Naar een brede verspreiding van het leesdossier

recensi e bo e k kan dit s urplus is juist in het litera tuuronderwijs belangrijk ins pireren stimule ren verhalen ve rte llen m e t ane kdotes illus tre ren parafraseren onverwa cht e verban robbert roosenboom den en klemtonen leggen e n late n leggen vragen stell en belonen e nzovoort naar een brede ik waardeer h et da a rom d a t bulkbo e k komt met ee n handle iding lees dossier ee n comple te verspreiding van het g ids voo r doce nten ne derlands e n m o dern e vree mde talen deze handleiding voor doce nten gaat leesdossier ove ri ge ns wel ve rge ze ld van een le erlin g en gid s abc van het l ees do ssi e r praktische tips voo rb eelden en richtlijne n ik c on ce ntreer mij in deze b espreking echte r op de doc e nte nhand leiding en bes chouw het l ee rling e nma te ri aal joop dirks en dick prak handleiding lees s l echts kort vanuit de vraagstellin g of hierin dossier ee n co mplet e gids voo r do ce nte n ne der de praktijk conform de leer is lands e n m o d erne vreemde ta le n amst e rdam d e doce nt is he t aangrijpingspunt voor d e bulkbo e k 1 99 8 96 blz isbn 90 75788 02 9 onde rwij sv e randeri ng di e l e esdo ssi er he e t f25 exclu s i ef f s ve rz endko ste n lijkt mij h et uitgan gs punt van de docenten di ck prak abc van h et lees dossier praktisch e gids te zijn d e aut e urs joop dirkse n e n tips voorbeelden en richtlijnen amster dam di ck pr a k h ebb e n m et de z e gids ee n s oort bulkbo e k in s amenw erking me t slo 1998 lesboek voor de do c ent ge schr e ven ni et 22 blz isbn 90 75788 03 7 f 6 5 o in c lu si e f comple e t m a ar we l he ld er c oncreet hand verz e ndkost e n f 3 s o bij me e r dan z s exem zaam g estructureerd ik kr ee g bij h et le z e n plaren op een adre s erva n voor a l het ge voel dat ik in e en soort practi c umins tructie b e zig was he t litera tuur onderw ijs in d e tweede f ase i s in feite de bij de le esdossiers in de twe ede fas e kom e n er d eze instru c ti e hor ende uitvo eri n g ni e t zoma a r er zijn inmiddel s wel l ee rlingen boeken vers ch e nen die d e do ce nt ned erlands uitgangspunten en lespraktij k in zijn onderwijs kan g ebruiken om de totsta ndkoming van h e t l ees do ssier t e sturen de e e rste d ri e hoofd s tukk e n van de gids e n b ege l eid e n do ss ie r leze n eldorado i aag v ormen e en s o o rt tr ec ht ervormige inle idin g land literatuur zo nder g renzen et ce tera het alvorens bij pla a t s functie en inhoud van het lijkt mij juist in h e t ge v al va n he t le esdos sier l e es doss i er t e kom e n b ehandele n d e auteurs echter ee n g oe de zaa k om voor de instru ctie min of m eer in vogelvluc ht eni ge ontwikke en b eg eleid e nde le ssen te b eschikke n over linge n in het literatuuronde rwij s e n d e rec en e en boek dat zich even a ll een op de doc ent te ontwikke lingen in h et onderwij s die bij ri cht e en sch ri ftelijke c ursus is imm e rs niet he t s tudiehui sc on ce pt b ehoren h e t gaat hi e r d e manier om le erlingen te le r e n literatuur te bij vooral om het d enke n o ve r en nie t zozeer leze n evenmin zou ik zeggen als je uit e en om ontwikkeli nge n di e al in het lit eratuur bo ekj e le e rt hoe e e n marathon t e lopen onderwij s plaa t sgevond e n h ebb en de schrij literatuurlezen e n ma rathonlop e n op ee n v e r van het voorwoord jan verb eek onder behoorlijk niv eau leer j e door een aantal s treept dit nog eens wa ar hij s chrijft van e e n literaire werken van voren n a ar a chte re n brede verspreiding van het l eesdoss i e r i s tot door te lezen respectievelijk e en aa ntal rond du s ver ge e n sprake er moet dus nog wel jes om de school te lopen wil j e l e erlinge n wat missi e we rk ver ri cht word e n moeten d e zover krijgen dan is da ar e en arrange ment auteurs geda cht he bben om ve rv olgens dat voor nodig en naar mijn mening is degene werk voo rtvarend ter hand te n em en opval die arrangeert nog altijd de docent de lend afwezig in het b egin is dan ook enige literatuurdocent kan meer dan het literatuur voorzichtigheid te n aanzien van minder grot e 2 8 moer i999 1 stuk 4 instru ctie en begeleiding behandelt na m elijk conc re et de wijze waarop j e in je lessen met het leesdossier bezig kunt zijn het gaat in op introducere nde lessen en op acti viteiten die in ve rv olglessen aan de orde kunn e n komen het gaat uitgebreid in op het grootste ond erd ee l van het leesdossier de leesverslagen en het bespreekt wat er klassi k aal en wat er i n divi du ee l te r o nd e rst eu ni n g k an worden aangeboden hoofdstuk 5 gaat in op reflec tie op en beoordeling van het g ele zen e door d e leerling en behandelt tev e n s de b e oordeling van het do ssier door de docent zi e afbeeldin g i de s amenwerking m et d e mode rn e vreemde talen en mo gelijke ve rbande n me t de le sse n literatuu rt he o ri e en literatuurgesc hiedenis word e n in hoofdstuk 6 besproken het bo ek sluit a f met e en hoofd s tuk ov er bronnen en vindpl a atsen wa arbij ook de ni euwe media ni e t ontbr ek en ervaringen met het leesdossie r ov er het algeme e n geven dirkse n en prak in de ze hoofdstukk e n duid elijk aan wat er m oet geb e ur en en w a t er kan g e beure n wann ee r voorstanders van tweed e fa s e of lees dos s i e r bijvoorbeeld onderdel en van h e t le es do ssie r zo i s het en anders ni et is de strekking v a n option eel zijn zoal s he t g e val is met lees a uto vele paragrafe n m e t zinne n al s tevens mo e t biografie en balan svers lag e n tu ssentijds en ter de le erlin g versl a g uitbreng e n van ervari ngen afsluiting wordt dit erbij ve rme ld maar of m e t h e t l ez e n ov e r ee n maats chappe lijk th e zij ov eral zo zorgvuldig zijn betwijfel ik zo ma p 12 e n in de tweede fa s e wordt de wordt op div e rse plaa t s e n in het bo ek a cc e nt s chool getrans forme e rd tot s tudi ehuis d e rol gel e gd op d e beargumentee rde z elfs tandig e van de docent zal vers chuiven van die van keuze van wat m en ga at le zen p 17 c urs i ove rdrage r van kennis n a ar die v a n begelei ve ri ng van mij rr over de de sbetre ffe nd e d er van het l e erpro c e s d e leerlingen zulle n vaardi g he id zou de le erling moeten beschik g ee n onderwijsconsum e nten me er zijn maar ken aan het einde van de twe e de fas e en elk zelfs tandig hun eigen le erpro ces moeten uit lees verslag in h e t do ssier zou een motive ri ng z etten en doorlop e n p z9 w e die ne n v a n d e keuz e mo e te n b evatt en laat dit eraan t e geloven onderdee l van het le esv e rs la g voor al optio ne el blijven zou ik zeggen ik vraag m e to c h maakt de rest van hun gids duide lijk dat nam elijk af of de auteurs hier ni e t will en dat zij niet vo or de pionier s van lezersgeri cht de leerlinge n roomse r da n de paus worden literatuuronderwij s schrijven het komt er ook voor de profes s i o nele l e zer is d e keuze vooral op n ee r dat zij h anden e n voe te n vaak op duister e gronden ge base erd of hij gev e n aan d e e indterm e n van de vakontwik expliciteert het niet voor zichzelf laten wij kelgroepen van nederlands en de moderne dat dan ook niet van onze leerlingen ve rwa ch vreemde tal e n voor zover deze het litera ten tuurond e rwijs b e treffen wie bij het leze n ma ar dit zijn pe anuts wie met de gid s niet van deze eindtermen nog met zijn handen in omgaat al s wa s het het wetboek van het het haar zit vindt hier veel van zijn gading leesdossier maar eruit haalt wat hij in zijn het grootste hoofds tuk van de gids hoofd lessen kan gebruiken kan de auteurs a ll een 1999 1 moer 29 voorbee l den van v e rwerking s opdr a chte n schrijf de tekst van het kruisverhoor of diepte interview dat je de hoofd persoon na afloop van de gebeurtenissen afneemt beschrijf de alternatieven die de hoofdpersoon had toen hij zij geconfron teerd werd met het verhaalprobleem het verhaalconflict weeg die alternatieven af tegen de door de hoofdpersoon gekozen aanpak zoek een gedicht of schrijf het zelf bij de thematiek van het boek en bespreek de essentiele overeenkomsten en verschillen s bedenk drie andere titels voor het boek en maak duidelijk waarom di e minstens even goed zijn als de oorspronkelijke u zoek enkele referentiele zakelijke teksten bij je boek waarin op dezelfde thematiek wordt ingegaan en werk overeenkomsten en verschillen uit schrijf een pakkende reclametekst voor het boek zodanig dat de aspirant lezer enthousiast en nieuwsgierig wordt gemaakt wek geen valse verwachtingen wees wel concreet over hetgeen hem te wachten staat maar verraad niet alles s maak duidelijk in hoeverre dit boek aansluit bij of juist botst met jouw ervaringen of visie op dit gebied maak een fotocollage die de sfeer van een essentieel deel van het boek weergeeft en licht die zonodig toe zoek in recensies bij dit boek min of meer wezenlijke twistpunten zet de argumenten tegenover elkaar en kijk of ze terug te voeren zijn op verschillen in de benadering van literatuur de eisen die men stelt aan een goed verhaal of persoonlijke smaak zet je eigen oordeel hierover ernaast maak duidelijk waarom dit verhaal zich ook in een andere tijd zou kunnen afspelen in welke welke inhoudelijke consequenties zou dat hebben of leg uit waarom dit verhaal zich niet in een andere tijd zou kunnen afspelen s welke muziek zou qua sfeer bij dit verhaal passen beschrijf zo concreet mogelijk waarom je dat vindt zorg ervoor dat je docent desgewenst gedeelten van die muziek kan beluisteren afbeelding i fragment uit abc van het leesdossier p i d 30 moer 1999 i maar dankbaar zijn voor de moeite die zij li teraire erva ri ngen hun visie ontwikkelen op genomen hebben om hun e rv a ri ngen in het de maatschappelijke werkelijkheid en hun werken met het leesdossier te boek te stellen plaats daa ri n dat dit moet staat helaas in de eindtermen maar op de vraag hoe j e dit kunt het voornaamste onderdeel van het leesdos aanpakken vond ik geen antwoorden en sier is als g ezegd de bundeling van de lee s ver ho e kunnen wij zien of e n op welke wijze slagen de behandeling van het leesvers lag is hun ontwikkelde visie hierop inderdaad aan in handle iding leesdoss ie r dan ook het voor de hand van hun literaire e rv a ri ngen heeft naamste onderdeel de aute urs onders chei plaatsgevonden een politi e k bewuste oud e r den twee s oorten het ge s tructure e rd e erva kan in dit opzi c ht ook veel go ed werk doen ri ngsvers lag en het es sayi s tische e rv a ri ngs ver als dirkse n en prak evenals ik va n mening sla g bij het ee rst e geve n zij e e n vrij uitput zijn dat dit e en onmog elijke eindterm i s en zij tende lij s t tekstonafhankelijk e vragen bij het d aarom operationali se ri ngen van deze eind tweed e ne men zij e en voorbeeld op daar te rm a chte rwege lat en had ik dat natuurlijk naa s t geve n zij voorbeelden van v e rwe rking graag ge lezen sopdrachten waarv an de le e rling er bij elk voo rts s ign aleren de auteurs op pagina 21 ge le zen boek e en uitwe rkt een spanningsveld tus se n d e doel s te ll inge n ik g e ef bij e nk ele voorbeelden tek s tonaf v an de op cultuurov e rdra c ht geric hte doc ent hank elijke vragen bij h e t onderdeel de en van de le erlinge n me t hun ei gen voorkeu p e rson en zijn hoe ervaar jij hun proble r e n e n p ri orite it e n dit v alt voor he n samen men wat he n bezighoudt en ho e z e daarme e me t het spanning s veld tusse n de huidi g e omgaan herk en je er i ets v a n jeze lf in ho e cultuur van litera tuurond e rwij s en het c on zou jij he t aanpakken en bij wat wil h et ce pt z e lfs tandig le ren ik vraa g mij a f wat zij ve rhaal d e lez er z eggen g eef a an wat jij hi e rmee bedoelen veel z e gge n zij er ni et van h e t verhaal l eert van h e t verh aal m ee over h e t spannings veld i s elk e doc ent lit e ra krijgt wat h et ve rhaal uite indelijk bij j e tuur b e ke nd ik do cent lit e ra tuur erken te weegbre ngt b e id e s pa nningsv elden m aa r voor mij zijn z e een voorbeeld v a n e en v erwerkingsopdracht niet identiek op cultuurov erdracht ge richt is de verg e lijking van eigen lee servari nge n li teratuuronde rwij s zou in dez e r ed ene ri ng me t die van medeleerlinge n en bero e p slezers op g espannen vo e t s taan me t he t c once pt of een be schrijving van de alt ernatieve n di e ze lfstandig l e re n dat d e ze sp a nning in voor d e hoofdpersoon had toen hij geconfront eerd komend e gev all en a anwezig i s z a l ik niet w e rd m e t het verhaalproblee m het ver ontk e nne n maar ik ma ak mij sterk dat ha a lconflic t zie ook afbe elding i ze lfs tandig l e re n zo m en wil kan worde n bere ikt me t vo ll edig b ehoud van op c ultuur h et oogt alles eve n b e proefd de beschrijving ov erdracht ge ric ht litera tuuronderwij s het van de do ce nt e ninstruc tie van de lee rling gaat bij derge lijk onde rwijs name lijk om ee n ac tiviteite n van de tip s aanwijzinge n en r e d e lijk omvangrijk e kennisinhoud in dat valkuilen je kunt de aut e urs natuurlijk v e r opzicht te verge lijken met onderwij s in vak wijten da t zij al s uitg e sproken voorst anders ken als aardrijkskunde ge s chi ed eni s en alge van het le es dossier en het bijb ehor ende soo rt m e n e economie d e ze vakken zien zichzelf literatuuronderwijs gekleurde informati e geven niet hun kennisinhoud prijsge ven onder h e t maar je zou vre emd opkijken als d a t in een regime van de tweed e fase met ha ar v oor boek dat zich als gids pres enteert ande rs keur voor zelfs tandig lere n h e t li te ratuur ge we es t was onderwijs had zic h bij dez e vakken kunnen scharen we g spannings v eld cultuurover geengageerde zelfstandig lerende drac ht heeft niet de voorkeur van v ele l e er leerlingen lingen akkoord maar daarom kun je nog niet conc luderen dat cultuuroverdra cht het er blijven wel vragen bij mij acht er na lezing zelfs tandig leren in de weg staat van het boek van de leerlingen wordt op verschillende plaatsen ste llen dirksen en verwacht dat zij aan de hand van hun prak ook dat de lee rling zelfstandig kan 1999 1 moer 31 alle bij het leesverslag mogen bij de verwerking d worden kwaliteit eisen geformuleer onderdelen de v d g v aagheid staat zel fs h e t b es t e ku n j e voo r h et van v concreetheid in p a ats kreten maken van een e rv a ri ngsverslag een laats van argumenten in p de hak op de tak aanpak paar aandachtspunten uitkiezen samenhang in plaats van een van van tegenstrijdigheden waa rvan je d enkt dat di e het meest consistentie in plaats plaats van onbegrerv q hia van toepassing zijn op het boek en inzicht in op eia diepgang l laats van p waarmee je een goed beeld van h et lle niet blijven steken in algemc boek kunt geven ook dit lijkt mij d verwerking tna verw j concreetheid n gestaafd niet concrete een werkbare aanpak aanduidingen maar dient te zij zingen leerlingenmateriaa l de beschreven situaties ver het boek argumenten onderbouwd met argumenten de personages moeten zijn aan het einde van hoofdstuk 4 ei ge n e es e rv a sc hrijven de a uteurs houd de van d e en consistentie de verwoording in struc tie bij d e introdu ctie v a n h et samenhang ueva tte n ring n oei een logisc he lijn le esdoss i er kort in h et zojuist ge heeft leesdossier r blijken l a d b noemde bulkboek dat als l eerlin piep9q i g uit het leesdosser moe e rkt t de e nmateri aal dient houden zij zich liet gelezene dourgedadi t over b e rd deze van een b t kene1en ook hieraan in he t be stek van ee n r e heet sep maar te kop p verhaalfeiten voorzien te spiegelen aan eigen kennis en ervaring klei aantal bladzijden instruere n d of situaties uit de wer zij in dit kat ern d aan andere boeken eventueel films e e leerlingen bij d d e v ervaardiging van h e t l eesdo s ke lijkh ei n nverhal s ier d e v e rplic hte en option e l e een moeilijk onderdee eet romansnn n en misschie n b diepgang is ond erde le n worden uit gel egd en die de leerlingen no91 vatten immers si t uaties leerling met minder levenser deze uitleg wordt van ee n vra in dit opzicht kan een van dus niet doorzien een de vvol kan niet r worden gereli 1st aandachtspuntenlijst of varing een achterstand hebben iwordtz verworven rijp e geverfde klasgenoot niet alle implicaties van een verhaalprobleem dat een leerling te geeist e hoet niet bij een negatievmeervr gc n n r pdan lemaaae nteif roept vaak irfwerk van kwali compelenlie van alle leerlingen leveren e li era tul de literaire oyfr gg r biedt voor die vrqy dat hij antwoorden l z de lee s4 utobio afbee lding z frag m e nt uit h oofds tuk 5 va n een 9r4fr e wikkel van handl eiding l eesdoss ie r be asa to6iogcafj n ae le er in 1vort nag verpa ch t ki met welke mate va ega fg zjw