‘Na deze lessen begrijp ik dat het gezin een mooi iets is’ (Pieter) – Een poging tot samenwerking van Nederlands en Maatschappijleer

dick verweij simone walvisch na deze lessen begrijp i k dat het gezin een mooi iets is het gezin p ieter een poging tot samenwerkin g als kruispunt van nederlands en maatschappijleer dick verweij en simone wa visch hebben samen een serie lessen gegeven onder de titel het gezin als kruispunt dick verweij is vakdidacticus maatschappijleer aan de univer siteit van amsterdam simone walvisch is lerares nederlands aan college hageveld in heemstede de lessen werden gegeven in de vijfde klas van het atheneum en stonden ook in het kader van gericht schrijven de bedoeling van dit artikel is niet om een afgerond lespakket te presenteren maar om verslag te doen van de vragen die de essenserie heeft beantwoord en opgeworpen de laatste le s de evaluatievorm stimuleert de leerlingen tot ei gen antwoorden blijkt uit de resultaten bij de op het scherm worden foto s geprojecteerd die tiende zin van de lessen over het thema gezin gemaakt zijn tijdens enkele lessen van de laatste in de literatuur vind ik goed dat vullen zij tijd aan de leerlingen wordt bij elke foto een aan onvolledige zin voorgelegd die zij met hun me leerling 1 de teksten prima bij de hypothese ning over de lessen moeten aanvullen vooral paste n anke wordt wat zenuwachtig zij is gedurende leerling 3 er later andere teksten bijkwamen de lessen het hardst met ons in discussie gegaan leerling 4 het van alle kanten belicht werd en dick zegt het zou heel prettig zijn als je de in meerdere stijle n vragen serieus beantwoordt marthe begint te leerling 5 vroeger met nu je eigen gezin werd lachen en reageert bij het zien van de eerste vergeleken foto wat heeft deze vraag nu met de foto te leerling 6 het was simpel dus je kon er vanuit je maken anke denk je dat ik aan de hand van eigen positie over meespreke n zo n zinnetje kan uitleggen wat ik van het gezin leerling 7 de teksten objectief waren vind leerling 8 er eens over gepraat wer d intussen zijn alle leerlingen aan de raamkant leerling 9 aan het eind er objectiever informa van de klas bezig met het aanvullen van de zin tie kwam kwajongen geemancipeerde huis nen de foto s bieden dus associatiemogelijkhe man den voor het onder woorden brengen van een leerling 11 er veelzijdige informatie gegeven eigen oordeel werd 30 het gezin is een mooi iets leerling 12 van verschillende kanten bekeken nieuw hun protest tegen onze benadering via werd tekst en themakeuze tot uiting de zin van de leerling 13 je verschillende vragen moest beant lessen over het thema gezin in de literatuur woorde n vond ik slecht dat vulden zij aan met leerling 15 je eerder aan het denken werd gezet leerling 3 het over het gezin gin g leerling 16 geen commentaa r leerling 4 je af en toe verzoop in de teksten leerling 17 die teksten makkelijker te lezen leerling 5 meerdere teksten eenzijdig waren te zijn leuker dan informatieve tekste n veel op elkaar leken leerling 18 ze lekker ironisch waren omtrent leerling 6 het te simpel was en ik vond de voor het 4 personen gezinnetj e lichting over de goede kanten van een gezin te leerling 19 het niet zo erg lesachtig ging gebrekki g vooral d ie x met taa rt en thee leerling 7 dick en simone hun standpunt wel uit deze evaluatiegegevens concludeerden we erg op de voorgrond brachte n dat het verzet tegen het themagezin minder leerling 8 ik duidelijk merkte dat simone en algemeen was dan het verloop van de klassedis dick tegen de algemene leefvorm n l het huwe cussies via woordvoersters deed vermoe lijk ware n den leerling 9 jullie zo n oude tekst over taakverde doordat wij nadrukkelijk naar een positieve ling hadden gekozen broer knutselt met vader waardering vroegen en ze de zinnen individueel leerling 11 er geen teksten waren die het eens moesten aanvullen kwamen ze voor het eerst waren met de bestaande situatie tot het formuleren van eigen inzichten en erva leerling 13 ze nogal hetzelfde ware n ringen die uit de lessen voortkwamen leerling 15 de teksten nogal eenzijdig waren en waar we vroegen om hun kritiek kwam op niet echt een goed beeld gaven van de situatie 31 leerling 16 er vaak uit eenzijdige bronnen uit verschillende vakdisciplines bijvoorbeeld ar kranten was gepu t chitectuur en kunstgeschiedenis ook zou deze leerling 17 je er dingen uit moet halen die vaak samenwerking een terreinverkenning zijn hoe bij verzonnen zijn dus is het wel waar nederlands de voorbereiding op het b2 eindexa leerling 18 het te eenzijdig bekeken werd menonderdeel vorm krijgt deze belangstelling leerling 19 het een beetje eenzijdig was komt voort uit het feit dat maatschappijleer een de reacties op de lessenser i e spitsten zich toe eindexamenvak moet worden op het thema ons ging het niet alleen om het simone had als kader van deze lessen een mo thema maar ook om het aanleren van vaardig ment in het programma gericht schrijven voor heden de vijfde klas gekozen haar praktijk met gericht de vraag is of het verzet t egen het thema het schrijven had de noodzaak van het ontwikkelen bewust leren van vaard i gheden heeft geblok van een leerplan voor de noodzakelijke vaardig keerd is het wel mogel ijk om i n thematisch on heden aangetoond deze lessenserie zou zich bin derwijs de vaardigheidsdoelen een gelijk gewicht nen zo n leerplan moeten richten op het systema te geven is het onvermijdelijk dat nederlands tisch leren verwerken van literaire teksten van een dienende functie vervult in de samenwer uit deze vakdoelstelling was de themakeuze on king met andere vakken in thematisch onder dergeschikt haar feministische betrokkenheid gaf wijs de motivatie een hachelijk thema als het gezin in de lessen aan te snijden in dit a rt ikel behandelen we in onze beginsituatie kwamen dus onze wil tot onze beginsituati e samenwerken en het thematisch werken met lite de lessenserie raire teksten overeen maar verschilden onze posi het gezin als kruispunt ties verantwoordelijkheden en belangen sterk gericht leren lezen werkwijz e de lessenseri e wat hebben de leerlingen ervan geleerd het verzet tegen het thema het gezin als kruispunt de winst van het thema dat in nederland een groeiend aantal mensen an de vaardigheden dere leefvormen zoekt en ontwikkelt dan de ge onze conclus i es bruikelijke gezinsvorm weten de meeste vijfde klassers van het atheneum hageveld maar ken onze beginsituati e nen ze niet binnen hun eigen ervaringswereld het woord woongroep brengen ze in verband met deze lessenserie is in de eerste plaats voortgeko kraken of communes het alleen wonen zien ze men uit onze wil tot samenwerken het opzet als iets zieligs een incomplete leefvorm dat het ten en uitvoeren van de lessen had een onder vooral de dertigers zijn die voor de klas staan en zoekskarakter en moest voor onszelf tot leer fantaseren over en experimenteren met woon resultaten leiden door de mogelijkheid te profite groepen of gescheiden huishoudens is hun prive ren van onze verschillende achtergrond onze ver aangelegenheid die de leerlingen onbekend is schillende interesses verantwoordelijkheden en binnen het vak maatschappijleer heeft het thema praktische mogelijkheden bovendien dwingt primaire leefvormen een vaste plaats in het on zo n samenwerking tot een grondig voorbereiden derwijsprogramma het gezin wordt dan als maat en plannen en tot voortdurende reflectie schappelijk instituut behandeld en als uitzonde voor dick lag het zwaartepunt van zijn onder ring daarop wordt gezien de commune de kib zoeksactiviteiten bij het ontwikkelen van lesma boets de ongehuwde moeder en andere onvol teriaal voor het vak maatschappijleer zijn veron ledige gezinnen negentig procent van de kinde derstelling was dat het werken met literaire ren groeit in gezinsverband op en hen wordt het teksten over het gezin ideeen zou opleveren gezin als veilige en ideale leefvorm gepresenteerd voor een inhoudelijke en didactische aanpak van dit beinvloedt hun toekomstverwachtingen en het thema primaire leefvormen in lessen maat ontneemt hen een bewuste keus voor een bepaal schappijleer in die zin was deze lessenserie een de leefvorm slechts 44 procent van de neder voortzetting van zijn onderzoek naar materiaal landse huishoudens bestaat uit echtparen me t 32 kinderen gericht leren lezen gezien die werkelijkheid wilden wij de vanzelf de hageveldse praktijk van gericht schrijven is sprekendheid van het gezin als leefvorm relative niet beperkt tot het aanleggen van een materiaal ren verzameling rond een onderwerp belangrijker is om het statische karakter van de bekende meta dat de leerlingen leren het verzamelde materiaal foor het gezin als hoeksteen te vermijden ge systematisch te ordenen en verwerken aan de bruikten we het beeld het gezin als kruispunt hand van een vraagstelling dit leve rt de leerlin om de positie van het gezin te karakteriseren 2 gen toegankelijker materiaal op voor het b2 op stel tijdens het eindexamen het gezin als kruispunt in het wegennet uitgaande van de opva tting dat leerlingen zich van de maatschappij het levenspad van een man kruist het levenspad van een vaardigheden gefaseerd eigen moeten kunnen ma vrouw ze houden van elkaar en stichten een gezin om ken beperkten we nu het vaardigheidsdoel e rtoe kinderen te krijgen en oud te worden in het gezin krui dat ze leerden met literaire teksten om te gaan sen de wegen zich van de verschillende gezinsleden uit het aangereikte materiaal systematisch gege zo gaat het verhaal zo bestaat het idee dat het gezin een natuurg ege ve n is de ge woonste zaak van de wereld vens selecteren gericht op het toetsen van de hy maar bij nadere beschouwing zijn kruispunten niet toe pothesen gericht lezen vallig ontstaan ze hebben hun eigen geschiedenis en voor de verwerking van teksten hebben we bij hun eigen dynamiek man en vrouw arm en rijk jong en voorkeur literaire teksten of tekstfragmenten ge oud zwart en blank passeren de kruispunten bruikt het doorzien van machtsverhoudingen daarmee is het gezin een knooppunt van de geschiede nis van de verhoudingen tussen de seksen de geschiede binnen het gezin kan niet geleerd worden door nis van de klasseverhoudingen en van de verhoudingen alleen kennis te verzamelen via zakelijke teksten tussen de generaties en de rassen in dit verkeers literaire teksten kunnen aan leerlingen laten zien knooppunt snijden deze geschiedenissen elkaar hoe gezinsverhoudingen beleefd worden in lite ratuur verwerken auteurs ervaringen via litera onze invalshoek in deze lessenserie was niet de tuur kunnen lezers de belevingswereld van ande positie van het gezin in een brede maatschappe ren leren kennen of herkennen ons doel was dat lijke context aan de orde te ste l len b i jvoorbeeld leerlingen het specifieke karakter van literaire de politieke economische en jur i dische bemoeie bronnen op z n waarde leren beoordelen nissen met het priveleven waardoor het leven in gezinsverband gestimuleerd wordt werkwijze we wilden komen tot relativering van het gezins met betrekking tot de verhoudingen binnen het denken door met name de verhoudingen binnen gezin en de manier waarop die bepaald worden het gezin onder de loep te nemen via literai re door met name sekse en generatieverschillen teksten wilden we laten zien hoe die gez i nsver hebben we vijf hypothesen geformuleerd de houdingen beleefd worden leerlingen toetsen die vijf hypothesen door ze te in het gezin wordt iede r mens voor een belangrijk confronteren met hun eigen situatie en door deel gevormd in het gezin wordt de identiteit be teksten systematisch daarop te bekijken 5 paald door de eigen natuur aard en creativiteit de hypothesen en door de machtsverhoudingen die vooral sa 1 de verdeling van posities binnen het gezin menhangen met de verschillen in sekse en leef naar leeftijd en sekse heeft gevolgen voor de tijd in een aantal aspecten van het gezinssamen verdeling van de ruimtes in huis leven krijgen die verschillen vorm de verdeling 2 in de taakverdeling tussen generaties en sek van de ru imtes in huis de verdeling van de taken sen binnen het gezin weerspiegelen zich de de normen van goed gedrag het straffen ons maatschappelijke ideeen over de arbeidsverde doel is te laten zien dat deze verschillen geba ling tussen seksen en generaties seerd zijn op macht macht van de ene sekse ten 3 a binnen het gezin worden ideeen en normen opzichte van de andere en macht van de ene van goed gedrag aan meisjes jongens overge generatie ten opzichte van de andere aan die dragen via de opvoeding machtsu i toefening is onderdrukk ing van vrouwen b het sociaal gedrag in een gezin is het resul door mannen en kinderen door ouders niet taat van zowel de zich eigengemaakte normen vreemd als de machts verhoudingen binnen het gezin 33 4 in de sancties die staan op fout gedrag straf wat hebben de leerlingen ervan geleerd uitsluiting afwijzing ruzie weerspiegelen zich de machtsverhoudingen van een gezin ouders het verzet tegen het thema t o v kinderen kinderen t o v ouders jon na deze lessenserie begrijp ik dat het gezin een gens meisjes t o v elkaar en ouders t o v el mooi iets is uit enqueteformulier pieter kaar ons doel om de vanzelfsprekendheid van het ge 5 niemand wil de leefvorm waarin hij zij is op zin als leefvorm te relativeren lijkt een averechts gegroeid op dezelfde manier zijn haar hele le effect gehad te hebben maar daarnaast kwam in ven continueren maar tussen droom en daad een stelopdracht1 z ook de volgende passage voor staan wett en in de weg en praktische bezwa als reactie op het probleem eerst studeren of ren eerst kinderen krijgen om efficient teksten te leren verwerken boden je maakt problemen die er niet zijn als huisa rt s we een gestructureerd programma aan waarbij kun je makkelijk een groepspraktijk aangaan niet alleen de hypothesen en het materiaal gege deeltijdbaan bovendien schuif je alles op jezelf ven waren maar ook verschillende didactische wil die man van je niet genieten van zijn kinde werkvormen een kleine opsomming ren en genieten als je je kinderen niet de hele bij hypothese 1 het via overhead verstrekken dag om je heen hebt geniet je volgens mij gemak van informatie over het fictieve gezin de wit kelijker eis uit de modelwoning van de stichting goed els geeft een genuanceerd beeld van het gezinsbe wonen e het vergelijken van die informatie staan met de eigen woonsituatie door het tekenen de tegenspraak in de citaten verklaren wij vooral van een platt egrond uit het verzet dat bij de leerlingen ontstond tegen bij hypothese 2 het invullen van een schema de lessenserie hoe de taken binnen het eigen gezin verdeeld dat verzet van de leerlingen tegen het thema en zijn olaf verrek m n moeder doet bijna de wijze van behandelen ui tt e zich op verschillen alles het lezen van teksten op de vraag van de manieren varierend van passief tot actief en welke taakverdeling sprake is en of hierbij ver van negatief tot positief zenuwachtig giechelen schil valt te constateren tussen generaties en persoonlijke vragen bij een opdracht niet invul of sekse n len met elkaar kletsen iets anders doen de dis bij hypothese 3 naar analogie van teksten uit cussie aangaan over volgens hen oubollige de vorige eeuw over de brave hendrik de teksten zelf met teksten komen uit de viva in brave maria en een model kwajongen een een verslag na de tweede les schreef dick de schrijfopdracht beschrijf een eigentijdse mo leerlingen zijn best wel cooperatief met name de del dochter of model zoon of een voorbeeld midden en rechtervleugel de zes meiden in de van een afschrikwekkend jongmensr 8 linkervleugel hebben elkaar veel te ve rt ellen bij hypothese 4 proefwerk 9 waarin aan ver schikken zich niet in fatsoenlijk schoolgedrag schillendeteksten l 0 vragen gesteld werden om en beinvloeden de les sterk negatief door het trent straf en verzet in gezinssituaties storende geklets positief door op vragen in te bij hypothese 5 inhoudelijke afronding van gaan inhoudelijke bijdrage de lessenserie door middel van een b2 stelop de mogelijkheid tot discussie was beperkt door dracht er was keuzemogelijkheid uit het dat een aantal leerlingen zich aangevallen voelde schrijven van een informatief a rt ikel of een bij de bespreking van normen van goed gedrag fantasieverhaal maar in beide gevallen moest hypothese 3 gaf simone als voorbeeld de om gebruik gemaakt worden van de materiaalver schrijving in van dales woordenboek bij huilen zameling meisjes huilen tranen met tuiten en bij jongens evaluatie van de gehele lessenserie door de ferme jongens stoere knapen moet van dale dit leerlingen vond plaats aan de hand van een en dan veranderen vroegen twee meisjes queteformulier en het projecteren van foto s dit leerlingenverzet kwam voo rt uit van klassesituaties deze foto s gaven een hun indruk dat we hun gezinssituatie bekriti beeld van lessituaties vooral van de houdingen seerden bij de bespreking van de gegeven teksten van leerlingen en docenten 11 en de opdrachten daarbij uit de door hen gete kende plattegronden van hun huis concludeerde n 34 we dat de dochters en zonen doorgaans wel een zen eigen kamer privacy hebben en de vaders en waar ik wel van stond te kijken is dat je in een moeders meestal niet mogen mijn vader en moe soort woongroep wil gaan wonen volgens mij der dan niet bij elkaar slapen reageerden enkele word je daar dus echt alleen maar opgezadeld leerlingen met andermans problemen en kan je elke dag hun lespraktijk waarin geen plaats is voor de gaan babysitten bij de kinderen van je medebe prive sfeer het betrekken van eigen ervaringen woners maar ja misschien zie ik alleen maar na bij het leren op school is ongewoon niet ontwik delen ineke keld als een manier van leren in een parallelklas of dit ineke s verwerking is van het kringgesprek waar het thema ook enkele weken aan de orde is niet met zekerheid te zeggen kwam zat een meisje meetkunde te doen ze ook zijn we ingegaan op het aandragen van mate vond het onderwerp niet leuk zei ze al pratend riaal door een leerling die geprotesteerd had te bleek ze het eigenlijk wel leuk te vinden maar gen het eenzijdige karakter van onze selectie zij zo n aanpak niet gewend te zijn wat leuk is is nam teksten mee uit de viva in de veronderstel geen les ling dat wij die zouden afkeuren wij hebben die het gesloten karakter van het programma wek teksten toegevoegd aan het materiaal bij hypo te de indruk van indoctrinatie doordat zowel these 5 het thema als de hypothesen en het materiaal hoewel de leerlingen niet het gevoel hadden dat door ons waren bepaald hadden de leerlingen ze hun eigen mening kwijt konden kregen ze in niet het gevoel dat ze een eigen inbreng hadden de verschillende vaardigheidsopdrachten ruimte dit bleek ook uit vele antwoorden op de enque hun eigen opvattingen en fantasieen vorm te ge tevraag wat ze slecht vonden aan de lessenserie ven de door hen geschreven teksten leenden zich eenzijdigheid van het materiaal werd vaak ge goed voor een bespreking in de klas dit bleek noemd ook uit hun beschrijving van de voorbeeldige of afschrikwekkende dochter zoon in 1984 naar wat hebben wij met dit verzet gedaan analogie van de brave hendrik en de brave we hebben de lessenserie doorgezet maria veel teksten waren ironisch en goed be een collega die ook met het door ons verzamelde dacht materiaal was gaan werken maar zich niet tijdens bij het voorlezen van enkele teksten bleken ze het voorbereidingsproces in het thema had kun ook iets over de auteur zelf te zeggen gezien de nen verdiepen kon het verzet van de leerlingen reacties van de andere leerlingen een citaat moeilijker weerstaan hij stopte op een natuur lijk moment na de kerstvakantie misschien bestaat er wel een standaardbeeld lieve jon door in klassikale vorm de teksten inhoudelijk en gen anno 1983 bij meisjes alhoewel ik dit niet met ze systematisch te behandelen kreeg het vaardig kerheid zou du rven zeggen maar je zou het wel kunnen concluderen lettend op de doe maar rage vrijwel ge heidsdoel een zwaarder accent en werden de aan heel nederland weet dat deze koort s heerst en dat vele wezige individuele baalgevoelens omgezet in ge meisjes er aan moeten geloven vrijwel geheel nederland richte activiteiten de hypothesen werden toege weet ook waaruit deze rage ongeveer is ontstaan ni lek licht met concrete voorbeelden de teksten wer kere dansbare muziek verstaanba re teksten met een aan sprekelijke maar niet al te ingewikkelde inhoud optre den schematisch behandeld leerlingen kregen ge dens met een enthousiaste uitstraling en met als hoofd richte opdrachten ingredient henny en ernst de blikvange rs van de inhoudelijk werd het verzet serieus genomen groep en wat voor blikvangers al die meisjes sluiten door een kringgesprek uit hun indruk dat wij op hen ve rtederd in hun harten en alsje de naam henny of ernst laat vallen constateer je een zwijmelige weemoe een andere manier bij het onderwerp betrokken dige blik in hun ogen bij het standaardbeeld van deze waren kwam het verzoek voort dat wij eens uitge meisjes geldt kennelijk het uiterlijk als fundament daar breid zouden ingaan op onze woongroepsituatie na gaan ze b ij het door hen gekozen uiterlijk een karak ons relaas riep vragen bij hen op als krijgen jul ter fanta seren m an ou lie nooit ruzie hoe doen jullie het met geld kun je als je thuiskomt zomaar een boterham toen simone deze tekst voorlas keek de hele klas pakken of de koektrommel leegeten heeft je geamuseerd herkennend in de richting van ma kind nu vijf moeders ik heb er liever een non in een opstel was later de volgende passage te le 35 de winst van het thema verdeling het mogelijk hebben gemaakt een con de leerresultaten zijn enerzijds af te leiden uit de crete fantasie op schrift te ze tt en tegelijke rt ijd antwoorden op de enquetevragen anderzijds uit blijkt het nogal karikaturale droombeeld toch wat leerlingen geproduceerd hebben wat de ver binnen het kader van het gezinsdenken vast te werking van het thema betreft zijn de stelop zitten drachten aan het eind van de lessenserie het niels hantee rt eveneens aangeleerde begrippen meest illustratief bijvoorbeeld de fake briefwis machtsverhoudingen tussen seksen en generaties seling naar aanleiding van de eerste stelopdracht afhankelijkheid maar frappant is dat hij deze be waarin jasper aan niels zijn toekomstbeeld anno grippen niet op traditionele gezinsverhoudingen 1994 schetst toepast maar juist op jaspers alternatieve droom wereld de kinderen geef ik een e i gen ke uk e ntje zodat ze boeiend is dat deze leerling na deze lessenserie in zelf kunnen e rvaren wat het is om zelfstandig te leven staat is de geleerde begrippen toe te passen op de zitkamer zal p re cies even grote stoelen bevatten zo fictieve leefsituaties maar dat de vanzelfspre dat iedereen overal kan gaan zitten zonder dat mijn vriendin als kostwinster de grootste lekkerste stoel op kendheid van het leven in gezinsverband onaang e eist s avonds wil ik een soo rt kringgesprek voeren tast is wel heeft hij oog voor het bestaan van met de hele familie en de buren erbij ik vind namelijk sekse en generatiegebonden machtsverhoudingen dat je als gezin te eenzijdig bent en je de mening van an binnen het gezin de ren heel best kunt gebruiken wat het werken betreft wil ik de huishoudelijke taken voor de helft op me nemen totdat de kinderen oud ge de vaardigheden noeg zijn om ook een deel te doen mijn vriendin en ik uit het proefwerk over hypothese 4 is gebleken zullen hier dus fifty fifty doen maar ook wat het bui dat de leerlingen over het algemeen de gevraagde tenshuis werken betreft mijn vriendin en ik zullen niet vaardigheid beheersten zij waren in staat een trouwen omdat ik dat een inbreuk vind in de privacy van ons be iden aantal teksten te ontleden op categorieen die aan hypothese 4 waren ontleend machtsverhoudin niels reageert verbaasd gen verzet en sancties en de resultaten in een schema te verwerken hoe denk je dat de werkgevers reageren als jij met het toetsen daarvan aan de hypothese was pro je vrouw komt aanze tten om te vragen of jullie fifty blematisch het probleem ligt in het literaire ka fifty mogen werken ook voor jezelf geeft het geen vol rakter van de gekozen teksten doening als je maar twee dagen werkt en je werk niet a de opdracht om uit literaire teksten gegevens zelf afmaakt maar je vrouw te destilleren die een antwoord op de hypothese je gaat er in je brief ook vanuit dat iedereen voor deze manier van leven kiest want als bijvoorbeeld een ie zouden kunnen geven wekte de suggestie dat de mand van het gezin er genoeg van heeft sto rt de hele hypothese met dat materiaal te verifieren was woon en leefwereld in omdat jullie een te groot afhan maar omdat literaire teksten een individuele bele kelijkheidspatroon hebben geschapen stel je voor dat je ving weergeven van een werkelijkheid en die bele vriendin er van doorgaat met een ander dat kan gemak kelijk want jullie trouwen niet dan kom je met 50 pro ving niet generaliseerbaar is zijn de conclusies die cent minder inkomsten en 50 pro ce nt meer huishoude te trekken zijn met betrekking tot de hypothese lijk werk te zi tt en niet algemeen geldend dat vinden wij geen pro dat de machtsverhoudingen nu niet aanwezig zouden bleem maar we hadden het te verwachten resul zijn is een onjuiste veronde rstelling door alles zo ver taat van de combinatie van literair materiaal plus gaand te verdelen ben je zeer afhankelijk van elkaar met die afhankelijkheid kun je elkaar chanteren ook het feit onderzoeksmethode beter aan de leerlingen kun dat je als oudere sterker bent dan je kinderen en vrouw nen voorspellen omdat vriendin geeft je toch een sterkere fysieke macht de b de leerlingen op school gewend zijn absolute ze fysieke macht schakel je niet uit door al die verande antwoorden te krijgen of te moeten geven het ringen in leefwijze ik heb geprobeerd je een beetje te doen ontwaken uit je droomwereld want je voorstel was voor hun een frustrerende ervaring dat hun ling is mooi maar aan de praktijk zitten nog heel wat noeste arbeid aan die teksten niet tot een ware haken en ogen conclusie kon leiden ze bleken onder invloed groetjes niel s van de werkvorm literaire teksten te hanteren als zakelijke informatiebronnen daardoor stimuleer opvallend aan de brief van jasper is dat het aan den die teksten niet tot een confrontatie met hun reiken van de begrippen als taakverdeling ruimte eigen situatie 36 aanvankelijk hadden veel leerlingen moeite tot van vaardigheden kan een aspect zijn van zo n de essentie van een aantal teksten door te dringen programma maar mag niet het thema onderge vanwege het iro nisch karakter e rv an het herken schikt maken nen van technieken als omkering en overdrijving functioneerde na daarop gewezen te zijn als een de sekseverschil en in de klas goede ingang voor het begrip van dit soo rt literai onze vraag was niet of jongens en meisjes anders re teksten omgingen met het thema onze observaties op dit bij de opzet van de lessenserie waren we ons van punt zijn dus beperkt een aantal nadelen van literair materiaal bewust de klas telde dertien meisjes en zes jongens de ten eerste is de produktie van literaire teksten meisjes drukten een duidelijk stempel op de les over andere leefvormen dan het gezin nog niet op sen niet omdat ze een numeriek overwicht had gang gekomen ten tweede geven moderne den maar omdat de jongens geen dominante ty teksten meestal geen vrolijk beeld van het gezins pen waren leven bij de laatste hypothese over ieders toe het leerlingenmateriaal opstellen proefwerken komstdromen hebben we dan ook geen literaire en evaluaties biedt interessante mogelijkheden teksten maar inte rv iews uit viva en margriet ver voor nadere analyse opvallend is dat de meisjes strekt en hebben we door een schrijfopdracht bij de stelopdracht allen kozen voor de fictieve ruimte gegeven aan de eigen toekomstdromen briefwissel i ng en met een vriendin correspondeer van de leerlingen den slechts twee jongens kozen voor de veilig heid van een informatieve tekst onze conclusies de samenwerking nederlands maatschappijleer het dilemma van de linkse lerares onderzoeker de keuze ons aan het voorgenomen programma mij kunnen ze niet verwijten dat ik indoctrineer te houden om de vaardigheden aan te leren heeft of dat ik als linkse lerares de leerlingen de gele het thema in de verdrukking gebracht hierdoor genheid geeft te verrechtsen over het alge wordt de vraag opgeworpen is het onvermijdelijk meen is simone altijd erg voorzichtig met het aan bij samenwerking tussen vakken dat nederlands leerlingen opdringen van onderwerpen waar ze een dienende rol ve rv ult zelf erg bij betrokken is waar ze een maatschap de praktijk bij vakoverschrijdend thematisch on pelijk relevant thema introducee rt waakte ze er derwijs is vaak dat het vak nederlands beperkt voordat leerlingen ruimte kregen voor eigen on wordt tot het hanteren van taalvaardigheden en de rz oek en meningsvorming dat het systematisch aanleren van vaardigheden bij deze lessenserie zijn we in de val getrapt van wordt gerese rv eerd voor de pure lessen neder uit onze betrokkenheid en onze onderzoeksbe lands langen hebben wij het thema geintroduceerd aan de andere kant ereaarde dick vanuit zijn vanuit onze eigen analyse hebben we het thema maatschappijleerachtergrond dit programma als geproblematiseerd onze analyse berustte op on een keurslijf door de inperking van de mogelijk ze ervaringen die de hunne niet zijn hun erva heden het thema uit te werken aan de hand van ringen en het materiaal dat zij inbrachten heb e rv aringen en materiaal van leerlingen maar dit ben we wel betrokken bij het oefenen in de vaar gaf hem ook de kans uitgebreid kennis te maken digheden maar hebben we niet ter discussie ge met het leren analyseren van teksten en met toet steld de leerlingen hebben geen ruimte gehad singsvormen voor onderzoek vanuit eigen vragen het gesloten karakter van het programma heeft de randvoorwaarden het stellen van eigen vragen geblokkeerd en het een citaat uit het verslag van dick van de eerste verzet gestimuleerd het bewust leren van inhou les op 21 november 1983 den door het systematiseren van aangeboden de les was gepland op het tweede uur voor twee teksten werkte niet waar de leerdoelen niet klassen en vond plaats tussen allerlei drukke puur cognitief waren werkzaamheden onder andere vanwege dit pro het werken met een dergelijk thema vereist een ject s morgens een latere trein i v m de stipt open programma met tijd en ruimte voor eigen heidsacties van de ambtenaren voor de les even vragen en conclusies het gestructureerd aanleren snel kopieren iets te laat in de klas voor het 37 eerste uur simone die moet improviseren omdat krijgt zodat simone en ik weer naar het kopieer een spreekbeurt van een leerling uitvalt ze be apparaat kunnen de chaotische toestand in de sluit het over de tachtigers te hebben de snelle klas bij de terugkomst van simone proppen op afspraak met een collega om de tussenpauze van de grond strafwerk iets wat simone nog niet vijf minuten te gebruiken om naar de bibliotheek eerder is overkomen en ik die denkt wat moet te verhuizen met de leerlingen het derde uur van je al niet investeren en riskeren om van een paar simone met de eerste klas die een opdrach t lessen iets meer te maken noten drukt door jose hakkeus fotografe te amsterdam ze zijn te zien op het in noot 5 vermelde informatie 1 vrij nederland 10 juli 1982 ce ntr um 2 fragment van de tek s t die is opge nom e n in de map 12 stelopdrachten b2 opstel het gezin als kruispunt zie noot 5 1983 84 3 weijers ido naar een politiek begrip van het gezin kla s 5 en haar geschiedenis in cahiers voor de politieke en thema het gezin als kruispunt sociale wetenschappen jrg 4 1981 nr 4 pag 48 4 deze vijfde klas heeft in de vierde een mini b2 map kies een van de volgende opdrachten gemaakt waarbij ze het thema de vraagstelling en het materiaal zakelijke teksten aangereikt hebben je vriend in ve rtrouwt je haar zijn toekomst gekregen beeld toe hoe hij zij zich voo rstelt te leven en te 5 bij de hypotheses hebben we vooral literaire wonen in het jaar 1994 jij reageert daar spon teksten verzameld al dit materiaal is voor de leerlin taan op en met enige verbazing gen gebundeld in de map het gezin als kruispunt de beschrijf dat toekomstbeeld en je eigen reactie ze map ligt evenals het door de leerlingen geprodu ofwel in de vorm van een wederzijdse correspon ce erde materiaal ter inzage op het informatiecentrum dentie ofwel in de vorm van een gesprek van de vakgroep politieke en sociale vorming van de je was te laat thu is van een f eestje je oude rs zijn unive rsi tei t van am sterd a m keizersg racht 73 te l kwaad t is hier geen hotel waar je maar in en 020 254834 uit kan lopen dat hadden wij eens moeten p ro 6 moo rse wies van go e d wonen i n tijdschrift beren bij onze ouders dan hadden ze ons met mor vro uwenstudies jrg 10 1982 nr 2 pag 207 een de deur gewezen je bent de volgende keer op 231 tijd thuis en als het je niet bevalt ga je maar 7 om een beeld te geven een beknopte vermelding van weg de gebruikte teksten bij hypothese 2 hans dorre na de ruzie wil je ze eens rustig uiteenze tten hoe stein de keukenprinses hein de kort korte grappen jij denkt over j o uw positie als kind en hun positie ca rtoon uit de waarheid judith he rz berg hij deed als ouder s in het gezin doe dat in briefvorm zijn best idem beroepskeuze idem 0 de jonge moe b etrek daarbij ook bij hoe h e t was toen zij nog ders idem afwasmachine jan wolkers lia fragment bij hun oude rs woonden conclusie m b t het uit gesponnen suiker k schippers eerste indruk te laat thuiskomen ken fragment de universiteit biedt huisvesting aan voor studen 8 gebruikte teksten bij hypothese 3 n anslijn de ten omdat de behoefte van studenten aan soor brave hendrik idem maria hieronymus van alphen ten woonruimte nogal divers is niet iedereen wil het goede voorbeeld maa rten t ha rt mijn groot op een kamer van een studentenflat is het aan moeder uit de vrouw bestaat n iet bod van de universiteit in de loop der jaren ook 9 het proefwerk werd gegeven omdat er cijfers moes gevarieerder geworden studentenflats met 6 a ten worden ingeleve rd 10 kamers per afdeling gehuwdenflats appar 10 gebruikte teksten bij hypothese 4 willem witmink tementen voor alleenstaanden en woongroep ruzie j m a biesheuvel slechte mensen r kop ruimte s land een moeder ellen warmond vrij naar poe j j schrijf nu een informatieve tekst voor de voor de bom de overgei rriteerde moeder g k van het lichtingsdienst van de universiteit van amsterdam reve bloed waarin je uitlegt wat de mogelijkheden zijn en 11 de foto s zijn gemaakt en op 16 22 formaat afge wat de voor en nadelen zijn van elke woonvorm 38