Nederlands voor hoogbegaafde leerlingen

3 nederlands voor hoogbegaafde leerlingen helge bonset dirkje ebbers heleen wientjes sinds 2000 werkt slo aan het ontwikkelen van lesmateriaal en handreikingen aan leraren die nederlands geven aan hoogbegaafde leerlingen in wat nu nog de basisvorming heet ruwweg de eerste drie jaren van het secundair onderwijs zie ook de rubriek interkl s elders in deze vonk nvdr al langer sinds 1998 verzorg de de stichting perdix cursussen voor leraren over het werken met hoogbegaafde leerlingen voor het vak nederlands hebben slo en perdix de krachten gebundeld en een gezamenlijke publicatie uitgegeven in dit artikel gaan we allereerst in op de vraag wat hoogbegaafdheid is en wat nu eigenlijk hoogbegaafde leerlingen zijn daarna beschrijven we welk soort lesmateriaal het meest geschikt is voor hoogbe gaafde leerlingen en hoe daar het best mee gewerkt kan worden ten slotte gaan we in op de verrijkingstaken nederlands zoals we die hebben ontwikkeld en geven we enkele gebruikerservaringen met dit materiaal weer ven een korte historiek vanaf 2001 naam nederlands verrijkt bonset e a subsidieerde de overheid rechtstreeks 2003 1 het handreikingsgedeelte bevat de het slo project hoogbegaafden voort volgende hoofdstukken gezet onderwijs waarin behalve 1 wat zijn hoogbegaafde leerlingen voor nederlands ook ontwikkel 2 geschikt lesmateriaal voor hoogbe werk gedaan wordt voor moderne gaafden vreemde talen wiskunde en biologie sinds 3 verrijkingstaken voor hoogbegaafde 1998 verzorgde de stichting perdix cursus leerlingen sen voor leraren over het werken met hoog 4 hoe begeleid je de leerlingen bij verrij begaafde leerlingen in het bijzonder vol kingstaken gens de methode compacten en verrijken 5 hoe ontwikkel je een verrijkingstaak daaruit is een nog steeds groeiend netwerk 6 wat doe je naast het werken met verrij van leraren voortgekomen en een groot kingstaken aantal taken voor alle vakken in de basisvor na dit deel volgt een toelichting bij en een ming waaronder nederlands inhoudsopgave van 25 door slo en perdix ontwikkelde verrijkingstaken nederlands het afgelopen jaar besloten wij helge de taken zelf bevinden zich op een in de bonset dirkje ebbers van slo en heleen publicatie ingesloten cd rom wientjes van perdix voor het vak neder lands de krachten te bundelen we maak in dit artikel geven we een beeld van hoofd ten een gezamenlijke publicatie onder de stuk 1 tot en met 4 van de handreiking en maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 4 van de verrijkingstaken ter illustratie voe hoogbegaafdheid gen we er als bijlage twee taken aan toe volledigheidshalve geven we ook even de in de onderzoeksliteratuur is de meest ge inhoud van de overige hoofdstukken weer bruikte omschrijving van hoogbegaafdheid hoofdstuk 5 geeft de leraar een stappen nog altijd het model van renzulli 1979 aan plan om zelf een verrijkingstaak te ontwikke gevuld door monks ypenburg 1995 hier len hoofdstuk 6 beschrijft hoe de leraar weergegeven in figuur 1 ook zonder met speciale verrijkingstaken te werken zijn hoogbegaafde leerlingen in zijn gewone lessen ter wille kan zijn door hen ruimte te geven voor zelfstandigheid figuur 1 model van monks ypenburg 1995 factoren die invloed hebben op hoog begaafdheid school vrienden taakgerichtheid creatief en volharding vermogen hoge intellectuele vermogens hoogbegaafdheid gezin uitgegaan wordt in dit model van een tingsvermogen vlijt emotionele stabili samengaan van drie persoonlijkheidsken teit merken 3 creatief vermogen divergent kunnen 1 hoge intellectuele vermogens meestal denken originaliteit fantasie flexibiliteit wordt als norm genomen een iq van de factoren school vrienden en gezin 130 of hoger geven het belang aan van positieve of nega 2 taakgerichtheid en volharding het gaat tieve invloed vanuit de omgeving van de hier om zaken als ambitie doorzet leerling 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 5 hoogbegaafde leerlingen de leerlingen we geven die eigenschappen weer in figuur 2 en gaan er in het kader van in de door ons bestudeerde onderzoekslite dit artikel van uit dat ze redelijk voor zich ratuur wordt een aantal eigenschappen spreken voor toelichting en verantwoording regelmatig toegeschreven aan hoogbegaaf van bronnen bonset e a 2003 p 10 e v figuur 2 eigenschappen van hoogbegaafde leerlingen eigenschappen van hoogbegaafde leerlingen 1 hoge intelligentie iq hoger dan 130 2 vroege ontwikkeling 3 uitblinken op meerdere gebieden 4 gemakkelijk leren 5 goed leggen van causale verbanden 6 makkelijk analyseren van problemen 7 voorkeur voor abstractie 8 hoge mate van zelfstandigheid 9 veel interesse motivatie energie 10 creatief origineel 11 perfectionistisch 12 opvallend gevoel voor humor 13 hoge mate van concentratie dit overzicht wekt de indruk dat alle hoog van het werk afhouden of overdreven begaafde leerlingen goed en snel kunnen veel aandacht vragen leren en dus weinig problemen zullen perfectionisme en faalangst de leerling ondervinden in hun schoolcarriere maar dat leert te weinig hoe het is om fouten geldt maar voor een deel voor de hoogbe te maken daardoor gaafde leerlingen zo blijkt ook uit de litera stelt hij te hoge eisen omdat hoog tuur aan zichzelf en wei begaafde leer gert hij bepaalde lingen vaak te omdat hoogbegaafde leerlingen in het taken omdat hij bang weinig op hun reguliere onderwijs vaak te weinig op hun is iets fout te doen eigen niveau eigen niveau worden aangesproken lopen of hij voert de taak worden aange ze een groot risico om gedemotiveerd te bewust op een te sproken lopen ze raken met als mogelijke gevolgen laag niveau uit een groot risico verveling die op haar beurt weer leidt onderpresteren als om gedemotiveerd tot probleemgedrag andere leerlingen een leerling langdurig te raken maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 6 onder zijn niveau wordt aangesproken leren waarschijnlijk omdat ze zich nooit kan dat tot gevolg hebben dat hij zijn hebben hoeven inspannen voor de les motivatie om te leren verliest en zich stof ze werken dan chaotisch zonder niet langer inspant bij het uitvoeren van structuur weten niet hoe ze moeten taken dan ontstaat er een verschil tus plannen en missen in het algemeen sen zijn schoolprestaties en de presta leer en studievaardigheden ties die op grond van zijn capaciteiten verwacht zouden mogen worden er in tegenstelling tot de andere kenmerken wordt een onderscheid gemaakt tus die scholen noemden zijn we dit laatste sen relatief en absoluut onderpresteren kenmerk niet tegengekomen in de onder van gerven 2000 in het eerste geval zoeksliteratuur eigenschap 8 uit figuur 2 werken de hoogbegaafde leerlingen wijst zelfs in tegengestelde richting alsof ze gemiddelde leerlingen zijn en vallen ze niet op binnen de groep in op twee van deze scholen deed slo een het tweede geval functioneren ze niet uitgebreide casestudie naar de lessen alleen beneden hun eigen niveau maar nederlands aan hoogbegaafde leerlingen ook beneden het niveau van de groep daarbij interviewden we in totaal 26 van deze leerlingen waarbij we onder andere als vooronderzoek voorafgaand aan de vroegen hoe ze stonden tegenover hun materiaalontwikkeling bezocht slo in 2000 eigen hoogbegaafdheid de leerlingen ston en 2001 een tiental scholen die specifieke den daar in het algemeen zeer terughou aandacht schenken aan hoogbegaafde dend en relativerend tegenover blijkens uit leerlingen bonset bergsma 2001 een spraken als niets speciaals ik ben paar kenmerken van hoogbegaafde leerlin gewoon kind bij hoogbegaafden denk ik gen werden in de gehouden interviews door aan bijvoorbeeld mensen die al op hun vier meerdere scholen genoemd de kunnen lezen of mensen hebben een onderpresteren zie boven maar hier beeld van hoogbegaafden dat ze geen voor werd ook nog een ander motief vriendinnen hebben en dat ze bijvoorbeeld genoemd de leerling wil geen buiten niet gericht een opdracht kunnen maken ik beentje zijn en gaat opzettelijk preste heb veel vriendinnen en die zitten niet ren als de gemiddelde leerling alleen in de plusklas hoogbegaafde leerlin selectief gemotiveerd als de leerling een gen zien zichzelf niet graag als hoogbe onderwerp of opdracht interessant vindt gaafd de overheersende behoefte is om pluist hij dat diepgaand uit met grote gewoon te zijn en gevonden te worden en nieuwsgierigheid en creativiteit vindt hij zeker niet gezien te worden als buitenbeen het niet interessant dan zal hij er niet tje stud nerd of leerbeer veel tijd en energie aan besteden sociaal emotionele problemen hoog het bovenstaande maakt wel duidelijk dat begaafde leerlingen gaan sneller con het niet zo makkelijk is vast te stellen welke flicten aan leggen moeilijker contact leerlingen nu hoogbegaafd zijn prestaties en zijn vaker gepest als nerds op de vormen geen doorslaggevende indicatie en basisschool de wijze waarop de leerlingen zichzelf pre niet geleerd om te leren hoogbegaafde senteren al helemaal niet hoe weten scho leerlingen hebben vaak op de basis len eigenlijk welke van hun leerlingen de school niet geleerd hoe ze moeten hoogbegaafden zijn 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 7 in nederland laat een groot aantal scholen de hoogbegaafde leerlin de overheersende een test afnemen meestal door het gen maken in de scholen behoefte is om centrum voor begaafdheidsonderzoek van deel uit van reguliere gym gewoon te zijn de nijmeegse universiteit de meting van nasium of vwo klassen en zeker niet het iq speelt in dergelijke testen een komt grosso modo over gezien te worden belangrijke rol op basis daarvan valt een met het aso in als buitenbeentje natuurlijk met de meeste zekerheid vast te vlaanderen zie ook de stud nerd stellen of leerlingen onderpresteren doordat rubriek interkl s elders in of leerbeer hun actuele schoolprestaties kunnen wor deze vonk nvdr of van den afgezet tegen hun cognitieve potentie speciale klassen waarbij de vwo plusklas de meest voorkomende scholen die dat niet doen baseren zich op vorm is en tweetalig vwo in opkomst een of meer van de volgende zaken testgegevens uit de basisonderwijspe lesmateriaal voor riode die hoogbegaafdheid uitwijzen hoogbegaafde leerlingen hoge scores op de eindtoets basison derwijs van het cito om verantwoord materiaal te kunnen versnelling op de basisschool een of maken voor hoogbegaafde leerlingen zijn meer klassen over hebben geslagen we in de onderzoeksliteratuur op zoek prestaties die de leerlingen leveren in gegaan naar criteria voor zo n lesmateriaal de eerste maanden van het eerste jaar de meest genoemde criteria geven we weer secundair onderwijs in figuur 3 figuur 3 criteria lesmateriaal voor hoogbegaafde leerlingen criteria lesmateriaal voor hoogbegaafde leerlingen 1 heeft een hoge moeilijkheidsgraad 2 bestaat uit interessante en uitdagende opdrachten 3 bestaat uit open opdrachten 4 laat leerlingen echte problemen oplossen 5 laat leerlingen werken met abstracte begrippen en generalisaties 6 bevat voor leerlingen nieuwe leerstof 7 vraagt van de leerlingen een onderzoekende houding 8 laat leerlingen zoeken naar samenhang en verbanden 9 geeft leerlingen ruimte voor zelfstandigheid en ook samenwerking 10 laat leerlingen werken met een variatie aan informatiebronnen 11 stimuleert de metacognitieve vaardigheden van de leerlingen maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 8 we lichten een paar van de belangrijkste individueel en samenwerken en in criteria toe zie verder bonset e a 2003 beide gevallen de leerlingen aanzetten p 19 e v tot zelfstandigheid open opdrachten 3 metacognitieve vaardigheden 11 taken opdrachten voor hoogbegaafde taken opdrachten voor hoogbegaafde leerlingen moeten vraagstukken of pro leerlingen moeten bij hen metacognitie blemen aanbieden die op meerdere ve vaardigheden helpen ontwikkelen manieren op te lossen zijn ze moeten deze bestaan uit drie hoofdgroepen de leerlingen de mogelijkheid bieden tot orientatie zoals leerdoelen stellen onderzoek doen 7 planning en reflectie zoals evaluatie en abstracte begrippen en generalisaties monitoring als waar zou zijn wat scho 5 hierop dienen de taken opdrachten len meldden uit hun praktijk dat veel gericht te zijn concretiseringen voor hoogbegaafde leerlingen niet geleerd beelden enz kunnen vaak zelfs worden hebben om te leren wordt dit criterium weggelaten om de moeilijkheid van de nog extra belangrijk leerstof te verhogen nieuwe leerstof 6 meer van hetzelfde slo vroeg ook de tien bezochte scholen aanbieden zoals herhaling gericht op wat de meest opvallende kenmerken waren memoriseren en inoefenen kan demo van het lesmateriaal dat zij gebruikten voor tiverend werken voor hoogbegaafde hoogbegaafde leerlingen uit hun antwoor leerlingen het is belangrijk dat meer den bleek een grote eenstemmigheid en wordt aangeboden dan alleen de basis een grote overeenkomst met een aantal van leerstof de criteria uit de literatuur samenhang en verbanden 8 hoogbe 1 het gaat om opdrachten waarbij een gaafde leerlingen transfereren kennis uit onderzoeksvraag wordt beantwoord het ene vakgebied gemakkelijk naar en of een probleem opgelost het andere en zijn ook gemotiveerd om 2 de opdrachten hebben een open grenzen te overschrijden vakover karakter waardoor ze op verschillende stijgende taken opdrachten zijn dus niveaus kunnen worden uitgewerkt voor hen een goede zaak door de leerlingen deze brengen de ruimte voor zelfstandigheid en samen variatie in moeilijkheidsgraad zodoende werking 9 hoogbegaafde leerlingen zelf aan willen zelf vorm en richting geven aan 3 de onderwerpen van de opdrachten hun leerproces dat betekent dat zelf zijn voor de leerlingen interessant uit standig werken en leren en zo mogelijk dagend en creativiteitbevorderend zelfverantwoordelijk leren bij hen moet 4 de opdrachten zijn vaak vakoverstij worden gestimuleerd maar dit is niet gend maar niet altijd hetzelfde als individueel werken ook 5 het resultaat van de opdracht wordt als hoogbegaafde leerlingen hiervoor gepresenteerd in een door de leer een voorkeur hebben moeten ze de ling en te kiezen vorm waarbij zij tot waarde ervaren van samenwerking zoveel mogelijk creativiteit en originali met gelijkwaardige partners taken op teit worden aangezet drachten moeten dus varieren tussen 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 9 de verrijkingstaak planning maakt en daarmee omgaat hoe je een taakanalyse maakt een ver op grond van al het bovenstaande koos slag een presentatie hierbij horen ook slo voor de ontwikkeling van verrijkingsta regulatievaardigheden hoe kun je je ken voor hoogbegaafde leerlingen hiermee voortgang in de gaten houden en was perdix in het kader van scholing van bijsturen leraren in compacten en verrijken al langer 4 algemene kennis over leerprocessen bezig en samenwerking lag dus voor de de condities waaronder een mens leert hand het onderstaande is dan ook in ster hoe en wanneer je leert van ervaringen ke mate gebaseerd op inzichten die perdix wanneer en hoe je advies en hulp in de loop der jaren opdeed inschakelt 5 persoonsgebonden kennis over jezelf essentieel voor een verrijkingstaak is dat als lerende je leert waar je goed en deze behalve op het wat de kennis die de minder goed in bent wat je leerstijl is leerling verwerft ook mikt op het hoe ofte kaldeway 2001 2003 hoe je jouw wel het uitbreiden van de metacognitie het werk en leerstrategie kunt afstemmen kennisgebied dat gaat over hoe mensen op de specifieke taak kennis verwerven een verrijkingstaak heeft 6 kennis over samenwerkprocessen en je een aantal verschillende doelstellingen op eigen rol daarin leren dat samen wer verschillende niveaus en domeinen ken en denken bijdraagt aan de kwali teit van het werken en denken leren uit 1 vakinhoud je leert in het geval van het het eventuele isolement te treden en in vak nederlands iets over het effect dat contact de eigenheid te ervaren en te fictie op de lezer kan hebben over een ontwikkelen schrijver over taalstructuur over het effect van taal in bijvoorbeeld de recla de vakinhoud gaat over het cognitieve me domein het wat punt 1 de punten onder 2 vakgebonden kennis over methoden en 2 tot en met 5 gaan technieken van onderzoek bij het vak over het metacognitieve nederlands gaat het dan bijvoorbeeld domein het hoe in punt het is de opdracht om hoe je interviews of vragenlijsten zo 5 en 6 gaat het ook van de leraar om inricht dat je betrouwbare conclusies om het affectieve do de leerlingen bij te trekt hoe je een poezieanalyse maakt mein het wie kennis van staan om hun hoe je taalgebruik observeert hoe je de leerling over zichzelf grenzen te ver secundaire literatuur vindt en verwerkt als lerende en als samen leggen dit geldt hoe je te werk gaat als je iets gaat uit werkingspartner verrij overigens voor alle zoeken over de ontwikkeling in het kingstaken helpen hoog leerlingen niet werk van tim krabbe of als je het taal begaafde leerlingen om alleen de gebruik van de derde generatie mede hun zone van de naast hoogbegaafden landers onderzoekt of de werking van gelegen ontwikkeling te reclameboodschappen bereiken een begrip uit 3 kennis over meer algemene procedu de russische leerpsychologie van res en strategieen je wordt je ervan vygotsky vgl haenen 2001 maar de bewust welke fases er zijn in een taken alleen kunnen dat niet het is de onderzoeksproces je leert hoe je een opdracht van de leraar om de leerlingen bij maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 10 te staan om hun grenzen te verleggen dit verrijkingstaak als geheel is een complexe geldt overigens voor alle leerlingen niet context waarbinnen en waardoor de hoog alleen de hoogbegaafden begaafde leerling in staat wordt gesteld de grenzen van zijn kennis en competentie te de leraar moet optreden als leermeester verleggen in die context zijn leraar mede van de gezel de leerling als er niet iemand leerlingen en andere aspecten van de leer is die de lerende een perspectief op zijn omgeving net zo belangrijk als de taakom zone van naaste ontwikkeling kan geven schrijving en bepaalt de interactie tussen een duwtje aansporing stimulans voor alle elementen van de context het leerresul beeld schop onder de kont net wat op taat dat moment voor die leerling nodig is dan valt te verwachten dat de leerling blijft binnen de verrijkingstaken nederlands zone die hij al kent en de verrijkingstaak beheerst daarbinnen valt de door slo en perdix gebundelde verrij als geheel is een natuurlijk allerlei aardigs kingstaken zijn dus zie hierboven strikt complexe context en bevredigends te doen genomen alleen taakomschrijvingen ze waarbinnen en maar dat is niet waar de hebben een verschillende ontstaansge waardoor de leerling uiteindelijk bij schiedenis acht slo taken zijn op verzoek hoogbegaafde gebaat is steeds maar van slo ontworpen door leraren neder leerling in staat hoge cijfers halen bete lands als voorbeeldlesmateriaal deze zijn wordt gesteld de kent eigenlijk dat de leer alle gebaseerd op lessen die de leraren al grenzen van zijn ling laat zien wat hij al kan hadden uitgevoerd in hun praktijk de kennis en ook al doet hij het voor de negende is in eerste instantie ontworpen competentie te eerste keer maar leren om zelfstandig leren te bevorderen in verleggen ontwikkelen kennis ver havo vwo 3 en bewerkt voor hoogbegaaf werven gaat over wat je de leerlingen met deze taak moet nog nog niet kunt en gaat ervaring worden opgedaan zestien perdix gepaard met proberen en falen vallen en taken zijn ontworpen door leraren neder opstaan die situatie moet de leermeester lands die deel hadden genomen aan voor de leerling creeren hij is degene die scholing in compacten en verrijken en het vakgebied overziet en de leerling kent vervolgens deel bleven uitmaken van een hij is degene die het grensgebied identifi perdix netwerk ook deze taken zijn door ceert waar de leerling verkeert en die hem de leraren in hun praktijk beproefd alle begeleidt bij het verleggen van de grens taken bestaan uit een lerarendeel en een het zal duidelijk zijn dat vanuit deze optiek leerlingendeel waarmee de leerlingen zelf de eigen vakleraar van de leerling de aange standig aan de slag kunnen ze zijn zo wezen figuur is om het werken aan de verrij gemaakt dat leraar en leerling direct over kingstaken te begeleiden zicht krijgen over de hele taak doelen eind product geschatte tijd in lesuren het gaat bij leren en werken met verrijkings taken zodoende om meer dan de in woor bij een aantal taken zijn vooraf criteria gefor den vervatte en op papier uit te reiken taak muleerd zodat leerlingen weten waarop ze of opdracht dat is alleen het deel dat je de beoordeeld zullen gaan worden dat is niet taakomschrijving zou kunnen noemen de altijd het geval omdat het soms lastig is 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 11 algemeen toepasbare beoordelingscriteria de taken zijn bruikbaar in zowel reguliere te formuleren als het gaat om de individuele vwo of gymnasiumklassen waarvan hoog zone van de naastgelegen ontwikkeling begaafde leerlingen deel uitmaken als spe van de individuele leerling vaak wordt open ciale vwo plusklassen in het eerste geval is gelaten of er een beoordeling in formeel het belangrijk ervoor te zorgen dat de hoog schoolse zin een cijfer zal zijn of een begaafde leerlingen niet te veel buiten de beoordeling anderszins scholen gaan hier klas komen te staan de leraar moet hen verschillend mee om minimaal hun eindproduct laten presenteren aan de medeleerlingen beter is nog ervoor veel taken zijn beschreven voor kleine te zorgen dat de hele klas af en toe aan het groepjes leerlingen want het samenwerken zelfde thema of dezelfde activiteit werkt van de leerlingen is een belangrijk element waar de taak van de hoogbegaafde leerlin van de verrijkingstaak de taken hebben gen dan een specifieke bijdrage aan levert een onderzoeks dan wel ontwerpkarakter in het tweede geval is het van belang dat dit wordt bij de taak aangegeven bij een niet voortdurend alle leerlingen van de plus ontwerp bijvoorbeeld een verhaal omzetten klas dezelfde verrijkingstaak aan het maken in een hoorspel fotoverhaal of toneelstuk is zijn differentiatie in taken is dus geboden het eindproduct gegeven hoe het er uit zal verschillende groepjes gaan zien is onbekend en de weg waar leerlingen zijn aan ver langs moet uitgedacht worden bij een schillende taken bezig het is belangrijk onderzoek bijvoorbeeld naar tutoyeren bij een andere mogelijkheid ervoor te zorgen de kassa is het eindresultaat onbekend en is dat gedifferentieerd dat de hoog de weg ernaartoe moet deels geleerd deels wordt binnen de taak het begaafde leer zelf uitgedacht worden onderzoek naar tutoyeren lingen niet te veel bij de kassa van de buiten de klas bij iedere taak staat voor welk leerjaar ze supermarkt kan bijvoor komen te staan oorspronkelijk bestemd is maar de meeste beeld als deelvragen taken kunnen op heel veel verschillende hebben of het iets uit niveaus uitgevoerd worden aanwijzingen maakt uit welk sociaal en deelopdrachten die bij de taken gefor economisch milieu de klanten komen hoe muleerd zijn kunnen door de leraar uitge oud ze zijn in welke wijk de winkel staat breid dan wel weggelaten worden afhanke enz de verschillende gegevens van de ver lijk van het niveau van de leerlingen de schillende onderzoeksgroepjes worden doelen van de taak en de mate waarin de naast elkaar gelegd en in de conclusies met leraar zelf wil sturen omdat de taken digi elkaar verbonden taal op cd rom beschikbaar zijn gesteld kan de leraar eenvoudig zulke aanpassin op welke gebieden van het vak nederlands gen zelf aanbrengen hetzelfde geldt voor liggen de 25 ontwikkelde verrijkingstaken het tijdsbeslag bij elke taak is aangegeven twee ervan zijn als bijlage bij dit artikel hoeveel tijd ze naar onze inschatting zal opgenomen twaalf taken hebben betrek kosten zoals ze beschreven is de leraar king op literatuur om een indruk te geven kan aanpassingen aanbrengen die de taak een korte beschrijving van de eerste vijf reduceren dan wel uitbreiden of besluiten bang zijn onderzoek naar het begrip de tijd ruimer of krapper te nemen dan door angst in gedichten een romanfrag ons geschat ment en krantenartikelen maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 12 robinson crusoe ontwerpen van een krantenkoppen onderzoek naar de eiland naar aanleiding van een gelezen aard en functie van krantenkoppen boek en dit aan de klas presenteren van verhaal tot ontwerp een verhaal omzetten in een hoorspel fotoverhaal ervaringen van gebruikers of toneelstuk en een forumdiscussie over de genres de slo taken zijn intussen door verschil recensite ontwerp een recensie lende leraren in de praktijk gebruikt de schrijven voor de website van de reacties van zowel leraren als leerlingen zijn school over een jeugdboek positief het blijkt prettig te zijn dat de vergelijking boek en verfilming onder leraar doordat de taken digitaal beschik zoek presentatie voor de klas waarin baar zijn zelf de instructie kan aanpassen een boek en de verfilming ervan wor al is dat ook vaak niet nodig vooral de ont den besproken werptaken waarbij creatieve inbreng van de leerlingen wordt gevraagd en die afwijken zeven taken hebben betrekking op taalbe van de doorsnee schoolse taken worden schouwing een korte beschrijving van de met enthousiasme ontvangen laatste vier ervan opperlands ontwerp uitleg en een voorbeeld daarvan is de taak een talig demonstratie van opperlands voor gezelschapsspel ontwerpen zie bijlage 1 klasgenoten zie ook de rubrieken interkl s en ingeboekt nederlands als tweede taal onderzoek elders in deze vonk nvdr de opdracht en ontwerp maken van een boekje aan de leerlingen is om een gezelschapspel over het gebruik van lidwoorden in het te ontwerpen te laten testen en voor een nederlands en de tweede taal voor fictieve spellengids te beschrijven in een anderstalige leerlingen zie bijlage 2 klas waarin deze taak is uitgeprobeerd taalverloedering onderzoek naar taal werkte dat als volgt 13 van de 26 leerlingen verandering en taalvariatie daarover kozen ervoor een verrijkingstaak te doen een presentatie houden en discussie de rest van de klas was betrokken doordat stuk schrijven voor leerlingen en leraren ze als testpanel fungeerden voor de spellen cryptogrammen ontwerp maken van van de leerlingen die met de taak bezig een handleiding cryptogrammen voor waren vrijwel alle leerlingen hebben er veel leeftijdgenoten extra tijd thuis en buiten school aan besteed zes taken liggen op het gebied van taalbe heersing taalvaardigheid de eerste drie een onvoorzien probleem was dat leerlin daarvan gen allerlei soorten materiaal nodig hadden een talig gezelschapsspel ontwerp om de spellen echt te maken zoals karton een talig gezelschapsspel maken laten een groepje ging zelfs zo ver sponsors via testen en er een artikel over schrijven in ouders te zoeken voor hun materialen een spelletjesgids zie bijlage 1 leerlingen stelden hoge eisen aan de uit informatie documentatie en presentatie voering van het spel en wilden dan dus ook ontwerp informatie verzamelen en pre goed materiaal hebben de uitwerkingen senteren over een actueel regionaal pro varieerden sommigen hebben iets gedaan bleem met spreekwoorden en gezegden anderen 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 13 maakten er een adventure spel van of een keuzemogelijkheden inbouwen voor leerlin soort risk of ganzenbord gen en of open opdrachten geven en diffe rentiatie naar leerstijl leerlingen vonden het een erg leuke taak variatie aanbrengen in om aan te werken de leraar was enthou werkvormen en leerstof siast over de producten die er uit zijn voort kreeft e a 1984 zie met ons werk gekomen het geeft leerlingen de mogelijk voor een samenvatting voor hoog heid creatief en perfectionistisch bezig te van de hele differentiatie begaafde leer zijn en samen te werken verder viel op dat discussie binnen neder lingen hebben we de hoogbegaafde leerlingen bij elkaar gin lands bonset 1987 naar onze mening gen zitten wat maakte dat ze hun neiging p 352 e v een traditie in de perfectionistisch te werken en hoge eisen te vakdidactiek stellen konden botvieren zonder anderen onze verrijkingstaken zien nederlands zowel daarmee te hinderen we als een voortzetting voortgezet als van de toen door kreeft uitgebreid de e a uitgestippelde didac traditie van tische lijn de uitbreiding aandacht voor tot slot is gelegen in het feit dat differentiatie de voornaamste begun en recht doen met ons werk voor hoogbegaafde leerlingen stigde nu niet de zwak aan individuele bij nederlands hebben we naar onze kere leerling is maar de verschillen mening een traditie in de vakdidactiek sterkere van wie in de nederlands zowel voortgezet als uitgebreid jaren tachtig veelal werd dat is de traditie van aandacht voor diffe aangenomen dat hij zichzelf wel redde rentiatie en recht doen aan individuele ver zonder aan de noodzaak van aandacht schillen in de lessen nederlands in 1984 voor leerlingen met taalachterstanden en spraken kreeft e a zich uit voor open taalproblemen ook maar enigszins te willen onderwijsvormen als thematisch en project afdoen moet toch worden vastgesteld dat matig werken en voor het aanbrengen in de het vakdidactisch blikveld ook het onze lessen van differentiatie naar belangstelling zich daarmee heeft verruimd helge bonset dirkje ebbers heleen wientjes p a slo postbus 2041 nl 7500 ca enschede h bonset slo nl maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 14 noot 1 nederlands verrijkt is te bestellen via ellie kristens slo postbus 2041 nl 7500 ca enschede e mail e kristens slo nl bibliografie bonset h 1987 onderwijs in heterogene groepen een case study naar het vak nederlands in een breed heterogene brugklas van een reguliere scholengemeen schap en een literatuurstudie naar heterogeniteit en interne differentiatie purmerend muusses diss ruu bonset h bergsma s 2002 hoogbegaafde leerlingen en het vak nederlands enschede slo studie en onderzoek binnen het project nederlands vo 33 bonset h ebbers d wientjes h 2003 nederlands verrijkt een handreiking en verrijkingstaken nederlands voor hoogbegaafde leerlingen in de basisvorming enschede slo studie en onderzoek binnen het project nederlands vo 37 haenen j 2001 outlining the teaching learning processes piotr galaeperinaes con tribution learning and instruction 11 p 157 170 kaldeway j 2001 studeren met stijl leerstrategieen testen en verbeteren baarn hb uitgevers kaldeway j 2003 doceren en studeren met stijl benaderingen van leerstijlen in h oost j wils red kennis ontwikkelen 22e landelijke dag studievaardigheden utrecht ivlos kreeft h e a 1984 differentiatie in het moedertaalonderwijs 1 2 3 levende talen 389 p 83 88 390 p 155 161 391 p 236 238 monks f j ypenburg i 1995 hoogbegaafde kinderen thuis en op school alphen aan de rijn samson renzulli j s ed 1979 sample instruments for the evaluation of programs for the gifted and talented starrs ct usa bureau of educational research van gerven e 2000 niet met je kop boven het maaiveld ii talent 2 7 p 23 25 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 15 bijlage 1 een talig gezelschapsspel ontwerpen leerlingenmateriaal 1 wat ga je doen opdracht in vergelijking met tien jaar geleden kijkt de jeugd minder tv sport en leest minder en waaraan ligt dat het antwoord zal je niet verbazen aan de populariteit van de computer leuk hoor via internet spelletjes als schaken en reversie spelen met mensen die hun computer uitschakelen als ze dreigen te verliezen gezellig ook in je eentje de hele avond met je neus voor je playstation met je zeurende broers en zussen op de achter grond wanneer mag ik nou eens jij gaat verandering brengen in die ongezelligheid door het ontwerpen van een ouder wets gezellig gezelschapsspel een taal of woordspel voor meerdere personen dat doe je in een aantal stappen je gaat eerst via deelopdrachten informatie verzamelen over gezelschapsspellen vervolgens bedenk je een opzet voor een gezelschapsspel dat iets met taal te maken heeft je vergelijkt de spelregels van een enkele spellen je ontwerpt spelregels en andere materialen die je voor het zelfbedachte spel nodig hebt je laat het spel door een beoordelingspanel spelen om te controleren of veranderin gen nodig zijn je brengt zonodig veranderingen aan en laat het spel nog een keer door de panelle den beoordelen tot slot maak je een uitvoerige beschrijving van het spel deze beschrijving moet zogenaamd in een koopgids voor de 25 beste gezelschapsspellen komen te staan einddoel het eindproduct van deze opdracht is een zelfontworpen talig gezelschapsspel de uitleg van het spel de spelregels andere benodigdheden zoals spelbord kaartjes met vragen draaischijf o i d het tweede onderdeel van het einddoel is een overtuigend en informatief artikel in een spelletjeskoopgids tijd ongeveer 8 klokuren met wie in een groepje van 2 tot 4 personen maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 16 2 waarop word je beoordeeld een panel beoordeelt het spel door te kijken naar de duidelijkheid van de spelregels en spelinformatie de woordkeus en spelling van de spelregels en spelinformatie de uitvoerbaarheid van het spel de vormgeving van het spel de panelleden beoordelen deze aspecten door het beantwoorden van een door jou gemaakte vragenlijst het artikel voor de koopgids wordt beoordeeld door een aantal klasgenoten en je leraar nederlands aan de hand van een vragenlijst daarbij wordt vooral bekeken of je vol doende informatie geeft over het spel of je artikel goed in elkaar zit en natuurlijk of het je lukt anderen enthousiast te maken voor het spel je krijgt de vragenlijst van je leraar zodat je kunt zien waar je precies op moet letten na afronding bespreekt de leraar met jou en de andere groepsleden het proces aan de hand van het logboek 3 wat leer je ervan je leert aan welke eisen een gezelschapspel moet voldoen je leert een instructieve tekst te schrijven je leert creatief met taal omgaan je leert gericht vragen te stellen je leert negatieve en positieve kritiek verwerken je leert een overtuigende en informatieve tekst te schrijven je leert met anderen samen werken 4 wat heb je nodig een computer met internetaansluiting een diskette de taalmethodes die je op school gebruikt een logboekblad voor ieder groepslid een plastic mapje voor de antwoorden op de opdrachten materiaal dat je nodig hebt om het spel vorm te geven karton viltstiften gekleurd papier lijm schaar e d twee gezelschapsspellen 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 17 5 hoe pak je het aan beantwoord eerst de logboekvragen onder a lees de onderstaande opdrachten door bedenk of je opdrachten wilt overslaan en wat je in plaats daarvan wilt doen overleg met de leraar of dat kan maak een tijdsplanning maak een taakverdeling maak de opdrachten op de tekstverwerker sla je antwoorden op en stop de uitdraai na afronding van de eindopdracht in een plastic mapje beantwoord de logboekvragen lever de antwoorden op alle opdrachten en het spel in bij je begeleider opdracht 5 1 verzamel eerst informatie om erachter te komen wanneer mensen een talig gezelschaps spel leuk of goed vinden gebruik je groepsleden en andere mensen in je omgeving internet of artikelen als informatiebronnen hieronder staan een aantal vragen die je kunt gebruiken trek conclusies uit de informatie die je krijgt tip via kun je informatie over bordspellen en gezelschapspellen krijgen vragenlijst 1 wanneer is een spel een gezelschapspel 2 a welke gezelschapspellen speel je wel eens b geef voor elk bovengenoemd spel aan wat je er leuk aan vindt en wat je er ver velend aan vindt 3 welke gezelschapsspellen rondom het onderwerp taal ken je 4 a welk talig spel vind je het leukst waarom b wat vind je minder leuk aan dit spel waarom 5 waarom zijn sommige gezelschapspellen al jarenlang populair terwijl andere al na zeer korte tijd niet meer in trek zijn 6 welke eisen stel je aan een goed gezelschapsspel betrek bij je antwoord zowel de inhoud als de vormgeving 7 8 opdracht 5 2 jullie bedenken een opzet voor een niet bestaand gezelschapsspel dat iets met taal te maken heeft jullie werken het idee nog niet uit maar bepalen al wel de grote lijn van het spel bijvoorbeeld over welke taal het spel gaat alleen nederlands of een andere taal of meer talen en welke dan op welke taalonderdelen je je richt wat de kern van het spel is maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 18 welke materialen je voor het ontwerpen van het spel denkt nodig te hebben door hoeveel personen het spel gespeeld gaat worden enzovoort bekijk de inhoudsopgave of het zaakregister van de taalmethodes die jullie op school gebruiken om ideeen op te doen noteer alles in een overzichtelijk schema opdracht 5 3 bestudeer de spelregels de informatie en de verpakking van twee bestaande gezelschap spellen welke overeenkomsten zijn er in formulering en opstelling van de spelregels welke overeenkomsten zijn er in de informatie over het spel welke overeenkomsten zijn er in de verpakking van het spel opdracht 5 4 schrijf de spelregels die bij jullie gezelschapsspel horen gebruik de uitkomsten van 5 3 opdracht 5 5 maak de overige materialen die voor het uitvoeren van het spel nodig zijn maak een ontwerp eventueel in het platte vlak voor de verpakking van jullie spel opdracht 5 6 maak een vragenlijst waarmee het spel beoordeeld kan worden stel o a vragen over de spelinformatie de spelregels de uitvoerbaarheid de vormgeving de verpakking de ori ginaliteit van het spel vraag naar de positieve en negatieve punten van het spel en vraag om tips voor verbete ring van het spel opdracht 5 7 laat jullie spel testen door een of twee panels zij beoordelen het spel aan de hand van een vragenlijst die jij zelf gemaakt hebt vat de antwoorden op de vragenlijsten samen opdracht 5 8 breng zonodig verbeteringen in het spel aan en laat het nog een keer door het panel spe len laat het spel nog een keer beoordelen breng voor de laatste keer veranderingen aan als dat volgens het panel nodig is opdracht 5 9 tot slot maak je een uitvoerige beschrijving van het spel deze beschrijving moet in een koopgids voor de 25 beste gezelschapsspellen komen te staan de koopgids is een gids voor spelletjesliefhebbers die zeker willen weten dat zij geen miskoop doen de omschrijving mag niet meer dan 400 woorden bevatten 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 19 maak eerst een schrijfplan onderwerp publiek tekstdoel hoofdgedachte onderwerp al 1 onderwerp al 2 enzovoort let op een juiste opbouw inleiding middenstuk afronding juiste alinea indeling titel tussenkopjes let op spelling leestekens en verzorging opdracht 5 10 laat je artikel beoordelen door enkele klasgenoten en je vakleraar aan de hand van een vragenlijst die je van je leraar krijgt pas het artikel zonodig aan opdracht 6 0 lever de verrijkingsopdracht al het materiaal dat je van je leraar kreeg je plastic mapje met de uitwerking van de opdrachten en het volledig ingevulde logboek in bij je leraar spreek een datum en een tijdstip voor de nabespreking af lerarenmateriaal dit lerarenmateriaal is een toelichting voor de leraar bij het leerlingenmateriaal een talig gezelschapsspel ontwerpen het is aan te bevelen eerst het leerlingenmateriaal globaal te bekijken alvorens deze lerarenhandleiding te lezen 1 leerlingenopdracht de leerlingen maken in een aantal stappen een zelfontworpen talig gezelschapsspel een taal of woordspel voor meerdere personen dat betekent dat zij de uitleg van het spel de spelregels andere benodigdheden zoals spelbord kaartjes met vragen draaischijf verpakking zelf bedenken het tweede onderdeel van de opdracht is het schrijven van een overtuigend en informa tief artikel voor een spelletjeskoopgids maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 20 leerdoelen deze opdracht sluit aan bij de domeinen taal en cultuur en schrijven door in het spel de nederlandse taal te combineren met andere talen biedt de opdracht een mogelijkheid tot vakkenintegratie leerdoelen de leerling leert op een creatieve manier omgaan met taal de leerling leert werken met begrippen uit het domein taal en cultuur de leerling leert instructies geven de leerling leert instructies relateren aan spelhandelingen de leerling leert een informatieve en overtuigende tekst op te stellen de leerling oefent zich in het kritisch kijken naar zijn eigen werkzaamheden door het opstellen van een vragenformulier het verwerken van het commentaar van klasge noten of de vakleraar en het evalueren van de opdracht in het logboek de leerling leert verbanden tussen diverse talen te leggen als hij een meertalig spel ontwikkelt 2 voorwerk deze opdracht kan uitgevoerd worden als in de lessen nederlands de onderdelen doel en publiekgericht schrijven aan de orde geweest zijn leerlingen moeten de tekstdoelen informeren overtuigen en overhalen activeren kennen en weten dat zij hun woord keuze aan moeten passen aan de lezersgroep voorkennis van het vakonderdeel taal en cultuur is niet nodig materiaal de leraar overhandigt bij aanvang van de opdracht de volgende materialen aan ieder groepslid de opdracht een talig gezelschapsspel maken aan ieder groepslid een logboekblad per groep de delen van de methode nederlands per groep eventueel de delen van de methode van andere talen per groep materialen die nodig zijn voor het vervaardigen van het spel vooral lijm karton grote vellen papier stiften verf schaar e d kunnen de leerlingen zelf mee brengen de vragenlijst waarmee het artikel wordt beoordeeld zie hieronder de leerlingen moeten kunnen beschikken over een computer met internetaansluiting de leerlingen zorgen zelf voor twee gezelschapspellen kleurmateriaal schaar plastic mapje 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 21 3 overzicht leerlingenactiviteit tijd materiaal groeperingsvorm aanwijzingen opdracht 5 1 computer met groepsleden bepalen vragenlijst aanvullen 15 min internetaansluiting de taakverdeling informatie zoeken en 45 min bestuderen vragenlijst afnemen 60 min conclusie trekken opdracht 5 2 60 min computer met groepsleden bepalen geef zonodig leerlingen spelidee ontwikkelen internetaansluiting de taakverdeling voorbeelden van methodes bestuderen eigen taalmethode bestaande talige spel nederlands len van dale spel evt methodes van scrabble galgje hints andere talen lingo woordmaster mind boggle opdracht 5 3 40 min tekstverwerker groepsleden bepalen vergelijken van spellen 2 gezelschaps de taakverdeling spellen opdracht 5 4 40 min tekstverwerker groepsleden bepalen spelregels maken de taakverdeling opdracht 5 5 120 min computer met groepsleden bepalen spelmateriaal en internetaansluiting de taakverdeling verpakking maken mogelijk ook grote vellen papier opdracht 5 6 tekstverwerker groepsleden bepalen vragenlijsten voor de vragenlijst opstellen 30 min de taakverdeling klasgenoten kopieren panelleden kiezen 10 min opdracht 5 7 tekstverwerker groepsleden bepalen spel laten testen de taakverdeling vragenlijst laten beantwoorden antwoorden bestuderen 30 min opdracht 5 8 30 min tekstverwerker groepsleden bepalen spel kan evt in een tus spel aanpassen de taakverdeling senuur of thuis getest spel opnieuw testen worden vragen hoeven ook niet onder lestijd beantwoord te worden opdracht 5 9 5 10 90 min tekstverwerker groepsleden bepalen artikel schrijven de taakverdeling artikel laten beoordelen artikel herschrijven opdracht 6 0 al het ingeleverde in groepsverband nabespreking materiaal maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 22 4 beoordeling feedback bij aanvang de leraar spreekt met leerlingen af wanneer en in welke vorm de eindbeoordeling plaats vindt tijdens de les na de les datum door de hele klas door enkele leerlingen of alleen door de leraar zelf bovendien spreekt hij af wanneer en waar tussentijds overleg kan plaatsvinden tussentijds overleg tussentijds overleg is alleen nodig als leerlingen niet verder kunnen met de opdracht als er samenwerkingsproblemen zijn of om de voortgang van het proces te bewaken in het tussentijdse overleg geeft de leraar alleen die informatie die nodig is om de voort gang van het leerproces te stimuleren hij geeft zo min mogelijk inhoudelijke tips om het zelfontdekkend leren niet te belemmeren eindbeoordeling een panel van klasgenoten beoordeelt het spel aan de hand van de vragenlijst die de leerling zelf opgesteld heeft criteria voor de beoordeling van het spel zijn de instructies en de spelinformatie duidelijk zijn de instructies uitvoerbaar zijn de instructies en de spelinformatie goed gespeld en geformuleerd zien de bijbehorende materialen er verzorgd uit is het een origineel spel het artikel voor de spelletjeskoopgids beoordelen de leraar en enkele leerlingen op inhoud opbouw verzorging doel en publiekgerichtheid criteria voor de beoordeling van het artikel inhoudelijke criteria bevat het artikel de volgende informatie a leeftijd spelers b aantal spelers c speelduur d merk e materialen 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 23 f korte uitleg van het spel g gemotiveerde aanprijzing van het spel criteria voor de opbouw h het artikel moet een logische opbouw hebben inleiding kern slot i juiste alinea indeling j verbindingswoorden tussen de alinea s k titel en tussenkopjes verzorging controleren op spelling interpunctie publiekgerichtheid geschikt voor de potentiele kopers van het spel doelgerichtheid informeren en overhalen activeren nadat de leerlingen de opdracht ingeleverd hebben evalueert de leraar mondeling of schriftelijk het proces aan de hand van het logboek de leraar laat de leerling vooraf weten hoe het werk beoordeeld wordt in de vorm van een cijfer een certificaat of een globaal oordeel 5 tips voor leraren de totale opdracht duurt in deze planning ongeveer 8 klokuren als u dat te lang vindt kunt u ervoor kiezen de leerlingen alleen het spel te laten maken en het artikel voor de spelletjeskoopgids achterwege te laten als leerlingen een meertalig gezelschapsspel maken moet contact gelegd worden met de vreemdetalenleraren maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 24 bijlage 2 de boek daar die is een prachtige boek leerlingenmateriaal inleiding de boek daar die is een prachtige boek wat is er grammaticaal onjuist aan deze zin je hoort vast wel eens iemand deze fouten maken meestal gaat het dan om iemand wiens moedertaal geen nederlands is maar hoe leg je uit hoe het hoort hoe goed anderstaligen het nederlands ook beheersen de regels voor het juiste lid woord de juiste aanwijzende voornaamwoorden en de juiste vorm van het bijvoeglijk naamwoord blijven altijd problematisch voor deze groep als jullie goed begrijpen hoe deze regels in elkaar zitten en hoe anders ze zijn dan de regels van de taal die de anderstaligen spreken dan kun je hen ook goed uitleggen hoe het in het nederlands gaat de taak je gaat onderzoek doen naar de regelgeving voor het gebruik van de juiste lidwoorden aanwijzende voornaamwoorden en de vorm van het bijvoeglijk naamwoord je doet dat voor zowel het nederlands als een van de talen van jouw anderstalige klas of schoolge noten je maakt vervolgens deze regels begrijpelijk voor deze anderstaligen door ons regelsysteem naast dat van hun moedertaal te leggen doelen als je deze taak af hebt dan heb je iets geleerd over hoe je onderzoek doet naar een grammaticaal probleem je hebt zowel in de literatuur gezocht als in het veld je hebt boeken nageslagen en leerlingen ondervraagd je hebt iets geleerd over dit onderdeel van de grammatica niet alleen van je eigen taal maar ook van een andere taal vergelijkende taalkunde noemen we dat je hebt iets geleerd over hoe je anderen kunt helpen dingen te leren die jij weet je hebt ook iets geleerd over plannen en uitvoeren van een taak over hoe je de voort gang van het werk zelf in de gaten houdt en je hebt ervaring in het nadenken over hoe je een taak aanpakt en wat je daarvan leert voor een volgende keer werkwijze maak eerst een planning wat moet je allemaal doen voor deze taak hoeveel tijd kost dat per deeltaak hoe ga je de tijd verdelen over de uren die je beschikbaar hebt bekijk ook of er taken zijn die je kunt verdelen en maak afspraken wie doet wanneer wat bespreek de planning met de leraar gebruik een logboek en houd daarin na iedere les bij wat je gedaan noteer of je nog op schema bent en zo nee hoe je dat gaat oplossen noteer ook welke problemen je tegen kwam en hoe je daar uitgekomen bent 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 25 maak afspraken met de leraar wanneer je hem haar spreekt over de voortgang spreek ook af waar en wanneer je hem haar kunt bereiken in geval van nood presenteer jullie werk aan het eind ervan aan de klas bereid je voor op de eindevaluatie stappenplan stap 1 de boek zoek uit wat de regels zijn voor het gebruik van de lidwoorden de en het dus wanneer gebruik je de en wanneer het daarvoor moet je op zoek in naslagwer ken over de nederlandse grammatica zoals de ans zorg voor een schriftelijk resultaat van dit onderzoek stap 2 daar die zoek uit wat de regels zijn voor het gebruik van het aanwijzend voornaam woord dus wanneer gebruik je deze die en dat pak het net zo aan als in stap 1 stap 3 is een prachtige boek zoek uit wat de regels zijn voor het gebruik van de goede vorm van het bijvoeg lijk naamwoord met of zonder e ook hierbij doe je een grammaticaal onder zoekje waarvan het resultaat wordt genoteerd stap 4 bekijk welke andere moedertalen er in je klas of op school worden gesproken zoek met behulp van de betreffende klas of schoolgenoten uit hoe voor hun taal de regels zijn die je net voor onze taal hebt gevonden ook die regels noteer je afhankelijk van het aantal verschillende talen verdeel je het werk in je groepje misschien heb je hulp nodig van hun ouders andere leraren of naslag werken dat mag allemaal stap 5 stel een boekje samen voor je anderstalige klasgenoten waarin je de betrokken regels voor het nederlands uitlegt door ze te vergelijken met de regels van hun eigen taal leg alles duidelijk uit en gebruik sprekende voorbeelden trucjes en heldere regels je maakt ook oefenopdrachten stap 6 geef het boekje aan je leraar die je helpt met de laatste controle en eventuele knelpunten maart april 2004 nummer 4 33e jaargang 26 stap 7 leg je boekje voor aan je anderstalige klasgenoten en vraag om een reactie dus vraag of ze de regels snappen en of je het goed hebt uitgelegd misschien kun je het resultaat ook voorleggen aan een leraar nt2 ter beoordeling misschien vraagt die je wel of hij het voortaan mag gebruiken stap 8 noteer de reacties van je anderstalige klasgenoten op jullie boekje bespreek met elkaar of je die reacties kunt verklaren vanuit wat je inmiddels weet over de grammaticaregels in de verschillende talen presentatie bereid een presentatie voor aan de klas kies zelf een vorm daarvoor en overleg daar over met de leraar evaluatie na afloop van dit project is er een evaluatie de onderzoeksresultaten het boekje voor de klasgenoten het verslag van hun reacties het logboek en de presentatie zijn daar materiaal voor in de evaluatie komt ook ter sprake wat je vindt van deze taak en hoe die verlopen is wat zou je de volgende keer net zo doen en wat anders vind je dat jouw eigen bijdrage goed uit de verf gekomen is en die van anderen heb je tips voor de leraar voor een volgende verrijkingstaak zijn er dingen die hij zij net zo zou moeten doen zijn er dingen die beter anders kunnen lerarenmateriaal het uitvoeren van deze taak inclusief de evaluatie zal ongeveer twaalf lesuren in beslag nemen in geval van tijdgebrek kan ook worden volstaan met alleen onderzoek naar een van de drie betrokken woordsoorten de taak is bestemd voor een groepje leerlingen met affiniteit voor taalkundige kwesties doelstellingen het vergroten van het inzicht in grammatica daarnaast een strategie ont wikkelen voor het doen van zelfstandig onderzoek naar een grammaticaal probleem zowel via literatuur als door veldwerk het formuleren van het probleem voor doelgroep van anderstaligen en overdragen aan anderstalige klasgenoten in zekere zin dient deze opdracht ook vakoverstijgende doelen uit de algemene taalwetenschap er is ook sprake van interculturele aspecten en ook het vergroten van de vaardigheid in doelgerichte taakanalyse en planning en in reflecteren is een doelstelling tijdens de uitvoering van het onderzoek is de expertise van de leraar nodig bij het bespreken van de onderzoeksopzet de werkplanning inclusief de tijdsplanning bij het 33e jaargang nummer 4 maart april 2004 27 in de gaten houden van de voortgang van het werk en bij het bespreken van de resultaten van de verschillende stappen na afloop is een evaluatie belangrijk onder andere om de in dit onderzoek toegepaste werkwijze als zodanig te benoemen te abstraheren van deze concrete context en na te gaan waar en hoe een dergelijke manier van werken bruikbaar is let bij zo n evaluatie op de volgende punten inhoud hoe degelijk logisch en creatief hebben de leerlingen nagedacht over de probleemstelling de onderzoeksopzet de conclusies onderzoeksproces wat hebben de leerlingen geleerd over de aanpak van een derge lijke probleemstelling en kunnen ze die aanpak ook in andere situaties gebruiken werkproces hoe is de taakanalyse taakverdeling planning geweest hoe is de samenwerking verlopen kwam ieders bijdrage tot zijn recht wat hebben de leer lingen hier opgestoken wat ze in een andere situatie ook kunnen gebruiken tips voor de leraar de ervaringen van de leerlingen met deze taak kunnen waarde volle suggesties opleveren voor een volgende keer maart april 2004 nummer 4 33e jaargang a d v e r t e n t i e nederlands eindelijk vitaal in het voorjaar verschijnen de delen van de tweede graad van vitaal nederlands een gloednieuwe reeks nederlands voor aso en tso die volledig beantwoordt aan alle noden en behoeften van de leraar van nu vitaal nederlands bevat 10 waarborgen voor vitaliteit 1 de volledige reeks is opgebouwd rond duidelijk omschreven leerlijnen 2 de vaardigheden worden getraind in herkenbare communicatiesituaties 3 nieuwe vaardigheden als kritisch lezen van informatie op websites zijn een onderdeel van een eigentijdse taaldidactiek 4 de spraakkunst bouwt naadloos verder op het basisonderwijs 5 de spelling en spraakkunst kunnen zowel in het werkboek als on line ingeoefend worden 6 de boeiende benadering van de jeugdliteratuur zet aan tot lezen 7 de bruikbare studietips verrijken het leerproces van de leerlingen 8 het tekstboek heeft een beperkte omvang en het werkboek bestaat uit uitscheurbare katernen 9 de didactische hulpmiddelen bij de reeks cd video en website vitaal be zijn niet alleen zeer bruikbaar bij de voorbereiding van lessen maar ook tijdens de lessen zelf 10 in het voorjaar van 2004 is alle materiaal voor de eerste en tweede graad beschikbaar motstraat 32 2800 mechelen telefoon 015 36 36 36 fax 015 36 36 37 bezoek onze website woltersplantyn be 33e jaargang nummer 4 maart april 2004