Nederlands aan anderstaligen en Nederlands moedertaal: een verantwoord onderscheid?

59 4 aj c r geschud nederlands aan anderstaligen en nederlands moede rtaal een verantwoord onderscheid ann de schryver december 1 994 nt1 nt2 het verschil voorbij is het thema van een door de nederlandse taalunie georganiseerde conferentie in tilburg tijdens de hoofdlezing pleit koen jaspaert voor de opheffing van een aantal verschillen die binnen het onderwijs nederlands worden gehandhaafd tussen nederlands als eerste en twee de taal nt1 en nt2 er bestaan volgens de spreker namelijk geen argumenten om de taaldidactische aanpak van het moedertaalonderwijs nederlands te onderschei den van die van het onderwijs nederlands aan anderstaligen juni 1996 5 jaar aggregatie opleiding nederlands aan anderstaligen is de reden van feest aan de universiteit antwerpen ua de lezingen tijdens deze feestelijkhe den beklemtonen het belang van een aparte academische lerarenopleiding neder lands aan anderstaligen naast de opleiding nederlands aan moedertaalsprekers er worden redenen aangegeven om van het lesgeven nederlands aan anderstaligen juist wel een gespecialiseerd deelgebied te maken nt1 en nt2 een aparte lerarenopleiding nederlands aan anderstaligen te organiseren in een tijd samen of apart waarin er juist voor gepleit wordt de didac tiek nederlands als eerste taal en de didac zijn deze twee standpunten verzoenbaar of tiek nederlands als tweede taal te laten staan we voor een onoplosbaar dilemma samengaan in deze bijdrage willen we pro met andere woorden is het verantwoord beren een antwoord te formuleren op deze vraag we geven argumenten voor beide mondelinge vaardigheden gaan vooraf visies maar hopen aan te tonen dat de aan schriftelijke de teerder moet tijd krij twee standpunten elkaar geenszins uitslui gen om iets mondeling te assimileren voor ten en dat er zeker redenen zijn om inder er aan schriftelijke vaardigheden gewerkt daad een aparte vakdidactiek nederlands wordt uiteraard is de afstand tussen aan anderstaligen te blijven aanbieden mondeling en schriftelijk bij jongeren en volwassenen veel kleiner dan bij kinderen men kan de ontwikkelingen op het gebied maar de volgorde van het natuurlijke taal van taaldidactiek vergelijken met wat er op verwervingsproces respecteren blijft altijd politiek vlak bijvoorbeeld in europa gebeurt belangrijk enerzijds ontstaan er steeds grotere gehe interactie staat centraal taalloerders moe len met minder grenzen denk aan de euro ten leren communiceren met anderen pese unie en schepgen anderzijds ont staan er steeds meer kleine onafhankelijke koen jaspaert geeft in zijn lezing op de staatjes die zich apart profileren ten opzich reeds genoemde conferentie bijkomende te van een geheel denk maar aan ex joe overeenkomsten zoals het feit dat autoch goslavie tone en allochtone leerlingen dezelfde eind termen moeten bereiken in het onderwijs nederlands en de sterke gelijkenissen tus sen het proces van eerstetaalverwerving en van deel naar geheel dat van tweedetaalverwerving noch qua doelstellingen noch qua taalverwervings integratie processen hoeft er dus een onderscheid gemaakt te worden meer specifiek noemt van taaldidactiek nederlands aan koen jaspaert de analytische of taakgerich anderstaligen naar taaldidactiek nede r te aanpak de meest zinvolle voor zowel het lands moedertaalonderwijs nederlands als voor het onderwijs nederlands als tweede taal als eenheid kan er op didactisch vlak de op deze didactiek die voor vlaanderen aan taaldidactiek nederlands genoemd worden het steunpunt nt2 te leuven ontwikkeld het is inderdaad zinvol dat nederlands aan werd kunnen we binnen het bestek van dit moedertaalsprekers op basis van dezelfde artikel echter niet dieper ingaan uitgangspunten onderwezen wordt als nederlands aan anderstaligen aan de ua worden bijvoorbeeld volgende basisprinci van taaldidactiek nederlands naar alge pes zowel binnen de didactiek nederlands mene didactiek moedertaal als binnen de didactiek neder lands aan anderstaligen gehanteerd er zijn dus zeker een aantal goede argu menten om van taaldidactiek nederlands taalvaardigheid is belangrijker dan taal te kunnen spreken zonder onderscheid kennis een taalleerder moet kunnen func tussen nt1 en nt2 we durven eigenlijk tioneren in verschillende situaties en zelfs aan een nog ruimer geheel denken omgevingen eerder dan kennis te kunnen men kan immers terecht opmerken dat de weergeven over een taal dit betekent hierboven genoemde uitgangspunten van ook dat woordenschat en taalfuncties pri de vakdidactiek nt1 en de vakdidactiek meren op grammatica nt2 zoals die aan de ua gegeven worden receptie gaat vooraf aan productie je voor alle vormen van taalonderwijs gelden moet taalaanbod krijgen en kunnen ver ook de taakgerichte aanpak kan ongetwij werven voor je zelf taal gaat produceren feld taaloverschrijdend toegepast worden 26e jaargang nummer 3 jan feb 1997 bovendien zijn er nog andere principes met zelfs niet in een lerarenopleiding nederlands algemene waarde zo moeten taalleerders moedertaal strategieen ieren waardoor ze de nodige informatie kunnen selecteren uit conversa zo is het belangrijk inzicht te hebben in de ties of teksten die boven hun reeds bereikte manier waarop iemand een nieuwe taal niveau liggen ze moeten leren zich uit te leert en te weten welke soort fouten drukken en te redden als hen bijvoorbeeld anderstaligen kunnen maken bij het leren bepaalde woordenschat ontbreekt van nederlands iemand die ik loopte zegt maakt immers een vormelijke taalont wanneer je dergelijke doelstellingen bekijkt wikkelingsfout die nederlandstalige kinde wordt het duidelijk dat er aan een ruimere ren in een bepaald stadium van hun moe opleiding algemene taaldidactiek kan dertaalverwerving ook maken ik wil kopen gedacht worden daarin zouden aan de rijst is echter een typische fout van een toekomstige taalleerkracht juist die princi franstalige die nederlands leert dergelijke pes moeten doorgegeven worden die alge inzichten komen aan bod in een onderdeel meen geldig zijn of je nu in china russisch over eerste en tweedetaalverwerving en in onderwijst dan wel in vlaanderen neder dat over didactische grammatica lands met het voorgaande menen we het nut van het samengaan van de didactiek als leerkracht nederlands aan anderstaligen nederlands aan anderstaligen en de didac is het ook nodig dat je een kijk hebt op wie tiek nederlands moedertaal voldoende de anderstaligen in vlaanderen of neder belicht te hebben we hebben zelfs geop land nu eigenlijk zijn en waarom ze hier zijn teerd voor een nog groter geheel algemene deze vraag komt gedeeltelijk aan bod in taaldidactiek een bijdrage over achtergronden van de immigratie van bepaalde grote groepen anderstaligen in ons onderwijs heeft men best ook enig inzicht in de culturele achter van geheel naar deel gronden en daartoe is er een lezing over marokkaanse jongeren specificatie we denken ook aan het onderdeel alfabeti taaldidactiek nederlands aan anderstali sering een aspect waarmee moedertaal gen leerkrachten in ons middelbaar onderwijs slechts marginaal te maken krijgen hier waar blijft dan echter de vakdidactiek moet meteen opgemerkt worden dat de nederlands aan anderstaligen we hebben lerarenopleiding nederlands aan anderstali immers vanaf het begin ook aangegeven gen dit thema enkel kort kan belichten dat die specialisatie volgens ons een aparte alfabetisering nederlands aan anderstali plaats verdient inderdaad als je neder gen is een goed voorbeeld van weer een lands wil geven aan anderstaligen moet je aparte specialisatie die dan zou kunnen bepaalde dingen wel kunnen die niet nodig ontstaan binnen het grotere geheel taalon zijn als je engels moet geven als vreemde derwijs nederlands aan anderstaligen taal en omgekeerd argumenten voor dit standpunt halen we uit het programma van andere programmaonderdelen gaan in op de lerarenopleiding nederlands aan anders vragen waarmee ik zelf telkens weer gecon taligen zoals die aan de ua loopt als we fronteerd word in mijn lespraktijk in het vol dat programma bekijken dan zijn er heel wassenenonderwijs talen en informatica wat onderdelen die niet zouden passen in van de kamer voor handel en nijverheid een algemene opleiding taaldidactiek en van brussel het gaat om een situatie die jan feb 1997 nummer 3 26e jaargang velen bekend in de oren zal klinken je stapt turele deskundigheid verworven worden binnen in een klas met zowat dertig studen binnen een algemene opleiding nederland ten van zowat twintig verschillende nationa se taaldidactiek zouden dergelijke voorbeel liteiten en ze kennen geen woord neder den observaties en stages slechts in heel lands doel van deze mensen nederlands beperkte mate mogelijk zijn ieren zeker als je hier voor het eerst voor staat heb je ontelbare vragen hoe begin je we hopen hiermee reeds overtuigende daar nu mee in zo n groep hoe pak je dat argumenten te hebben gegeven voor het aan als er geen enkele andere gemeen bestaan van een aparte opleiding didactiek schappelijke taal door al je studenten nederlands aan anderstaligen rene appel beheerst wordt welke woorden moeten en anne vermeer vermelden in hun reactie die taalleerders nu eerst leren en als je op koen jaspaerts lezing van de conferen ervoor kiest grammatica te geven hoe leg tie in tilburg nog andere problemen en vra je die dan uit aan studenten die nog maar gen die bij een samengaan van nt1 en nt2 weinig nederlands kennen moet kan je rijzen zo vragen ze zich af hoe de achter rekening houden met de moedertalen van stand die nt2 kinderen vaak qua woorden de studenten schat klanken en morfologie vaak hebben ten opzichte van nt1 kinderen kan wegge deze en andere vragen komen in de loop werkt worden in een en dezelfde aanpak van de opleiding aan bod in onderdelen als zonder dat hetzij aan de nt1 teerders hetzij woordenschatverwerving didactische aan de nt2 teerders tekortgedaan wordt in grammatica tpr of taalleren door hande een aparte nt2 les krijgen de nt2 leerlin len pragmatiek functies en noties naast gen kwantitatief en kwalitatief meer kansen theoretische achtergronden worden er tel om het nederlands te ieren kens ook voorbeelden gegeven uit de lespraktijk aan anderstalige volwassenen in wij voegen hieraan toe dat koen jaspaert het onderwijs voor sociale promotie in de zich bij zijn argumenten voor het samen basiseducatie in beroepsopleidingen gaan van nt1 en nt2 bovendien beperkt nederlands aan anderstaligen of bij nog tot een doelgroep van het onderwijs neder andere doelgroepen lands heeft namelijk tot de leerlingen van het regulier onderwijs hij houdt geen of dat geven van voorbeelden is ook belang weinig rekening met klassen met uitsluitend rijk met het oog op een ander aspect van anderstaligen in andere onderwijscircuits het lesgeven aan anderstaligen een leer zoals bijvoorbeeld het volwassenenonder kracht die voor een klas staat met mensen wijs uit heel de wereld moet over een zekere openheid beschikken en zijn eigen culturele achtergronden op tijd en stond in vraag nederlands als vreemde taal naast durven stellen nu kan je die openheid nederlands als tweede taal zeker niet even leren binnen een eenjarige lerarenopleiding nederlands aan anderstali sommige lezers zullen terecht opmerken gen want het is een levenslang proces dat we zelf tot nu toe ook een beperking maar binnen een aparte opleiding neder ingevoerd hebben we hebben het vooral lands aan anderstaligen krijgt de toekomsti gehad over nederlands als tweede taal dit ge leerkracht een groot aantal voorbeelden wil zeggen het onderwijzen van nederlands uit dergelijke klassen gecombineerd met aan anderstaligen in vlaanderen of neder lesobservaties in klassen met anderstaligen land dus in gebieden waar dat nederlands en met stages aan anderstalige leerlingen ook voertaal is daarnaast is er echter ook kan toch het begin van een zekere intercul nederlands als vreemde taal dit wil zeggen 26a jaargang nummer 3 jan feb 1997 het onderwijs nederlands in andere landen vreemde taal heeft vooral een prospec dat dit geen te verwaarlozen kant is van tieve waarde bijvoorbeeld voor een nederlands aan anderstaligen bewijst de bezoek aan het land waar de taal in deelname aan het certificaat nederlands kwestie gesproken wordt als vreemde taal jaarlijks leggen ongeveer 3 na een les nt2 is de alledaagse com 4 000 kandidaten in zowat veertig verschil municatieve realiteit de beste toetssteen lende landen hiervoor examen afz en bron van motivatie voor het vreem detalenonderwijs moeten formele tests ook wat nederlands als vreemde taal deze functie vervullen betreft is het fenomeen eenheid speciali 4 vaak verschillen de doelgroepen vrij satie van toepassing de lerarenopleiding sterk het onderwijs tweede taal is sterk nederlands aan anderstaligen zoals die aan gericht op migranten een weinig de ua gegeven wordt legt de klemtoon op gebruikte vreemde taal trekt vooral stu nederlands als tweede taal maar heel wat denten aan die al meerdere talen heb van de onderwezen theorie achtergronden ben geleerd en die vaak vragen naar en voorbeelden geldt ook voor nederlands een sterker systematische of grammati als vreemde taal we citeren manfred cale methodes braam wanneer hij het in zijn reeds vermel de lezing heeft over een dialoog tussen de didactiek vreemde taal en tweede taal de nog specifieker didactiek nt2 heeft enorm veel ideeen ont wikkeld hoe taal communicatief kan worden vanuit deze verschillen zou er kunnen geleerd door taal vooral in haar functionele gepleit worden voor nog eens een speciali context te plaatsen zijn er concepten ont satie nederlands als vreemde taal en staan die geschikt zijn om ook het vreem daarbinnen dan weer voor nederlands aan detalenonderwijs effectiever te maken duitstaligen want voor duitstaligen zijn ook alhoewel een methode nt2 niet bruikbaar specifieke factoren belangrijk manfred is voor het kant en klaar gebruik in duits braam vermeldt onder andere de hoge land zo zijn de visie daarachter en ook tal progressie die dankzij de nauwe verwant van lessen en oefeningen over te nemen schap duits nederlands met duitstaligen mogelijk is vergeleken met andere doel groepen de struikelblokken zijn verschillend manfred braam vermeldt echter ook een van die van niet west germaanse moeder aantal belangrijke verschillen tussen de ver taalsprekers we willen echter meteen ook werving van een tweede taal en het leren waarschuwen voor steeds verder doorge van een vreemde taal waarbij opgemerkt dreven specialisatie weze dat reeds de keuze van de woorden verwerven en ieren van belang is we zelf hebben we met al het bovenstaande geven een aantal van de door hem willen aantonen dat de specialisaties neder genoemde verschilpunten weer landse moedertaaldidactiek en nederlands aan anderstaligen wel degelijk verantwoord 1 een tweede taal leer je in de natuurlijke zijn we hebben ook mogelijkheden voor omgeving van die taal het vreemdeta verdere opsplitsingen gegeven alfabetise lenonderwijs moet daarentegen altijd ring nederlands als vreemde taal neder weer een kunstmatige communicatieve lands als vreemde taal aan duitstaligen omgeving creeren daarmee willen we echter niet zeggen dat 2 een tweede taal heeft een communica die maar meteen moeten uitgebouwd wor tieve waarde en een sociale functie die den of de nood eraan wel niet bestaat zal te vergelijken is met de moedertaal een stilaan duidelijk worden het is heel goed mogelijk dat in het onderwijs nederlands op het is immers zo dat als je hier in belgie bij een bepaald moment specialisaties worden voorbeeld frans leert en later op reis in uitgewerkt die daarna weer worden samen parijs verschrikkelijk klungelt je leraar frans gebracht we hebben niet meteen een ant daar zelden of nooit iets over zal vernemen woord op hoe zinvol verder specialiseren is iaat staan er zelf nadeel van zou ondervin wel zijn we ervan overtuigd dat bij eventu den als wij de anderstaligen in onze ele opsplitsingen de band met het grotere samenleving echter niet taalvaardig genoeg geheel niet verloren mag gaan maken in het nederlands worden we daar achteraf zelf met onze neus op gedrukt en ondervindt diezelfde samenleving daarvan negatieve gevolgen zo n situatie verplicht nederlands aan veel meer tot kritisch nadenken en direct evalueren veranderen en vernieuwen zon anderstaligen initiator der afbreuk te willen doen aan waardevolle van vernieuwingen ontwikkelingen binnen andere richtingen taaldidactiek pleiten we ook wegens die grotere nood aan vernieuwing voor een opnieuw aansluitend bij koen jaspaerts aparte opleiding didactiek nederlands aan pleidooi voor een taaldidactiek nederlands anderstaligen als die opleiding achteraf wijzen we trouwens graag met nadruk op voor het grotere geheel van de nederland het belang dat bepaalde onderdelen uit de se taaldidactiek zinvol blijkt zoveel te beter academische lerarenopleiding nederlands aan anderstaligen in toenemende mate tot slot pikken we de politieke metafoor hebben voor alle leerkrachten in ons secun opnieuw op en wel om een verschil aan te dair onderwijs en dan niet eens alleen voor geven dat gunstig uitvalt voor het geogra leerkrachten nederlands moedertaal naar fisch gebied dat onderwijs nederlands mate onze maatschappij multicultureler heet waar het proces van steeds kleinere wordt groeit immers het aantal leerkrach staten in de politiek jammer genoeg maar al ten dat anderstaligen in de klas heeft van te vaak met oorlog gepaard gaat blijkt er uit die vaststelling is elke leerkracht gebaat tussen taaldidactici nt1 nt2 een zinvolle bij bijvoorbeeld een les over de achtergron en prettige samenwerking te bestaan eer den van de immigratie of het belang van der dan een hoop onafhankelijke landjes die functioneel taalonderwijs los van elkaar proberen te functioneren vormt het onderwijs nederlands ons inziens belangrijk is daarbij op te merken dat koen een vlot samenwerkende federale staat jaspaert bij de eenmaking van het onder wijs nederlands de nt2 inzichten wil uit breiden naar nil en niet omgekeerd bij ann de schryver voorbeeld het taakgericht onderwijs rene overwinningstraat 27 appel en anne vermeer geven ook expliciet 3010 kessel lo aan dat de noodzakelijke innovatie van de verouderde en improductieve nti didactiek voor een belangrijk deel moet komen van nt2 deskundigen ook wij stellen vast dat in de loop der jaren meer dan eens geble ken is dat het onderwijs nederlands aan anderstaligen vernieuwingen kan brengen die ook voor andere vormen van taalonder wijs de moeite lonen 26e jaargang nummer 3 jan feb 1997 noten 1 dit artikel is in uitgebreidere vorm en met een meer gedetailleerde bibliografie versche nen in het vaktijdschrift persoon en gemeenschap december 1996 onder de titel lerarenopleiding nederlands aan anderstaligen een vorming apart graag bedank ik frans daems en agnes leysen voor hun zinvolle suggesties bij beide versies 2 mijn eigen niet gepubliceerde bijdrage 1 it2 een aparte aanpak op de ua viering in juni 1996 vormt daarbij een belangrijk vertrekpunt maar ik wil zeker ook de niet gepu bliceerde lezingen nederlands als vreemde taal van manfred braam en aggregatie nt2 een meerwaarde van erika blonde vermelden als inspiratiebronnen manfred braam hield zich gedurende enkele jaren bezig met vakadvies duits voor het onderwijs in vlaanderen hij is ook lid van de fachvereinigung niederiandisch die de koepelorganisatie vormt van docenten en leraren nederlands in duitsland erika blonde is stafmedewerkster van het centrum buitenlandse werknemers bor gerhout en verzorgt daar onder andere de coordinatie van de nederlandse taalles sen zij is ook een van de eerste afgestudeerden van de ua opleiding nederlands aan anderstaligen 3 voor een grondigere bespreking van deze argumenten verwijzen we naar het hoofdstuk ntl en nt2 in vlaanderen en nederland van koen jaspaert in kroon vallen 1996 voor meer informatie over en voorbeelden bij de taakgerichte aan pak is er de pas verschenen publicatie van de von werkgroep nt2 1996 4 een uitgebreidere bespreking en nog andere kritische kanttekeningen bij jaspaerts opvatting vindt de lezer in het hoofdstuk van oude methodes en verschillen die nog niet voorbij zijn van rene appel en anne vermeer in kroon vallen 1996 5 met kleine syntactische aanpassingen geciteerd uit de lezing van manfred braam zie noot 2 6 bron voor deze cijfergegevens van twisk 1996 7 dat de lerarenopleiding nederlands aan anderstaligen op ua vaker en vaker ook door andere dan toekomstige taalleerkrachten wordt gevolgd b v leerkrachten geschiedenis mag in dat opzicht een interessante evolutie genoemd worden bibliografie blonde e vijfde verjaardag en dus feest aggregatie opleiding nederlands aan anderstaligen samenwijs 16 9 mei 1996 p 29 32 kroon s t vallen red het verschil voorbij onderwijs nederlands als eerste en tweede taal in nederland en vlaanderen reeks voorzetten 51 den haag sdu uitge vers 1996 salmi a lesgeven aan fatima en ahmed praktijkboek voor het werken met marokka nen en turken leuven amersfoort acco 1996 jan feb 1997 nummer 3 26e jaargang