Documenten
nederlands per briefwisseling tussen klassen het idee de tijd dat ik keitjes over boord gooide en dacht dat ik de zeegolven had doen opwelven is reeds lang voorbij en toch ik was op zoek naar normaal functionele situa ties om de lln nederlands te leren om ze communicatievaar diger te maken situaties die in mijn school ook het dag licht konden verdragen ik zocht vooral naar situaties waarin ze zouden moeten lezen echt lezen en een betoog schrijven iemand echt proberen te overtuigen en ook waarin ze veel zouden moeten spreken naar mekaar luisteren en samenwerken ik herinnerde me een collega die zijn lln brieven had laten schrijven naar een andere klas en zo groeide het idee om de lln voor te stellen een thema te bestuderen en daarover per brief van gedachten te wisselen met lln van een zelfde klas in een andere school de jongens vonden het idee opwindend ze stelden voor naar een meisjesklas te schrijven spontaan boden enkelen zich aan om zelf mondeling de eerste contacten te leggen binnen de week hadden de drie klassen want het nieuws liep rond en democratie en gelijkheid dragen alle jongeren hoog in hun vaandel elk met een andere klas in een andere school contact ik kreeg naam adres en telefoonnum mer van de betrokken lerares en vroeg deze of ze mee in het project wilde stappen er werd een werkschema opge steld een reeks van mogelijke thema s afgesproken een werkwijze voorgesteld en schoorvoetend soms enthoesiast werd ja gezegd om het project te doen aanvaarden had ik volgende argumen ten aangedragen de lln leren in normaal functionele situaties spreken luisteren lezen en schrijven de lln verkennen een stukje maatschappij de lln zijn gemotiveerd om in allerlei ondersteunende activiteiten verschillende aspecten van het nederlandse taalsysteem en taalgebruik te leren de werkwijze biedt een kader waarbinnen leesstrategieen en schrijfprocedures aangeleerd kunnen worden de werkwijze biedt op natuurlijke wijze voldoende moge lijkheden om aan verschillende vormen van interne diffe rentiatie te doen de werkwijze blijkt voldoende kansen tot variatie te bevatten op een spontane wijze zijn de lln zelf actief ze leren vonk 1984 14de jg nr 1 3 zelf iets aanpakken zelf plannen zelf uitvoeren de lln leren in groep samenwerken werk verdelen resul taten uitwisselen op elkaar rekenen voor controle van inhoud en schrijfprodukt de lln leren een verscheidenheid van gegevens meningen standpunten coordineren en tot een eenheid samenvoegen en in elkaar passen de praktijk het project loopt over drie etappes voorbereiding gegevens verzamelen en verwerken in groep schrijffase in groep voorbereiden individueel afwerken brieven ontvangen lezen en reageren de voorbereiding het project begint met het kiezen van een thema kernwa pens doem of zegen huistaken zin of onzin verveling in de klas lijdzaam ondergaan of actief bestrijden maar nemen we rollenpatronen mannen vrouwen 1 de lln worden in groepjes van vier of vijf ingedeeld 2 omdat de jongens wel gernteresseerd waren maar al dadelijk ontdekten dat ze maar bitter weinig over man nen vrouwen wisten toch zeker om bij de meisjes een goed figuur to slaan en omdat ze ook over bijna geen documentatie beschikten en er vlug gewerkt moest wor den verstrekte de leraar de startteksten later kan dan op opzoekingsmethodes ingegaan worden in de les krijgt elke groep dezelfde teksten aangeboden een enkel exemplaar i van elke tekst per groep het is de bedoeling dat elke tekst maar door een ll gelezen wordt en dat deze daarover bij de groep verslag uit brengt zijn lectuur is dus belangrijk binnen elke groep worden door de lln de teksten ver deeld naar de lengte van de teksten en de draagkracht van elke lln 3 elke tekst wordt maar door een ll van de groep gelezen deze leest de tekst maakt er een schematische samenvat ting van een lectuurvervangende notitie daarna wordt de tekst teruggeven aan de lr 4 de voorlopige samenvatting wordt verwerkt tot een door lopende en samenhangende tekst die als huistaak wordt afgegeven 5 de volgende les brengt elke ll in de groep verslag uit over zijn lectuur daarbij gebruikt hij zijn schema tische samenvatting of een spiekbriefje als geheugen 4 steun dat enkele exacte gegevens bevat namen cij fers jaartallen een kort citaat en een summier plan 6 het komt erop aan dat elke verslaggever zoveel mogelijk gegevens uit zijn tekst haalt en aan zijn gtoepsleden kan doorspelen hij mag de gegevens van zijn lectuur aanvullen met andere gegevens van eigen vinding de anderen moeten gericht luisteren en notities nemen om zoveel mogelijk gegevens te verzamelen de rijkdom aan gegevens waarover de groep beschikt zal de resul tante zijn van en in verhouding staan tot de leesvaar digheid en de luistervaardigheid van elk lid afzonder lijk het is mogelijk dat de verschillende teksten tegenstrijdige gegevens bevatten in dat geval kan elk zijn tekst aan de lr terugvragen om te controleren of hij bij het lezen of noteren wel accuraat te werk ging of op zoek gaan naar andere bronnen die meer betrouwbaar zijn verdedigen de teksten tegenstrijdige meningen of stand punten wat de lr bij voorkeur nastreeft in de keuze van de teksten dan wordt er best nog niet gediscus sieerd voordat elk lid van de groep met zijn verslag klaar is de discussie gebeurt in de volgende fase 7 als alle verslagen uitgebracht zijn kan de discussie aanvangen daarbij kunnen de volgende vragen helpen gaan we met alles akkoord welke gegevens zijn belangrijk kunnen we tussen de gegevens van de verschillende teksten verbanden leggen of zijn er tegenstellingen of vullen de verschillende teksten mekaar aan hoe van welke vooronderstellingen gaan de gegevens uit welke conclusies kunnen we trekken welke gegevens kunnen we uit onze eigen ervaring bevestigen of tegenspreken welke gegevens zijn onvolledig blijken niet accuraat vergen aanvullend opzoekwerk waar zouden we betrouwbaar aanvullend materiaal kunnen vinden 8 nu volgt een belangrijk moment de groep bepaalt welk standpunt hij gaat innemen daarna wordt nagegaan welke gegevens cijfers argumenten aspecten of meningen hun standpunt ondersteunen hoe zullen ze die gegevens en argumenten verwerken hoe zal de andere de brieflezer daarop reageren welke argumenten spreken hem of haar wel of niet aan welke argumenten spreken hun standpunt tegen hoe kunnen ze voorkomen dat de anderen die zullen gebruiken hoe ze nu reeds weerleggen 9 het is best mogelijk dat de lln zelf binnen de groep erg van mening verschillen het is dan wel nodig dat die verschillende standpunten en meningen met elkaar 5 geconfronteerd worden maar het is misschien nu niet het geschiktste moment om deze ten gronde uit te pra ten dat kan gesprekstof worden voor later in een les over groepsgesprek argumenteren of discussieren wel moet in de groep afgesproken worden wie welk aspect van het thema in zijn brief zal behandelen en vanuit welk standpunt die dat zal doen zo leren de lln een thema inperken en ervaren ze de rol van een stand punt zie verder 10 we laten het thema enkele lessen rusten intussen kunnen de lln naar aanvullende gegevens op zoek in naslagwerken bij kennissen of deskundigen in dag of weekbladen op radio of tv het is ook goed dat alles een beetje bezinkt en dat ze leren afstand te nemen van misschien wat verhitte discussies de schrijffase 1 tijdens de bezinkingsperiode kunnen sluimerende vaardig heden opgefrist worden hoe een brief schrijven hoe adresseren hoe een aanspreking formuleren de bladspie gel verzorgen 2 enkele lessen in het opbouwen van een betoog vinden gemotiveerde luisteraars het is best dat de lrs hier over vooraf onderling afspraken maken hoe een tekst opbouwen hier enkele stappen a de ll moet uitdrukkelijk aangeven welk aspect van zijn thema hij wil behandelen en zijn standpunt ertegenover bepalen zoniet wordt er oeverloos en inhoudsloos geschreven een voorbeeld thema t aspect a standpunt s rollenpatronen verdwijnend voor tegen van man en verschuivingen gaat te ver vrouw geschiedenis gaat niet ver genoeg strijd vd vrouw gaat te traag snel verzet vd mannen is onrechtvaardig wettelijk aspect is niet realiseerbaar in het gezin op het werk b hij formuleert zijn hoofdgedachte zijn stelling zijn opvatting dat wat hij wil zeggen of bewijzen in een korte heldere zin waarin t a s uitgedrukt worden c daarna formuleert hij drie of vier ondersteunende stellingen ook in drie of vier volzinnen d deze drie of vier volzinnen zijn de kernzinnen van de alinea s 6 e de kernzinnen worden uitgewerkt in bewust gestructu reerde annea l s door voorbeelden ervaringen cijfers feiten argumenten aan te halen verbanden te leggen oorzaak gevolg opeenvolging logische aaneenschakeling van gedachten te demonstreren uit voorbeelden besluiten te trekken van algemene regels toepassingen te geven ogenschijnlijke tegen stellingen te weerleggen algemeen aanvaarde waarhe den in te roepen f dan pas kan hij eraan denken een inleiding en een slot te schrijven in de inleiding kondigt hij zijn hoofdstelling aan en de ondersteunende stellingen het slot bevat een samenvatting en sluit aan bij de inleiding 3 dan komt het grote moment de brief schrijven de lln ontwerpen een gewone tekst over hun onderwerp en standpunt dus nog geen brief daarna herschrijven ze die tekst tot een brief dit is een normaal functionele stijloefening en een oefe ning in publiekgerichtheid daarbij komen de lln voor de volgende concrete problemen te staan aan wie moet de brief geadresseerd worden met een lerares had ik een klaslijst uitgewisseld zo konden de brieven tot een bepaald meisje gericht worden voor een andere klas had ik geen namenlijst wel gingen alle brieven onder een omsiag naar de andere school welke aanspreking moet er boven de brief hoe doen jongeren dat nu hoe werd dat vroeger gedaan sommi gen vonden een ondeugende oplossing en richtten zich in hun brief tot een liefste feministe of dulci nea n hoe gaan ze zichzelf aan die onbekende voorstellen welke gegevens zijn voor die andere belangrijk en belangwekkend zijn ik heb nummer 16 en zit in d4a of 4hsts erg informatief hoeveel gaan ze van zichzelf prijsgeven welke eigenschappen f hobby s interesses hoe moet het thema geintroduceerd worden of de correspondentie wij moesten van de leraar een brief schrijven klinkt niet erg enthoesiast en was dat de bedoeling wordt de onbekende met u gij of je aangesproken en daarin consequent blijven in heel de brief hoe wordt de brief afgesloten hoe een opening geven voor een volgende brief wat moet in de ontwerp tekst veranderd aangepast herschikt weggelaten toegevoegd worden om tot een lezer gerichte en overtuigende brieftekst te komen als de lr voorbeelden geeft van inleidingen of afslui tingen dan moet hij erop toezien dat daarna niet elke brief met dezelfde inleiding aanvangt of met hetzelfde slot eindigt soms zijn lln wat al te volgzaam 7 4 de brief wordt in het net geschreven op briefpapier en als huistaak afgegeven aan de lr 5 een klassikale verbetering kan dan nog fouten en onhan digheden opvangen of voorkomen 6 nu schrijven de lln hun echte brief de lr ziet die niet meer na de lln moeten leren verantwoordelijk zijn voor hun teksten niets belet dat sommigen hun teksten nog even door een klasgenoot laten nazien op spelfouten zinsbouw taalfouten presentatie alvorens die brief in de envelop verdwijnt 7 de brief wordt verzonden en blijft eigendom van de bestemmeling de lln behouden en bewaren hun eigen klad of huistaak om later als ze antwoord krijgen over hun eigen tekst te kunnen beschikken ter verifica tie zo leren ze voor later het nut van het bewaren van dubbels van hun brieven 1 brieven lezen de brieven zijn aangekomen in de klas wat een opwinding ze zijn met geen middel stil te houden een brief lees je nooit alleen de lectuur geeft aanleiding tot drukke besprekingen met vrienden en buren als de storm geluwd is kan de lr ingrijpen en weer orde op zaken stellen het is het moment om de lln te leren een tekst indringend te lezen dat is eerst een individueel en dan een groeps gebeuren ik beperk me hier tot het groepsgebeuren en presenteer een methode om een betogende tekst grondig te lezen 1 elke groep krijgt evenveel brieven als hij leden telt of enige meer als de andere klas meer lln heeft en elk lid leest al de brieven van de groep dat werd zo met de afzenders afgesproken of elk lid brengt over zijn brief verslag uit aan de groep waarbij de verslaggever duidelijk onderscheidt aspect standpunt en aangehaalde argumenten 2 dan worden de brieven in de groep besproken als volgt wat weten wij reeds over dit thema of dit aspect van het thema 3 wat wil de schrijver ons duidelijk maken wat is in feite zijn probleem wat beweert hij zegt hij dat uitdrukkelijk en duidelijk in zijn inlei ding in het slot in de kernzinnen van zijn alinea s hangen die kernzinnen inhoudelijk samen en onderling en met de hoofdstelling 4 worden de kernzinnen systematisch uitgewerkt bv via voorbeelden uitleg oorzaak gevolg verbanden achter gronden principes zie hoger 5 overtuigt de tekst ons waarom wel niet 8 6 wat raad de schrijver ons aan moeten we ergens een bepaald idee over hebben welke moeten we iets goed of afkeuren wat en waarom moeten we iets wel of niet doen wat en waarom 7 welke elementen uit onze antwoorden op 2 tot 5 moeten nog nader toegelicht worden zijn er bv woorden begrippen feiten argumenten waarover verschillend gedacht wordt welke 8 welke argumenten gebruikt de schrijven 9 worden onze problemen in 7 behandeld voldoende onvoldoende niet kan je dat voldoende onvoldoende niet nader om schrijven te veel voorbeelden maar geen goede de schrijver valt in herhaling hij zegt te weinig en veronderstelt te veel hij dwaalt af naar een zijspoor 10 is het een goed betoog 11 is het een goed stukje taal fouten tegen de spelling de taal of de zinsbouw 12 is het een goede brief presentatie briefstijl is hij tot de lezer gericht 13 hoe beoordeel je de tekst globaal 14 de groep overlegt nu hoe hij op de brief gaat reageren desnoods verzamelt men extra gegevens ook een vaardig heid die ontwikkeld moet worden cfr tack 1979 p 27 29 men spreekt samen een soort strategie af en helpt mekaar in het vinden van de gepaste tegenargumenten men overweegt of een ander aspect standpunt of opvat ting moet voorgesteld of ontwikkeld worden de antwoor ders maken zelf uit of ze eerst op aanvullende informa tie uitgaan ofwel of ze onmiddellijk op de brieven antwoorden om er later grondiger op terug te komen of nieuwe aspecten of invalshoeken te bespreken 15 in de inleiding van de antwoordbrieven moeten de lln expliciet op de voorgaande brief reflecteren danken voor de brief kort samenvatten en een evaluatie formuleren het is me opgevallen dat jongens erg spaar zaam zijn met complimentjes zelfs als die echt ver diend zijn vaak beginnen de lln onmiddellijk hun brief zonder de link naar de voorgaande brief te leggen 16 in de slotalinea kan voorgesteld worden om het thema nog verder uit te diepen of om andere aspecten te onderzoeken of om een nieuw thema aan te snijden het is duidelijk dat de initiatiefnemers van een nieuw thema ook de eerste brief schrijven 17 in elk geval is de kring rond als de antwoorden bij de eerste schrijvers aankomen de antwoorden worden weer individueel en in groep behandeld volgens de werkwijze in 1 14 geschetst 9 18 de groep beslist hoe hij zal reageren in elk geval wordt minstens via een brief per groep bedankt voor de brieven gemeld of men wenst het thema uit te die pen of naar het voorgestelde nieuwe thema wenst over te stappen 19 als besloten wordt het nieuwe thema aan te snijden dan kan elke groep een aantal vragen bedenken proble men aspecten meningen invalshoeken standpunten en die naar de initiatiefnemers sturen zodat de ande ren zich daarnaar kunnen richten bij hun werk en zich een duidelijker beeld van de interesses van hun lezers kunnen vormen en hun publiek inkleuren 20 een mogelijk vervolg de lln stellen voor de verschil lende opvattingen viva voce te confronteren dat is dan een gedroomde gelegenheid om de lln te oefenen in discussie technieken tweekolommen gesprekken debat pannel om dictie en articulatie oefenin gen te geven om een boom op te zetten over dialect versus standaardtaal het is ook een gelegenheid om met grotere lln via briefwisseling of telefoon zeer concrete afspraken te leren maken een ontmoeting organiseren vereist vooruitzien data vastleggen uren lokalen kosten en onkosten bespreken verplaat sing regelen met exacte gegevens die vooraf voor lopig vastgelegd moeten worden en later bevestigd men moet met allerlei mensen en factoren rekening leren houden een zeer concrete en normaal functionele communicatie activiteit waarbij de lr op de achter grond toeziet of alles wel klopt en niets over het hoofd wordt gezien de lr kan ook alles zelf regelen en een zeldzame kans verkijken het vraagt wel een hele organisatie maar dat is een ander hoofdstuk bij wijze van besluit ondervinding leert dat de lln erg gemotiveerd werken bereid zijn om de lr raad te vragen en die raad in prak tijk om te zetten iedereen naar best vermogen werkt en zelden onder zijn capaciteiten blijft de meesten elkaar positief beinvloeden de lln zeer communicatie bewust worden deze werkvorm een vruchtbare bodem is en een overkoepe lend kader biedt voor ondersteunende activiteiten als woordenschatlessen verklarend bij het lezen aanbie dend bij het schrijven lezen op gegevens met een joel dus gericht en verken nend lezen exact lezen 10 gegevens opsporen verzamelen samenleggen groeperen selecteren ordenen en structureren met een bepaald doel vanuit een bewust gekozen standpunt en voor een ingekleurd publiek leren publiek en doelgericht luisteren lezen schrij ven en spreken leren gegevens uitwisselen en bespreken leren luisteren en noteren leren samenvatten leren een tekst bewust opbouwen leren alinea s opbouwen leren stellingen onderscheiden van bewijzen of argumen ten leren de waarde en betrouwbaarheid van bronnen bepalen en bronnen tegen elkaar afwegen leren brieven schrijven vormaspecten inhoudsaspecten leren gegevens controleren leren kritisch staan tegenover zichzelf tegenover eigen luister en leesvaardigheid eigen notities leren notities bewaren en dubbels van brieven scripta manent hopelijk kringelen vanuit het inslagpunt van dit keitje rimpeltjes over enig sluimerende vijver of slapend berg meer paul tack overwijs 60 3180 westerlo noot 1 het is aangeraden dat de lr op een klaslijst noteert wie aan wie schreef er moet ook op toegezien worden dat alle lln een brief schrijven of een brief ontvangen ook als de beide klassen een verschillend aantal lln hebben er worden allicht enige lln gevon den die zich opofferen om twee brieven te schrijven of te lezen er moet dan wel voor gewaakt worden dat die twee brieven niet in dezelfde groep lezers terechtkomen het kan zijn dat twee lln naar dezelfde bestemmeling moeten schrijven het is dan te verkiezen dat die twee erg van mening en of standpunt verschillen de ll die twee brieven moet schrijven kan gevraagd worden telkens een ander aspect of een zelfde aspect vanuit een ander standpunt te benaderen bibliografie tack paul gericht schrijven een aanzet tot een getntegreerde schrijf didactiek in werkblad voor nederlandse didactiek 8 jrg nr 1 okt 1979 p 25 36 11