Naar een volwaardig talenbeleid. Omgaan met meertaligheid in het Vlaams onderwijs

3 naar een volwaardig talenbeleid omgaan met meertaligheid in het vlaams onderwijs kris van den branden machteld verhelst de leerlingenpopulatie van het vlaamse leerplichtonderwijs wordt steeds meertaliger vooral in de grote steden van het vlaams en brussels hoofdstedelijk gewest neemt het aantal leerlingen dat thuis in een andere taal dan het nederlands wordt opgevoed gevoelig toe daarbij is het aantal verschillende thuistalen zeer groot als men het in vlaanderen over anderstalige leerlingen heeft gaat het al lang niet meer alleen om de talen van de relatief grote migrantengemeenschappen bijvoorbeeld turks italiaans marokkaans arabisch of om het frans maar om een veelheid van talen die door oudkomers gezinsherenigers nieuwkomers en hun kinderen uit alle uithoeken van de wereld worden meegebracht et begrip taal dient hier boven taalvarieteit met broers en zussen terwijl ze dien omzichtig behandeld te met de ouders of grootouders een andere worden leerlingen die in weten taal varieteit hanteren vele kinderen schappelijk onderzoek of in vra komen bovendien al heel snel met een genlijsten gecategoriseerd wor andere taal dan hun thuistaal in contact den als sprekers van eenzelfde nog voor ze aan hun taal blijken vaak niet allemaal en eigenlijke schoolcarriere altijd dezelfde varieteit van die taal beginnen te spreken ook voor de neder wat gebeurt er met landstaligen geldt dat onder de het resultaat van dit alles die talenrijkdom in noemer nederlands gaan allerhande dia is dat vlaanderen nog het onderwijs lecten tussentalen regiolecten en aller steeds een kruispunt van hande combinaties daarvan schuil daarbij is bijzonder veel talen en het de normaalste zaak van de wereld dat taalvarieteiten is haar individuen vele varieteiten van eenzelfde geografische ligging haar politieke en eco taal tegelijk beheersen en al naargelang van nomische positie haar sociale geschiedenis de situatie waarin ze zich bevinden de ene hebben ertoe geleid dat er dagelijks een dan wel de andere varieteit uit hun linguis ongeziene rijkdom aan talenkennis de tisch repertoire opdiepen niet alleen de schoolpoorten binnenstroomt de centrale situatie maar ook de gesprekspartner is een vraag die we in dit artikel 1 willen behande factor die tot spontane taalvariatie leidt zo len luidt wat gebeurt er met die talenrijk spreken sommige kinderen de ene taal of dom in het onderwijs april 2011 nummer 4 40e jaargang 4 andere taal probleem maar klopt deze voorstelling van zaken wel is er voldoende empirisch bewijsmateriaal in vlaams wetenschappelijk onderzoek naar waaruit ondubbelzinnig blijkt dat het spre onderwijseffectiviteit en in de mediabericht ken van een andere thuistaal dan het neder geving daarrond in beleidsteksten rond lands voor een substantiele groep van leer onderwijs en in een aantal beleidsbepalin lingen rechtstreeks samenhangt met gen bijvoorbeeld het gelijke onderwijskan verminderde kansen op succes in het senbeleid van de vlaamse regering duikt vlaamse onderwijs deze vraag beantwoor thuistaal steevast op als een cruciaal achter den is een lastige opdracht de factor thuis grondkenmerk van de leerling in veel geval taal is in vlaanderen immers verstrengeld len wordt dit achtergrondkenmerk geassoci met andere achtergrondkenmerken die een eerd met onderwijsachterstand met name sterke impact blijken te hebben op de wanneer de thuistaal van de leerling een onderwijskansen van leerlingen dat is dan andere is dan het nederlands vooral het geval voor achtergrondkenmer ken die met socio economische status heb uit recente cijfers van de oeso blijkt ben te maken in nationaal en internationaal dat de prestatiekloof tussen leerlingen onderzoek naar onderwijseffectiviteit waar die thuis nederlands spreken en leer onder pisa en pirls blijkt de variabele lingen die dat niet doen nergens zo socio economische status een zeer hard groot is als in vlaanderen onze scholen nekkige impact te hebben op leerlingresul tellen heel wat leerlingen die thuis een taten socio economische status wordt in de andere of een sterk afwijkende taal meeste studies geoperationaliseerd als het spreken steeds meer scholen worden opleidingsniveau van de ouders vooral de met die problematiek geconfronteerd moeder het beroep van de ouders en in ook scho len die vroeger een homogeen mindere mate factoren als inkomen en cul ne derlandstalige leerlingenpopulatie had tureel kapitaal den krijgen vaker te maken met een toenemende taaldiversiteit en taalachter het merendeel van de leerlingen die thuis stand bij hun leerlingen talenbeleids een andere taal dan het nederlands spreken nota vandenbroucke 2007 p 11 en ondermaats presteren in de bovenver melde studies zijn ook leerlingen met een in de opeenstapeling van dergelijke passa lage socio economische status het vereist ges ontstaat een discours dat sterk de indruk geavanceerde statistische technieken en wekt dat het spreken grote aantallen leerlingen om de relatieve thuistaal wordt van een andere thuistaal impact van de afzonderlijke factoren socio voorgesteld als een dan het nederlands per economische status en thuistaal met enige struikelblok voor definitie een probleem betrouwbaarheid uit te filteren maar daar onderwijssucces vormt thuistaal wordt waar het gebeurt blijkt socio economische als een steen die in voorgesteld als een strui status meer gewicht in de schaal te leggen het rugzakje van kelblok voor onderwijs dan thuistaal an sich zo besluiten van der de leerling zwaar succes als een steen die slik driessen en de bot 2006 naar aanlei doorweegt in het rugzakje van de ding van hun analyses van longitudinaal leerling zwaar door onderzoek in nederland dat niet zozeer de weegt en de tred van diens schools ontwik factor thuistaal of etniciteit maar vooral kelingsproces vertraagt en verlamt een aantal socio economische factoren 40e jaargang nummer 4 april 2011 5 zoals bijvoorbeeld het inkomen van de onderwijs ook voor deze thuis in het neder vader onderwijsresultaten sterk beinvloe lands opgevoede leerlingen blijkt de neder den klassen of scholen met hoge concen landse taal een struikelblok voor schoolsuc traties van anderstalige leerlingen doen het ces te zijn de vraag is hebben we het hier niet per definitie slechter onderzoekers van over hetzelfde nederlands het vlaamse steunpunt schoolloopbanen komen in een recent longitudinaal onder zoek tot een gelijkaardige conclusie schooltaal thuistaal de verschillen tussen gok en niet gok leerlingen bleken groter te zijn het nederlands dat op school wordt dan de verschillen tussen nederlandsta gebruikt door leerkrachten en dat in leer lige en anderstalige leerlingen dit wil boeken en examens is terug te vinden ver zeggen dat het al dan niet spreken van schilt wezenlijk van het nederlands dat door nederlands met de ouders een minder zogenaamd nederlandstalige gezinnen thuis belangrijke factor is dan het socio eco wordt gebruikt taalkundigen hebben uit nomisch thuismilieu in het voorspellen voerig beschreven waarin de verschillen van de prestaties voor technisch lezen gelegen zijn voor een samenvatting zie aan het eind van het eerste leerjaar colpin e a 2006 schooltaal nederlands is van de gaer e a 2006 p 82 een specifiek taalregister dat voor andere functies wordt gebruikt dan thuistaal neder in dit verband is het belangwekkend om lands schooltaal nederlands wordt gebruikt vast te stellen dat ook in het nederlands om leerlingen in te wijden in diverse weten opgevoede leerlingen het vaak lastig heb schappelijke disciplines zoals economie ben om een succesvolle wiskunde taalkunde natuurkunde of het schoolcarriere uit te bou nu om machtsverheffing of om de structuur klassen of scholen wen ook hier gaat het van het atoom gaat kinderen leren achter met hoge vooral om leerlingen met de schermen van de wereld te kijken en concentraties van een lage socio economi leren allerhande mentale sociale en fysieke anderstalige sche status in vergelij processen ontleden categoriseren manipu leerlingen doen king met leerlingen met leren en creeren het uitgelezen instrument het niet per een hogere socio econo waarmee dat alles op school wordt gedaan definitie slechter mische status scoren is taal zoals uit het onderstaande voorbeeld deze leerlingen vaak sig van schooltaal blijkt geplukt uit een veelge nificant slechter op taal bruikt leerboek is daarvoor een taal nodig toetsen nederlands of die toelaat om processen bewerkingen en het nu om begrijpend leestoetsen aan het analyses nauwkeurig te beschrijven een einde van het lager onderwijs of op 15 jarige gespecialiseerde woordenschat en moeilijke leeftijd gaat of om schoolse taalvaardig grammaticale constructies zijn typische heidstoetsen aan het begin van het lager oppervlaktekenmerken van dit register april 2011 nummer 4 40e jaargang 6 volgens de keynesiaanse voorstelling wordt de stand van de interestvoet bepaald door de samenhang tussen enerzijds de omvang van de geldhoeveel heid welke door de monetaire overheid beinvloed kan worden en anderzijds de gedragingen van het publiek in verband met het aanhouden van liquide geldmiddelen die ook wel met de term liquiditeitsvoorkeur wordt aange duid de bovenstaande zin verwijst nog nauwe vaardigheid hebben kinderen echter vijf tot lijks naar concrete ervaringen ze zijn gede acht jaar nodig contextualiseerd en abstract de leerling moet heel wat mentale operaties uitvoeren jongeren die in staat zijn om die schoolse bijvoorbeeld de betekenis van woorden taalvaardigheid tot op een hoog niveau te ontrafelen impliciete verbanden interprete ontwikkelen en toe te passen schoppen het ren linken leggen met concrete ervaringen in ons onderwijssysteem veelal tot hoogop om toegang tot de schooltaal te krijgen geleiden zij zullen die taal en denkvaardig heid blijven gebruiken en verder ontwikke de complexe uitdaging waarvoor alle leer len niet alleen in hun arbeidssituatie maar lingen in ons onderwijssysteem staan is dat ook in tal van andere domeinen van hun zij een nieuwe vorm van denken namelijk leven inclusief hun vrijetijdsbesteding de gedecontextualiseerd wetenschappelijk den opvoeding van hun kinderen hun omgang ken moeten ontwikkelen in een nieuwe met de media enzovoort indien het onder taal en via die nieuwe taal vanuit deze vast wijs niet vakkundig met de kloof tussen stelling valt het dan ook schooltaal en thuistaal omgaat dreigt deze te begrijpen dat leerlin kloof uit te groeien tot een socio economi indien het onder gen die thuis nederlands sche kloof en in het slechtste geval tot een wijs niet vakkundig spreken het toch zeer factor die bijdraagt tot de reproductie van met de kloof moeilijk kunnen hebben de sociale ongelijkheid in onze samenleving tussen schooltaal om via het begrijpen en en thuistaal produceren van school de talenbeleidsnota van de vorige onderwijs omgaat dreigt taal nederlands tot vol minister vandenbroucke 2007 was op dit deze kloof uit te waardige ontplooiing in vlak dan ook terecht ambitieus ze legde de groeien tot een het onderwijs te komen lat hoog voor talen dat geldt niet alleen socio economische volgens baker 2006 voor de leerlingen maar ook voor de school kloof hebben kinderen onge teams leerkrachten en directies moeten veer twee jaar nodig om ervoor zorgen via het uitbouwen van een in een vreemde taal een structureel en planmatig taalbeleid dat alle niveau van alledaagse taalvaardigheid op te leerlingen de schoolse taalvaardigheid neder bouwen dat gelijkstaat met het niveau van lands kunnen opbouwen die nodig is om op een kind dat in die taal werd opgevoed school de door de eindtermen vereiste ken voor het opbouwen van een gelijk niveau nis vaardigheden en attitudes te ontwikkelen van schoolse gedecontextualiseerde taal en tot maximale zelfontplooiing te komen 40e jaargang nummer 4 april 2011 7 opvattingen van leerkrachten in het lager onderwijs over thuistaal in 2003 voerden berben en van gorp een de voorgestelde maatregelen in de talenbe kleinschalig exploratief onderzoek uit naar leidsnota zijn zeer sterk gericht op het ver hoe leerkrachten in de praktijk denken over hogen van de taalvaardigheid nederlands de thuistaal van allochtone leerlingen en van alle leerlingen aangezien het neder hoe zij met deze thuistalen in de klaspraktijk lands in het vlaamse onderwijs de instructie omgaan het onderzoek werd uitgevoerd in taal en de enige instructietaal is aangezien scholen waar meer dan 75 van de leerlin nederlands in de samenleving op de gen in een andere taal dan het nederlands arbeidsmarkt en in de media de voertaal is waren opgevoed de leerkrachten werden kan de relevantie en noodzaak van de uitgebreid over meertaligheid in het onder bovenstaande maatregelen moeilijk betwist wijs geinterviewd en werden geobserveerd worden maar daarmee is de vraag over hoe in de klaspraktijk bij sommige van de in het vlaamse onderwijssysteem met de klasobservaties werd de leerkrachten thuistaal van de leerlingen kan of moet gevraagd om te werken met lesactiviteiten worden omgegaan nog niet beantwoord waarin de thuistaal van de allochtone leer de groei die kinderen moeten doormaken lingen expliciet als gespreksonderwerp werd van een alledaagse thuistaalvaardigheid geintroduceerd en of waarbij de leerlingen naar het verwerven van een gedecontextua bepaalde taken in hun eigen thuistaal moes liseerd schools nederlands is een opgave ten uitvoeren bijvoorbeeld het uitwerken waarvoor zoals boven vermeld alle leerlin van een meertalig radionieuwsbulletin zie gen in ons vlaams onderwijssysteem staan berben van den branden van gorp het behoort dan ook tot de plicht van 2007 wetenschappers en beleidsmakers om zich de fundamentele vraag de leerkrachten in dit onderzoek bleken te stellen hoe die groei slechts in zeer geringe mate de thuistaal van het meest optimaal kan hun leerlingen in de klaspraktijk toe te laten is het zo dat een worden bevorderd en veelal werkten zij de thuistaal tegen de positief omgaan wat daarbij de rol van de leerlingen werd niet toegelaten om in de met de thuistaal thuistaal in het schools klas hun thuistaal te gebruiken ook niet van de leerlingen gebeuren kan of zou wanneer zij tijdens een groepswerk met het werken aan moeten zijn is het zo elkaar moesten overleggen ook het gebruik gelijke onderwijs dat om leerlingen het van de eigen thuistaal op de speelplaats kansen in de weg schools nederlands bij te bleek bij de schoolteams gevoelig te liggen staat brengen alle aandacht twee van de drie leerkrachten aan wie de en tijd maximaal naar onderzoekers vroegen om de les rond een het schools nederlands meertalig radionieuwsbulletin uit te werken moet gaan is het zo dat een positief pasten de les aan zij schrapten het gebruik omgaan met de thuistaal van de leerlingen van de eigen thuistaal en gaven de leerlin het werken aan gelijke onderwijskansen in gen de opdracht om het radionieuws volle de weg staat en hoe denken leerkrachten dig in het nederlands uit te werken hierover april 2011 nummer 4 40e jaargang 8 in de diepte interviews verwoordden de de vastberadenheid waarmee de leerkrach leerkrachten hun visie op de plaats van ten vasthielden aan de stelregel alleen meertaligheid in het onderwijs enerzijds nederlands in de klas stond in dit onder verwezen zij naar de noodzaak om gedreven zoek in contrast met de pedagogische ver en systematisch aan de taalvaardigheid nieuwingsdrang en flexibiliteit die dezelfde nederlands van hun leerlingen te schaven leerkrachten vertoonden in de rest van hun gezien het belang van die taal voor de ver onderwijspraktijk de leerkrachten waren vrij dere onderwijskansen van hun leerlingen unaniem over het feit dat in scholen met anderzijds gaven zij aan dat zij om diverse veel niet nederlandstalige kansarme leerlin redenen problemen hadden met het toela gen de traditionele onderwijsmethoden ten van de eigen thuistaal van de kinderen onder andere klassikaal frontaal lesgeven in de klas dat wordt door een van de leer niet werken de leerlingen moeten via aller krachten als volgt verwoord lei innoverende werkvormen actief aan het werk gezet worden de leerkracht moet evo ik heb er dan ook veel te weinig con lueren van een leider naar een begeleider en trole nog op wa zijn ze nu eigenlijk alle moet vooral heel veel oog hebben voor het maal aan het zeggen wat zijn ze nu aan socio emotioneel welbevinden en de sociale het doen en ik denk da ze dan echt zou ontwikkeling van de leerlingen de geinter den afwijken van het euh de taak viewde leerkrachten benadrukten hoe omdat ze dan over andere dingen zou belangrijk het is dat hun leerlingen positief den bezig zijn en heel veel beginnen worden bejegend dat ze zelfrespect en ver lachen denk ik ik denk dat da nie serieus trouwen moeten kunnen ontwikkelen en zou geweest zijn enfin ja ik vond da ze dat het onderwijs moet aansluiten bij wat de er dan zelf nie veel aan hadden dan leerlingen bezighoudt deze houding trok zich echter niet door als het ging om het het citaat verwoordt op kernachtige wijze toelaten of stimuleren van de thuistaal van een aantal argumenten tegen het toelaten de kinderen in de klas van de thuistaal van de leerlingen in de klas die ook in andere studies en in de andere opvallend was ook dat als de leerkrachten interviews in dit onderzoek naar boven werd gevraagd of het toelaten of stimuleren kwamen het toelaten van andere thuistalen van de thuistaal in de klas een positieve dan het nederlands invloed op de ontwikkeling en de prestaties vermindert het gevoel van controle dat van de leerlingen zou kunnen hebben zij de leerkracht over het onderwijsgebeu moesten toegeven dat ze daarop geen ant ren en het leerproces kan uitoefenen woord konden geven ook opvallend was creeert bij de leerkracht het gevoel dat dat alhoewel de leerkrachten in de inter de onderwijseffectiviteit vermindert on views steevast benadrukten hoe belangrijk der andere omdat de leerlingen niet het was dat de leerlingen de schoolse vari meer met de echte onderwijstaken zou ant van het standaardnederlands verwier den bezig zijn en omdat ze hun taal ven zijzelf in de klas niet systematisch stan vaardigheid nederlands niet aan het daardnederlands praatten vaak maakten zij ontwikkelen zijn zelf gebruik van tussentaal en zelfs dialect kan leiden tot ongewenste verschillen in al naargelang de situatie waarin ze zich de klas bijvoorbeeld als gevolg van het bevonden of de leerlingen groep tot wie ze ontstaan van kliekjes op basis van taal zich richtten zij putten met andere woor 40e jaargang nummer 4 april 2011 9 den uit hun eigen rijke linguistische reper binnen een evaluatieonderzoek van een toire om via het subtiele gebruik van didactisch programma in vlaamse en neder bepaalde taalvarieteiten een gewenst effect landse kleuterscholen dat programma cir te creeren bijvoorbeeld wat minder formeel cus kiekeboe genaamd had als uitgangs spreken om een kind te troosten maar punt het bevorderen van een positieve zagen er daarbij op vrij strenge wijze op toe attitude rond meertaligheid via de inzet van dat de leerlingen dezelfde vrijheid op het een meertalig tv programma meertalige vlak van meertaligheid ontzegd werd prentenboeken en klas activiteiten waarbij de thuistaal van de leerlingen functioneel werd ingezet bijvoorbeeld in de poppen in de lerarenopleiding hoek wordt voor een zieke marokkaanse pop een berbersprekende arts geconsul deze houding rond het omgaan met meer teerd uit een bevraging van de 26 betrok taligheid in het onderwijs werd op grotere ken leerkrachten bij de aanvang van het schaal teruggevonden in een bevraging van project bleek dat twee derde van de deelne 360 studenten van de lerarenopleiding van mers zeer negatief stond tegenover het toe gorp van den branden 2003 daarbij laten van de thuistaal binnen de klasmuren werden zowel eerstejaars als derdejaarsstu een vijfde van de leerkrachten vond zelfs denten bevraagd over een heel aantal het feit dat hun kinderen thuis hun moeder aspecten van taalbeleid en taalvaardigheids taal spraken problematisch het project onderwijs waaronder het omgaan met bleek erg succesvol en creeerde een hoge andere talen dan het nederlands de stu betrokkenheid bij de leerlingen waardoor denten moesten aangeven in welke mate ze heel wat leerkrachten hun negatieve visie op het eens of oneens waren met een aantal meertaligheid gingen nuanceren bijna 30 stellingen een van de stellingen waarop de had op het einde van het project een posi studenten moesten reageren luidde als tievere houding tegenover de eigen taal van volgt allochtone leerlingen mogen tijdens de kinderen ontwikkeld toch blijft de idee groepswerk in hun eigen moedertaal over dat de moedertaal de ontwikkeling van het leggen de grote meerderheid van de stu nederlands bedreigt aanwezig denten bleek het hiermee oneens te zijn de studenten vonden echter wel dat het ook het recent uitvoerde onderzoek van gebruik van het nederlands gestimuleerd moons 2010 bevestigt deze monolinguale moest worden in het thuismilieu van alloch focus zij peilde bij 57 tone leerlingen dezelfde vragenlijst werd kleuterleidsters en direc door de onderzoekers voorgelegd aan 60 teurs in een limburgse als de thuistaal al pedagogisch begeleiders en leerkrachten die mijngemeente naar hun een plaats krijgt in de praktijk stonden hun antwoorden ver percepties en handelin dan is dat enkel op toonden dezelfde tendensen als die van de gen met betrekking tot een toeristische studenten meertaligheid een kleu manier occasioneel terleidster stond zo een liedje zingen of negatief tegenover de tellen in een in het kleuteronderwijs moedertaal van de kin andere taal deren dat dit zelfs door gelijkaardige opvattingen bij kleuterleidsters stroomde naar het thuismilieu van haar registreerden verhelst en verheyden 2004 kleuters een van mijn kleuters had een april 2011 nummer 4 40e jaargang 10 babyzusje en dat is aan het brabbelen op dit frans duits zij worden gedurende een moment en zij tegen dat zusje geen turks aantal uren per week als vak onderwezen praten hier he lacht de meeste kleu terleidsters in dit onderzoek waren bereid vele factoren dragen bij tot deze monolin om de thuistaal van de kinderen nog in de guale focus en de vanzelfsprekendheid eerste kleuterklas te tolereren in functie van waarmee die wordt uitgesproken en bear het welbevinden van de starters als de gumenteerd de onderwijswetgeving in dit thuistaal elders al een plaats krijgt dan is deel van het land de accenten in het hui dat enkel op een toeristische manier occa dige onderwijs integratie en inburgerings sioneel een liedje zingen of tellen in een beleid of de wijze waarop de accenten wor andere taal den geinterpreteerd het algemeen sociaal politiek en communautair klimaat in belgie de mate waarin bepaalde andere talen op de vlaamse arbeidsmarkt worden ingezet eentalig onderwijs tot en met de welgemeende zorg van schoolteams om het onderwijs aan te pas de bovenstaande studies illustreren dat in sen aan de behoeften van de leerlingen het het denken en doen van de leerkrachten is voor iedereen duide directies en studenten van de lerarenoplei lijk dat hierin niet alleen ding de focus op een eentalig nederlandse rationele argumenten een andere onderwijspraktijk zeer sterk is ingeslepen in maar ook emotionele thuistaal dan het de klas moet en mag enkel nederlands factoren meespelen en nederlands is een gesproken worden de meest terugkerende dat de ene soms wor kenmerk dat rationele argumenten die daarvoor worden den gebruikt om de vaak letterlijk gegeven zijn andere te verhullen een en figuurlijk het tijdsargument er is zeer veel onder duidelijk gevolg van dit doodgezwegen wijstijd en inspanning nodig om kinde alles is dat de thuistaal wordt ren vooral taalzwakke kansarme kin van anderstalige leerlin deren het schools nederlands bij te gen een achtergrond brengen elke seconde telt kenmerk is geworden in meerdere beteke het integratieargument nederlands is nissen van het woord een andere thuistaal de taal van de kansen in het vlaamse dan het nederlands is niet alleen een achter onderwijs de vlaamse arbeidsmarkt en grondkenmerk dat leerlingen in hun rug het sociale leven in een vlaamse samen zakje meebrengen en dat hun onderwijssuc leving investeren in nederlandse taal ces in negatieve zin kan beinvloeden het is vaardigheid is dan ook de directe weg tegelijkertijd een kenmerk dat binnen de naar een betere integratie en gelijke schoolmuren in de achtergrond wordt weg onderwijskansen gedrukt het is een kenmerk dat vaak letter lijk en figuurlijk doodgezwegen wordt enkel voor het onderwijs van welbepaalde vreemde talen wordt de monolinguale klas op de internationale scene is tijdens de praktijk doorbroken het gaat daarbij om afgelopen decennia een sterke sociaal poli talen die internationaal prestige en belang tieke beweging op gang getrokken om deze hebben en die in andere landen de status tendensen tegen te gaan niet alleen door van meerderheidstaal bezitten engels taalkundigen maar ook door beleidsmakers 40e jaargang nummer 4 april 2011 11 en internationale verdragsorganisaties wer an sich te behouden maar ook om andere den tal van initiatieven ontplooid om het hoger gelegen doelen te dienen waaronder behoud van minderheidstalen en het res conflictpreventie integratie van minderhe pectvol omgaan met meertaligheid in den en verhoging van onderwijs en arbeids diverse domeinen van de samenleving te sti kansen muleren toonaangevend in dit verband zijn de initiatieven van de raad van europa ener in navolging van deze aanbevelingen heb zijds en van de europese instellingen ander ben een heel aantal lidstaten van de euro zijds in het befaamde charter voor de pese unie tijdens de voorbije decennia con bescherming van minderheidstalen of regi crete maatregelen genomen om op een onale talen en in de framework convention positieve manier met thuistalen in het van de raad van europa 2 worden lidstaten onderwijs om te gaan ook in andere conti opgeroepen om maatregelen te nemen die nenten werden op dit vlak veel initiatieven erop gericht zijn dat kinderen hun moeder genomen daarbij valt op dat er op zeer veel taal kunnen gebruiken en verder verwerven diverse wijzen en met zeer diverse doelstel ook tal van initiatieven van de europese lingen voor ogen met meertaligheid in het unie 3 waaronder een aantal aanbevelingen onderwijs kan worden omgegaan in wat opgenomen in het recente language action volgt zetten we een aantal mogelijkheden plan dringen aan op maatregelen ter op een rij en tasten daarbij ook af wat behoud van de talige diversiteit in europa wetenschappelijk onderzoek heeft te vertel het onderwijs wordt daarbij vaak als een len over de haalbaarheid effectiviteit en cruciale hefboom gezien opvallend is dat efficientie van deze opties ter inleiding op het investeren in meertaligheid door deze deze denkoefening brengen we in tabel 1 internationale instellingen niet alleen wordt de meest voorkomende modellen van meer gezien als een middel om de talige rijkdom talig onderwijs samen zie ook baker 2006 tabel 1 modellen van meertalig onderwijs voor wie onderwijstaal voorbeelden eentalig onderwijs alle leerlingen meerderheidstaal onderwijs in met vreemde talen submersie voor andere talen als vak vlaanderen met als vak niet moedertaal frans engels enz sprekers van de als vak onderwijstaal eentalig onderwijs alle leerlingen meerderheidstaal clil in vlaanderen met vreemde talen submersie voor andere talen als vak duitsland als vak clil niet moedertaal beperkt aantal nederland finland variant sprekers van de vakken in een van de enz onderwijstaal vreemde talen april 2011 nummer 4 40e jaargang 12 onderwijs in de sprekers van de minderheidstaal poolse scholen in minderheidstaal minderheidstaal met meerderheids litouwen baskische taal enkel als vak scholen in frankrijk immersieonderwijs sprekers van de andere meerder immersieonderwijs dominante meerder heidstaal officiele nederlands in heidstaal taal of hoge wallonie immersie statustaal onderwijs frans in canada transitiemodel sprekers van een geleidelijke afname bicultureel onder minderheidstaal van aantal uren in t1 wijs in brussel minderheidstaal vzw foyer geleidelijke toename onderwijs fries in van aantal uren in t2 nederland meerderheidstaal tweetalig onder sprekers van een tweetalig onderwijs sami zweeds wijs maintenance minderheidstaal in meerderheidstaal onderwijs in heritage language en minderheidstaal zweden hongaars model slovaaks onderwijs in slovakije tweetalig onder sprekers van een tweetalig onderwijs engels spaans wijs two way dual minderheidstaal in meerderheidstaal tweetalig onderwijs language model sprekers van meer en minderheidstaal in usa voor derheidstaal gemengde groepen tweetalig sprekers van een tweetalig onderwijs talenprogramma van onderwijs meerderheidstaal in 2 meerderheids international talen schools en european schools functioneel sprekers van een onderwijs in meer proefproject in veeltalig leren minderheidstaal derheidstaal met gentse scholen sprekers van meer inzet van minder derheidstaal heidstalen hierna bespreken we een aantal van deze modellen vanuit de doelstellingen waarvoor ze typisch wor den ingezet en proberen in te schatten wat hun relevantie kan zijn voor het vlaamse onderwijs 40e jaargang nummer 4 april 2011 13 thuistaal als steiger een krachtige ondersteuning bieden bij het voor leren opbouwen van schoolse competenties boven werd ingegaan op het feit dat het ook het inzetten van de eigen thuistaal van onderwijssucces van leerlingen onder andere anderstalige leerlingen wordt in de internati wordt bepaald door de mate waarin zij erin onale onderwijsliteratuur als een mogelijke slagen om schoolse denk en taalvaardighe steiger gezien de basisfilosofie bestaat erin den te ontwikkelen voortbouwend op de dat leerlingen bepaalde moeilijke vaardig concrete gecontextualiseerde taal en denk heden en kennis eerst opbouwen in de taal vaardigheden die zij thuis ontwikkelden en die ze het best kennen op die manier erva tijdens hun schoolloopbaan buiten de school ren ze de minste moeilijkheden om toegang verder ontwikkelen moeten leerlingen kun te krijgen tot abstracte en cognitief veelei nen doorgroeien naar individuen die in het sende inhouden nadien schools nederlands en via het toepassen van maken de leerlingen dan hoog wetenschappelijke en gedecontextua de overgang naar het eerder dan als een liseerde denkwijzen tot leren kunnen verwerven en verwoor rem op leren wordt komen taal en onderwijskundigen hebben den van diezelfde inhou de thuistaal van erop gewezen dat er theoretisch gesproken den in de onderwijstaal het kind als een verschillende routes zijn om bij leerlingen die eerder dan als een rem troef gezien groei tot stand te brengen een rode draad op leren wordt in deze die doorheen die verschillende routes loopt visie de thuistaal van het is dat leren een constructief en cumulatief kind als een troef gezien proces is een leerder bouwt altijd verder op als een rijke ader die aangeboord kan wor wat hij al weet en kan wanneer de kloof den om tot sterke ontwikkelingsresultaten tussen de huidige vaardigheden van de leer te komen der en de gewenste vaardigheden te groot wordt dreigt het leren stil te vallen of tot het leren in de eigen taal kan leerlingen niet frustratie te leiden alleen toegang verlenen tot abstracte vak inhouden maar kan bovendien het leren al naargelang de route die men kiest wordt van een tweede taal faciliteren deze gebruik gemaakt van bepaalde steigers die gedachte werd het sterkst uitgewerkt in de leerlingen kunnen gebruiken bij het opbou common underlying proficiency hypothese wen van de doelvaardigheden zo wordt van cummins 2000 volgens cummins zowel in het taal wiskunde en weten zullen kinderen die de kans krijgen hun schappenonderwijs bijvoorbeeld ook in de moedertaal tot op academisch niveau te ver filosofie van het taalgericht vakonderwijs werven tal van talige vaardigheden taalat gewezen op het belang van concrete leerer titudes en kennis over taal inzetten bij het varingen als steiger naar de opbouw van verwerven van een volgende taal wie bij abstracte kennis en cognitief veeleisende voorbeeld in de moedertaal tot op hoog vaardigheden ook wordt systematisch ver niveau leert begrijpend lezen zal heel wat wezen naar de cruciale rol van interactie leesstrategieen inzichten in de opbouw van partners de leerkracht bij uitstek maar ook teksten en kennis van tekstgenres kunnen de aanwezigheid van sterkere leerlingen in inzetten als hij zij met schoolse teksten in heterogene klassen kunnen leerlingen die een tweede of derde taal wordt geconfron een risico op onderwijsachterstand lopen teerd evenzeer kunnen taalleerders vanuit april 2011 nummer 4 40e jaargang 14 hun moedertaal allerlei inzichten in gram leerlingen op dat moment niet alleen de matica en woordbouw spellinginzichten eigen moedertaal tot op hoog academisch taalleerstrategieen gespreksconventies tot niveau hebben verworven maar ook de en met strategieen om taaltoetsen en meerderheidstaal in het brussels hoofdste examens op te lossen overdragen ze delijk gewest wordt dit model in beperkte hoeven al de bovenstaande inzichten en mate toegepast binnen het project bicultu vaardigheden niet helemaal opnieuw te ver reel meertalig onderwijs waarvan de vzw werven als ze met een nieuwe taal worden foyer de promotor is dit project is een uit geconfronteerd meer zelfs het verder ont gebreide vorm van onderwijs in eigen taal wikkelen van de moedertaal vergemakkelijkt en cultuur oetc zie onder waarbij en bevordert volgens deze hypothese het spaans italiaans en turkstalige kinderen in leren van een tweede taal het basisonderwijs gedeeltelijk les krijgen in hun eigen moedertaal weliswaar beperkt een van de meest verregaande onderwijs tot 4 a 5 uur en waarbij dat aantal uren les modellen waarbij de moedertaal van kinde in de minderheidstaal naar het einde van het ren wordt ingezet als steiger voor leren is basisonderwijs wordt afgebouwd terwijl het tweetalig onderwijs waarbij de leerling aantal uren les in het nederlands verhoogt gedurende de ganse schoolcarriere de kans dit project loopt momenteel in zes brusselse krijgt om de schoolse taalvaardigheid in de nederlandstalige scholen thuistaal verder uit te bouwen in dit model dient het verder uitbouwen van de moeder taalvaardigheid overigens niet alleen het effectiviteit van het steigermodel leren in en van een tweede taal maar is het een volwaardig doel op zich in een er bestaat bijzonder veel onderzoekslitera afgezwakte versie komen we terecht bij het tuur naar de effectiviteit van deze modellen transitiemodel waarin de leerling gedu met name in de verenigde staten werden rende een heel aantal jaren een behoorlijk de resultaten van zeer veel studies samenge percentage van het curriculum les krijgt in bracht in meta analyses zie onder andere de eigen moedertaal en geleidelijk de over baker 2006 garcia 2002 garcia kleif gang maakt naar het verwerven van de gen 2010 thomas collier 2000 daaruit schoolse meerderheidstaal in dit model blijkt dat dit model wel degelijk vruchten leren leerlingen bijvoorbeeld eerst lezen kan afwerpen in heel wat studies blijken schrijven en rekenen in de eigen moeder leerlingen die meertalig onderwijs hebben taal om pas nadien de overstap te maken genoten het beter of minstens even goed te naar het lezen schrijven en rekenen in de doen in vergelijking met leerlingen die in meerderheidstaal eentalig onderwijs in de meerderheidstaal zijn ondergedompeld zij hebben een hoge transitiemodellen kennen toepassingen met academische taalvaardigheid opgebouwd in een snelle overgang naar de meerder de eigen moedertaal en een taalvaardigheid heidstaal early exit en tragere overgang in de meerderheidstaal die vergelijkbaar is late exit in veel toepassingen van dit met leerlingen die in een eentalig onderwijs model wordt er naartoe gewerkt dat de model hebben gezeten en lopen niet achter transitie aan het einde van het basisonder qua prestaties voor andere vakken zoals wijs quasi compleet is de bedoeling is dat wiskunde en natuurwetenschappen 40e jaargang nummer 4 april 2011 15 when students are given the opportu gen volgens deze onderzoekers gaat er nity to develop academically and cogni kostbare tijd verloren als anderstalige leer tively through both their primary langu lingen in een eentalig onderwijs worden age and a second language this ondergedompeld submersie precies omdat accelerates their learning but when ze vaak te weinig begrijpen van de taal van students are denied use of their primary hun leerkracht en of leerboeken en daar language in school they lose several door niet tot volwaardig leren komen years of cognitive and academic growth while focussing on acquiring the second toch is niet alle onderzoek naar de effectivi language and we find that very few teit van tweetalig onderwijs of het transitie can make up the lost time so drop out model waarin een minderheidstaal en een of school or graduate at the 10th meerderheidstaal zijn betrokken onverdeeld percentile thomas collier 2000 positief in sommige gevallen werden tegen p 32 vallende resultaten geboekt daarbij blijkt het effect van het model sterk afhankelijk te merk op dat in het citaat hierboven precies zijn van de wijze waarop het werd geimple met hetzelfde tijdsargument wordt uitge menteerd positieve effecten komen veel pakt als het tijdsargument dat wordt vaker voor indien een aantal basisvoorwaar gebruikt om eentalig onderwijs te verdedi den worden vervuld implementatievoorwaarden voor effectief tweetalig onderwijs competente leerkrachten voor beide talen moeten de deskundigheid bezitten om krachtige leeromgevingen voor leren en taalleren aan te bie den voor het onderwijsprogramma in beide talen moeten heldere doelstellin gen en een uitgewerkt curriculum voorhanden zijn de leerkrachten moeten gebruik kunnen maken van kwaliteitsvolle lesme thoden en materialen de curricula en onderwijspraktijk van beide talen moeten goed op elkaar afgestemd zijn er moet een systematische samenwerking en constructief overleg tussen alle teamleden worden opgezet dus ook tussen de leerkrachten van de diverse talen de school moet over voldoende beleidsvoerend vermogen beschikken om dit model te implementeren op te volgen en bij te sturen waar nodig er moet zorg gedragen worden voor de betrokkenheid van de ouders bij de implementatie van het model april 2011 nummer 4 40e jaargang 16 baker 2006 merkt terecht op dat de vraag steigers voor leren binnen een eentalig of meertalig onderwijs effectiever is dan curriculum eentalig onderwijs een veel te simpele vraag is die al te makkelijk leidt tot simplistische overigens is het uitbouwen van een structu antwoorden de vraag is veeleer onder reel tweetalig onderwijs of transitiemodel welke omstandigheden meertalig onderwijs lang niet de enige manier waarop thuistaal effectief kan zijn daarbij moet worden ver als steiger voor leren in het onderwijs kan meden dat toepassingen van meertalig worden ingebouwd een veel bescheidener onderwijs in verschillende contexten op opzet bestaat erin dat binnen het eentalig dezelfde hoop worden gegooid en dat onderwijs in de dominante meerderheidstaal onderzoeksresultaten die in de ene context allerlei korte momenten van ondersteuning werden opgetekend bijvoorbeeld een con worden gecreeerd waarin de thuistaal als text waarbij met een combinatie met twee steiger wordt ingezet dit wordt functioneel meerderheidstalen wordt geexperimenteerd veeltalig leren genoemd sierens van blind worden getransfereerd naar een totaal avermaet 2010 ook de idee van trans andere context bijvoorbeeld een context languaging sluit hierbij aan garcia kleif waarbij met een combinatie van een min gen 2010 zo kan bijvoorbeeld aan leerlin derheidstaal en een meerderheidstaal wordt gen in vlaamse scholen de mogelijkheid gewerkt tijdens de afgelopen jaren werd geboden worden om tij ook in vlaanderen vaak in deze val getrapt dens groepswerk waar zo kan bijvoorbeeld zowel voor als tegenstanders van meertalig bij het eindproduct in aan leerlingen onderwijs verwezen in opiniestukken en dis het nederlands moet in vlaamse scholen cussies vaak naar onderzoeksresultaten uit worden geproduceerd de mogelijkheid maatschappelijke contexten of vanuit onder en alle input in het geboden worden wijsmodellen die weinig gemeen hadden nederlands wordt gege om tijdens groeps met de vlaamse context ven in hun eigen thuis werk in hun eigen taal te overleggen uit thuistaal te over tegelijk geeft de bovenstaande analyse dui onderzoek blijkt dat leggen delijk aan dat het opstarten van experimen leerlingen dit ook veel ten rond meertalig onder vuldig doen en dat dit wijs niet lichtzinnig mag overschakelen naar de moedertaal niet lou het opstarten van gebeuren vooraleer een ter incidenteel gebeurt moodley 2007 experimenten vorm van meertalig on beschrijft een aantal functies van dit soort rond meertalig derwijs wordt opgezet strategic codeswitching verheldering vra onderwijs mag moet worden nagegaan gen en verklaringen geven uitbreiden her niet lichtzinnig in welke mate aan boven halen het gedrag van de peers beinvloeden gebeuren staande implementatie antwoorden en standpunten formuleren voorwaarden kan worden het woord nemen al deze interventies blij voldaan zo niet dreigt ken een effectiever verloop van de taakuit het potentieel succes van voering te bevorderen het experiment van in den beginne sterk gehypothekeerd te worden evenzeer kunnen leerkrachten de betekenis van een moeilijk nederlands woord uitleg gen door een snelle vertaling naar een andere taal een strategie die veel volwasse 40e jaargang nummer 4 april 2011 17 nen bij het leren van een vreemde taal syste op school kunnen bewegen in een positieve matisch toepassen leerkrachten die de en veilige omgeving waarin hun welbevin thuistaal van anderstalige leerlingen spre den en zelfvertrouwen hoog zijn en een ken kunnen ook buiten de uren bijvoor hoge mate van betrokkenheid vertonen bij beeld tijdens huiswerkbegeleiding de moe wat hen wordt aangeboden zij pleiten er dertaal van de leerling inzetten om dan ook voor dat de ondersteuning te bieden ook kunnen leer school in haar onderwijs lingen hun medeleerlingen ondersteunen en aanbod maximaal aan door positief coachen bij het uitvoeren van allerlei taken sluit bij wat de leerlingen om te gaan met in een minderheidstaal die ze beiden mach interesseert en motiveert de thuistalen van tig zijn het spontaan of sporadisch inzetten en bij wat ze buiten de anderstalige van bronnen teksten artikels internetsites school aan vaardighe kinderen kan in thuistalen van de kinderen kan het effect den kennis en attitudes het schoolteam hebben dat de leerlingen sneller toegang hebben verworven expliciet tonen dat krijgen tot bepaalde abstracte inhouden in het respect spreek en schrijflessen kan tijdens de aller de moedertaal waarmee opbrengt voor de eerste brainstormfase waarbij inhouden een kind opgroeit identiteit en moeten gegenereerd worden gebruik ge maakt een onlosmakelijk thuiscultuur van maakt worden van de eigen taal om vervol en cruciaal onderdeel uit het kind gens de vertaling naar de onderwijstaal te van de identiteit die het maken 4 op dit moment loopt in vier gentse kind thuis ontwikkelt basisscholen een proefproject waarbij met jonge kinderen bouwen dit model geexperimenteerd wordt op korte tijd niet alleen sterke vaardigheden uit in hun moedertaal maar ook sterke gevoelens en attitudes daarrond de manier waarop de school met de thuistaal van een thuistaal als socio emotionele kind omgaat is dus willens nillens een van de factor uitingen van de manier waarop de school met de thuisidentiteit van het kind omgaat een ander perspectief op het inzetten en sti pedagogen en onderwijskundigen die in de muleren van meertaligheid in het onderwijs internationale literatuur een lans breken focust op het socio emotioneel welbevinden voor het positief omgaan met meertaligheid en de identiteitsontwikkeling van de leerlin in het onderwijs stellen daarom dat door gen het socio emotioneel welbevinden van positief om te gaan met de thuistalen van de leerlingen is in het onderwijs zowel een anderstalige kinderen het schoolteam expli doel op zich de school die ernaar moet stre ciet kan tonen dat het respect opbrengt ven dat elke leerling zich goed voelt op voor de identiteit en thuiscultuur van het school en zich ontwikkelt tot een evenwich kind en haar ouders c q gemeenschap tig harmonieus persoon als een factor die dat respect zou er op zijn beurt toe kunnen effectief leren kan bevorderen wat dat leiden dat het kind zich beter meer gewaar tweede betreft hebben heel wat pedago deerd en gerespecteerd in haar eigenheid gen onder andere laevers heylen 2003 voelt en zich als gevolg daarvan meer zal erop gewezen dat leerlingen tot meer diep openstellen voor het aanbod op school en gaande vormen van leren zullen komen de personen die dat aanbod formuleren als indien zij zich goed in hun vel voelen zich de school daarentegen de thuistaal verbiedt april 2011 nummer 4 40e jaargang 18 of denigrerend benadert kan dat door het oetc onderwijs bleek onvoldoende afge kind worden geinterpreteerd als een nega stemd op de rest van het nederlandstalige tieve beoordeling van wie zij is en wenst te curriculum en op de behoeften van de leer zijn en van het feit dat het kind enkel als lingen in de beginjaren werd het curriculum leerling wordt gezien en niet als een indi van het oetc geconcipieerd vanuit de vidu met een eigen culturele identiteit in terugkeergedachte en gaf het de kinderen het slechtste geval zet de leerling zich emo de kans om kennis te maken met de cultuur tioneel of gedragsmatig af tegen de school en taal van hun thuisland nadien werd gesleuteld aan een curriculum waarin de onderwijs in eigen taal en cultuur oetc in identiteitsontwikkeling van allochtone leer vlaanderen heeft zich vanuit dat perspectief lingen in een migratiecontext meer centraal ontwikkeld eerder dan aan te sturen op een kwam te staan delrue ramaut 1998 volwaardige verwerving van de moedertaal maar de uitvoering van deze visie werd tot op hoog academisch niveau richtte het bemoeilijkt door een geringe afstemming op oetc zich in de eerste plaats op de identi de rest van het curriculum en het gemis aan teitsontwikkeling en het socio emotioneel voeling van de oetc leerkrachten met de welbevinden van migrantenkinderen aan complexe maatschappelijke context waarin gestuurd vanuit een richtlijn van het euro vlaamse allochtone leerlingen opgroeiden pees parlement in 1977 kreeg het oetc een structurele plaats binnen het onderwijsvoor ondanks deze moeilijkheden blijven de rangsbeleid van de vlaamse gemeenschap vlaamse scholen die vandaag voor oetc en is het ook in het huidige gelijke onder kiezen een duidelijk signaal geven aan leer wijskansenbeleid als een facultatieve maat lingen en ouders de school biedt letterlijk regel behouden zie edulex be daar en figuurlijk ruimte aan de eigen taal en bij kunnen scholen die extra middelen cultuur van de leerlingen en streeft ernaar krijgen binnen het gelijke onderwijskansen op die manier de leerlingen te begeleiden in beleid en voor buitengewoon onderwijs het opbouwen van een positieve band met binnen het onderwijsvoorrangsbeleid voor dat aspect van hun identiteit en gemeen maximaal 20 van de onderwijstijd lessen schapsleven ruimte bieden aan meertalig oetc geven heid in functie van het socio emotioneel welbevinden van leerlingen is typisch een het aantal scholen in vlaanderen dat van doel dat gecombineerd kan worden met deze optie gebruik maakt is echter tijdens andere doelen en perspectieven bijvoor de afgelopen vijftien jaar sterk gedaald dat beeld thuistaal als steiger voor leren zo heeft veel te maken met de praktische geeft de promotor van het bovenvermelde implementatievoorwaarden van het oetc foyer project in haar doelstellingen expliciet vele scholen haakten af omdat de oetc les aan dat het project ernaar streeft om leerlin sen werden gegeven door tijdelijke leer gen een positieve attitude te doen opbou krachten uit het land van herkomst die vaak wen rond meertaligheid en vindt zij het zeer weinig vaardig waren in het nederlands psychologisch voor de identiteitsopbouw en daardoor moeilijk contact konden leggen het zelfvertrouwen de motivatie om zich te met de rest van het schoolteam ook op integreren enz belangrijk dat de alloch inhoudelijk vlak ontstonden er binnen de tone moedertaal door de school erkend en scholen spanningen het curriculum van het zelfs gevalideerd wordt zie foyer be 40e jaargang nummer 4 april 2011 19 ook hier moet worden opgemerkt dat de wat pleit voor het toelaten van de thuistaal school op zeer veel diverse manieren haar op de speelplaats is ten eerste het feit dat respect voor de eigen identiteit van anders het hier om speeltijd en niet om lestijd gaat talige kinderen kan tonen en dat er naast het argument dat de lestijd maximaal gein het invoeren van een transitiemodel of het vesteerd moet worden in de bevordering organiseren van oetc onderwijs nog heel van schoolse taalvaardigheid nederlands wat andere mogelijkheden bestaan de verliest hier dus veel aan kracht bovendien meest basale variant bestaat erin dat het sluit het taalgebruik dat leerlingen tijdens de schoolteam de aanwezigheid van de thuis speeltijd etaleren veel meer aan bij alle taal op school tolereert in een verdergaande daags informeel gebruik dan bij de variant zoekt het schoolteam naar mogelijk schoolse gedecontextualiseerde varieteit die heden om de thuistaal zelf en de thuistaal in de lessen centraal staat dat uit zich wel vaardigheid van kinderen die een andere licht nog het sterkst in het feit dat ook de in taal dan de onderwijstaal spreken bewust in het nederlands opgevoede leerlingen op de een positief daglicht te stellen speelplaats een varieteit hanteren die sterk af wijkt van het nederlands dat in de klas enkele voorbeelden van hoe de thuistaal wordt ge bruikt leerlingen ge bruiken op de aanwezig gemaakt kan worden in de klas speelplaats eigen tussentaal en dialectische hebben we boven al gegeven ook in de vol varieteiten van jongerentaal en doen dat gende paragraaf geven we hierrond bijko met het oog op het bereiken van heel mende voorbeelden in dit verband is de andere doelen dan het verwerven van aanwezigheid van de thuistaal buiten de nieuwe academische vaardig heden anders klas en dan met name op de speelplaats verwoord de speelplaats een aandachtspunt dat in heel wat leraren is wellicht de plaats bij kamers voor debat en discussie zorgt daar uitstek waar het school de speelplaats is bij herleeft in sommige vlaamse scholen de team kan beginnen met wellicht de plaats praktijk uit vorige generaties waarbij leerlin het tolereren van heel bij uitstek waar het gen bestraft worden als ze in de gangen of veel talen in de school schoolteam kan op de speelplaats betrapt worden op het beginnen met het spreken van een andere taal dan het neder sommige schoolteams tolereren van heel lands 5 gezien de emotionele gevoeligheid gaan een stap verder en veel talen in de van dit onderwerp van alle betrokken par zoeken naar momenten school tijen is het van belang dat schoolteams dit om de talenrijkdom op item samen bespreken en daarbij alle argu school bewust in een menten pro en contra op rationele wijze positief daglicht te stellen en de trots die de overlopen teneinde een gezamenlijk gedra leerlingen rond hun thuistaal hebben opge gen standpunt te bepalen bouwd verder aan te wakkeren april 2011 nummer 4 40e jaargang 20 thuistaal in een positief daglicht stellen dat doet zich bijvoorbeeld voor wanneer de leerlingen de kans krijgen om in de klas af te toe een taaltaak in de eigen taal uit te voeren bijvoorbeeld een liedje zingen informatie opzoeken een verhaal vertellen een item voor een internationaal nieuws bulletin voordragen in de eigen taal wanneer de leerlingen als tolk mogen optreden bij bezoeken van andere thuistaalsprekers aan de school wanneer de leerlingen hun kennis van hun thuistaal mogen inbrengen in taalbeschouwingslessen zie volgende paragraaf wanneer de leerkracht tijdens het gewone klasgebeuren regelmatig posi tieve verwijzingen maakt naar de thuistaal en de thuistaalvaardigheid van de niet nederlandstalige leerlingen wanneer de kinderen bij manifestaties naar buiten uit bijvoorbeeld arti kels voor de schoolkrant toneeltjes op het schoolfeest tentoonstellingen naar aanleiding van een project de thuistaal mogen gebruiken bijvoor beeld ten behoeve van de ouders de aaneenschakeling van momenten waa r op wijs dat er heel snel in zwart wit termen de thuistaal in een positief daglicht wordt wordt gesproken zo kon je de dag nadat de gesteld kan een tegengewicht vormen voor tegenvallende resultaten van de peiling de haast automatische reflex waarbij frans in het secundair onderwijs werden anderstaligheid wordt vereenzelvigd met bekendgemaakt in de kranten lezen waar zwakke schoolprestaties de leerkrachten aan die resultaten te wijten waren volgens onbewust lage verwachtingspatronen op een vlaams parlementslid was het frans van bouwen naar de anderstalige kinderen en onze jeugd zo slecht omdat ze alleen maar het kind een negatief zelfbeeld dreigt te grammaticaonderwijs kregen terwijl een ontwikkelen en de thuistaal als de oorzaak academisch deskundige beweerde dat de gaat zien van slechte beoordelingen resultaten zo slecht waren omdat de leerlin gen uberhaupt geen grammaticaonderwijs meer kregen thuistaal als onderwijsinhoud taalonderwijs is echter geen kwestie van kennisgericht of vaardigheidsgericht het recent ontstond in het vlaamse onderwijs wetenschappelijk onderzoek naar de impact veld een discussie omtrent de vraag of het van taalonderwijs op taalverwerving geeft taalonderwijs kennis dan wel vaardigheids aan dat binnen een krachtige taaldidactiek gericht moet zijn de discussie vond snel het uitvoeren van functionele communica haar weg naar de media het is typerend tieve taaltaken een centrale plaats moet voor gemediatiseerde discussies over onder innemen maar dat daarbinnen ruimte moet 40e jaargang nummer 4 april 2011 21 worden gecreeerd voor een reflectie op hoe de leerlingen echter zelden tot onderwijsin die taaltaken het best kunnen worden uitge houd verheven onder andere omdat de voerd en hoe de taal waarmee gehandeld leerkracht het gevoel heeft dat hij al die taal wordt in elkaar zit van den branden 2006 systemen dan ook zelf onder de knie moet 2010 in het vlaamse onderwijsjargon hebben en dit in een klas met veertien thuis wordt taalbeschouwing als overkoepe talen onmogelijk is de vraag is of dat nodig lende term gehanteerd voor dat reflecteren is in het bovenstaande voorbeeld kan het op taal en taalgebruik feit dat de leerkracht het turks zelf niet machtig is eerder een voordeel zijn dan een voor veel leerkrachten is het in de praktijk nadeel het kan immers de socio emotionele brengen van goed taalbeschouwingsonder bonus opleveren dat de turkstalige leerling wijs een moeilijke opgave zij hebben onder een expertrol krijgt toegewezen in dit ver tussen geleerd dat het oude grammaticaon band zij ook opgemerkt dat heel wat onder derwijs waarbij regels van de taal expliciet zoek aantoont dat kinderen die meertalig worden uitgelegd en er vervolgens driloefe worden opgevoed of tijdens de eerste ningen worden gegeven op geisoleerde ele levensjaren met meerdere talen worden menten van de taal weinig zoden aan de geconfronteerd sneller tot een rijp metalin dijk brengt maar vragen zich af hoe het dan guistisch bewustzijn komen zo blijkt uit het wel moet omdat taalbeschouwingsonder onderzoek van narain en verhoeven 1994 wijs vereist dat leerlingen de overstap maken dat tweetalige marokkaanse kleuters op van concrete fenomenen in dit geval taalui metalinguistische testen hoger scoren dan tingen naar de formulering en conceptuali nederlandse kleuters anderstalige leerlin sering van vrij abstracte processen en regels gen hebben dus ook op het vlak van taalbe geldt ook hier dat het voor leerlingen een schouwing allerlei competenties die in een voudiger is om deze stap te maken als zij klascontext positief kunnen uitgebuit en kunnen verder bouwen op de kennis en ingezet worden concrete ervaringen die zij op dit vlak al bezitten het is dus verwonderlijk dat de rabiate voor standers van een kennisgericht taalonder zo zou men in een in dit verband zou men wijs niet sterker de kaart van een meertalig klas met veel dus kunnen verwachten taalbeschouwingsonderwijs een talenbe turkse leerlingen dat de zeer uitgebreide schouwingsonderwijs hebben getrokken bij het nadenken kennis die de leerlingen sterker nog in de mediapleidooien ten over woordvolg hebben opgebouwd van voordele van kennisgericht taalonderwijs orde gretig gebruik hun eigen thuistaal door weerklonk zelfs een vreemdsoortige eenta kunnen maken van de leerkracht wordt uit lig nederlandse reflex bijvoorbeeld in de de verschillen gebuit zo zou men in eisen die door leerkrachten moderne tussen het neder een klas met veel turkse vreemde talen frans engels duits werden lands en het turks leerlingen bij het naden verwoord naar het basisonderwijs toe het op dat vlak ken over woordvolgorde taalbeschouwingsonderwijs binnen het vak gretig gebruik kunnen nederlands moet er dan voor zorgen dat de maken van de verschillen leerlingen bij hun intrede in het secundair tussen het nederlands en het turks op dat onderwijs allerlei termen en taalkundige vlak in de klaspraktijk wordt het analyseren kennis hebben verworven die nodig zijn van de taalsystemen van de thuistalen van voor het verwerven van vreemde talen dat april 2011 nummer 4 40e jaargang 22 gaat soms zo ver dat in het basisonderwijs leren omgaan met diversiteit en het ontwik binnen de taalbeschouwing over de neder kelen van allerlei sociale vaardigheden dat landse taal expliciet aandacht moet worden leerlingen nadenken over hoe er in de maat besteed aan de ontleding van fenomenen schappij met talenrijkdom wordt omgegaan die voor het nederlands niet eens van en wat daarvan de gevolgen voor de spre belang zijn en die dus in het nederlands kers van diverse talen kunnen zijn ook hier helemaal niet goed kunnen worden geillus geldt dat de eigen ervaringen van de leerlin treerd hier wordt de pedagogische logica gen rond hoe zij zelf met hun uitgebreid volledig ondersteboven gekeerd linguistisch repertoire omgaan hoe hun naaste omgeving dat doet en dergelijke in een volwaardig meertalig talenbeschou best als startpunt van de discussie en reflec wingsonderwijs wordt stilgestaan bij taal tie wordt genomen kundige fenomenen en kenmerken van taal systemen in de taal die daarvoor het meest concrete ervaringsmateriaal biedt dat zullen thuistaal als vak voor bepaalde gevallen eerder de moderne vreemde talen dan het nederlands zijn en naast het opvoeren van de thuistaal als dat zullen voor andere gevallen wellicht de inhoud voor taalbeschouwing bestaat er minderheidsthuistalen van de leerlingen zijn nog een tweede mogelijkheid waarop de van dit volwaardig talenbeschouwingson thuistaal van anderstalige leerlingen als derwijs is in de vlaamse onderwijspraktijk onderwijsinhoud kan worden ingezet voorlopig weinig terug te vinden het model namelijk het opnemen van thuistalen in de implementeren is overigens geen sinecure lijst van talen die als vreemde taal worden het vereist immers de afstemming van curri onderwezen zoals eerder gesteld beperkt cula op elkaar overleg tus de lijst van de moderne vreemde talen die in sen leerkrachten uitwisse het vlaamse leerplichtonderwijs worden ling van informatie over onderwezen zich tot een relatief beperkt binnen dit talen inhouden en methoden aantal meerderheidstalen met internationaal beschouwings en dergelijke met andere prestige de keuze van welke moderne onderwijs lijkt woorden het vereist een vreemde talen in het curriculum worden het vanzelf volwaardig operationeel opgenomen wordt door de beleidsmaker sprekend om de talenbeleid gemaakt onder andere vanuit een bezorgd meertaligheid van heid voor de maximale ontplooiing van indi de samenleving binnen dit talenbeschou viduen in de globaliserende wereld en in een expliciet wingsonderwijs lijkt het functie van de sociaaleconomische noden onderwerp van ook vanzelfsprekend om en behoeften van de staat vgl de voorstel gesprek en de meertaligheid van de len die een paar jaar geleden werden gelan reflectie te samenleving een expliciet ceerd om het chinees in het curriculum op maken onderwerp van gesprek en te nemen reflectie te maken meer taligheid in de dagelijkse in dit opzicht is het voor beleidsmakers buitenwereld is immers een fenomeen waar onderwijsverstrekkers en leerlingen ook van mee steeds meer zoniet alle leerlingen te belang dat wordt gezocht naar de meest maken krijgen en het past dan ook in func efficiente didactische aanpak tijdens de tie van vakoverschrijdende eindtermen als afgelopen jaren is in dit verband op euro 40e jaargang nummer 4 april 2011 23 pees niveau een sterk pleidooi gehouden enigerlei vorm van financiele of organisato voor het content and language integrated rische steun learning clil binnen clil wordt een vak uit het curriculum bijvoorbeeld geschiedenis het onderwijs van talen als turks of marok of aardrijkskunde in een vreemde taal gege kaans arabisch als vak of als onderwijstaal ven een van de basisaannames van de clil binnen een clil project tijdens een paar aanpak is dat leerlingen een taal sneller en uren per week zou efficienter verwerven als ze die taal gebrui thuistaalsprekers van die taal de kans ken voor het uitvoeren van betekenisvolle geven om hun vaardigheid in die taal taken binnen clil wordt taal niet als een verder te ontwikkelen en die in hun per systeem benaderd dat leerlingen eerst moe soonlijk leven te gebruiken om zich ver ten doorgronden alvorens ze de taal kunnen der te ontplooien gebruiken clil werkt volgens de europese thuistaalsprekers van die taal de kans gemeenschap net omgekeerd it can pro geven om op de vlaamse arbeidsmarkt vide effective opportunities for pupils to use of in de vlaamse samenleving een func their new language skills now rather than tie uit te oefenen waarbinnen die taal learn them now for use later van belang is denk bijvoorbeeld aan zie ec europa eu education policies bemiddeling binnen de gezondheids lang teach clil en html zorg het maatschappelijk welzijn de integratiesector de welzijnssector de in vlaanderen werd recent in tien secundaire culturele sector maar zeker ook het scholen met dit clil model geexperimen onderwijs zelf waarbij leerkrachten met teerd daarbij konden de betrokken experi een goede taalvaardigheid in het neder mentscholen kiezen voor het geven van een lands en in hun thuistaal veel onder vak in het frans duits of engels de imple steuning kunnen bieden aan leerlingen mentatie en de effecten van deze experi die dezelfde thuistaal spreken menten werd wetenschappelijk opgevolgd thuistaalsprekers van die taal de kans zie ook de bijdrage van lies strobbe elders geven om sociale economische cultu in deze vonk nvdr op analoge wijze biedt rele of politieke functies uit te oefenen het stimob project stimulerend meertalig of handelspraktijken op te zetten waar onderwijs brussel aan leerlingen van het bij de communicatie met sprekers van nederlandstalig onderwijs in brussel de die taal in het buitenland van belang is mogelijkheid om 20 van het curriculum niet thuistaalsprekers van die taal bij les te krijgen in het frans voorbeeld moedertaalsprekers van het nederlands de kans geven om die taal niemand zal betwisten dat zowel voor indi te leren en op die manier contact te leg viduen als voor de staat de kennis van talen gen met bepaalde gemeenschappen of als engels frans en duits belangrijk is doch sprekers van de taal net diezelfde criteria worden door voorstan ders van een positieve omgang met minder vanuit economisch standpunt kan het inves heidstalen ingeroepen om in bepaalde con teren in vreemdetalenonderwijs van minder texten regio s of scholen een of meerdere heidstalen gezien worden als een beleids minderheidstalen toe te voegen aan de lijst daad die erop gericht is het cultureel kapitaal van te onderwijzen talen zij het niet binnen van haar bevolking maximaal aan te snijden het curriculum dan extra curriculair met en op dit vlak geen potentieel verloren te april 2011 nummer 4 40e jaargang 24 laten gaan meer zelfs het meertalig kapi meertaligheid en meer bepaald met de taal economisch te laten renderen op soci thuistalen van de leerlingen niet hoeft uit te aal vlak kan het investeren in vreemdetalen sluiten meer zelfs heel wat argumenten onderwijs in minderheidstalen gezien zijn aangebracht die erop wijzen dat een worden als een beleidsdaad die gericht is op positieve omgang met meertaligheid het het versterken van de sociale cohesie binnen effect van het onderwijs in en van het de samenleving en het voorkomen van ver nederlands wel eens zou kunnen verster vreemding en polarisering tussen samenle ken vende groepen en individuen even belangrijk is het om te herhalen dat om te bepalen hoe er precies ruimte wordt geboden aan de thuistalen van de leerlin conclusies gen er zeer sterk rekening gehouden moet worden met de kenmerken van de regionale in dit artikel werd een pleidooi geformuleerd en lokale context en met de specifieke doel voor het positief omgaan met meertaligheid stellingen die men voor ogen heeft steden in het vlaams onderwijs en werden een aan en scholen waar grote groepen leerlingen tal pistes beschreven die illustreren hoe dit in van eenzelfde taalfamilie samen op school de praktijk kan worden omgezet het is zitten zijn beslist niet over dezelfde kam te daarbij belangrijk te onderstrepen dat we scheren als scholen waar 20 verschillende geenszins het belang van de verwerving van nationaliteiten schoollopen veel hangt ook schools nederlands in af van de behoeften verlangens en ver vraag willen stellen inte wachtingen van de ouders en kinderen zelf een positieve gendeel in het licht van ook moet steeds rekening gehouden wor omgang met de onderwijskansen van den met wat haalbaar en wenselijk is voor meertaligheid elke leerling ongeacht het schoolteam zou het effect van zijn afkomst of achter het onderwijs in grond en in het licht van het zal daarom in heel wat contexten aan en van het de ontplooiingskansen gewezen zijn om kleine goed voorbereide nederlands wel van elk individu in deze stappen te nemen in plaats van grote revolu eens kunnen samenleving is het van ties te ontketenen welk initiatief ook wordt versterken primordiaal belang dat gekozen telkens moet vooraf een zekere door schoolteams maxi garantie ingebouwd kunnen worden dat maal wordt geinvesteerd aan een aantal basisvoorwaarden is voldaan in een krachtig taalonderwijs van het neder het bovenstaande palet van mogelijkheden lands en in een effectief en efficient onder en perspectieven kan dan ook beter als een wijs in het nederlands wij hebben in het keuzemenu worden beschouwd dan als een bovenstaande trachten aan te tonen dat lijst die pas is afgewerkt als alle initiatieven deze bekommernis een positief omgaan met zijn ontplooid kris van den branden machteld verhelst centrum voor taal en onderwijs k u leuven kris vandenbranden arts kuleuven be 40e jaargang nummer 4 april 2011 25 noten 1 dit artikel is een verkorte versie van van den branden en verhelst 2008 2 zie 3 zie 4 voor meer manieren om de thuistaal in te zetten zie en 5 vgl merchtem duldt alleen nog nederlands op speelplaats in de standaard het nieuwsblad 30 06 2006 bibliografie baker c 2006 foundations of bilingual education and bilingualism clevedon multilingual matters 4th edition berben m van gorp k 2003 uitval waarom een analyse van omvang en oor zaken onderzoeksrapport leuven antwerpen k u leuven centrum voor taal en migratie dienst integratie stad antwerpen berben m van den branden k van gorp k 2007 we ll see what happens tasks on paper and tasks in a multilingual classroom in k van den branden k van gorp m verhelst red tasks in action task based language education from a classroom based perspective cambridge cambridge scholars publishing p 32 67 colpin m gysen s jaspaert k heymans r van den branden k verhelst m 2006 studie naar de wenselijkheid en haalbaarheid van de invoering van centrale taaltoetsen in vlaanderen in functie van gelijke onderwijskansen leuven k u leuven centrum voor taal en onderwijs cummins j 2000 language power and pedagogy bilingual children in the crossfire clevedon multilingual matters delrue k ramaut g 1998 oetc haalbaar en zinvol op vlaamse scholen een actie onderzoek naar de optimalisering van oetc spiegel 1998 3 p 9 28 april 2011 nummer 4 40e jaargang 26 garcia o 2002 teaching language minorities in the united states from bilingua lism as a deficit to bilingualism as a liability international journal of the sociology of language 155 156 p 125 130 1 garcia o kleifgen j 2010 bilingualism for equity and excellence in minority education the united states in k jaspaert k van den branden p van avermaet m van houtte red equity and excellence in education towards maximal learning opportunities for all students new york london routledge p 166 189 laevers f heylen l 2003 involvement of children and teacher style insights from an international study on experiential education leuven leuven university press moodley v 2007 codeswitching in the multilingual english first language class room the international journal of bilingual education and bilingualism 10 6 p 707 722 moons c 2010 kindergarten teachers speak working with language diversity in the classroom thesis submitted to mcgill university montreal narain g verhoeven l 1994 ontwikkeling van tweetaligheid bij allochtone kleuters tilburg tilburg university press studies in meertaligheid 5 sierens s van avermaet p 2010 taaldiversiteit in het onderwijs van meertalig onderwijs naar functioneel veeltalig leren in p van avermaet k van den branden l heylen goed gegokt antwerpen apeldoorn garant p 69 88 thomas w p collier v p 2000 accelerated schooling for all students research findings on education in multilingual communities in p gibbon red intercultural education in european classrooms stoke on trent united kingdom trentham books van de gaer e verhaeghe j p reynders t van damme j 2006 longitudinaal onderzoek in het basisonderwijs gok leerlingen in het eerste leerjaar achterstand en evolutie voor het leergebied technisch lezen leuven steunpunt loopbanen doorheen onderwijs naar arbeidsmarkt cel schoolloopbanen in het basisonder wijs sibo van den branden k red 2006 task based language education from theory to practice cambridge cambridge university press van den branden k 2010 handboek taalbeleid basisonderwijs leuven acco 40e jaargang nummer 4 april 2011 27 van den branden k verhelst m 2008 naar een volwaardig talenbeleid omgaan met meertaligheid in het vlaams onderwijs tijdschrift voor onderwijsrecht en onder wijsbeleid 2008 3 4 p 315 332 vandenbroucke f 2007 de lat hoog voor talen in iedere school goed voor de ster ken sterk voor de zwakken talenbeleidsnota brussel ministerie onderwijs en vor ming van de vlaamse regering van gorp k van den branden k 2003 hoe vernieuwend denken studenten in de lerarenopleiding over taalonderwijs in naar meer gelijke kansen in en door onderwijs studiedag georganiseerd door het vlaams forum voor onderwijsonder zoek vfo gent 24 oktober 2003 cd rom of hier is nned van der slik f driessen g de bot k 2006 ethnic and socioeconomic class composition and language proficiency a longitudinal multilevel examination in dutch elementary schools european sociological review 22 p 293 308 verhelst m verheyden l 2003 eindrapport pilootproject circus kiekeboe leu ven k u leuven centrum voor taal migratie april 2011 nummer 4 40e jaargang a d v e r t e n t i e 40e jaargang nummer 4 april 2011