Nieuwe wijn of nieuwe zakken? Nieuwe taalmethodes Nederlands voor de lagere school.

1110000 40 71 nieuwe wijn of nieuwe zakken nieuwe daalmethodes nederlands voor de lagere school marc stevens een paar jaar geleden maakte ik mij in dit eigenste tijdschrift nog flink druk over het feit dat er zo weinig beweging was op het vlak van schoolboeken voor het vak nederlands in de lagere school stevens 1996 leerkrachten moesten de immer moeilijker wordende onderwijsklus klaren met boeken van 15 a 20 jaar oud en als er in vlaanderen al wat nieuws verscheen dan was dat weinig geinspireerd en bij zonder traditioneel van opzet leerkrachten misten daardoor nogal wat kansen en ook studenten in opleiding wisten vaak niet van welk hout pijlen maken moesten zij de klassieke schoolboekenoefeningetjes afmalen of deden ze er goed aan om zelf teksten te zoeken en materiaal aan te maken u er nieuwe leerplannen en voor klassen 4 5 en 6 is het nog even eindtermen verschenen zijn wachten hoe de leerlijnen in de nieuwe houdt het uitgeven van een methodes gerealiseerd worden en of de schoolboek voor taal blijkbaar geen auteurs zich aan hun mooie belo ft en hou risico meer in het wordt integendeel den is nog niet zo duidelijk op dit ogenblik bijna een verplichting elke zichzelf respecterende uitgeverij probeert een stukje van de koek mee te pakken want scholen schakelen massaal over op de nieuwe schoolboeken voor de nieuwe boeken in vlaanderen zitten we op lagere school onder de loep dit ogenblik met een meer dan behoorlijk aanbod athans voor de lagere klassen want de nieuwe schoolboeken verschijnen in een eerste tentatief onderzoek beperken niet meteen voor alle leerjaren we ons daarom tot de tweede leerjaren van enkele recent uitgegeven methodes voor de vraag is of het nieuwe materiaal voldoet het gewone lager onderwijs in vlaanderen en of alle methodes kwalitatief even sterk dat zijn in alfabetische volgorde zijn deze vraag proberen we voor een gedeelte te beantwoorden in dit artikel de toren van babbel wolters plantyn zoals hierboven reeds aangegeven kon het taaljournaal van in onderzoek nog niet ten volle gebeuren taalmak k er de sikkel omdat nog niet alle leerjaren van alle boe taalsignaal wolters plantyn ken beschikbaar zijn op een aantal boeken zin in taal infoboek zwijsen in 28e jaargang nummer 4 maart april 1999 twee methodes hebben we bewust buiten we vestigen er nogmaals de aandacht op ons onderzoek gelaten omdat de school dat we dat doen op basis van het bestude boeken voor de lagere leerjaren al wat lan ren van de boeken voor het tweede leerjaar ger op de markt zijn en de auteurs dus onze besluiten slaan dus niet op de hele moeilijk rekening konden houden met later methode en zeker niet op de delen die nog uitgegeven leerplannen en eindtermen ons moeten verschijnen inziens zit er in die methodes ook een breuk tussen lagere en hogere leerjaren het gaat hier om criteria voor schoolboeken taalknikker die keure taal voor de lagere school taaltrein wolters plantyn beide methodes zouden binnen afzienbare om een schoolboek in te schatten gingen tijd herwerkt worden van taaltrein hebben we uit van een elftal aandachtspunten we al nieuwe materialen in handen gehad sommige daarvan zijn algemeen andere zo te zien blijven de veranderingen voor het veel concreter criteria 5 tot en met 9 zou je boek van het tweede leerjaar beperkt tot bijvoorbeeld kunnen onderbrengen in enke het minimum dat geldt zowel voor het lees le van de andere criteria dat we dat niet en leerboek als voor de handleiding deden maar aan deze punten expliciet aan dacht willen besteden heeft alles te maken voordat we de resultaten presenteren met het feit dat er in de taaldidactiek ook graag eerst even een korte schets van het veel aandacht naartoe gaat en dat men verloop van dit onderzoek in eerste instan deze items op de voorgrond plaatst wan tie legden we een lijst aan van belangrijke neer men het heeft over leerzaam taalon criteria voor een hedendaags schoolboek derwijs hieronder overlopen we onze crite taal dat deden we aan de hand van een ria eerst even bij het becommentarieren aantal artikels over deze kwestie witte van de methodes zullen we ze ook in 1992 vermeer 1993 een evaluatierapport onderstaande volgorde hanteren van schoolboeken taal voor het secundair onderwijs von k werkgroep schoolboe ken 1996 en uiteraard de gangbare ideeen 1 algemeen concept voor goede taaldidactiek die de dag van vandaag leven bij vakdidactici en leerkrach onder dit puntje gaan we na op welke ten nederlands hieronder presenteren we manier de methode is opgebouwd we ver die lijst van aandachtspunten en geven ook melden telkens welke onderdelen en mate aan welke specifieke eisen we aan ieder rialen er bij de methode horen gaat het om onderdeel stellen een boek of verscheidene delen zijn er aparte boekjes of lopen de onderdelen in daarna hebben we methode per methode elkaar over bestaan er ook werkboekjes bekeken en genoteerd op welke manier een welke extra materialen kunnen worden aan schoolboek werk maakt van de verschillen geschaft de onderdelen uiteraard presenteren we die overzichten ook tot slot proberen we bij dit onderdeel houden we ook in de gaten enkele voorzichtige conclusies te trekken hoeveel tijd een leerkracht nodig zal hebben maart april 1999 nummer 4 28 e jaargang i m om het schoolboek volledig te behandelen 3 leerlijnen in vlaanderen beschikt een leerkracht voor taal over ongeveer zeven lestijden van leerlijnen vind je op een heleboel niveaus 50 minuten wanneer een boek meer mate op microniveau spreken we van een riaal voorziet en ervan uitgaat dat je meer geslaagde leerlijn wanneer er voor het aan dan zeven lesuren moet investeren leren van de lesinhoud stappen worden in nederland is dat bijvoorbeeld principieel gezet in oudere taalmethodes gebeurde mogelijk om de inhouden aan te leren dan het nogal eens dat er tientallen losse oefe kan dat op de lange duur ook frustreren ningen werden aangeboden vaak moest de leerkracht bij het oplossen zelf de goede antwoorden geven omdat de leerlingen 2 aanpak nergens voordien een steun of houvast had den gekregen tegenwoordig wordt er van de tijd van exclusief cursorisch onderwijs is uit gegaan dat in een les een opbouw zit achter de rug de meeste lesgevers zijn het dat betekent minimaal dat er voor het berei erover eens dat je ook in de taalles de echte ken van een leerdoelstelling stappen wor wereld in de klas moet binnenbrengen den gezet bijvoorbeeld in de vorm van een reden genoeg om in de lagere school uit te aantal gegradeerde oefeningen gaan van thematisch onderwijs en daarin de talige leerlijnen onder te brengen op macroniveau betekent leerlijn dat er een planning wordt gemaakt van hoe leerlingen onder dit punt houden we in de gaten of binnen de onderdelen van een vak kunnen een methode uitgaat van boeiende en aan groeien welke stappen daarbij worden trekkelijke thema s die direct verbonden zijn gezet niet elk schoolboek doet dit op de met de leef en ervaringswereld van de kin zelfde manier toch is het voor leerkrachten deren eenzijdigheid is hier geen goede zinvol dat ze deze planning kunnen inzien zaak de thema s moeten zeer gevarieerd zodat ze weten waarmee hun collega s in worden gekozen zo garanderen ze vol andere leerjaren bezig zijn het spreekt dat doende gevarieerde contexten om taal in te we dit onderdeel in ons onderzoek weinig of ontwikkelen en een eigentijdse werkelijk niet kunnen beoordelen gezien er nog geen heid presenteren dat betekent ook dat er enkele methode voor alle leerjaren op de oog moet zijn voor multiculturaliteit markt is waar we wel rekening mee kunnen houden zijn de gepubliceerde voornemens soms gaat een schoolboek uit van een inte van de auteurs alleen blijft de vraag of ze ressant thema maar hebben de oefeningen hun beloften wel kunnen nakomen die eronder vallen weinig of niets met het thema te maken uiteraard is dit een fout die wij proberen te vermelden wanneer een 4 taalvaardigheden boek echt thematisch werkt staan de oefe ningen in verband met elkaar verkaptheid is vakdidactici en leerplanmakers zijn het er voor een thematische aanpak geen goede over eens dat bij het aanleren van de taal zaak vaardigheden op een aantal pijlers gesteund moet worden die zien wij ook graag uitge werkt in de nieuwe schoolboeken de voor naamste pijlers zijn 28e jaargang nummer 4 maart april 1999 er moet voldoende aandacht gaan naar van lezen groeit ook op het vlak van de vier taalvaardigheden luisteren luisteren een schoolboek doet er daar spreken lezen en schrijven om goed aan de vaardigheden en de onderdelen van het vak taal niet te veel leerlingen moeten leren communice op een artificiele manier van elkaar te ren naast het aanleren van de taalsys scheiden taalonderwijs zal zo mogelijk tematiek en een aantal talige eigenaar geintegreerd aangeboden moeten wor digheden zoals dat vroeger vaak den een thematische aanpak kan exclusief gebeurde moet er ook veel daarbij helpen maar is evenwel geen aandacht gaan naar het gebruiken van waarborg voor een degelijke geinte taal leerlingen moeten zo mogelijk in greerde aanpak een schoolboek zal authentieke situaties leren om optimaal dus intensiever en op een andere en gericht te communiceren daarbij manier werk moeten maken van het moeten zij zelf actief aan de slag kun aanleren van de taalvaardigheden nen gaan in een les waarbij de leer kracht het centrum vormt worden leer daarnaast moet de methode oog hebben kansen gemist voor een aantal belangrijke onderdelen bij het aanleren van de taalvaardigheid die leerlingen moeten strategisch taalge items ze zijn inderdaad van een wat con drag ontwikkelen eerder dan steeds cretere aard overlopen we in de punten 5 maar weer exemplarische oefeningen tot en met 9 te maken doen we er goed aan leerlin gen een gedrag aan te leren dat ze in elke volgende situatie kunnen toepas 5 taalbeschouwing sen ze moeten zich leren orienteren op een communicatieve taak die leren je moet leerlingen niet enkel taal laten realiseren en leren afronden waarbij beoefenen hun taalvaardigheid is erbij revisie een rol speelt dat strategische gebaat wanneer er nu en dan expliciet gedrag zal zich pas volop ontwikkelen wordt bij stilgestaan er is ook taalreflectie wanneer leerlingen er bewust bij leren nodig daarbij mag het schoolboek zich niet stilstaan dit laatste impliceert dat er in beperken tot enkele taalelementen zoals dat de lessen en het schoolboek veel vroeger het geval was zins en woordontle meer oog moet zijn voor effectieve ding leerplannen en eindtermen zijn het er instructiemomenten het oplossen van duidelijk over eens dat alle facetten van taal tekstgebonden vraagjes na een tekst is bij deze reflectie de nodige aandacht moe bijvoorbeeld een werkvorm die voor ten krijgen wanneer de taalbeschouwing leerlingen niet voldoende leerrijk is een bovendien voldoende concreet en op een schoolboek dat in de tweede klas aan inductieve manier wordt aangepakt is de zetten levert om lees en schrijfkaarten kans groot dat ze het verwerven van de te gebruiken geeft signalen dat het vaardigheden kan ondersteunen menens is met strategisch gericht taal onderwijs taalreflectie kan ook als bedoeling hebben om de kinderen inzicht te verscha ffen in dit de taalvaardigheden beinvloeden verwonderlijke communicatiemiddel lessen elkaar doorlopend wie leert op het vlak taalbeschouwing gaan dan wat lijken op maart april 1999 nummer 4 28 e jaargang r t p w w x i i r s s t j lessen werkelijkheidsonderricht zulke les woordenschat zullen het taalonderwijs sen moeten in ieder geval ook motiveren en te veel verkappen taal in ieder geval vanuit voldoende verschil lende hoeken bekijken ook schoolboeken zullen op deze manier werk moeten maken van hun woorden schataanpak op zijn minst verwachten we 6 woordenschat geen aparte woordenschatlesjes maar per onderdeel thema een toelichting in de het is de verdienste van nt2 didactici dat handleiding van welke woorden worden zij de aandacht voor het woordenschaton aangebracht en in welke lessen dat voorna derwijs opnieuw hebben aangewakkerd melijk zal gebeuren ook geeft een school duidelijk is op dit ogenblik dat goed woor boek de leerkracht best wat raad van hoe denschatonderwijs aan enkele voorwaarden hij of zij woorden kan aanbrengen sugges moet voldoen die sommen we hieronder ties in verband met betekenisonderhande kort op ling zijn bijvoorbeeld erg welkom op een jaar tijd kunnen kinderen geen onbeperkt aantal nieuwe woorden 7 technisch lezen leren er zal moeten worden nagedacht over welke woorden worden aangebo ook van dit onderdeel moet zeker in de den de meest interessante oplossing lagere klassen op een zinvolle en efficiente is om bij het selecteren van aan te leren manier werk worden gemaakt goede tech woorden gebruik te maken van fre nisch leesoefeningen voldoen aan volgende quentietabellen als taalgebruiker ben je criteria het meest met woorden die een serieu ze gebruiksfrequentie hebben als er technisch gelezen wordt blijft het begrijpen van de tekst nog steeds een lesje waarin twintig of dertig nieu belangrijk ook voor technsich lezen we woorden worden aangebracht is moet er met interessante teksten wor niet leerrijk woorden leer je pas wan den gewerkt neer je er frequent mee in contact komt bij het aanleren van woorden een tekst mag niet kapot worden onderscheiden we dan ook fasen aan gelezen wanneer kinderen hun teksten breng semantisering en consolidering tot driemaal toe moeten opdreunen dan zullen zij hoe langer hoe minder zin woorden moeten op een zo natuurlijk in het lezen krijgen een schoolboek mogelijke manier worden aangeleerd moet dus voldoende en gevarieerd dat betekent dat nieuwe woorden in leesmateriaal aanbieden veelzeggende contexten moeten wor den aangeboden de kinderen moeten oefeningen waarbij met woordenreek zoveel mogelijk zelf vanuit de context sen rijtjes wordt geoefend zijn zinvol de woordbetekenis distilleren voor een wanneer ook hier niet in overdreven schoolboek betekent dit dat de woor wordt mogelijk is om ze te gebruiken denschat geintegreerd moet zijn in als voorbereiding op het lezen van een andere onderdelen aparte lessen doorlopende tekst 28e jaargang nummer 4 maart april 1999 8 spelling tot slot nog twee algemenere criteria ook hier zijn er de laatste jaren interessante 10 differentiatie en evaluatie inzichten gegroeid belangrijk is dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen soor wie leerlingen steeds klassikaal of in hete ten van moeilijkheden en dat de leerlingen rogene groepen laat werken mist kansen op een strategische manier werk leren differentiatie naar tempo interesse of leerin maken van die moeilijkheden omdat er in houd is zowel voor leerling als leerkracht de klas zeer regelmatig aan spelling wordt een extra uitdaging fenomenen als hoe gewerkt moet een schoolboek ook veel ken en contractwerk mogen dan al wel gevarieerde werkvormen en leermiddelen modewoorden geworden zijn toch garan aanbieden deren ze een grotere aandacht voor noden en motivatie bij de individuele leerling het probleem voor de leerkracht bestaat er 9 tekstkeuze evenwel in dat hij of zij meestal geen tijd vindt om extra materialen aan te maken we vinden het opvallend en vreemd dat een schoolboek dat differentiatiemateriaal leerlingen na de lagere school nog zo weinig aanbiedt creeert dus extra kansen zeker lezen toch deden de oudere schoolboeken voor taalzwakkere kinderen er alles aan om leerlingen de zin tot lezen te ontnemen er werd vaak gewerkt met onin ook inzake evaluatie kan het schoolboek de teressante teksten meestal geschreven leerkracht helpen door toetsen in te bou door de auteurs zelf zodat er veel woorden wen en suggesties te geven van hoe leerlin schat in kon worden aangeboden en die gen het best opgevolgd kunnen worden lectuur moesten leerlingen tot vervelens toe afdreunen 11 realisatie willen we leerlingen in een wereld van beeld en geluidscultuur zin in lezen doen het is uiteraard pre tt iger om te kunnen wer krijgen zullen we onze instrumenten zeer ken met een degelijk uitziend en lekker in de zorgvuldig moeten kiezen de schoolboe hand liggend boek pluspunten in de reali ken zullen in ieder geval met inhoudelijk satie zijn dan ook schoolboeken die voor aantrekkelijke en uitdagende teksten moe zien zijn van een harde ka ft en uitgewerkt in ten opdraven geschreven door goede kin een leuke lay out op het vlak van het kijken derboekenschrijvers gelukkig is er materi kan er ook een uitdaging van uitgaan vier aal genoeg beschikbaar het aanbod van kleuren oogt beter dan zwart wit daarnaast naslagwerken vaak in vertaling kinder kunnen foto s en pre tt ige aanvullende teke kranten en kinderliteratuur is tegenwoordig ningen het boek veel levendiger maken bijzonder groot het is voor schoolboeken makers een must om daaruit te putten ook aan de handleiding stellen we eisen variatie brengen qua tekstsoort en onder een handleiding moet voor zover mogelijk werpen zal dan niet eens zo moeilijk meer bondig en in ieder geval overzichtelijk zijn zijn onderdelen moeten goed aangegeven zijn en per les verwachten we een situering van het onderwerp de doelen een didactische maart april 1999 nummer 4 28e jaargang y iyr x 2 leesmoeilijkheid centraal om leerlingen 10 differentiatie en evaluatie daarop te laten oefenen worden rijtjes woorden en enkele losse zinnen aangebo in taaljournaal wordt nogal wat werk den leerlingen hiermee motiveren lijkt ons gemaakt van differentiatie die is er niet met niet zo vanzelfsprekend willen we leerlin betrekking tot het tekstaanbod dat is in gen zover krijgen dat ze blijven lezen zullen andere methodes uitgebreider de differen we ook de lessen technisch lezen nieuwe tiatie zit vaak wel in oefeningen die een aan impulsen moeten geven maar die vinden bod doen voor verrijking terwijl de leer we in dit leesboekje niet terug kracht ondertussen kan remedieren onder meer aan de hand van kopieerbladen die in een grote hoeveelheid achteraan in de 8 spelling handleiding zitten verder kunnen kinderen zelf keuzes maken en nodigt het boek te taaljournaal pakt spelling op een strategi vaak uit tot zelfstandig werk sche manier aan het geheel oogt wel een beetje te noord nederlands bepaalde aan ook zi tt en er heel wat evaluatiemomenten pakken zijn gebaseerd op een hollandse in het boek de leerkracht beschikt over uitspraak van woorden maar toch verloopt voorgedrukte observatieformulieren ko de aanpak gestructureerd en gericht ons pieerbladen waarop hij de resultaten van inziens leren kinderen zich goed orienteren evaluatiemomenten kan noteren in het taal binnen het geheel van de spelling boek krijgt het toets en observatiewerk zelfs de naam leerlingvolgsysteem mee 9 tekstkeuze 11 realisatie in de verschillende boeken zit leuk tekstma teriaal dat boeiend en aantrekkelijk is voor de materialen van taaljournaal zijn zeer ver kinderen het aanbod is gevarieerd in het zorgd uitgegeven de leesboeken zijn uitge taalboek wordt nogal veel gebruik gemaakt werkt in vierkleurendruk de leuke lay out is van allerhande korte berichtjes terwijl het aantrekkelijk voor kinderen het prentenma leesboek langere teksten op het menu hee ft teriaal is gevarieerd van stijl en zet aan tot staan het aantal gedichten echte goede verderdenken de taal en leesboeken zijn dus niet enkel versjes dat wordt aangebo voorzien van een harde ka ft zodat ze allicht den is eerder beperkt een tijdje kunnen meegaan dat duurzame karakter zullen scholen wel kunnen appre naar onze smaak valt het leesboek begrij cieren de werkboekjes zijn mooi en over pend lezen wat dunnetjes uit in dit boek zichtelijk uitgevoerd missen we extra tekstmateriaal bijvoor beeld voor snellere lezers in de twee speci de methode presenteert sommige taaloefe aal voor vlaanderen uitgegeven leesboeken ningen zowel in het taalboek als het werk zit al bij al voldoende aanbod voor het uit boek dat vinden we een beetje plaatsver werken van een basislijn spilling en het impliceert bovendien dat leerlingen vaak met beide boeken tegelijker tijd aan het werk zullen zijn de kopieerbla den zijn dan weer een manier om de maart april 1999 nummer 4 28 e jaargang si txir y t f 4 y t t 4 e ts 2 i y i omvang van de werkboeken binnen de per voor een thematische aanpak het nadeel is ken te houden maar de leerkracht moet wel dat er in de weekplanning geen vaste wel regelmatig kopieerwerk verrichten wan uren voorzien kunnen worden voor de neer hij of zij van die bladen gebruik wil onderdelen van het vak zoals begrijpend maken lezen of spelling 12 tot slot 2 aanpak taaljournaal is niet zo omvangrijk als een deze methode is onderverdeeld in hoofd aantal van zijn concurrenten maar ook dat stukken die telkens een ander thema als uit kan zo zijn voordelen hebben je hoeft als gangspunt nemen de themaonderwerpen leerkracht niet te selecteren maar je kan zo zijn gevarieerd en best aantrekkelijk voor nu en dan onderdelen aanvullen met je kinderen dat gaat van een thema zoals eigen materiaal deze methode geeft de geboorte over anders zijn en sterven leerkracht stevige aanzetten voor een geva gedurfd tot een meer talig thema als boe rieerd en inhoudelijk gevuld taalonderwijs ken de traditie wordt niet losgelaten qua instructie schiet de methode wel een omdat de methode ook een aantal gekende beetje tekort en het thematische mag de wo thema s bijvoorbeeld in verband met leerkracht nog wel iets meer onderstrepen de seizoenen of feestdagen inbouwt gelukkig wordt hierin niet overdreven taalmak k er het grote probleem van de methode bestaat erin dat er veel te veel met aparte 1 algemeen concept en te beperkte taaloefeningetjes wordt gewerkt de thema s komen nergens echt bij taalmak k er horen twee taalboeken a tot hun recht ze kabbelen telkens voort op en b daarmee overeenkomstig twee werk basis van een hele reeks gefragmenteerde boeken en een handleiding met achteraan oefeningen waarbij leerlingen vaak woor reeksen kopieerbladen in het taalboek den moeten invullen of zinnetjes moeten komen alle disciplines van het taalonderwijs samenstellen aan bod verder zijn een cd met luisteroefe ningen en een cd rom met spellingsoftware beschikbaar daarnaast is ook een kist te 3 leerlijnen verkrijgen met gevarieerd materiaal voor hoekenwerk deze methode zet een aantal leerlijnen uit voor de verschillende vaardigheden maar het boek voorziet 17 units hoofdstukken die beperken zich meestal tot erg techni die uitgaan van telkens een thema een unit sche aspecten van het taalonderwijs in de neemt een tweetal weken in beslag er lessen microniveau zit te weinig ontwikke wordt dus gemikt op 34 weken les dat is ling we merken dat het schoolboek veel voor vlaanderen een realistisch cijfer in de aparte oefeningen aanbiedt die min of meer units komen de onderdelen niet telkens op in het luchtledige hangen kinderen moeten hetzelfde moment aan bod dat lijkt voor de bijvoorbeeld woorden invullen die op geen kinderen boeiender en creeert meer ruimte ander moment werden aangeleerd mn 28e jaargang nummer 4 maart april 1999 4 vaardigheden per unit moeten de kinderen een of twee steloefeningen uitvoeren sommige daarvan de auteurs van taalmak k er beweren tus zijn uitdagend en aangenaam maar de sen de regels door dat hun aanpak steunt meeste beperken zich toch weer tot het uit op nieuwe taaldidactiek maar naast het feit voeren van droge opdrachten of het invullen dat zij zich baseren op de gefragmenteerde van een voorgekauwd werkblad de auteurs doelenreeks uit het leerplan voor het katho schijnen de talige ontwikkeling van kinderen liek onderwijs zien we helemaal geen steeds in de hand te willen houden en dat recent didactisch denken maakt dat ze te formalistisch belerend over komen inzake begrijpend leesonderwijs wordt fre quent gewerkt met tekstgebonden vraagjes die kinderen na het lezen moeten oplossen 5 taalbeschouwing ondertussen is in didactische publicaties voldoende aangetoond dat er meer leerrijke op dit vlak worden meteen nogal vreemde aanpakken te verzinnen zijn instructie in keuzes gemaakt van het onderdeel reflec leren denkend lezen is in dit schoolboek tie op taalgebruik zeggen de auteurs in de dan ook niet aan de orde van leesstrate inleiding dat het doorlopend in de thema s gieen is niet echt sprake aan bod wordt gebracht maar een over zicht van welke inhouden op welk moment opvallend is dat de auteurs vooral hun heil aan bod komen krijgen we niet in de ver zoeken in traditionele woord en zinsoefe dere uitwerking wordt op dit belangrijke ningetjes leesoefeningen verworden hier aspect van taalbeschouwing niet meer door tot het geven van synoniemen uit de teruggekomen voor het onderdeel taalsys tekst of het opnoemen van details uit een tematiek worden wel aparte lessen op bepaalde passage schrijfoefeningen poten gezet dit vinden wij duidelijk een fou beperken zich meer dan eens tot het schrij te beslissing beide grote onderdelen van ven van een zinnetje bij een aantal prenten taalbeschouwing moeten minstens op een werkvormen zoals in een gegeven tekst evenwaardige manier in een schoolboek rijmwoorden invullen of onder een gegeven ontwikkeld worden en ook in de handleiding kalenderblaadje de juiste naam van de evenveel aandacht krijgen nu lijkt het erop feestdag noteren worden in dit boek onder dat de auteurs liever geen rekening houden de noemer van creatief schrijven geplaatst met de nieuwe leerplannen en vasthouden zo n karakterisering vinden we misleidend aan traditionelere manieren van taalbe schouwing met name klassieke woord en de luister en spreekvaardigheidsoefenin zinsontleding overigens zie je dat niet enkel gen laten kinderen frequent oefenen op klei aan de keuzes ook in de uitwerking van ne onderdelen zoals het herkennen van het onderdeel taalsystematiek wordt zeer een geluid of het vinden van een rijmwoord traditioneel gewerkt in taalmak k er worden nu en dan worden ook echte gespreksoefe zinnen bijvoorbeeld nog afgebouwd tot de ningen aangeboden de inventaris van luis zinskern iets wat door de leerplannen ter en spreekdoelen leert ons dat er erg ondertussen niet meer wordt voorgestaan fragmentarisch met mondeling taalonder gezien het dubieuze effect van dit soort wijs wordt omgesprongen oefeningen maart april 1999 nummer 4 28 e jaargang 6 woordenschat 9 tekstkeuze ook hier hebben de auteurs gekke keuzes het tekstaanbod is gevarieerd we vinden in gemaakt de leerlingen moeten bijvoorbeeld dit schoolboek allerlei soorten teksten over een heleboel woorden kennen die te maken zeer uiteenlopende onderwerpen de tek hebben met de verzorging van een baby sten zijn inhoudelijk op niveau ze zijn name unit 2 of met de nieuwste technologische lijk uitdagend om lezen niet betuttelend en ontwikkelingen unit 15 dat vinden wij op soms ook lekker spannend vaak zijn ze zijn zachtst gezegd uitermate raar er zijn geschreven door gerenommeerde kinder immers een heleboel andere woorden die boekenschrijvers voor 7 a 8 jarigen veel relevanter zijn om te kennen verder leer je woorden niet door er enkele invuloefeningen mee te maken op 10 differentiatie en evaluatie dit punt scoort dit schoolboek niet taalmak k er onderscheidt geen fasen in het in taalmak k er wordt op verscheidene aanleren van woorden er wordt met geen momenten gedi fferentieerd het gaat bijna woord gerept over betekenisonderhande steeds om vormen van niveaudifferentiatie ling met de kinderen deze methode staat er wordt uitgegaan van basisleerstof a daarom nog ver van een evenwichtige oefeningen wie die verwerkt heeft moet woordenschataanpak het gekste van al is toegevoegde inhouden verwerken b en c dat de auteurs dit onderdeel karakteriseren oefeningen die kan de leerkracht aanbie als taalbeschouwing den in de vorm van fiches met oplosser zodat kinderen hun oefening zelf kunnen corrigeren kinderen met leermoeilijkheden 7 technisch lezen krijgen ondertussen remedierende oefenin gen om de basisdoelen nog te bereiken de methode koppelt technisch en begrij pend lezen aan elkaar dat is geen slechte in theorie ziet dit model er goed uit in de zaak ook werd erop gelet om teksten aan praktijk twijfelen we aan het opzet allereerst te bieden in stijgende moeilijkheidsgraad omdat de remedieringsoefeningen vaak uit dat gebeurt ook voor delen binnen een niet meer bestaan dan wat extra materiaal tekst het boek suggereert om kinderen er wordt dus op geen enkel moment frequent te laten oefenen in homogene gespeurd naar de oorzaken van de uitval groepen van een leerling ten tweede omdat dit hele systeem zeer technisch van opzet is opnieuw moeten we vaststellen dat dit 8 spelling boek graag meet en beheerst maar mis schien juist daarom niet bezig is met meer het boek leert kinderen om expliciet onder fundamentelere aspecten van het taalon scheid te maken tussen onthoud hoor en derwijs zoals het strategisch lezen luiste regelwoorden die vindwoorden worden ren of schrijven en het werken vanuit moti genoemd taalmak k er maakt dus werk verende en taakgerichte oefeningen van spellingstrategieen en dat is een goede zaak de spelling komt doorlopend aan het is de bedoeling dat de leerkracht het al bod dan niet bereiken van de basisdoelen nauw 288 jaargang nummer 4 maart april 1999 gezet registreert op daarvoor speciaal voor 12 tot slot ziene formulieren dat gebeurt ofwel naar aanleiding van observaties in de klas ofwel taalmak k er gaat uit van leuke thema s naar aanleiding van speciaal voorziene toet maar die komen niet echt tot leven sen ook als kopieerbladen in de handlei de mooie woorden van de algemene inlei ding ding worden niet waar gemaakt de auteurs schieten ons inziens didactisch tekort ze kiezen er bijna de hele tijd voor om kin 11 realisatie deren beperkte en sterk begeleide taaloefe ningen te laten maken en durven het niet de boeken zijn van een behoorlijke maar aan om met meer open opdrachten te wer nog voldoende handige dikte ze hebben ken soms wordt er ook op een uitgespro geen harde kaft de werkboekjes zijn in a4 ken traditionele manier aan taalonderwijs formaat vreemd genoeg hee ft de vormge gedaan ver van het boek heel de tijd gekozen voor eenzelfde lettertype dat is eigenlijk een niet zo realistisch standpunt want een goed taalsignaal lezer distilleert de boodschap niet enkel uit de woorden die hij ontcijfert maar ook uit 1 algemeen concept grafische facetten zoals het lettertype taalsignaal bestaat uit volgende onderde de handleiding is overzichtelijk uitgeschre len taalboeken 2a en 2b zijn basisleesboe ven het rare aan de handleiding is dat ken werkboeken 2a en 2b invulbladen hoofdstukken units genoemd niet ingeleid met allerlei soorten oefeningen handleiding worden er wordt met andere woorden 2a en 2b met kopieerbladen waarop onder geen uitleg gegeven bij het nieuwe thema of meer toetsen een boekje met leesteksten bij het verloop van de lessen daarin voor vlotte lezers leesmus en een map achterin de handleiding zitten de fiches voor met teksten voor minder vlotte lezers uitbreidingsoefeningen de toetsen met bla leeshapjes een spellingschrift een lees den om resultaten in te boeken en bladen dagboekje om in te vullen en een geluids met overzichten bijvoorbeeld van doelen en cassette voor luisteroefeningen normen voor de leerlingen deze methode kan je eclectisch noemen er op het vlak van het formuleren van doelen wordt met een heleboel nieuwe didactische durven de auteurs van taalmak k er ook ideeen gewerkt maar daarnaast zijn er ook nogal eens in de fout gaan als doel van een nog traditionele elementen aanwezig dat aantal leeslessen wordt gesteld dat kinde zie je bijvoorbeeld sterk aan de keuze van ren de bijhorende vragen moeten kunnen de thema s oplossen dat lijkt ons echt onrealistisch omdat we niet veel kranten naslagwerken dit boek is duidelijk geschreven in navolging of kinderboeken kennen die de tekst verge van de leerplannen voor het katholiek zeld laten gaan van vragen volgens ons onderwijs qua timing is het boek aange moeten de kinderen in een leesles net iets past aan vlaanderen per week worden anders leren dan vraagjes oplossen zeven lessen van 50 minuten voorzien elk hoofdstuk is op dezelfde manier ingedeeld maart april 1999 nummer 4 28e jaargang eerst een luister en spreekles dan komt deel wordt aangeleerd echte leerlijnen zijn lezen enz er worden in totaal 20 thema s daar helaas niet in te onderkennen het aangeboden meestal lopen die over twee gaat hier meer om een opsomming van weken het boek voorziet in totaal materiaal activiteiten voor 36 weken 4 vaardigheden 2 aanpak in taalsignaal wordt aan de vaardigheden in taalsignaal wordt uitgegaan van thema s gewerkt op een uitgesproken strategische die zijn vaak wat traditioneler en nogal van wijze daarvoor zijn er lees en schrijfkaarten zelfsprekend en daardoor wat te weinig in het pakket voorzien totaaloefeningen speels en uitdagend voor de kinderen waarin kinderen een leesstrategie verwer voorbeelden van zulke thema s zijn fruit ven en aspectoefeningen waarin een komt al meer dan frequent in wo aan bod onderdeel van een vaardigheid wordt geoe nieuwjaar het huis enz gelukkig tappen fend lopen wat door elkaar er is niet steeds de auteurs zo nu en dan uit een verrassen een duidelijk onderscheid tussen de twee te der vaatje dat is bijvoorbeeld het geval bij maken thema s als bang speel een spel echt enz de luister en spreekoefeningen aan het begin van elk onderdeel worden te verkapt elk thema wordt vreemd genoeg op aangeboden in een les zitten vaak drie dezelfde manier uitgewerkt eerst luister en oefeningen die aparte doeltjes trachten te spreekles dan leeslessen wat betekent realiseren en met elkaar weinig te maken dat er niet echt organisch aan wordt hebben het lijkt erop dat de methode de gewerkt het thema wordt dus niet ontwik doelen uit het leerplan voor het katholiek keld het wordt bepaald door de volgorde onderwijs een voor een wil aanpakken wat van de taalonderdelen goed is dat de nogal gek is alleen al omdat het om een te auteurs oog hebben voor de leef en bele grote hoeveelheid gaat luister en spreek vingswereld van de kinderen strategieen komen niet expliciet ter sprake wanneer een leerkracht uit deze reeks een zinvolle selectie maakt lijkt dit euvel snel 3 leerlijnen opgelost bij het onderdeel vertellen luis teroefening voor de kinderen wordt met de lessen goed uitgeschreven in de hand veel tekstmateriaal gewerkt en is er al wel leiding vertonen een opbouw zodat de een aanzet aanwezig om kinderen een luis leerinhoud in stappen aangeleerd kan wor terstrategie aan te leren den dat is wat minder het geval voor het onderdeel luisteren er is zorgvuldig nage de leesvaardigheid wordt niet getraind via dacht over hoe kinderen moeten groeien tientallen vraagjes die gesteld worden nadat de oefeningen staan niet zomaar kriskras de leerlingen de tekst gelezen hebben dat door elkaar is een goede zaak er wordt al werk gemaakt van het aanleren van een leesstra vooraan in de handleiding vinden we over tegie al blij ft dit aanvankelijk wat te impli zichten van wat per jaar binnen een onder ciet het blij ft vreemd dat voor schrijven de yura vni 28 jaargang nummer 4 maart april 1999 j iyyj y f if i ti y 5 y al 1 yi ri fr i7 gt i 9 jy yy yy i aa j y wiyg s 5 1 fasen in het proces expliciet worden ver met woordenschat volgens de principes van meld terwijl dat voor de vaardigheid lezen geleidelijkheid aanbreng semantisering niet gebeurt wordt hier het leerplan van het consolidering via herhaling dat vinden we katholiek onderwijs niet wat te letterlijk toch wel een gemiste kans de leerkracht gevolgd dat kinderen zich leren orienteren krijgt per thema geen tips om zo optimaal op het lezen van boeken een leerinhoud bij mogelijk aan betekenisonderhandeling te de momenten van vrij lezen is een zeer doen goede zaak in de specifieke taalschatlessen wordt er de schrijfvaardigheid van de kinderen krijgt meer werk gemaakt van taaldenkrelaties imulsen via boeiende en gevarieerde oefe op zich zijn dat wel leuke oefeningen de ningen zowel persoonlijk als zakelijk schrij woordenschat die nu impliciet wordt aange ven komen aan bod in zowel beperkte als reikt wordt te veel bepaald door de thema s zeer open schrijfomgevingen toch vinden uit het boek en te weinig door de leernoden we dat in de steloefeningen wat te veel van de kinderen woordfrequentielijsten zijn wordt voorgekauwd we hadden liever wat bij het selecteren van de woordenschat niet meer strategische instructie genoteerd gebruikt er wordt nergens een streefwoor gezien zodat kinderen konden leren om denlijst naar voor geschoven eigen ideeen in een schri ft elijke vorm te gie ten dat is overigens waar het om gaat bij het strategisch leren schrijven 7 technisch lezen dit onderdeel wordt uitgewerkt in aparte 5 taalbeschouwing lessen er gaat behoorlijk wat aandacht naartoe maar overdreven is dit zeker niet in taalsignaal vinden we een aantal goede er wordt voor een zeer uitgebreide batterij taalbeschouwingsideeen maar anderzijds tekstmateriaal ook extra leeskaarten gaan de auteurs soms nog te formeel om gezorgd prima met dit onderdeel om leerlingen te leren reflecteren op taalgebruik zitten er in het boek heel wat interessante aanzetten die 8 spelling boeiende oefeningen vinden we niet terug wanneer leerlingen moeten reflecteren op de spelling is ons inziens nog wat te klas de taalsystematiek er wordt te frequent siek uitgewerkt er wordt veel geoefend op gewerkt met aparte zinnetjes en te weinig woordbeelden of spellinggevallen en te wei met teksten en contexten om leerlingen tot nig rekening gehouden met spellingstrate functionele inzichten te brengen dat zijn gieen van de mooie voornemens uit de inzichten waarmee ze wat zijn op het vlak inleiding van de handleiding wordt uiteinde van taalvaardigheid lijk te weinig werk gemaakt weetwoorden en regelwoorden worden dooreen gehaald hopelijk verlegt men het accent vanaf het 6 woordenschat derde leerjaar de auteurs van taalsignaal besteden te wei het speciale spellingschri ft is meer een nig aandacht aan het geintegreerd bezig zijn rubriceerschrift van analoge gevallen maart april 1999 nummer 4 28 e jaargang l cx g r ar r x t n n