Nederlands in het MDGO

ans buy s ton verhoeve n nederlands in het mdgo mdg o het ziet ernaar uit dat het parlement binnen afzienbare tijd in zal stemmen met de plannen van de staatssecretaris het hele middelbaar beroepsonderwijs te herstructureren sleutelwoorden bij deze operatie zijn sectorvorming en ver nieuwing daarnaast moet 150 miljoen bezuinigd worden het mdgo weet wat herstructureren betekent de laatste jaren zijn juist in die sector van het middelbaar beroepsonderwijs veel onderwijskundige ontwikkelin gen in gang gezet die straks als voorbeeld kunnen dienen voor de vernieu wingsplannen in andere sectoren ton verhoeven en ans buys zijn beiden werkzaam op scholengemeenschap marienburg een instituut voor mdgo mhno en havo mbo te s hertogen bosch ze geven er nederlands en maken deel uit van het managementteam de auteurs geven allereerst een beeld van de onderwijskundige structuur van het mdgo daarna beschrijven ze welke plaats het vak nederlands inneemt in moer 1987 5 een themanummer over toetsing zal ton verhoeven meer in houdelijke informatie verstrekken over de schoolbeoordelingen bij de mdgo opleiding assistenten in de gezondheidszorg onderstaand artikel is mede be doeld als voorbereiding daarop bijspijkere n experimenten op een aantal scholen in de ja ren 1979 tot en met 1983 het mdgo is niet tot nu toe publiceerde moer nog niets wat be alleen moer lezers maar vele niet direct betrok trekking had op het m iddelbaar d ienstverle kenen onbekend gebleven dat noopt tot bij nings en gezondheidszorg o nderwijs toch telt spijkeren van achterstallige kennis en precies het m dgo ruim 61 000 leerlingen bovendien dat hebben we met dit artikel op het oog werd het al in 1 984 integraal ingevoerd na we hopen inzicht in het mdgo te verschaffen een periode van voorbereiding vanaf 196 9 en door informatie te geven over het ontstaan 29 de regelgeving en d e daarmee samenhangende het middel b aar beroepsond er w ijs meer keuze plaats in ons onder w ijsbestel de specifieke mogelijkheden zullen zijn w aardoor meer kan kenmerken w aaronder de organisatie van het sen op meer beroepen k unnen wor d en gebo examen de toekomstige ontwikkelingen en den evenals meer mogelijkheden om door te tenslotte en vooral de positie van het vak stromen naar het h bo mevrou w ginjaar nederlands deze theoretische informatie il m aas vvd lustreren we met en k ele gegevens uit de prak eerst in 1984 werd het md g o landelij k inge tijk daartoe hebben w e een vragenlijst naar voerd een instituut met tien verschillende 20 willekeurig gekozen m dgo instituten afdelingen gestuurd van 11 opleidingen hebben we die ab activiteitenbegeleiding enquete ingevuld retour ontvangen aw agogisch wer k ag assistentie in de gezondheidszorg cc d civiele en consum p tief technische lange historie dienste n mk mode en kleding het middelbaar huishoud en nijverheidsonder sa sociale arbei d wijs mhno het middelbaar sociaal pedago sb sport en bewegen gisch onderwijs mspo en andere niet door uv uiterlijke verzorging het ministerie van o w bestierde vormen van vp verpleegkunde scholing in de verzorgende en dienstverlenen vz verzorging de sfeer vormden een ondoorzichtige wir war van beroepsopleidingen bijna 40 opleidingen alle mdgo opleidingen zijn driejarig de liepen onderling sterk uiteen voor wat betreft meeste kennen meerdere afstudeerrichtingen duur instapniveau vooropleidingseisen orga met beroepsspecifieke verschillen ag heeft nisatie bekostiging en civiel effect het mi bijvoorbeeld de richtingen dokters tandarts nisterie wilde minstens in eigen geledingen en apothekersassistent mdgo instituten va een grondige renovatie en bundeling deze rieren sterk in omvang en het aantal opleidin operatie werd bekend onder de naam herstruc gen dat ze herbergen is vooral door politieke turering mhno mspo door het aantal oplei factoren bepaald bij het toewijzen van oplei dingen tot 10 in te dammen hoopte men ook dingen is op de laatste plaats gekeken naar deze poot van het mbo een herkenbare struc een inhoudelijk logische combinatie van oplei tuur te geven zoals meao en mts al jaren dingen binnen een instituut het was immers hadden daarmee zou het gewenste civiel ef niet ondenkbaar geweest uit onderwijskundige fect worden bereikt vooral als allerlei andere organisatorische en financiele motieven bij opleidingen en cursussen overbodig zouden voorbeeld assistenten in de gezondheidszorg worden tevens zou het mdgo als voorbeeld te combineren met eerzorgenden en of verple moeten dienen voor vernieuwing en verbreding genden dergelijke combinaties zouden even van het hele middelbare beroepsonderwijs eens een positief civiel effect kunnen hebben na tien jaren van voorbereiding startte in de beleidsmakers hebben anders beslist er 1979 landelijk gespreid een aantal proefprojec kwamen 133 mdgo instituten complete ten aan instituten voor mhno mspo deze scholen met veel afdelingen en experimenten werden ondersteund door de differentiaties slo en de pedagogische centra de experi menterende scholen ontvingen een nu ondenk bare bulk taakeenheden en elke betrokkene b eroepsspecifieke culture n formuleerde op eigen wijze het belang van de herstructurering zo zei de huidige staatssecre d e afdelingen van een mdgo instituut hebben taris van onderwijs in 1977 als tweede duidelijk een eigen kara kter zodat binnen een kamer lid een herstructurering die beoogt het school grote cultuurverschillen kunnen ont middelbaar beroepsonderwijs zo te verbreden staan die echter niet altijd een negatief effect dat de aansluiting met het lager beroepsonder hebben op het onderwijs elke opleiding kent wijs wordt verbeterd waardoor meer leerlin stageperiodes soms verdeeld over twee of gen vanuit het lager beroepsonderwijs toelaat drie jaren soms samengebun d eld tot nage baar zullen zijn terwijl er tegelijkertijd binnen noeg een volledig jaar deze langdurige stage 30 is overigens niet enkel het resultaat van onder langstelling van leerlingen op de eerste plaats wijskundige wijsheid het werkveld neemt zo uitgaat naar beroepsspecifieke vakken be onbezoldigd een groot deel van de oplei roepsonderwijs schoolt immers in een beroep dingstaak op zich dat scheelt leraaruren de leerlingen vragen naar de relevantie van het politiek dicteerde immers dat de herstructure vak waarom engels als ik verpleegkundige wil ring afgezien van de projectfase budgettair worden of gym is toch overbodig ik wil eta neutraal moest worden gerealiseerd lages voor modezaken kunnen ontwerpen net zoals bij andere vormen van middelbaar daar zit wat in beroepsonderwijs worden leerlingen in het veel scholen onderkennen dit en slanken de mdgo toegelaten met een mavo diploma of essentabel af anders geformuleerd profileren een lbo diploma dat aan bepaalde eisen vol zich beroepsspecifiek veel docentenbanen doet de praktijk heeft inmiddels geleerd dat voor de algemene vakken komen daardoor op sommige opleidingen of afstudeerrichtingen zijn zachtst gezegd op de tocht te staan zeker extra eisen stellen aan de vooropleiding en of nu de luwte van de rechtspositionele over het vakkenpakket er zijn bijvoorbeeld institu gangsregeling is afgelopen de grote uitstroom ten die voor de afstudeerrichting apothekers van mdgo docenten is deze zomer begonnen assistent enkel leerlingen met een havo en werd uiteraard mede versterkt door de al diploma aannemen realiteitszin noemt de een gemene terugloop van leerlingen van die leef dat overspelige vrijage met het werkveld de tijdscategorie alle opleidingen hebben ander hoe het ook zij een mdgo docent minstens gemeen dat dit gegeven bepalend is geeft les aan een heterogene groep van 20 tot voor de sfeer van dit moment 30 leerlingen kenmerkend voor het hele mdgo is echter leerlingen komen binnen met uiteenlopende vooral de beroepsspecifieke cultuur die zo na beroepsbeelden en verwachtingen van de drukkelijk de school binnen is gehaald een opleiding vaak zijn die volstrekt inadequaat cultuur die zich niet alleen uit in de binnen bij mode en kleding leer je kleren naaien een schoolse vakinhouden of de opzet van de doktersassistent helpt mensen en binnen de praktijkleerperiodes maar tevens in kleding opleiding voor verpleging loop je de hele dag gedrag en belangstelling van zowel leerling als in een suggestief witte schort medewerker die beroepsspecifieke sfeer niet alleen de leerlingenpopulatie is hetero maakt het mdgo voor ons zo afwisselend geen ook met de club docenten is dat het ge boeiend en kleurrijk val naast beroepsbeoefenaars uit het veld de werkgever docent voor beroepsspecifieke vak ken tref je in het mdgo bijvoorbeeld d e het uur van de waarheid nlo er en de avo docent die mee is gekomen met de mhno inventaris deze laatsten geven het m dgo kent evenals de meeste andere meestal les aan verschillende opleidingen en onderwijsvormen landelijk vastgestelde ba worden geacht het vakprogramma beroepson sistabellen p er opleiding en afstudeerrichting dersteunend te kleuren natuur en scheikunde is aangegeven hoeveel uur minimaal over drie behandelt bij verpleegkundigen andere onder jaar aan bepaalde vakken besteed moeten delen dan bij tandartsassistenten behalve bij worden ook de eindtermen z ijn vastg esteld de beroepsspecifieke docenten die zelf in het door het bevoegd gezag een school kan zich beroepenveld werkzaam zijn zoals de huisarts profileren door de uren buiten de basistabel op die enkele lessen geeft en docenten met spe een bepaalde manier aan vakken toe te delen ciale functies zoals stagebegeleiders is de logisch dat hiervan de beroepsspecifieke vak daadwerkelijke kennis van het werkveld bij de ken het meest profiteren een groep van 28 medewerkers gering nu de opleidingen in gro eerstejaars tandartsassistenten rondom een te lijnen inhoudelijk zijn ontwikkeld zou er stoel is een praktisch probleem d aar zal zo minstens ruimte moeten komen om werkveld snel mogelijk gesplitst worden n ederlands ge orientatie die aandacht te geven die docenten ven aan 25 leerlingen is hoe je het ook wendt van algemene of beroepsondersteunende vak of keert en wat je ook aan vakinhoudelijke ken voor de inhoudelijke ontwikkeling van hun idealen koestert nu eenmaal minder onmoge lesprogramma nodig hebben lijk het is duidelijk logisch en terecht dat de be behalve de vastgelegde eindtermen die de in 31 houd van het examen bepalen kenmerkt het drie dagdelen exclusief de herkansin g bezet eindexamen van het mdgo zich door een ho ting van het praktij k lo kaal d e lessen van d e ge nauwkeurig voorgeschreven graad van or eerste en tw ee dejaars k unnen d an natuurlij k ganisatie scholen kunnen daar individueel niet doorgaan d aarnaast g aan leerlingen door slechts zeer beperkt van afwijken in het d e overtrokken aand acht voor het centraal g e mdgo wordt gesproken van eindexamenon regeld examen die momentopna m en zien als derdelen in plaats van eindexamenvakken bij het uur van d e waarheid d e meeste mdg o de afstudeerrichting doktersassistent bijvoor docenten zouden h un beoordeling liever aflei beeld vormen administratie specifiek informa den uit het voorafgaande leerproces tica en gezondheidskunde samen een eindexa menonderdeel uiteraard heeft deze integratie ve examenopzet consequenties voor de inrich vernieuwen door bezuinigen ting van het onderwijs in de voorliggende fa sen in de regels voor slagen en zakken is wie verwacht dat met de diploma uitreiking vastgelegd welke zwaarte de verschillende aan de eerste groep mdgo leerlingen de fase examenonderdelen hebben sommige examen van herstructureren voorbij is en dat medewer onderdelen worden landelijk getoetst andere kers de komende jaren in enige rust hun on op schoolniveau in dit laatste geval spreken derwijsprogramma s kunnen bijschaven krijgt we van schoolbeoordeling omdat de totale be geen gelijk in november 1986 zette mevrouw oordeling op schoolniveau plaatsvindt een tinjaar haar plannen voor de volgende her combinatie van centraal examen en schoolbe structurering uiteen in de notitie hoofdlijnen oordeling binnen een examenonderdeel komt sectorvorming en vernieuwing van het middel hoogst zelden voor baar beroepsonderwijs inmiddels bekend ge de schoolbeoordelingen kunnen over drie jaren worden als de svm operatie de sectorindeling verspreid worden zo zou voor nederlands al gaat uit van de huidige structuur van het mid aan het einde van het eerste leerjaar het vak delbaar beroepsonderwijs agrarisch tech onderdeel spelling afgesloten kunnen worden nisch economisch administratief en tenslotte met een sb landelijk is vastgelegd uit hoe dienstverlenings en gezondheidszorg de veel schoolbeoordelingen een examenonder eerste alinea van het persbericht dat het mi deel minimaal moet bestaan centrale toetsing nisterie op 26 november in de extra editie van geldt in de meeste gevallen voor de kernvak uitleg schrijft ken uit de beroepsspecifieke sector slechts die algemene vakken die een duidelijke be de hu i d ige proefp r oj ec ten ko rt mbo e n de s chole n roepsondersteunende functie hebben vormen vo or m i dde l baar beroep sonderw ijs worden same ng e voegd i n s ector sc ho len op deze man ie r worden ve r een onderdeel van de examenstof wante op l eid i ngsp rogramma s van ve rs ch ill ende cu r de overheid heeft duidelijke garanties inge s u sduur i n e e n i nsti tuut ondergeb r acht in sector bouwd naar kwaliteitsbewaking vandaar de sc ho l en wo r den alleen vo llet ijdople i d i ngen gegeven vergaande voorschriften de afspraken met d e s ector vorm i ng heeft tot doel om e en g eva ri eerd het werkveld over stageverlening werden on geheel van opl e id i ngsprog r amma s tot stand te b ren der andere betaald met een nauwe betrokken gen zo k an f l exibel i nge s peeld wo r den op wat l ee r heid bij de examinering behalve werkgevers li ngen en a r be i dsmarkt nod ig hebben om dit te kun als gecommitteerden kent het mdgo bij enke n en bere iken zu ll e n bele i d smaatrege l en worden ge le opleidingen ook zogenaamde deskundigen nomen d ie de n i euwe sectors cholen een gro t e m ate va n inr ic ht ing s v rij heid e n bestuurlij ke auto nom i e van buiten die samen met de docent als exa ge ve n minator optreden momenteel komen er protesten tegen de enor me inbreuk die de examenperiode doet op het in maart kreeg de tweede kamer het woord leerproces niet op de laatste plaats in de lage de algemene teneur van de discussie was in re leerjaren een voorbeeld voor het examen stemming met de doelstellingen van de hoofd onderdeel receptuur het maken van farmaceu lijnennotitie van de staatssecretaris de kamer tische produkten aan de hand van een recept leden waren evenals de medewerkers in het kunnen per examenzitting van drie uur in het beroepsonderwijs beduidend minder te spre gunstigste geval acht kandidaten deelnemen ken over de wijze waarop deze doelstellingen voor een groep van 24 leerlingen betekent dat een uitwerking hadden gekregen 32 in de hoofd l ijnennoti tie is voornamelijk aan leerinhouden voor het vak deze zijn tijdens dacht besteed aan de i nstitutionele vormge studiebijeenkomsten en door middel van speci vi ng van het proces het vernieuwingsproces ale notities overgedragen aan niet experimen vraagt nog om een veel meer gedeta ill eerde terende vakcollega s wie op dit moment in u itwerki ng hoewel de kamerleden de uitwer een school voor mdgo een les nederlands bij k i ng van de concrete vernieuw i ngsplannen wil woont zal merken dat naast beroeps len afwachten ziet het ernaar u i t dat zij het ondersteunende taalvaardigheden ook vakin svm proces zu ll en i nitieren en stimuleren een houden aan de orde komen die overeen vernieuw i ngsproces dat u i teinde li jk een bespa komsten vertonen met programma onderdelen r i ng van 150 miljoen moet opleveren bezu i ni van scholen voor algemeen vormend voortge gen en vern i euwen mdgo docenten kunnen zet onderwijs de leerling moet immers vol erover meepraten gens artikel 7 van het mdgo besluit niet al leen een goede beroepsuitoefenaar worden en voldoende kwalificaties verwerven om door te het vak nederland s kunnen stromen naar het hbo hij moet ook de kans krijgen zich te ontplooien tot een op 1 augustus 1984 trad de wet invoering evenwichtige persoonlijkheid en vorm kunnen mdgo in werking hoofdstuk iii van het daar geven aan relaties en aan maatschappelijke op volgende mdgo besluit geeft voor de on verbanden waarvan hij deel uitmaakt derscheiden afdelingen de vastgestelde ba de tijdens de projectfase ontwikkelde vakin sistabellen aan zo n tabel vermeldt per vak houden zijn per opleiding gebundeld en onder het minimum aantal lessen dat de leerling ge verantwoordelijkheid van de slo en de lpc durende de driejarige opleiding moet volgen uitgebracht in de indigoreeks informatie in voor nederlands staan bij bijna alle opleidin voering dienstverlenings en gezondheidszorg gen 120 lessen aangegeven een uitzondering onderwijs naast de uitgaven over opleidings vormen de beide afstudeerrichtingen van so specifieke vakprogramma s zijn er boekjes uit ciale arbeid en de richting commercie van de gekomen over moduleren toetsontwikkeling opleiding mode en kleding die minimaal 160 leerlingenbegeleiding identiteit beoordeling uur moeten inroosteren toepassing van de beroepshouding enzovoort de indigoreeks is wettelijke regels procedures en voorzieningen bedoeld om directies en docenten bij het ont sa en commerciele correspondentie mk wikkelingswerk een steuntje in de rug te stelt speciale taalvaardigheidseisen aan de geven leerling terwijl het toekomstige beroep van ie de programma omschrijvingen voor het vak mand die voor sport en bewegen kiest een nederlands blijven beperkt tot enkele pagina s groter beroep doet op andere vaardigheden de meeste opleidingen noemen als hoofdge nederlands staat bij die opleiding dan ook bieden taalbeheersing taalbeschouwing en li maar voor 80 uur op de tabel teratuur de elf opleidingen die onze vragenlijst invul bij het hoofdgebied taalbeheersing onder den besteden in werkelijkheid allemaal meer scheidt men de traditionele vaardigheden spre uren aan nederlands die ruimte is er mits de ken luisteren lezen en schrijven uitdrukkelijk som van de totale lessen en de in lessenaan wordt vermeld dat d e vaardigheden ontwik tallen uitgedrukte stagedagen voor de gehele keld dienen te worden die nodig zijn voor een cursus niet boven de 3 600 komt adequate beroepsuitoefening zo moet een leerling die doktersassistent wil worden een empatische luisterhouding kunnen tonen ten hoofdgebieden aanzien van mondelinge taaluitingen in gesprekken met patienten en collega s van hoewel voor de meeste projectscholen de ont een verzorgende wordt verwacht dat hij bij wikkeling van het beroepsspecifieke onderwijs voorbeeld een schriftelijke rapportage van een aanbod de hoogste prioriteit had hebben ook of meer gebeurtenissen op een verpleegafde leraren nederlands van experimenterende ling op sociale aanvaardbaarheid duidelijkheid mdgo opleidingen in samenwerking met ver volledigheid en correctheid kan beoordelen bij tegenwoordigers van onderwijsondersteunende sommige afdelingen zijn per afstudeerrichting instanties gewerkt aan de opzet van nieuwe gedifferentieerde leerdoelen aangegeven 33 een leerling van de opleiding m ode en k led ing o o k bij de oplei d ing cc d dient de na d ruk te die in de richting commercie of presentatie af liggen op zakelijk taalgebrui k wat mondelinge studeert moet wel een op doel en publie k af taalbeheersing betreft betek ent dat instructie gestemde boodschap in uiteenlopende situa en demonstratiegesprekken en gesprekken in ties kunnen schrijven ter w ijl een leerling die de sfeer van functionele verhoudingen binnen voor realisatie kiest niet aan die eis hoeft te bedrijven of instellingen een laatste voorbeeld voldoen uit de brochure over d e vakken bij verzorging b ij het hoofdgebied taalbeschouwing maa k t men bij elke opleiding het onderscheid tussen in het bero e p verzorgende neemt v o o ral mo ndeli nge taal als systeem en taal als instrument het taalvaa rd i gh e id een be l a ngrij ke pl aats in vandaar dat het vak neder lands hi e raan in ve rhoud i ng tot beroepsspecifieke karakter is hier minder expli schri fte lij ke taa l vaa rd i gheid de meeste a a ndacht zal ciet gemaakt dan bij het hoofdgebied taalbe moeten besteden een verzo rgende kan haar werk heersing d e formulering van de leerdoelen is sl ec hts zel den zw ij g e nd doen een noodzakelij ke vrij algemeen gehouden zoals kan regels voorwaa r de i s dus het goed kunnen spreken de voor verzorgd en correct schriftelijk en monde l eer ling moet h i ert oe zij n woo rdens chat uitbrei den e n ling taalgebruik toepassen dergelijke open er toe gebra c ht worde n g eda c hten en g e voelen s zo deuren geven docenten weinig houvast de p re cies mogel ij k onde r wo ord en te bren gen taalbeschouwers vragen volgens ons soms ook te veel van de md go leerling h et is toch de programma omschrijvingen sluiten af met wat overdreven om van een apothekersas enkele uitgewerkte lesvoorbeelden hoe je een sistent te verlangen dat hij een aantal metho observatieverslag schrijft is bij meerdere oplei des uit de grammatica kan toepassen ten be dingen als lesvoorbeeld uitgewerkt na die hoeve van de spelling en de stijl voorbeeldlessen moet de docent zelf aan de niet alle opleidingen vermelden literatuur als slag apart hoofdgebied alleen bij agogisch werk is de kleine enquete die wij onder mdgo literatuur gericht op de gebruikswaarde in de docenten hielden gaf aan dat bijna alle neer latere beroepspraktijk de aw leerling moet landici bij de opzet van hun programma uitgin bijvoorbeeld inzicht hebben in de bestaande ni gen van hetgeen de lndigoreeks beschrijft veaus soorten en genres van creatieve taalui daarnaast noemen ze hun ervaring in het tingen voor kinderen en jeugdigen klassieke li mhno mspo als bron een enkeling wijst erop teratuurgeschiedenis komt zeker niet aan de dat geluiden uit het werkveld het programma orde de andere opleidingen die literatuurles verder inkleuren meer aandacht voor telefone sen opnemen in het program m a wi l len d aa r ren bij ag verteltechniek op aw en het geven mee alleen het leesgenot bevorderen en de van voorlichting door de leerling die uv volgt maatschappijvisie van d e leer l ing ver b re d en zo heel veel lesmateriaal ontwikkelen de scholen vermeldt de in d igoreek s zelf meerdere geenqueteerden werken ge deeltelijk met de methode totaal een spe ciaal voor het mdgo ontwikkeld leerpakket beroepsgerich t bestaande uit een basisboek en aparte kater nen per opleiding voor deelvaardigheden als in de toelichting d i e vo l gt op de op s omm i ng spelling en handelscorrespondentie worden van de l eerdoelen gaat men i n op de plaat s d i e ook cursorische leergangen aangeschaft een taa l in het toekom s t i ge beroep van de leer li ng enkeling werkt met over en weer of tussen i nneemt in de brochure die voor sociale ar de regels taalmethodes die ontwikkeld zijn be i d het vakkenaanbod omschri jft staat voor algemeen vormend onderwijs in dezelfde bijvoorb e e l d leeftijdscategorie als het mdgo het eindexamen dat zoals eerder aangegeven v eel aa nd a cht voor g es pre k s vo rmen e n in z ic ht ver niet uit vakken maar uit eindexamenonderde werven in socio en pragmal i nguistische factoren d i e len bestaat waaraan meestal meerdere vakken d e c ommun ic at ie b einvloeden ve rde r ve r gader discussietechniek rapport age notuleren nota s bijdragen werkt in de hand dat mdgo schrijven correspondentie en kr itisch analyt i sch docenten integratief werken voor docenten luisteren en lezen omgaan met ambtel ijk nederlands ligt het ook los van die eindexa taal ge brui k menstructuur voor de hand in overleg te tre den met collega s zeker in het mdgo geld t 34 dat taalonderwijs nooit doel in zich is maar al noot tijd vaardigheden aanleert en inzichten ontwik 1 aantal scholen voor md g o naar a antal af delin kelt die bij andere vakken van betekenis zijn g en per 1 augustus 1986 voor een goed leerproces de opleidingen heb ben als voornaamste doel goede beroepsuit scho le n afdelingen oefenaars af te leveren en daartoe dient opti 16 1 16 male samenhang van het totale onderwijs 58 2 116 programma 35 3 105 17 4 1 68 6 5 30 i 6 1 6 reflecteren 133 34 1 leraren nederlands in het mdgo zijn nog niet zover velen hebben niet eens de kans gehad bro n in spectie mdgo het toekomstige werkveld van hun leerlingen te leren kennen logisch dus dat de lespro gramma s wat beroepsgerichte uitwerking be literatuur treft verbeterd kunnen worden veel neerlandici geven ook op meerdere oplei lpc bala ns inv oerin g mdgo s hertogenbosch 1986 dingen les en elk schooljaar is het maar weer lso mdgo mdgo een jaar na dato n ij ker k 1985 m i n is te ri e van o w wet in voering mdgo en bes luit de vraag waar nog ruimte is nu de eerste mdgo s g ravenhage 1984 driejarige cyclus is afgesloten zou het goed m in is ter i e van o w de spre iding van het middel zijn even pas op de plaats te maken door een baar be roepsonderwijs s gravenhalte 1986 ko rte werkveldorientatie bijvoorbeeld of een m in is ter ie van 0 w hoofdlijnen notitie sec torvor gerichte nascholing het mdgo heeft zeker in m ing en ve rnieuwing van het midd elbaar beroepson onderwijskundig opzicht laten zien dat het in der w ijs s gravenhalte 1 98 6 staat was een voo rt rekkersrol te vervullen slo lpc opleidingsspecifieke vakprogramma s b r o voor het middelbaar beroepsonderwijs teams c h ures 9 1 t m 9 9 u it de i n d i go reeks en s chede hebben ervaren dat herstructureren en vernieu 1 984 wen veel extra tijd en energie kost en met de nodige tegenwind gepaard gaat even rust om in eigen huis te reflecteren vergeet dat maar een nieuwe zwaardere storm dient zich aan svm en nu maar hopen dat de sector dienst verlening en gezondheidszorg nog voldoende energiek is om ook deze operatie te laten slagen 35