Documenten
een toev a ll ige bezoeker ze me rke n tevens op dat niet iedereen zich op de zelfde ma nier uit de schrijver van een boek de juf e n een ander kind kunnen over dezelfde dingen en gebeurt enissen telkens andere opmerkingen plaatsen de taak van de onderwijzer is o a om de kinderen te leren van de taal als uitingsmiddel enige distantie te nemen langzamerhand raken de kinderen het voornamelijk spelend bezig zijn zoals op de kleuterschool ontgroeid ze vol staan niet meer met alle en maar dingen te doen maar gaan ook nadenken over w at ze doen met behulp van taal leren ze de wereld o m zich heen gea rtikuleerder en gedif ferentieerd er waarnemen nog wat later zijn de kinde re n ook in staat om de taal als e en vormsysteem te beschouw e n deze groei naar grotere distantie heeft naast wi nst ook verliespu nten temeer om dat in het schoolsysteem nauwel ijks pogingen word e n o ndernome n de v er e iste dista ntie met vor men va n spo ntaa n em otioneel gedrag te combineren ee n treffend voorbeeld bestaat bin n e n het schrift elijk taalgebruik eerste e n tweede klassera gebruiken o n gehi nderd door enige ke nnis v an d e spellingsregels ook zogenaamd moeilijke w oorde n in hun v erhaaltjes en brieven maar naarmate de kinderen lang er op de basisschool zitten worde n ze steeds minder spontaan in hun schrift e lijk taalge brui k m et het naderen v a n de cito e indtoets in de zesde klas verw ordt het schriftelijk taalonderw ijs m e er en meer tot spelli ngsonderwijs in v ergelij king met de kl eut erschool komt ook he t mondeling taalonderwijs in de kn el al datg ene waarvan m en d enkt dat h et in het voort gezet onderwijs als bela n grijk wordt beschouwd krijgt nu als vak apart de me este aandacht in het o nd e r w ijsprog ramma sp elling rek enen wisku nde n atuurku nde biologie aardrijkskund e ge sch i ede nis bi nne n het basiso nderwijs is me n met deze ver brokkeling niet g elukkig en stre eft men da n ook naar integratie en vernieuwi n g van het aardrijkskunde geschied e nis biologie natuurkunde onderwijs binnen naar wat we re ldorientatie wordt ge n oemd omdat op d e basisschool h e t syst eem v an de vakleerkrachten ontbreekt lijken hier de mogelijkheden gu ns t ig te ligg e n om ook in d e hog e re leerjaren taal onderwijs en wereldori entatie bv te integreren nederlands in de bijlme r els rekers de open schoolgemeenschap bijlmer is ee n experime nterende school die in augustus 1971 van sta rt gegaan is met 100 leerlingen in het e erste leerjaar de school streeft een zo groot mogelij ke integratie van beroepsonderwijs al gemeen voo rt gezet onderwijs en voorbereidend wetenschappeli j k onderwijs na 51 de le raren die zich met dit onderwijsexperime nt bezighouden werken v e el in teamverband een enorm voordeel voor iemand die aan een dergelijk experiment gaat wer ken is dat hij zijn vak op de helling kan ze tt en de zin en de onzin e rvan kan overwegen en dan valt al gauw veel van wat aan nederlands gedaan wordt in de huidige nederlandse brugklassen door de mand wat is de zin van moei lijke teksten met opdrachten omdat het moeil ijke teksten zijn wat he b je eraan om zo maar te leren een tekst i n t e d e len wat is de zin van het klasse gesprek om het klassegesprek mijns inzie ns worde n ve e l middelen tot do el gemaakt wat is het voor naamste doel van h et vak nederlands op de open school i n de bijlme rm eer met 100 kinderen uit alle sociale mili eus uit nederland suri name en enige land en om de middella nds e zee het doel va n het onder w ijs in de nederla ndse taal dat me n hier nauwelijks nog moedertaalonderw ijs kan noe men is i n de eerst e plaats sociaal het is een middel tot de alge hele persoon lijkheidsontplooiing het is een mi dd e l tot kommunikati e tus sen de leerli nge n onderling tussen de leraren en de leerli ngen tusse n de leraren wat houdt dit in d e praktijk in de doce nten probeer ik te beg eleiden waar het de presentatie van hu n stof mo ndeli n g of schrift e lijk betreft gedure nde de eers te weke n in august us en sept ember heb ik zelf nog gee n lesse n gegeve n maar uit sluit end lessen van an dere n bij gew oond j e m oet imm ers o ntde kken wa ar j e vak in ee n ander vak e en hulpmiddel ka n zijn daarb ij lette ik op het t aalgebruik van de docent op het rendement daarva n bij de leerlingen e n een van de eerste za ke n die zeer duid e lijk werden was dat a b straheren i n welke vorm da n ook uit de n b oze was verder lette ik op h et spr eke n va n de docent ho e s nel hoe moeilijk qua zinsbouw en woordkeus hoeve el i nform atie inee ns geeft hij hoe b e elde nd is z ijn taal voor kinderen hoe raakt hij h u n lee fwereld rea lisee rt h ij zic h dat hij voor zoveel ve rschillen de re fere nt iekad ers spreekt het lu ister e n bleek in ieder geval en blijkt nog voor de leerlingen zeer moei li jk in sam e nwerki ng met mijn kollega s bege leid ik de leerlingen waar het de ontplooiing va n hun kommu nika ti emogelijkh eden betreft bi nnen de andere vak ken daarvoor kan ik p er l esgroep ee n lestijd van 100 minut e n per we ek b ijtreden in een les zo wordt b v het lezen en schrijven en indelen van informatieve tekste n ge oefend i n de aardrijkskunde geschiede nislesse n in de wiskundeles vi ndt een oefening in formulere n plaats of een gesprek van een groepje leerlingen met als doel om gezamenlijk een p robleem op te lossen in de praktijkles ha ndvaardigheid kan een evaluerend gesprek plaatsvinden naar aanle iding van door de leerlingen gemaakte werkstukken een voorbeeld van zo n les is wellicht illustratief bij handvaardigheid hadden de leerlingen d e 52 opdracht gehad om v an hout een w oonvorm huis in de ruimst e zin t e make n de les werd gehouden toen alle leerlingen hun werkstuk af hadden de leer lingen zaten met 6 a 8 om een tafel waarop 3 of 4 werkstukken stonden die niet van henzelf waren in groepjes van 2 kregen ze eerst vragen te beantwoor den schri ft elijk over een werkstuk de vragen wa re n gericht op het onder sch eid naar fantasie naar de werkelijkheid bv wat voor mensen denk j e dat in het huis wonen de antwoorden varieerden dan ook van boeren waar het ee n duidelijke boerderij b etrof tot marsbewoners of feeen waar het fantasie werkstukken betrof de lerares en ik noteerden de antwoorden over zichtelijk op een flap onde rtussen maakten de leer li ngen in g ro epjes va n twee een zo nauwkeurig mogelijke beschrijving van het werkstuk dat voor h en sto nd de beschijvingen werden gemaakt op even grote kaa rt en de kaa rt en werd e n geschud en ieder tweet al trok een kaa rt de kaart moest in het w erk stuk ges t oken worden waarop de beschijving va n toepassing was zo leerden de kinde ren dat ee n aa nduidi ng als waardeloos of goed in geen e nkel op zicht kenmerke nd is voor een w erkstuk in een groepsgesprek daarna w erd ge evalu ee rd waarom so m mige kaa rt en in een verke erd werkstuk gestoke n ware n e n k w am n aar v or en dat een fantasie werkstuk voo r de maker en anderen even veel of zelfs m e er w aarde kan hebben als ee n werkstuk dat lijkt op de wer kelijkheid een aa nva nkelijk negatieve beoordeling van fantasie werkstukken veranderde bij ve el ki ndere n in positieve zin zo di e nde beschrijving en klassegesprek h ier duidelijk een i nhoudelijk doel uit het vak handvaardigheid en een sociaal do e l op twee manieren funkt ion eeiti het nederla nds dus i n de andere vakken als gerichte o efening in het lezen e n schrijv e n van i nformati eve teksten in schrif telijke taken e n als kommunikatie oefening bij gro epstaken waarbij dan in d e hele groepstaak een duidelijk sociaal do e l ingebouwd is de andere lestijd van 100 minuten per lesgroep besteed ik aan de expressieve kreatieve ontplooiing van de leerlingen trachtend daarbij zoveel mogelijk aanknopingspunten te vinden bij hun leefwereld en fantasie hoewel ook dit zeer boeiende ervaringen zijn lijkt het mij niet juist er in dit artikel verder op in te gaan resultaten van het geintegre erde nederlands zijn de resultat e n uiteraard moei lijk te meten zeker niet in cijfers om te z ette n binnen de ontwikkeling van het experiment wordt gezocht naar krit e ria om voor de leer li ngen hun vorderingen in dit opzicht zichtbaar te mak en op o n wetenschappelijke wijze is de vooruitgang in lezen schrijv e n spreken en luis teren naar elkaar al zichtbaar luisteren naar de leraar blijft een moeilijk punt het mes is hier overigens duidelijk aan twee kanten bot het nederlands in de bijlmer is nog steeds in ontwikkeling dit is slechts de weergave van een fase van het experiment misschien zijn sommige ideeen die er aan ten grondslag liggen op de een of andere manier ook toepasbaar op andere scholen voor voortgezet o nderwij s 53