Naar een taalgerichte vakles: experimenten in het leerwegondersteunend onderwijs

voo rt g e zet onde rwij s ankie bakker kl e in b eg innen taalgericht vakonderwijs werpt de mee ste vruchten af als a lle docenten bij de invo eri ng naar een taalgerichte betrokken zijn maar hoe bere ik je dat in het proje c t h ebben w e erv oor gekoz e n om klein vakles te b e ginnen d a t wil ze gge n me t een werk groep waar aan te nminste een va kdoc e nt e en experimenten in het do c ent nederlands e e n taalc o rdinator e n of e e n c oordina tor lwo d eelne me n d e ze w erk leerwego n d ers teu nen d g roepl e den w orden ond erste und door ee n m e dew erke r van het proj ec tbure a u 2 zij onderwis do e n erv a ri n g op met de t a algerichte a anpak en zijn daardoor d e to ekoms ti ge de s kundige n op het ge bi e d van ta al ge ri cht v akond e rwij s binn e n d e sc hool de we rk gro e pleden do o r lope n in max imaal drie maand e n de s tappen in h et vo rige artik e l g aj angelie k van der zande n di e l e id e n tot ee n taal ge richte vakles toe lic hting b ij ta a l in va kond erwij s a a n ni e uw a n a lyse van de les op t aa lniv e au ko m ers 1999 ankie bakke r beschrijft h oe aanpa k v an d e ta lige kne lpunt en van d e l es d oce n te n van ee n ro tterdamse schoo l m et de tips uit uitwe rking tot ee n t aa lge r ic ht e v akl es en d e genoemde publicatie hun l essen voo rbere id e n uitprober en v a n die les i n de kl a s zo dat oo k leerlingen in het leerwego nde rs t eunend ond e rwiis d e l esstof b eg rijp en taa lg e ri c ht vakonde rwijs i s een did a cti e k die k a n worden t oege p as t bij all e va kken binn e n d e b asi svo rmin g in h e t proj ec t i s e rvo or l eerw egond e rsteunend ond e rwij s lwoo is ge kozen het v a k aardrijk skund e ce ntraal t e be do eld voor l eerling en di e allee n m e t e xtr a s t elle n omdat le e rlinge n bij dit vak gec on zor g ee n diplom a kunne n b ehal e n in een van fronteerd word en m e t l a nge e n ab strac t e de vier l e erweg en v a n h e t vmbo do c ent e n t e k s t e n d e m e tho de n die de d ee ln e me nd e in het lwoo hebb e n te mak e n met leerlin gen sc holen ge bruik e n in d e b asi svo rniin g zijn d e die o ndersteuning nodig he bbe n op v ers chil i v ersie s v a n geoscoop en were ldwijs de voor lende gebied e n t a al i s e r ee n van zowe l b eelde n in dit artik el zijn geba s e erd op de ze a ll o c htone al s a uto c htone l ee rlingen h ebb e n me thod e n mo e it e met h e t z e l fstandi g l e z e n v a n sc ho ol boekt eksten al s z e eenmaal de t e ks t door ge de vakles onder de loe p wors teld he bb en kom e n z e voor ee n v ol gend probleem te staan h et b eantwoorden sp e elt in de ee rs t e opvang d e sele c tie van van d e vrag e n l e erlinge n ve rli e z e n al gauw l ee rs tof ee n g rot e rol in d e b as i svormin g hun c oncentratie d oce nte n v ra g e n zi c h a f moe t e n do ce nt en in p ri nc ip e all e leers tof waarom de le ss to f niet beklij ft b e h a ndelen di e de m e thode bi e dt voor ee n h e t to egank elijk maken van d e l ess tof voor l eerjaar in d e praktijk blijkt dit v a ak ge en de ze leerlingen i s h e t uit gangspunt van he t h a albare ka a rt doc e nten h ebben ni e t v eel proj ect t aalge richt vakond e rwij s in l e erweg sp ee lruimte in hun pla nnin g e n kunn e n a llee n onde r s teun e nd onde rwij s uit ge voerd op vijf b inn e n ee n h oofds tuk of l es se l ec tie v er omga an schol en met ee n afdeling lwo de aanpak van met de l ee rsto f het accent in dit proje c t ligt taalge richt vakond erwij s i s b es chreven in het d a n ook op he t toeganke lijker mak e n van di e artikel taal in vak o nderw ijs aan nieu wkom e rs in le e rs tof dit a rtik e l sche ts ik a a n d e hand v an pra k d e ee rs t e stap o p weg naar ee n taal geri cht e tijkvoorbeelden hoe do c ente n me t deze aan les be s taa t uit he t b e oorde l en van h e t taalni pak kunnen toewerken naar een taalgeric ht e v e au v a n d e leerstof daarv oor ki est d e vakles vakdo c ent e e n les hoofdstuk of p a ragraaf ui t 176 moer 2000 4 voortgezet onderwij s 9b h et s troomgebied van de rij n een klein bergbeekj e in de hogere delen van het ge bergte valt de neerslag als h e t is ee n i ndru kwe kken d e omg evi ng ho ge sc herpe rots k a mm e n sneeuw door druk van de w isselen af m et d i epe da len b i jn a a lles is b ed ekt met s n e euw op sneeuw veranderen de onderste lagen in ijs langs de hellingen sommige p la a tsen li gt zo v eel s n ee uw d at d e o nderste lag en door kruipt dat ijs in een tongvormige h et ge wic htvan de snee u w overg e g aan z ij n i n ijs heel lan gzaam z a kt massa gle tsj er genoemd naar he t ijs lan g s d e h elli ng en naar b ened en tot h et p u nt waa r d e tempe beneden waarde gletsjer smelt ratuur b ove n h et vriesp unt is daar s m el t d e ijst o ng of gl e t sje r w e ontstaat een riviertje rivieren st aan aan het begin va n een va n de takken van d e rij n h et is ee n klein die hoofdzakelijk smeltwater krij b ergbee kj e d a t all ee n n og maa r s me ltwat er kr ij gt bron 13 gen heten gle tsj e rri v i er e n tussen de oo rs prong e n de mond i ng van d e r ijn ge beurt er n og h eel rivieren zijn belangrijke scha k els wat h et on o pva l l e nde bergbeekje is bi j lob ith een fors e riv ier g e wor in de afvoer van neerslag de d e n daa r stroomt e r pe r d a g 2 20000000 liter water doo rheen dat breedste en grootste tak is de komt omdat de r ij n op zij n weg naa r nederland zi jtakken in zich hooforivier die wordt gevoed door z lj a iviererv zijrivieren wor o pn eemt d ie z ijtakken wo r de n voo ral g evoed door re g enwater den op hun beurt weer gevoed door bijrivieren de bijrivieren ws 9a krijgen hun water van be k en en sloten rivieren die hun water van de regen krijgen noemen we recen aro eren veel rivieren vervoeren zowel smeltwater als regenwa ter daarom heten die gemengde riv ie ren ieder rivierstelsel zorgt voor de waterafvoer van een stuk van het landoppervla k het land waar voor het rivierstelsel het water afvoert heet het stroomgebied van de rivier de stroomgebie den van verschillende rivieren grenzen aan elkaar zo n grens heet watersc heid i ng ws 96 bron 13 de gletsjer trekt langzaam terug natuurgebru iiff f i in europa 35 afb eelding i het st roomgebied van de rijn uit we reldwijs 2000 4 moe r 177 voo r tgezet o nd er wij s de methode die naar verwachting problemen steun van ill u straties en lay out de vragen en zal op leveren bij voo rb ee l d om dat h e t on d er opdrachten bij de teksten zijn weinig geva werp van de tekst ver van de belevingswereld rieerd veel invul of aanvulvragen waa rv an van de leerlingen afligt de antwoorden direct uit de tekst zijn te de gekozen les moet bovendien karakte ri s halen verdiepingsvragen die leerlingen aan tiek zijn voor de methode op die manier zetten tot nadenken ontbreken kan de vakdocent optimaal profiteren van de oplossingen die de werkgroep bedenkt voor in d e werkgro e p wordt aan de hand v an d e de talige knelpunten analyse de balans opg e ma a kt d e vakte kst kan de werkgroepleden nemen ve rv olgens de bijvoorbeeld probl e men opleveren omdat er gekozen vakles onder de loep de kennis op z e er ve e l nieuwe vaktaalwoorden worden het gebied van didactiek en taalverwe rving g e introduce e rd in deze lfde l es komt een die de do c ent nederlands en de taalco rdina aantal vragen e n opdrachten v oor met e e n tor in hui s hebben komt hie rbij goed v an onduidelijk e vra a gs t e lling w aa rdoor de l e er p as aan de hand van e en checkli s t met ling niet b e grijpt w a t er v an h e m v e rwacht c riteria word e n de vaktekst woord e n s chat en wordt d e ze knelpunt e n moe t e n worden vragen e n opdrachten in d e l es tege n het licht aangepakt gehoud e n het volgende voorbeeld laat een h e t bekijken v a n de vakles door een t a lige uitgeschreven analyse zien van een les uit d e b ril levert doorgaan s heel wat ni euwe inzich methode we reldwijs zi e ook afbeelding i t e n op het kan voor de vakdo cent e en e ye open e r zijn o m eens niet allee n n a ar de an alyse van de va kl e s vakinhoud te kijk e n m a ar ook naar de taal wa a rin d e inhoud wordt ove rgebr a cht d e het hoofdstuk uit wereldwijs m et de titel he t analyse kan ook verfris se nd w erke n de we rk s troomgeb i ed van de rij n beva t ee n inle id en groepleden kunnen vanuit hun a chtergrond de tekst en een lee rtekst d e inleidende teks t op een verschill ende manier de l es beoorde bevat veel informatie een grote hoeveelh eid len voor d e motiva tie van de we rkgroep onbekend e woorden en blo e mig taalgebruik leden is het wel va n belang om ni e t al te lang het ond erwerp van deze les li gt nie t dire c t stil te blijven s t aan bij de knelpunte n v a n een binnen de belevingswereld va n kinderen zeker l es dit k a n nam e lijk leiden tot reac tie s al s niet als ze nog nooit in de b e rge n op vakantie we gooie n de m e thod e weg dat i s echter zijn gew ee s t d e tekst ga a t e rva n uit dat niet de be do e ling van taalgeri cht vakonder woorden als rivier snee uw gletsj e r bekend wij s het gaat erom de dida ctiek a an te zijn bij de leer li ngen ko rt om leerli ngen pas s en ni e t om d e methode te vervangen of zu ll en nauwelijks gemotive e rd worden door te h e rschrijve n deze inleidende tekst er is ee n duidelijk onder sc he id gemaakt in oplossingen bedenke n kleur tu ssen inleidende tek s t e n leerte kst toch maakt dit de teks t niet ov e rzichtelijk bij d e anal ys e zijn d e b el angrijk st e kn elpun omdat tu sse nkopjes en witte stukken ontbr e t en van d e vakles g e inventari s eerd de vol ken er i s weinig ruimte voor een adempau g end e stap i s he t bedenken va n oplo ss ingen ze b e ide teksten wemelen van de moeilijke van deze knelpunten aan de hand v an tips woorden ve el schooltaalwoorden zoals oor voor taalgeri cht le s geven afkoms tig uit taal spron g hoofdzakelijk gr e nzen aan va s t in vako nde rwijs aan nie uwk o m e rs 1999 zie ook s telle n afwis se l e n en tak het artik el van angeliek van der z a nd en op de le ert e kst i s een op somming van vaktaal blz 1 68 de juis t e a a npak v an de l es is een woorden ijstong gletsjerrivi ere n hoofd ri vi er kwestie van keuzes mak e n d e versc hille nde bij rivier ri vierstelsel stroomgebied water deskundigheden taal en vakinhoud van de s cheiding die leerlingen re c eptief moeten werkgroepled en komen hierbij goed van pas beh e ers en door de hoge informatiedicht de eerste ke uze wordt bepaald door de heid zullen lwo leerlingen hier veel moeite vraag wat i s h e t doel va n de l es vaak mee hebben leerlinge n krijgen nauw e lijks wordt het do el niet expliciet in de handlei 178 moer 2000 voortgezet onderwij s tips bij vakteksten vakteksten kunnen voor leerlingen diverse problemen opleveren de volgende tips kunt u gebruiken om de tekst toegankelijker te maken 1 activeer de voorkennis van de leerlinge n laat leerlingen nadenken over de mogelijke inhoud van de tekst titels tussenkopjes typografie en illustraties geven aanknopingspunten over de inhoud van de tekst er zijn verschillende opdrachten mogelijk bijvoor beeld laat de leerlingen in vijf woorden opschrijven waar zij denken dat de tekst over gaat vraag de leerlingen drie vragen te formuleren waarop ze het antwoord denken in de tekst te zullen vinden laat leerlingen in een paar zinnen vert ellen opschrijven wat ze weten over het onderwerp van de tekst schrijf een aantal vragen op het bord waarvan de antwoorden in de tekst staan en laat de leerlingen de vragen bespreken zonder de tekst te lezen 2 bespreek het type tekst en de context van de teks t bekijk samen met de leerlingen wat het doel van de tekst is bijvoorbeeld een inleiding op een nieuw onderwerp of een instructie wat de leerlingen moeten gaan doen daarnaast kun je als docent aandacht besteden aan de positie van de tekst ten opzichte van andere lesonderdelen of eerder behandelde stof schrijf desgewenst steekwoorden van bovengenoemde op het bord als geheugensteun 3 bekijk samen hoe de tekst gelezen moet worden stel zonodig gerichte vragen als leerlingen van tevoren weten wat het doel is kunnen ze de tekst op de juiste manier lezen globaal intensief enzovoo rts 4 de leerlingen passen de leesmanier toe op de tekst de docent ondersteunt waar nodig de leerlingen kunnen de tekst nu gericht lezen bijvoorbeeld zelfstandig stil lezen of meelezen terwijl de docent voorleest of lezen via een vorm van samenwerkend leren wanneer je de tekst klassikaal wil behandelen kun je er het beste voor kiezen de tekst zelf hardop voor te lezen als een leerling de tekst moet voorlezen kan hij zich niet goed concentreren op de inhoud daarnaast is de uitspraak niet altijd verstaanbaar voor andere leerlingen wanneer de docent voorleest kan hij de tekst met non verbale m iddelen als klemtonen intonatie en gebaren ondersteunen de docent kan op verschillende manieren ondersteunen bij het lezen van teksten bijvoorbeeld orden de belangrijkste informatie in steekwoorden in een schema en laat de leerlingen de bijbehorende tekstdelen zoeken astel gerichte leesvragen op en laat de leerlingen aan de hand daarvan stukjes lezen geef de belangrijkste informatie voor het lezen van de tekst in steekwoorden bespreek foto s en illustraties die de inhoud van de tekst ondersteunen ga expliciet in op moeilijke zinnen en woorden stimuleer leerlingen gebruik te maken van leesstrategieen om de tekst te doorgronden om te controleren of de tekst is begrepen kun je vragen stellen over de tekst of de leerl i ngen zelf vragen laten opstellen 5 de leerlingen controleren of de voorspellingen over de inhoud van de tekst kloppe n nadat de tekst gelezen is laat de docent de leerlingen nagaan of de voorspellingen klopten zo zullen leerlingen in gaan zien welk nut het activeren van hun eigen ideeen over een tekst heeft afbeelding 2 tips bij vakteksten ding van de methode vermeld de vakdocent les het bepalen v a n het do el is belangrijk moet dus zelf bepalen wat de leerlingen voor het va st s te ll en van de lesdelen die in moeten kennen kunnen aan het eind van de ieder geval aan de orde moeten komen o m 2000 moer 17 9 voortgezet onderwij s het doel van de les te bereiken zo kun je gerichte vragen over bedrijven in d e omge e rv oor kiezen om de vragen en opdrachten ving bijvoorbeeld noem een voorbeeld die niet aansluiten bij het doel van de les te van een groot bedrijf in rott e rdam en laten ve rv all en waarom zit da t bedrijf in rotterdam de tweede vraag is wat moeten leerlingen een ander b e langrijk onderdeel van de l es ont ho uden van d e les d e va kdoce n t b e paa l t wordt het behandelen van het lesdoel op b asis van het antwoord op deze vraag wat de doc e nt wil in zijn les expli c iet gaan de leerli ngen me t de t e kst moeten doen aangev en wat het do e l is en welk e woorden bijvoorbeeld s tukjes inform ati e begrijpen de uit de tekst le erlin g en moeten beh eers e n de grote lijn van de tekst vatten ke rnbegrippen doce nt wil dat d e leerlingen de tekst globaal kennen en of informatie opzoeken lezen hij stelt voor dat leerling en aan de uit h e t vo ri ge voorbeeld van de le s analy se hand van stee kwoord en de bijbehorende ali komt naar voren dat de inl e id e nde t ekst v eel nea s uit d e t e kst zo e ken talige problem e n oplevert in dit g e v al kan de vakdo cent erv oor ki e ze n de te ks t in eige n woordenschat d e v aktek s t over het woorde n t e vertellen of bijvoorb e eld h e t stroomgebied va n de rijn uit we r e ldwij s onde rw e rp te behandele n in e en onderwij s w emelt van d e moeilijke woorde n v ee l leerge sprek is de vaktek st e cht e r een infor figuurlijk taal geb ru ik e n een groot aantal matieve tekst die leerlingen z e lfs t andig moe onbekende sc hoolt a al e n vakta a lwoorden ten ra adplege n dan i s het raadzaam om de die d e l eerlingen moeten kennen de tekst tekst toe gank e lijker t e mak en aa n de hand biedt nauwe lijks ond e r s teunin g om d e bete van de tip s zie afbeelding 2 ke ni s van de woorden duidelijk te m aken de w e rk gro eple de n besluiten on gev ee r tie n toepassing van tips in de le s do elwoord e n te se l ec t ere n di e ge dur e nde twee lesuren ce ntra al staan zij s elec ter en niet de v olgende voorbeelden illustrer e n op alle e n vaktaalwoorden maar ook een aant a l welk e manier de tip s kunn e n worden inge schooltaalwoord en zoals tak e n voeden past in d e les de werkgro e pleden bekijke n ter introdu c tie op het onde rwerp maakt de met elkaar e en vakt e k s t en bed e nken ho e docent m e t d e l eerlingen ee n wo ordv e ld d e tips kunnen worden gebruikt ze do e n rond het begrip rivie r o o k laat hij leerlin dit op dri e nive a u s de vakt e k s t al s gehe e l gen afbeelding en v a n rivieren opzo e k e n in de de woorde n s chat en de vragen e n opdrach methode verder maakt hij duid e lijk dat de ten dunne kronkelige lijnen op de landka a rt rivieren voorst elle n de doelwoorde n komen de vaktekst uit d e an alyse van de les vervolgen s in ee n ko rt ond erwij sle ergesprek getite ld waarom daar uit het thema we r aan bod ke n van geoscoop kome n d e volgende knel punte n na ar voren in d e t ek st wordt e en vragen en opdrachten in opdracht i groot bero e p gedaan op d e voorke nnis van van d e l es m e t d e titel ov er leve n uit leerlinge n omd a t er veel ni e uw e namen van geoscoop moeten le erlingen bij z es foto s bedrijven en grondstoffen in voorkomen aangeven o f deze in een arm of rijk land zijn het onderw e rp van de tek s t i s redelijk con gema akt de we rkgroepleden vinden deze creet ve sti gingsplaats en van ver s chi ll ende opdracht h ee l zinvol omdat de opdra c ht de bedrijven maar de t e k s t heeft w el een hoge l e erlingen s timule e rt z elf n a t e d enken het informati edichtheid de l ee rlin g en worden feit da t le erlin gen een eig en m e ning moeten niet ond ers teund door e en overzichtelijke geven en zow e l moet e n onders trep e n a l s zelf lay out de le s biedt e e n grote lap teks t een antwoord formule ren maakt de opdracht zonder ty pografische hulpmiddelen wel complex d e docent aardrijkskunde draa g t de volgen d eze opdracht z a l als volgt worden aange de oplos s ingen aan het onderwerp van de pakt de docent b espreekt klassikaal de bedoe tekst kan to e gankelijk worden gemaakt door ling van de opdracht verwij s t naar de foto s voorkennis te activeren aa n d e hand van in het leerboek en legt uit welke handeling d e i80 moer 2000 voortgezet onderwij s leerlingen moeten verrichten onderstrepen en vaktaalwoorden de doelen staan op het en open antwoord formul e ren de leerlingen bord zodat er tijdens de les naar kan worden gaan in tweetallen aan he t werk zodat zij met verwezen bij h e t activeren van voorkennis elkaar kunnen overleggen over het beste kunnen verschillende a c tiviteiten centraal antwoord de docent kiest e rvoor om de staan die te maken hebben met de vaktekst opdracht klassikaal na te be s preken de nabe en of de woordenschat spreking moet leiden tot een p ri kkelend bijvoorbe e ld de docent geeft het doel aan gesprek over de begrippen arm en rijk van deze les to e passen van b egripp e n die bij het s troomgebied van de rijn horen je taalgerichte les lesvoorbereidin g bekijkt verv ol ge n s met de le erlingen titels foto s en tuss enkopjes en bespreekt de functi e de werkgroepleden hebben met b e hulp van van d e inleidende tekst en d e le ertekst ver de tip s v er s chillende oplos s ingen b e d ac ht om volgens noteer j e twe e vragen op h e t bord die de v akl es toeg a nk e lijk t e mak e n de volge nde de l ee rlingen mo eten kunn e n b ea ntwoorden s tap is het uitwerk e n va n e e n le s door d e na het lez en van d e tekst wat is s me ltwater externe on d erste un e r van h et p rojec tburea u en welk e ri vi e ren voed en een hoofdrivier waa ri n deze oplo ss inge n zijn v e rwe rkt in het proje c t h ebb e n w e ge exp eri ment eerd met fase 3 presentatie uitleg i n deze fase een l esmod e l waarin de ta a lgeri c ht e tip s en pr esentee rt de do ce nt d e vakt e kst of ge eft hij p ri ncip es van het directe instru c tiemodel uitle g van d e le ss tof bij voork eur do e je dit verw e rkt zijn h e t dire cte ins tru ctie model laatste in intera c ti e me t de leerlin gen d e h e eft h e t voord ee l d a t iede r e les e en a fgerond vaktek s t kan op ve rs chill ende mani eren wor gehe el vormt bove ndien h e eft het model de n b e hand e ld je behandelt bijvoorb eeld d e een vaste stru c tuur die leerlingen in h e t lwo mo eilijke woord e n voorafgaande aan de tek st de nodige houv ast bi e dt het model best a at waarna d e leerlingen zelfs tandig d e t ek s t l ez e n uit zeven fasen a an de hand van geri cht e vragen je kunt ook i t er u gbli k de le erlinge n in tweeta ll en de t ek s t globaal 2 o ri entatie la t en l ez en aan de hand van ee n t ek s tschema 3 pres enta tie uitleg bij mond elin ge uitl eg of ee n onde rwij s le e r 4 controle va n b egrip ges prek i s h et zinvol om de inhoud van d e 5 oefenin g vakteks t te v erw even in de vr a gen a a n leerlin 6 nabespre king gen ook kan de do c ent een aantal moeilijk e 7 afslui tin g woord en b e handel e n di e in d e vakt ek s t cen traal s t a an fase r terugblik d e terugblik op de bijvoorbeeld je herhaalt kort de doelwoor vorige les s en die nt erv oor om de leerlingen den die de vori ge les a a n bod zijn gekomen niet koud met het onderwerp va n d e le s te zod at l eerlinge n zelfstandi g t e tekst kunn e n l a te n beginnen als docent sta j e enk e l e gaan le zen hij c ontrol eert d e betekenis van minut e n stil bij h e t ond e rw e rp van de vo rige e e n aant al be grippen die moeilijkheden kun les en j e legt ee n relatie m e t h et ond erwerp n e n opleveren bij het lezen de druk van van d e ze l es s n ee uw uitbe e lde n gl e tsj e r zi e foto en bijvoorbeeld j e verwij st na a r het onder watersc he iding oms chrijven als de plaats waar werp van de vo rige l e s he t s troomgebied van twee stroomgebieden bij elkaar kome n de rijn je la a t enkele le erlingen v e rtell en over de plaatj e s di e ze hebb e n verzam eld va n fase 4 controle van begrip e en h eel de landschappen in de omgeving van de ri vier ko rte fase waarin aan de hand van gerichte de rijn vragen duidelijk wordt of leerlingen de ke rn van d e le sstof h e bben begr epen in deze fase fase 2 ori e ntatie in de taalgerichte gaan l e erlingen ook na of hun voor s pellingen vakles staat niet alleen een inhoudelijk doel over de inhoud van de tekst klopten centraal maar ook een talig doel zoals bij bijvoorbeeld je laa t de leerlingen de ant voorbeeld het begrijpen van een aantal school woorden op de vragen van het bord opschrij 2000 moer 181 voortgezet onderwij s fase van de les tijd lesstof werkvorm materiaal leerlingen min 1 terugblik 3 soo rt en klassikaal vragen voor luisteren neerslag vragen stellen de docent antwoorden 2 orientatie 10 doelen klassikaal doelen op bord luistere n van de les woorden op bord woorden individueel vraag op bord maken van de les schrijf 5 woorden op opdrach t voorkennis zelf woorden laten opschrijven nabespreken opdracht 3 presentatie 15 vragen stellen onderwijsleer vragen voor luisteren uitleg informatie geven gesprek de docent vragen over woorden en kaarten voor beantwoorden en stroomgebied voor in de klas vragen stellen 4 controle 5 opdracht in tweetallen opdracht op opdracht make n begri p woorden bij schrift tekening zetten 5 oefening 10 opdrachten uit check in duo opdrachten in opdrachten werkboek eerst individueel boe k maken in tweetallen overlegge n bespreken 6 nabespreking 5 antwoorden bij klassikaal antwoorden bij antwoorde n opdrachten opdrachten uitlegge n 7 afsluiting 2 woorden op klassikaal woorden op woorde n bord nalopen bord uitlegge n afb ee lding 3 inge vuld lesvoorbereidingsformulier ven in hun s ch ri ft en b espre e kt z e v erv ol ge ns er van hun wordt verwacht bijvoorbeeld kort j e vraagt wa a r het antwoord in de te kst informatie aanvullen in een korte tekst en staat wat ze daarvoor nodig hebben bijvoorbeeld de tekst uit het boek fase oefening in deze fa s e be spreekt de doc e nt de opdrachten die gemaakt moeten fase 6 nabespreking deze fa s e wordt word e n je s taa t stil bij d e talige knelpunten nogal eens ov e rges lagen of uitge steld tot in de opdrachten j e geeft aan hoe er gewerkt een volgend e le s dat is jamme r want gaat worden individueel in tweeta ll en of in leerlingen zijn gebaat bij directe feedba c k groepjes tijde ns deze fase loopt de do c ent in de nabespreking wordt ook aandacht rond e n ondersteunt de l e erling en in hun besteed aan de oplossingsstrategie hoe i s de taak leerling aan het antwoord gekomen de d e docent l a at de leerlingen in tweeta ll en doc e nt hoeft in de nabespreking niet altijd werken en gaat na of de leerlingen weten wat een centrale rol te spelen zo kunne n 182 mo er 2000 4 voortgezet onderwij s leerlingen de antwoorden uitwisselen in tot slot is de tekstaanpak belangrijk waar zogenaamde check in duo s bij de docent de vaktekst voorleest en de bijvoorbeeld elk tweetal controleert de moeilijke woorden en passages behandelt antwoorden met een ander tweetal de docent de concentratie van leerlingen wordt vast beperkt zijn inmenging tot het bespreken van gehouden door gerichte opdrachten voor en de antwoorden waarover de leerlingen het tijdens het lezen van de tekst te geven zodat niet eens zijn leerlingen ge richter de tekst l ezen een vaktekst hoeft overi gens niet altijd van a tot fase 7 afsluiting in de afs luiting geeft d e z klassikaal te worden gelezen door zoge do cent e en korte terugblik op de le s hij gaat naamd e snellee s opdracht e n worden leerlin samen met de leerlingen na in hoeverre de gen gestuurd naar belangrijke informatie in doel e n van de les zijn bereikt de afsluiting van d e te kst de les kan worden benut om te control e ren of le erli ngen de doelwoorde n be heers en h oe ve rder het is aan t e raden om tenminst e ee n les uit nu de werkgroep zi c h d e aanpak e igen h eeft te schrijv e n volgens dit le s mode l d e volgen gemaakt kunnen de ove ri ge co ll e ga s profit e de les voorb e reidin g kan word e n vols taan m e t ren v a n de erva rin ge n m e t ta alge ri c ht les een l esvoorber e idings formulier zi e afbeel geven de ov e rdracht kan op versc hillende ding 3 waarop de docent a a ngeeft welk e mani eren g est a lte krij g en een aan sprekend doelen hij n as tree ft e n hoe hij d e le sfase n voorb e eld van een taal geri cht e l es gegeven invult door de vakdoce nt ka n da arbij motive re nd w e rk e n d e opbrengs t van h e t project i s uitproberen in de kla s imm ers tas tbaar d e aa npak kan vervolgen s op andere vakk e n het moment is ge kome n dat d e vakdoce nt d e word e n to e gep as t nu komt de rol van de taalgerichte les uitprobe e rt een van d e werk coordin ator om de ho ek kijken hij dra agt gro e pled e n ob serv ee rt de l e s zodat lat e r de les zorg voor de v erd e re invoe ri ng van de aanpak ka n worden geevalu e erd en bijg esteld taal e n d e inbeddin g van d e vernieuwin g in het ge ri cht lesgev en i s voor zowel doce nten als ta a l beleid van de sc hool d e do ce nt ned er leerlingen e en omslag m e t enkele lessen is l a nds ne emt het voortouw in h e t aanleren van die oms lag w eli s w a ar nie t bewerks te ll igd va a rdigheden di e van bel a ng zijn bij taal m aa r er is w el ee n aanz e t geg ev en tot ta al ge ri c ht vakonde rwijs ge richte r le sgeve n ik no e m e nkele tip s w a ar d e a anp a k uit het proj ect i s b eschreve n in me e docenten aardrijkskunde in het project een draaiboek getiteld naar een taalgerichte po sitieve ervaringen hebben opgedaan vakles docent e n en coordinatoren di e aan al s ee r s te noem e n w e het doel gericht d e slag will e n m e t d e aa npak kunn e n g ebruik werken in de vakles hierme e b e doelen we make n van dit draaibo ek zij vinde n hieri n het e xpliciet maken van de vakinhoud elijke onder ander e c oncrete instrumenten hulp e n tali ge doelen aan het begin van de les en midde len zoals tips voor taalge richt lesgeven d e controle op h e t beh al e n van d e z e do e len en uit gewerkte voorbeelden van taalgeri c hte aan het e inde van de le s leerlingen blijken vakl essen beter t e begrijpen wat van hen wordt ve r wacht noten en literatuu r het tw eede punt betreft het behandelen van moeilijke woorden in de les het behandelen i het pilotproj ect taalge ri cht vakonderwijs in van de betekeni s van woorden blijkt vruchten leerwegondersteunend onderwijs is in 1999 af te werpen omdat leerlingen me er grip in opdracht van het projectmanagement vo krijgen op d e te kst het aanleggen van een uitgevoerd door het projectbur e au woordenschrift is een goede manier om de 2 het projectbureau i s de ontwikkelafdeling woorden te laten beklijven het helpt leerlin van het centrum educatieve dienstverlening gen bovendien bij het leren voor een repetitie c ed in rotterdam 2000 4 moer 183 voortgezet onderwij s 3 directe instructie is een docentgestuurde els van der veer manier van lesgeven waarin docenten hun lessen zo structureren dat leerlingen actief worden ingeschakeld en de kans groot is dat alle leerlingen na afloop de gewenste infor monocultuur e n matie van de les beheersen ebbens e a 1996 4 het draaiboek is te bestellen bij co eafdeling klimaatbeheersing verkoop postbus 8639 3009 ap rotterdam tel 010 4071599 bakker a m m v a van der z anden m zweekhors t naar een taalgerichte vakles draai op ee n aantal schol en v oo r h et voo rtgezet o nder b oe k voor de invoeri ng van taalgericht vako nde rwijs il ls in ro tte rdam le ren vakdocenten in ee n aantal in lee rwego nde rs t e unend o nde rw is rotterdam sch olings c q in terv is i eb ijeen k o m s te n we rken m e t h et proj ectbureau 2000 een taalbewuste aanpak in hun eigen vak in het ebb ens s s ett ekov e n j van rooij e n proj ect be kij k en d oce n ten we lke taal vaardig h ede n effectief leren in d e les bas isv aardig h ede n vo o r n o dig zijn o m de vakinh o ud voo r l eerlinge n doce nte n groningen wolters noordhoff toegank e lijk te maken dit ge be urt in ee rste 1996 in s tantie aan d e hand van h e t programma lezen zanden a van der m m v a de blauw taal in a lle vakken of h e t programma woordbreker in vak ond e rwijs aan nie uwk o m ers handre iking di e doce n ten in ee n s n e lcursu s geve n ied ere vakdo voo r vakd oce nten in de ee rste op vang vo rotter ce nt geeft een a antal lesse n uit de m e th ode dam partn e rs training en innovati e 1 99 9 hi e rdoo r ervaren d ocente n h oe z ij d oo r midde l va n lees e n woo rdraadstrategi een teksten voo r leerlin gen beg rijpelijker kunnen make n in het vervo lg van h e t projec t wissel en d oce nte n erva ringe n uit o ve r de talige a sp ec ten v an hun vakt e kste n e n zoek e n naar effec ti e v e les ideeen els van de r veer beschr t erv a ringe n va n d oce nte n wisk unde geschie denis biol og ie e n fra n s die m ee r aanda cht ge ve n a an h et ne d erlands als twee de taal in hun e igen vak zij verwijs t hierb ij m et nam e naar h e t proj ect lez en in all e vakken ee n enke le k ee r wordt h e t project woordbreke r naar v ore n gehaald uit gesprekk e n m et do c enten in h e t voortge zet onderwijs blijkt dat zij op di t moment vaak vas tlopen in hun manier van les ge ven a an leerlingen m et hun grote diversiteit aan achtergronde n op het ge bied van t a alvaardig heden cultuur e n v oorkennis zij krijg e n het gevoel dat l eerling e n vanda ag de dag geen tekst meer kunnen le ze n v ee l d oce nten proberen van all es uit om leerlin ge n d e t ek s t te laten begrijpen deze aandacht ric ht zich vooral op he t uitleggen van vakbegrippen en andere mo e ilijk e woorden in de tekst veel docenten proberen ook t e werken met een stappenplan lezen en dat is no g niet een voudig da ar sta je dan met je stappenpl a n 184 moer 2000