eigenlij k 1994 4 moer 163 zowel een discussie als een debat moeten hou het mogelijk om de studenten eerst te laten den in de praktijk bleek dat de meeste stu oefenen denten of voor een debat of voor een discussie de beoordeling van mondelinge taalvaardig waren de tegenstanders van discussie vonden heid is zelfs eenvoudiger dan van schrijfvaar deze vorm te idealistisch te vaag of te soci digheid omdat er extra indicatoren zijn in aal emotioneel de tegenstanders van debat houd en struktuur zijn bij beide hetzelfde vonden deze vorm te competitief en te maar de presentatie is gemakkelijker te beoor controversieel delen na jarenlange ervaring is braet tot de con clusie gekomen dat van alle verschillende vor volgens braet blijft het moeilijk precies te me men het betoog het best in te passen is in het ten wat leerlingen geleerd hebben van spreek onderwijs en luisterlessen toch is alleen al de ervaring een betoog is een rede waarin iets wordt be belangrijk daarom sloot hij af met de woor wezen of waarin een bepaalde stelling verde den mondelinge taalvaardigheid moet wel digd wordt een betoog is het best in te passen in het onderwijs omdat niet dis c u s sie of betoog maar van discuss ie naar betoog het docentvriendelijk i s er een goede wisselwerking met schrijfvaardig de tweede spreker was pro f dr ton van der heid en andere vakken mogelijk i s geest van de vakgroep taalbeheersing van de het vergeleken met andere vormen het best te rijksuniversiteit groningen beoordelen is ook van der geest benadrukte het belang van de e rvaring bij spreken volgens hem leer vervolgens gaf braet een toelichting bij de j e spreke n doo r he t t e do en verder m e rkte hij betoogcursus die hij aan eerstejaars studenten op dat scholen bij de didactiek van spreken en had gegeven in deze cursus leren de studenten luisteren moeten aansluiten bij de natuurlijke stapsgewijs hoe een betoog er inhoudelijk uit ontwikkeling van kinderen de voorbeelden moet zien en hoe een betoog gehouden moet die van der geest gaf waren voornamelijk uit worden de cursus bestaat uit drie delen een h et b asis onderwij s introduktie waarin de onderwerpen gekozen volgens hem gaat het bij mondeli nge en voorbeelden van spreekbeurten gegeven en taalvaardigheid niet over taal van de speel gedemonstreerd worden vervolgens komt er plaats deze taal hoeven kinderen niet meer te een oefenronde waarin iedereen een betoog leren maar spreken in de klas is iets anders houdt van zeven minuten met daarna drie mi kinderen leren dit spreken door het te doen nuten discussie de docent en de deelnemers de vraag is wat je beoordeelt bij deze vorm beoordelen elke beurt met een beoordelings van spreken volgens braet is de presentatie schema de beurt wordt opgenomen op een doorslaggevend maar volgens van der geest is video en elke student bekijkt zichzelf nader iemand die zich goed presentee rt iemand die hand en neemt kennis van de beoordelingen durft tenslotte volgt de cijferronde iedereen houdt in zijn verdere betoog hield van der geest de een betoog van zeven minuten de prestaties didactiek van de spreek en luistervaardigheid worden nu beoordeeld met een cijfer door de kritisch onder de loep zo hebben de traditio docent de studenten schrijven tenslotte twee nele luistertoetsen volgens hem niets met tot drie recensies luistervaardigheid te maken er is geen didac uit een evaluatie onder de studenten bleek tiek voor dat wil zeggen er is geen geleidelijke dat ze het heel effectief vonden dat ze zichzelf opbouw van gemakkelijk naar moeilijk luis konden zien op de video verder vonden ze het tertesten zijn eerder geheugentesten ook bij goed dat er een oefen en cijferronde was na spreken is er geen sprake van een echte didac deze ervaring kwam braet tot de volgende tiek er is geen voorbereiding en geen feed conclusies back het gaat niet volgens de normale ont wikkeli ng van het kind van gemakkelijk naar het is beter om met modules te werken dan is moeilijk van bijvoorbeeld korte naar lang e 164 moer 1994 4 zinnen of van receptief naar produktief taalge wat is een stelling wat is een argument bruik wat je wel zou moeten doen het kind durf dat het niet zo eenvoudig is te bepalen wan aanleren en het leren beter te formuleren op neer een uiting een stell ing of een argument is de natuurlijke wijze van gemakkelijk naar bleek uit het verhaal van henrike padmos en moe il ijk van bijvoorbeeld korte naar lange alard joosten beiden werken bij de vakgroep zinnen taalbeheersing aan de rijksuniversiteit gro op de basisschool is de laatste jaren veel ver ningen conversatie analyse is hun onder anderd in plaats van deelvaardigheden worden zoeksterrein zij vertelden over de inter luisteren en spreken als functionele vaardighe actionele benadering van argumentatie in ge den gezien ook de didactiek is daarop gericht sprekken volgens de conversatie analyse is een helaas is deze didactische aanpak van het uiting pas een ste lling als deze uiting als een basisonderwijs niet overgenomen in het voort stelling wordt behandeld door de gespreks gezet onderwijs er is geen didactiek voor partner spreken en luisteren en er is geen transfer van in de workshop werden voorbeelden gege receptief naar p ro duktief taalgebruik de basis ven van de analyse van gesprekken alle vaardigheden die een kind van nature heeft en docenten kregen de opdracht zelf een gesprek spelenderwijs heeft geleerd thuis en buiten te analyseren bij de bespreking bleek echter moete n uit g eb o uwd worde n dat het ni et zo eenvoudig was om tot overeen hoe is dit in praktijk toe te passen van der stenulung te komen een aantal docenten geest gaf het volgende voorbeeld van een ge vroeg zich daarom ook wat hopeloos af wat leidelijke opbouw in het spreken ten eerste het nut van dergelijke analyses was al is de het kringgesprek in de eerste klas van de basis theorie niet direkt toepasbaar in het onderwijs school moeten de kinderen in een kring ver de workshop was goed verzorgd werd leuk te ll en wat ze hebben meegemaakt in een later gepresenteerd en was interessant stadium mogen de kinderen op elkaar reageren en hun mening geven ten tweede het klasse d e discussie in th eorie gesprek de leerlingen krijgen langere beurten waarna ze weer op elkaar kunnen reageren de workshop over discussie werd gehouden daarna moeten de leerlingen bijvoorbeeld in door amos van gelderen en ron oostdam een ro llenspel iets voor de klas zeggen tenslot beiden werken aan het sco kohnstamm in te moeten ze een spreekbeurt houden voor de stituut van de faculteit der pedagogische en klas deze spreekbeurt kan later uitgebouwd onderwijskundige wetenschappen van de worden tot een betoog universiteit van amsterdam omdat er veel volgens van der geest is de meest natuurlijke vraag naar was hebben zij theoretische model vorm in het spreek en luisteronderwijs dan len ontworpen voor het houden van een refe ook van discussie naar betoog raat een debat en een discussie in de work shop gingen ze alleen in op hun voorstel voor workshop s het houde n van een probleemoplossende dis cussie in drie groepen konden de docenten s mid een discussie wordt door hen verdeeld in vijf dags de drie workshops bezoeken de work fasen de orientatiefase de verdiepingsfase de shop van andre hoekstra en tom oud was het genereerfase de selectiefase en de slotfase in meest praktisch omdat zij een praktijkvoor de eerste fase spreken de discussianten zich uit beeld gaven van een lessenserie mondelinge over de mate waarin het probleem serieus taalvaardigheid deze workshop zal ik uitvoe genomen moet worden verder wordt gespro rig beschrijven omdat hier de vraag hoe leer ken over denkbare oplossingen tijdens de ver ik leerli ngen spreken en luisteren centraal diepingsfase bepalen de sprekers in hoeverre stond omdat de relatie met de lespraktijk in de gegeven context in de probleemformule de twee andere workshops minder aanwezig ring de enige is die voor het vinden van oplos was zal ik deze slechts kort beschrijven singen relevant is mogelijke oplossingen wor den geopperd en geevalueerd in de genereer 1994 4 mo er 165 fase het afwegen van de mogelijkheden vindt twee andere groepjes van drie discussieren het plaats in de selectiefase in de laatste fase ko volgende lesuur over de gepresenteerde stellin men de sprekers tot een voorstel of advies gen onder leiding van een van de sprekers uit de beoordeling van een discussie gebeurt aan het eerste groepj e de hand van beoordelingsschalen die betrek twee andere groepjes van drie observeren de king hebben twee zaken de referentie en het discussie en beoordelen di e interactieproces bij referentie gaat het erom nog een ander groepje van drie maakt aanteke dat de bijdragen van een discussiant ter zake ningen voor een verslag van de uiteenzetting zijn dat zijn argumentatie volledig en consis de discussie en beide beoordelingen tent is en dat in de discussie alle fasen doorlo pen zijn bij het interactieproces gaat het om de leerlingen krijgen een papier met duidelij spreekruimte iedereen moet voldoende aan ke aanwijzingen zodat ze weten wat ze moe bod komen het gaat om de aansluiting van ten doen bij de voorbereiding van een spreek beurten en om de samenwerking het cijfer beurt informatie verzamelen verwerken stel dat met behulp van de beoordelingsschalen tot lingen kiezen daar staat ook in hoe de leerlin stand komt geldt voor de hele groep gen de stof moeten verdelen het is namelijk de theorie van van gelderen en oostdam de bedoeling dat elk lid van het groepje van leek wel interessant het verhaal was alleen wel drie een gedeelte voor zijn rekening neemt erg theoretisch de sprekers konden helaas verder krijgen de leerlingen tips voor de pre niets uit de praktijk vertellen omdat er nog sentatie ze mogen bijvoorbeeld alleen met niet gewerkt was met een discussie in deze een puntenlijstje voor de klas komen tot slot vorm krijgen ze een overzichtelijk schema over de opbouw van de spreekbeurt wat er in welk s choolonderzoek monde linge onderdeel van de spreekbeurt naar voren moet taalvaardighei d komen wie wat zegt en hoe lang de onderde len duren andre hoekstra en tom oud zijn beiden do de sprekers worden beoordeeld door een centen nederlands in veendam zij werken al groepje van drie deze maken gebruik van een een aantal jaren met een schoolonderzoek beoordelingsformulier ze letten op de spreek mondelinge taalvaardigheid alle onderdelen beurt in het geheel en op de presentatie van de van spreken en luisteren komen aan bod en individuele sprekers ze mogen aan het eind het loopt goed in de praktijk in de workshop cijfers geven maar de docent blijft verant gaven ze een beschrijving van de manier waar woordelijk voor eindcijfers de leerlingen krij op zij spreken en luisteren toetsen op het gen duidelijke richtlijnen voor de beoordeling vwo zo krijgt iemand die te kort spreekt een on het schoolonderzoek bestaat uit drie onder voldoende iemand die aan de formele eisen delen het houden van een spreekbeurt het voldoet krijgt een zeven en wie de indruk deelnemen aan een discussie en het schrijven geeft het verhaal uit zijn hoofd op te dreunen van een verslag van alles wat tijdens de lessen krijgt niet meer dan een zes spreken en luisteren heeft plaatsgevonden tijdens de discussie wordt gesproken over de in de loop van het cursusjaar worden een stellingen die in de presentatie aan de orde zijn aantal spreek en discussierondes georgani gekomen de discussianten hebben tijdens de seerd daarvoor worden groepjes van drie presentatie aantekeningen gemaakt en ze heb leerlingen gevormd ze krijgen de volgende ben de argumenten voor en tegen op een rij opdrachten tje in de discussie gaat het om beeldvorming oordeelsvorming en besluitvorming een groepje van drie leerlingen de deskundi ook voor de discussie is een overzichtelijk gen geeft voor de klas een uiteenzetting over schema opgesteld over de verschillende fasen een zelfgekozen onderwerp en formuleert en beeldvorming oordeelsvorming en besluit kele stellingen over het onderwerp vorming de taken van de discussieleider staan een an der groepje van drie beoordeelt deze duidelijk op papier uiteenzetting de discussianten worden beoordeeld door 166 moer 1994 4 groepjes leerlingen ze letten op het verloop literatuur van de hele discussie iedereen observeert een discussiant ook voor de beoordeling van de het cv en rapport eindverslag van de commissie discussie krijgen de leerlingen duidelijke richt vernieuwing eindexamenprogramma s nederlandse lijnen iemand die alleen op verzoek van een taal en letterkunde vwo en havo den haag ander praat krijgt een vijf wie weinig initiatief sdk uitgeverij i99i toont krijgt een zes wie overal behoorlijk op scoort krijgt een zeven wie anderen hindert krijgt punten aftrek tenslotte maken enkele leerlingen een ver adressen auteur s slag het verslag moet een weergave zijn van de spreekbeurt de beoordeling ervan de dis cussie en de beoordeling ervan ook hierbij krijgen de leerlingen richtlijnen o a voor de inhoud en de opbouw patrick eckringa het kerspel i mondelinge taalvaardigheid 725 i ct vorden het troetelkin d bas kranenburg na de bespreking van de verschillende onder geuzenplein i delen op de tweede studiedag van de vak 3132 ss vlaardingen groep vakdidactiek nederlands aan de rijks universiteit groningen over mondelinge taal bart van der leeuw vaardigheid kom ik weer terug op de begin kesselsedijk a o vraag hoe moeten docenten nederlands hun 5398 ca maarn kessel leerlingen mondeling taalvaardig maken hebben de docenten nederlands hier een ant dees maas woord op gekregen hebben ze nieuwe inspi dommer van poldersveldtweg 47 ratie en adviezen gekregen om in de klas daad 6523 cv nijmegen werkelijk met spreken en luisteren te kunnen beginnen h m molenaars inspirerend was de dag zeker aan de ene eilbrachtstraat 4 kant was het prettig te horen dat veel docenten f sii lx nijmege n tegen dezelfde problemen aanlopen aan de andere kant demonstreerden braet hoekstra dr wam de moo r en oud dat goede lessen niet onmogelijk zijn vakgroep literatuurdidactiek kun verder zette het pleidooi voor een goede di eruts mus plein i kamer 6 1 1 dactiek bij spreken en luisteren van van der 65 0o hd nijmegen geest wel aan het denken het is wel duidelijk geworden dat docenten piet hein van de ve n nederlands binnen scholen pas iets kunnen oude g ro enek voudseweg 226 veranderen in het spreek en luisteronderwijs 6 5 24 wp nijmege n als iedereen binnen de sekties nederlands overtuigd is van het belang van oefenen in anita voortraan spreken en luisteren het is niet zo eenvoudig de genestetstraat so een goed plan op te stellen maar spreken en 8 02 3 bg zwoll e luisteren moet wel daarom mag dit onderdeel op scholen best behandeld worden als een hermance wissink troetelkind groesbeekseweg 24 6524 db nijmegen 1994 4 moer 167