O jee – zes leerlingen vwo over schrijven

piet hein van de ve n hebben we gescoord op een schema dat de stappen weergeeft die de leerlingen uit kiliaan hadden kunnen kennen het resultaat geeft aan dat bijna alle leerlingen veel nadruk leggen op oh jee zes leerlingen vwo brainstormen en andere vormen van materiaal verzamelen een derde deel maakt een schrijf over schrijven plan en de helft daarvan noemt het uitschrijven van dat plan ordenen van informatie en commentaar vragen wordt door een kwart van s c hrij ven blijkt nog s te ed s ee n ty pi sch de leerlingen genoemd dat betekent dat voor sc hool s e activitei t het grootste deel van beide klassen schrijven ziet als materiaal verzamelen uitschrijven voor de kleine helft is het verzamelen ordenen in het kader van het project actief en zelfstandig schrijfplan uitschrijven commentaar andere leren 0 proberen ure leerlingen bewust te maken aangeleerde stappen doelbepaling publieks van schrijven als proces en van de stappen in dat gerichtheid medium vaststellen stijl zijn proces verder proberen ave leerlingen te helpen zo nauwelijks aan de orde de eerste indruk is die zelfstandig mogelijk volgens die stappen te schrijven van een overwegend heel traditioneel schrijf een eerste schriffopdradit binnen het project vroeg de patroon opdracht krijgen materiaal verzamelen leerlingen uit 4 vivo van liet lindenholt college in en uitschrijven zie voor meer informatie nijniegen aan te geven hoe ze die schrijfopdracht janssen van de ven 2000 op basis van deze zonden aanpakken op basis van de antinoorden op inventarisatie kozen we zes leerlingen uit die we deze opdracht selecteerden ure zes verschillende nader wilden bevragen over schrijven en hun leerlingen het waren ieerlir qerr die veel dan wel heel schrijven drie leerlingen die in hun antwoorden weinig hadden opgeschreven met deze zes hielden iue veel stappen noemden drie die nauwelijks iets een interview waarin ure nader op hun antwoorden vermeldden we wilden drie jongens en drie ingingen meisjes kiezen maar het werden door allerlei toevalligheden jongens die van school gingen vijf meisjes en een jongen de interviews dat interview resulteerde in nieuwe interviews werden door mij afgenomen soms alleen soms uiteindelijk hebben we van elke leerling samen met student assistente marloes janssen tenminste vier interviews het eerste dateert van het tweede halfjaar in vwo 4 het laatste van kort de inte rv i ews de grote lij n voor hun eindexamen vwo 6 in deze bijdrage in het eerste interview legde ik uit wat het doel proberen we enkele lijnen in die interviews ervan was docenten meer te weten laten komen weer te geven en te bezien wat we daar uit over wat leerlingen gemakkelijk en of moeilijk kunnen leren voor het schrijfvaardig vinden aan schrijven en schrijfvaardig heidsonderwijs in de tweede fase voortgezet heidsonderwijs niet als doel eventueel aan dat onderwijs onderwijs wat te kunnen verbeteren de openingsvraag refereerde aan de genoemde een eerste opdrach t opdracht weet je nog wat je een paar weken de eerste opdracht voor twee klassen 4 vwo terug hebt opgeschreven i k probeerde in het kwam uit het schoolboek kiliaan 3 de op interview meer vat te krijgen op het proces dracht was schrijf een tekst van ongeveer 250 bewustzijn van de leerlingen daarna ging het woorden over een tv loze week de opdracht gesprek over op het onderwijs in schrijf werd door ons opgedeeld in subopdrachten de vaardigheid tot dan toe over wat schrijven naar eerste daarvan luidde hoe pak je deze opdracht de mening van de leerlingen is en over het aan mondeling werd toegelicht dat de studiehuis en leren leren die interviews leerlingen eerst moesten opschrijven hoe ze te werden volledig uitgetypt en aan de leerlingen werk zouden gaan wat ze eerst zouden doen en toegestuurd een tweede interview begin vwo wat daarna enzovoorts hun antwoorden 5 had in eerste instantie de bedoeling en he t 2003 1 moer 12 karakter van een autorisatie interview tijdens plaats van andere onderdelen in casu het het eerste interview in die tweede ronde kwam verwerken van commentaar van medeleerlingen ik op het idee de betrokken leerlinge mireille op hun teksten te vragen een tekst voor mij te schrijven in het dat vierde interview begin vwo 6 had dus kader van de interviews mireille vertelde vooral het karakter van een tweede namelijk dat ze sinds een week een dagboek aan tekstbespreking verder werd overeengekomen het bijhouden was ter oefening voor een reis dat elke leerling de vier interviewprotocollen met school naar japan ja uvnnrorn het lijkt inc nog eens zou nalezen en een eigen samenvatting zo n speciale ervaring dat je ja ik weet niet hoe we ervan zou schrijven een soort van zelfportret ik zijn toen niet school naar 1 onden geweest en toen had zou eveneens een portret van elke leerling ik ook zoiets van al die indrukken die je dan krijgt maken en in een vijfde en laatste gesprek die jn je herinnert je nog wel een beetje de sfeer en de zouden we die portretten vergelijken dingen die toen zijn gebeurd maar als ik dan nu van dat laatste kwam niet zoveel terecht het kijk weet ik niet precies meer wat er toen allemaal eindexamen de vakantie en of het vakantiewerk precies door je heen ging wat ik toen dacht en ja eiste teveel aandacht op alleen mireille en japan is toch wel weer effe iets anders dan londen en miriam schreven hun eigen portret met ja dat ivil ik toch wel mijn hele leven blijven mireille werd ook een vijfde gesprek gehouden herinneren van hoe dat toen precies i vas annelies remie en miriam reageerden via e later in het interview vraag ik haar hoe zou je mail op mijn portrettering marja en melanie het vinden om voor mij eens een tekst te deden dat telefonisch b elangrijk is dat ze geen schrijven over japan van zessen problemen hadden met het door mij m o jee geconstrueerde portret ph zet hein maar op de e mail of zo of stuur hein als attachnient mee of stuur bern wanar op want dan de interv i ews een interpretatie aval ik die tekst lezen en dan wil ik over die tekst met de interviews werden door mij en marloes jou praten niet in de zin uvel in de zin van apart geanalyseerd wij probeerden elk apart de cornnientanr maar niet voor een ciffer maar gewoon informatie te ordenen in afzonderlijke van kijken van n ou ok hoe schrijfjij nou zo n categorieen die analyses werden vergeleken tekst als je nee zegt zeg je race dat is geert enkel vervolgens maakten we elk onze eigen probleem schrijversportretten nadat marloes termijn als m ja als ik daar dan tijd voor heb wamt liet is ivel student assistente er op zat werd een derde i k be n dan een week weg geweest en dan moet ik al versie gemaakt door nieuwe student assistenten een heleboel inhalen dus dan weet ik niet hoe ik dan jeske metzemaekers en anke van lankvelt op zit net inijn tijd hoe liet dan dus daar tuil ik liet basis van die drie analyses construeerde ik een eigenlijk daar een beetje van aflaten hangen maar op definitief portret dat ik de leerlingen voorlegde zich lijkt liet inc best lenk ons eh en dat door hen werd geaccepteerd de analyse kortom er werd een afspraak gemaakt dat van de interviews leverde een aantal categorieen stimuleerde me om die vraag ook aan de andere op die geschikt zijn om hier de belangrijkste vijf voor te leggen met eveneens weinig interpretaties te ordenen problernen verder werd in het tweede interview opnieuw ingegaan op de invoering van het s chrij ve n studiehuis het derde interview halverwege 5 ze vinden het allen moeilijk aan te geven wat vwo had dan ook vooral het karakter van een schrijven is melanie komt met wat hulp van de open tekstbespreking van de ven 1994 waarin interviewer tot gedachten op papier remie zowel over de tekst als over het schrijven van de komt meer zelfstandig tot een zelfde tekst werd gepraat dat leidde tot her omschrijving schrijven heeft voor deze zes schrijfideeen bij de leerlingen en dus tot een leerlingen bijzonder weinig niet communicatie vierde gesprek inmiddels was met de docenten te maken miriam wisselde veel brieven uit met afgesproken dat de leerlingen deze teksten en de vriendinnen maar dat was toch eigenlijk een interviewverslagen mochten gebruiken als heel andere activiteit schrijven is een schoolse onderdeel van hun dossier schrijfvaardigheid in taak die voor verschillende vakken geldt maa r 2003 i moer 13 speciaal bij nederlands veel werk vergt remie met welk doel moet je schrijven datzelfde geldt stelt dat er weliswaar ergere dingen zijn maar het commentaar als ze een beschouwing moet hij is niet bepaald een fan i k heb het niet zo op schrijven en ze schrijft een betoog dan wil ze schrijven mireille s idee van vastleggen in dat het commentaar haar helpt bij het begrijpen haar dagboek moest als zodanig door mij van het verschil met name annelies geeft hoog worden aangedragen op van de zelfstandigheid veroorzaakt door het studiehuis maar stelt zich ter zake schrijven schrijfvaardigheidsonderwijs volstrekt afhankelijk op van de opdracht dat ik vind het opvallend dat ze geen van zessen bleek ook toen ik in het tweede interview duidelijke leerervaringen noemden uit vooraf vroeg om een tekst voor mij elke keer opnieuw gaand onderwijs er zijn wel wat herinneringen leidde die vraag tot een onderhandelingsronde op de basisschool was er wel een schrijfschriftje over tekstsoort doel lengte mijn opmerkingen of zo en een opstel over de vakantie remie dat ik genoegen zou nemen met hun keuzes herinnert zich dat hij elke week een opstel vielen niet goed ze wensen zich geen buil te moest schrijven eerst klad en dan in het net vallen ik moest het maar aangeven dat vond ik niet leuk mireille herinnert zich blijft staan dat ze schrijven over een onderwerp vooral dat ze nooit verder kwam dan een half dat hen niet interesseert dat ze dat heel moeilijk a 4tje maar schrijfonderwijs begon toch pas vinden miriam zegt dit letterlijk de anderen eigenlijk bij de brugklas en toen was het geven eigenlijk allemaal aan dat informatie makkelijk vond annelies omdat je toen geen verzamelen het allerbelangrijkste is daarmee rekening hoefde te honden met die verschillende doelen valt of staat je schrijfopdracht en zo melanie herinnert zich van de onderbouw opdrachten om iets objectief en melanie verwoordt heel expliciet de fasen daarna subjectief te beschrijven ze noemen ook tekstsoort bepalen informatie verzamelen en het boekverslag als een schrijfproduct marja ordenen starten met een inleiding een kern en vindt dat het onderwijs in schrijven nu pas echt een slot goed doorlezen en kijken of het gelukt begint maar int is het echt waf je daarin moet is wat je wilde een schrijfplan helpt naar haar schrijven en duidelijke opbouw en aanhef en zo dat idee heel goed remie noemt expliciet waar hij leer je allemaal schrijven leren is volgens aan denkt bij doel en publiek taalgebruik en miriam steeds herhalen steeds herhalen en op een onderwerpen een schrijfplan hoeft bij hem gegeven moment weet je liet gewoon ook annelies niet je bedenkt het zelf in je hoofd eigerllijk je hoeft gaat uit van oefening baart kunst je moet er het niet op te schrijven dan hij vindt het met wel wat voor weten vindt ze dus een betoog name vervelend dat een schrijfplan zo concreet schrijven dan is de opdracht en die dingetjes eromheen moet hij heeft graag dat een onderwerp wordt die kun je gewoon leren wat hoort allemaal bij een opgegeven ook marja heeft een hekel aan een betoog welke doelgroep hoort b ij een betoog wat schrijfplan dat vindt ze onnodig als ik het zelf houdt een betoog nou in dat kun je zo leren maar al in mijn hoofd heb dan kan ik liet net zo goed gelijk toepassen is het allerbelangrijkste ook mireille opschrijven schrijfvaardigheidsonderwijs vinden geeft aan dat schrijfonderwijs je meer bewust ze wel van belang voor later remie en voor moet maken dat het zo een heel geheel apart is vervolgonderwijs mireille miriam de manier waarop je iets kan schrijven het is eigenlijk er is in de loop van de twee jaar wel een ont pas dit jaar dat je dan bewust wordt van wat je kan wikkeling waar te nemen annelies bijvoorbeeld melanie en ook annelies hebben graag een heel zegt in het eerste interview dat een schrijfplan duidelijke opdracht annelies formuleert het zo bij haar geen zin heeft omdat er meestal iets ze kunnen ze qen sc ineen tekst maar ze kunnen heel anders uitkomt ze kan zich toch niet aan ook zeggen schaeengedicht dus en als ik dan een de planning houden en gaat als ze eenmaal gedicht als ik weet dat ik een gedicht moet schrijven begint niet schrijven ene heel andere kant uit dan kan ik daar ook nog een heleboel kanten mee op in het vierde interview zegt ze bij het schrijven met moet het rijmen of moet het niet rijmen gebruik te maken van een schrijfplan en met wees eens duidelijk hoe lang moet het zijn succes ze heeft er ook meer tijd in gestoken en waarover moet hetgaan voor welde doelgroep is liet het hielp haar met het bepalen van de volgorde 2003 1 m oe r 14 vergelijkbare klanken zijn er wel te vinden bij graag gedichten willen schrijven marja mireille en nu ben je bewust van inrlegnqerr kern slot en dat soort dingen en de comm enta ar ge ven krijgen verwe rken nruiimentntietechriiek datje daar bewuster van bent uit de inventarisatie van de eerste opdracht en ook alsje datje op moet letten alsje sclirifft bleek slechts voor een minderheid van de datje meer bewustzijn moet zijn van de stappen leerlingen het vragen om commentaar een en de middelen geldt ook voor de anderen maar bewuste stap annelies weet eigenlijk niet zo niet voor lzemie die blijft alles in een keer goed hoe dat te doen noch wat ermee te doen schrijven ik voeg niks meer in of zo alles in een het is ook allemaal wel veel werk ook miriam keer en dan lees ik heng nog een keer je door op vindt dat al dat overschrijven dat dat wel veel taalfouten en zo tijd kost ze hebben wel ik vermoed mede dankzij de tekstbespreking een mening over de tek st e n functie van het commentaar geven het verschil tussen betoog en beschouwing melanie als jij commentaar moet geven op blijkt moeilijk alle zes leerlingen hadden anderen ik denk datje dan ook strenger naar je eigen duidelijk mijn hulp nodig bij het weer vat teksten gaat kijken dies zeg maar eerder fouten eruit krijgen op het verschil kiliaan noemt beide kan halen en ja eerder een tekst opnieuw schrijven tekstsoorten persuasief bij een betoog overtuig denk ik marja heeft graag commentaar van een je je publiek van je standpunt bij een medeleerling omdat die dezelfde kijk er een beschouwing zet je de lezer aan tot denken voor beetje op heeft als jij zelf op liet schrijven van een tekst melanie is dat in elk geval niet meteen een kun je ook van elkaar leren op die mooier het reproduceerbaar gegeven commentaar is volgens marja vaak commentaar ph wat voor typen tekst zijn er dan waar kan ik op taalgebruik of er taalfouten ira zitten ze uit kiezen noemt overigens ook nog dat ze zelf com m elim ir fomnatieve en beschouwende leksten enje mentaar kan geven op de inleiding want die hebt ook eh even kijken teksten dril lezers te moet aangeven wat in liet volgende van de tekst wroet vermaken en even kijken ja teksten oen lezers over te komen ze wil vel bij medeleerlingen niet te holen kritisch zijn een standpunt dat ze deelt met ph hnini ja wat is een beschouwende tekst mireille al vindt die laatste wel dat anderen m hiiiiii ja eh vaak foeten zien die jij niet ziet maar ook het ph genieen he snoet niet te worden dat je bij iedere tekst weer m ja i o zens rn ij uvns liet elinn even kijken commentaar krijgt en je kan het af en toe eens dat je een ondewerp zeq maar vertelt maar oo k nog steekproefsgewijs doen omdat liet wordt ook niet nietje eigen ivoorden erbij dus informatie qeven met sneer se rieus genomen clan eigen ivoorden nog over de bespreking van hun eigen tekst zijn ze ook voor de anderen bleef dit een probleem zonder uitzondering tevreden miriam geeft de omschrijving van een beschouwing werd bijvoorbeeld aan dat ze dankzij dat commentaar uiteindelijk zo verwoord dat het meer op een geleerd heeft beter naar de eigen teksten te vraag dan op een antwoord leek annelies 0 kijken melanie 7k las de eerste versie het wis ja is liet zo bij een beschouwing dat eh dat je zelf je een ha l ir forrnatieve tekst vond ik dus heb ik er niening moet graan vormen marja het heeft heeft meer mening in gestopt en ik heb liet hele slot liet iets te rnaken niet dat het een rneniriq dat je een veranderd ze concludeert 7k heb geleerd dat je iwening e r wel of niet in verwerkt ojzo heelgoed vare je foi ten kunt leren als ieninnd je behalve de schoolse teksten als betoog daar een heel klein boe je bij helpt beschouwing en uiteenzetting vinden de leerlingen andere soorten van belang remre h et studiehui s wijst op brieven annelies schrijft af en toe de tweede fase wordt vooral gezien als verhalen wat ze erg leuk vindt omdat je er zelfstandig zijn de leerlingen geven aan dat ze allemaal dingen van jezelf in kan stoppen ze vindt altijd bij docenten terecht kunnen met vragen het jammer dat dat op school niet mag ook maar dat het wel de bedoeling is dat ze in eerste melanie schreef wel eigen verhalen ze zou ook instantie zelf proberen uit hun probleem te 2003 1 moer 15 komen de invoering van het studiehuis ging gegeven moment expliciet naar gevraagd ze niet gemakkelijk met name voor hun vwo 4 geven dan alle zes aan dat maar moeilijk te jaar het eerste jaar studiehuis aan het vinden het is een moeilijke teen het zegt lindenholt noemen ze veel problemen hun ze niet veel voor hen is leren toch vooral zelfstandigheid werd nadrukkelijk gecontroleerd schools leren reproductie van buiten leren en eigenlijk door leraren al dichtgepland leren oen aan een taak te voldoen met name mireille het studiehuis is een groot gepland iets annelies gaat uitvoerig in op de zelfstandigheid maga alsje zelfstandigheid in liet studiehuis uiilt die door het studiehuis wordt aangekweekt of creeren denk maar niet dat je daar zo n controle op ervoor verondersteld wordt ze vindt het prettig moet zetten desondanks geeft bijvoorbeeld wanneer ze meer vrijheid krijgt dan kan ze zelf annelies aan dat ze zich in het begin wel erg aan prioriteiten stellen haar lot overgelaten voelde wat meer begeleiding in plaats van controle zou prettiger con clu s i es e n di sc u ss ie zijn geweest maar in alle geval hebben ze beter wat hebben we nu uit de interviews geleerd leren plannen en dat lijkt ieder van hen van op de eerste plaats dat schrijven een typisch belang met het oog op vervolgstudie blijkbaar is schoolse activiteit is het is tekstproductie voor die aansluitingsfunctie van het studiehuis nogal school voor nederlands of voor andere vakken nadrukkelijk aan de orde geweest remie ziet als en die tekstproductie lijkt nog het meest op het enige het studiehuis helemaal niet zitten dat zit invullen van een groot formulier je hebt hem vooral in de profielen en de daaraan inleiding kern slot in de inleiding geef je een gekoppelde vakken reunie is alleen geinteres stelling in de kern vul je argumenten pro en of seerd in natuurkunde en scheikunde en contra in en het slot bevat een samenvatting dan aanverwante vakken talen en ckv dat is maar wel nog eens je eigen mening er wordt door de verloren tijd daar doet hij toch niks mee in leerlingen geen verband gelegd niet teksten vervolgonderwijs of later beroep bovendien buiten school schrijven buiten school iets dat vindt hij dat docenten goed moeten aangeven niet communicatie te maken heeft of zo hoe de zaken gedaan moeten worden ze moeten schrijven is ook anderszins het invullen van een ze yeri waar je op moet letten maar in het tweede formulier het is het verzamelen van materiaal jaar zijn ze er positiever over ze krijgen het het met behulp daarvan invullen van het toch meer in de vingers mireille waar ik gegeven tekstschema het formulier eventueel vind nog steeds dat de hoeveelheid stof veel te groot is het op fouten nakijken of na laten kijken het je moet teveel doen in te korte tijd miriam alle geven van connnientaar bereikt zelden het zes benadrukken ze dat ze het druk druk druk inhoudelijk niveau van de tekst dat komt mede hebben melanie is de enige die zonder meer doordat ze gewend zijn aan de typische positief is van het begin af aan ik vind liet cominentaarformulieren uit de schoolboeken studiehuis fijn ike vind liet heel fijn dat je zelf kan i s de tekstopbouw duidelijk of s het doel werken ze denkt ook dat liet veel beter is opn er van de tekst helder dat zijn van die vragen zelf achter te komen dan dat een leraar je voorschotelt waar je ja of nee op antwoordt vragen die niet vare je kunt liet liet beste zo en zo doen ze kunnen nopen tot inhoudelijk commentaar wel een paar dingen vertellen inaar ik denk dat je er de tekstsoorten betoog beschouwing en uit het beste zeljachter moet lzomeiz en wat later zegt eenzetting zijn niet alle even gemakkelijk met ze je leert altijd van je eigen fouten ze kiest ook name de beschouwing kost hoofdbrekens dat is nadrukkelijk voor gaan vragen aan docenten als ook logisch de drie tekstsoorten vertegen ze er zelf niet uitkomt maar ook zij benadrukt woordigen drie ik zou zeggen archetypische dat het heel veel meer werk is dan in klas 3 communicatieve situaties de klassieke griekse geen van de zes kwam spontaan aanzetten met retorica kent het onderscheid tussen de pathos de doelstelling van zelfstandig leren of leren de emotie bij de spreker diens expressie en het leren zo gemakkelijk als ze aangaven dat het effect daarvan op de hoorder de logos de studiehuis een voorbereiding op hoger onder inhoud het onderwerp en de ethos de persua wijs beoogde zo ver weg lag deze doelstelling sieve actie gericht op de ander deze drie zijn of de verwoording ervan ik heb ze er op een altijd in elke communicatieve situatie aanwezig 2003 1 moer i6 maar een van hen is steeds dominant zo schrijven meisjes gemakkelijker ligt dan jongen domineert in een uiteenzetting de ioqos het gaat dat de ontwikkeling ook kan liggen aan de om de beschrijving van een object in de interviews zou me ook niet verbazen de kern werkelijkheid in een betoog is de ethos van de studiehuisdidactiek is immers interactie dominant het gaat om het overhalen van zelfstandig leren is niet hetzelfde als geisoleerd anderen in een beschouwing staat de potbos of individueel leren leren is in grote mate een centraal het gaat erom dat de spreker schrijver sociaal proces waarin de teerder zelfstandig met zichzelf in discussie gaat een controversieel actief kennis maakt nieuwe kennis integreert in onderwerp aan de orde stelt waar je voors en al bestaande een belangrijke functie is daarbij tegens kunt veevoorden die niet tegen elkaar weggelegd voor interactie voor feedback de af te strepen zijn omdat ze andere belangen kern van het studiehuis is dat leerlingen andere perspectieven vertegenwoordigen de proberen kennis te produceren in een tekst beschouwing is het zoeken naar de nuance is bijvoorbeeld en vervolgens feedback krijgen op een uiting van weloverwogen eigen onzeker hun aanpak en hun product gegeven de idiote heid van recht doen aan de complexiteit van aantallen leerlingen waar leraren nederlands bepaalde problemen vanuit deze omschrijving mee te maken krijgen schiet die individueel van de beschouwing is het acceptabel dat de gerichte feedback er vaak bij in in mijn luxe methode kiliaan als tekstdoel formuleert de interviewsituatie kon ik meer tijd en aandacht lezer aan het denken zetten maar dat gebeurt geven aan die individuele leerling eigenlijk pas als de schrijver zichzelf op een geloofwaardige manier aan het denken heeft ver v olg gezet kortom het betoog vertegenwoordigt we zijn mede op basis van deze interviews een communicatieve houding die de leerlingen bepaalde zaken anders gaan aanpakken op de wel kennen ze betogen als het ware de hele eerste plaats hebben we van het montessori dag ze vinden van alles ze hebben hun college het groepsschrijven a overgenomen als meningen en overtuigingen een beschouwing experiment ter bevordering van het proces het weloverwogen formuleren van nuance is bewustzijn verder hebben we het schrijven van een heel stuk moeilijker is een communicatieve de beschouwing gecombineerd met het voor attitude die ze niet kennen bereiden en realiseren van de meningvormende en probleemoplossende discussie rond bijvoor het studiehuis zijn ze in de loop van die twee jaar beeld het vorig jaar actuele thema van mond en wel positief gaan vinden de school heeft klauwzeer hebben we discussies laten houden blijkbaar meer greep op de situatie gekregen en waarin we leerlingen rollen meegaven rollen die ze hebben zelf in elk geval geleerd te plannen diverse betrokkenen niet verschillende belangen hun verantwoordelijkheid te nemen voor het vertegenwoord igen op die manier deden de eigen leren hun zelfstandigheid is toegenomen leerlingen ervaring op met het type communi of dat komt door het onderwijs dat kan al catie dat de beschouwing impliceert ze ont duidt annelies ook op een groeiende dekten de nuance de dilemma s die een een volwassenheid 7k ben ook eivee jaar ouder voudige oplossing eenvoudigweg onmogelijk getvorden maken na die discussie werd dan een belangrijk is het natuurlijk ook te constateren beschouwing geschreven hetgeen leidde tot dat er in de loop van twee jaar wel ontwikkeling heel wat genuanceerder teksten we willen deze plaatsvindt niet bij remie zie boven maar aanpak vaker uitproberen en kijken of het wel bij de vijf meisjes ze zijn zich bewuster van resultaat inderdaad positief blijft ook bij schrijven als proces en van hun eigen aanpak herhaling een ten slotte zijn we dit jaar een intrigerende vraag blijft natuurlijk of dat te begonnen met een bescheiden experiment met danken is aan het onderwijs al dan niet als een peer tutoring waarbij leerlingen van vwo 6 hun seksespecifiek onderwijsresultaat of dat het een medeleerlingen uit klas 4 helpen bij het artefact is van de interviews de noorse onder schrijven van teksten via het stellen van vragen zoekster marte halse 199 2 wees er tien jaar die vragen betreffen dan zowel het schrijven als geleden al op dat schrijven en praten over de tekst het ligt in onze bedoeling dat di e 2003 i moer 17 vragen vooral ook inhoudelijk gericht zijn de noten en literatuur tutoring verloopt via chat sessies op een zie de bijdrage van anne marie van de wiel teleleerplatform en de vraag antwoords en piet hein van ven elders in dit nummer equenties kunnen worden uitgeprint voor 2 we henk 13eckmann en hanneke houkes verdere bestudering door de leerlingen en door docenten nederlands aan het lindenholt ons zowel tutoren als tutees worden daarbij college nijmegen en piet hein van de ven weer geinterviewd bij de opzet van deze vakdidacticus nederlands aan het instituut tutoring profiteren we weer van een derde voor leraar en school universiteit school het elzendaal college in boxmeer waar nijmegen hogeschool van arnhem en we vorig jaar al met een klein experiment nijmegen gestart zijn een verslag in moer over die 3 yke meindersma e a kiliaan methode tutoring staat gepland taalvaardigheid nederlands voor de tweede fase havo vwo zuthphen thierne 1998 tot slot we hebben als vakdidacticus en als 4 zoals op het montessori college zie de docenten nederlands gemerkt dat deze wijze bijdrage van anne maire van de wiel en piet van samen onderwijs ontwikkelen realiseren en hein van de ven elders in dit nummer evalueren ons goed bevalt we zouden er allen zo graag wat meer tijd aan willen besteden het is halle m den prosessorienterte skrivekulturen gezien de volle agenda van alle betrokkenen en kvinnekultur in ivorsklmrerea 16 4 1992 uiterst moeilijk om regelmatig bijeen te komen blz 22 33 om maar niet te praten over onze wens bij janssen m ven p h van de het studiehuis is elkaar de lessen te observeren samen de een groot gepland iets leren leren in het interviews te bestuderen meer dan nu samen te schoolvak nederlands in imants j kamp schrijven over onze bevindingen wantnnk onze m red samenspel vornigeven aan actief en zelf eigen ontwikkeling staat of valt met interactie standig leren binnen de schoolvakken nijmegen en feedback instituut voor leraar en school 2001 blz 53 84 ven p h van de de tekstbespreking gewoon doen moer nr 4 1994 blz 143 148 200 3 1 mo er i o