Observatie en evaluatie van taalvaardigheid bij jonge kinderen

25 observatie en evaluatie van taalvaardigheid bij jonge kinderen kristien coussement voor basisschool de zonnewijzer start in september de tweede cyclus gelijke onderwijskansen gok 1 de school werkt een schooleigen visie uit over gelijke onderwijskansen en kan daarbij een beroep doen op een ondersteuningsaanbod de school krijgt de vrijheid om per cyclus te kiezen uit zes thema s die relevant zijn om de kansengelijkheid van leerlingen te optimaliseren tijdens de eerste cyclus kozen de leerkrachten van de zonnewijzer onder andere voor het thema taalvaardigheid het leerkrachtenteam heeft een hele weg afgelegd met betrekking tot de uitbouw van taalvaardigheidsonderwijs dit blijkt vooral in de didactische aanpak van de leerkrachten taal wordt al doende via motiverende taken verworven voorheen was de didactiek eerder gericht op het verwerven van taalkennis en minder op het vaardig worden om in communicatieve situaties taal te gebruiken de gok leerkracht en de directie beslissen in overleg met het ganse team om ook deze cyclus verder te werken aan de uitbouw van taalvaardigheidsonderwijs op school vanuit een screening2 van de taalvaardigheidsaanpak blijkt dat er vooral op het vlak van evaluatie nog werk aan de winkel is de school evalueert de kinde ren voornamelijk via toetsen die nog sterk gericht zijn op taalkennis de leerkrach ten van de eerste graad in de lagere school hebben tijdens de eerste gok cyclus gewerkt aan de leesvaardigheid op het vlak van begrijpend lezen van de leerlin gen vanaf het tweede trimester van het eerste leerjaar vinden motiverende taken voor begrijpend lezen3 hun ingang in het onderwijs bij de evaluatie gebruiken de leerkrachten enkel toetsen voor technisch lezen en ze stellen zich daarbij vragen ook in de kleuterschool wordt een kindvolgsysteem gebruikt waarin de lengte van de zinnen en woordenschatkennis voorop staan een aantal kleuterleidsters heeft problemen om aan de ouders duidelijk te maken waar hun kind zich bevindt in het proces van taalverwerving en deze uitleg te koppelen aan hun taalvaardigheidsdi dactiek zo eiste een ouder van juf ann om woorden te gaan aanleren wanneer woordenschat en lengte van de zin in het kindvolgsysteem zo belangrijk zijn juf ann probeerde uit te leggen dat kinderen geen woorden oppikken door ze te trai nen maar eerder door ze in interactie te gebruiken zo zal een kleuter het woord bal niet leren door een prent te benoemen maar al doende verwerven door graag met een bal te spelen oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 26 ook de gok doorlichting van de onderwijsinspectie had hetzelfde aandachtspunt in de schoolwerking centraal gesteld binnen het taalbeleid werk maken van evalu atie van taalvaardigheid van de kinderen andere kleuterleidsters en leerkrachten lager onderwijs staan hier minder voor open ze vinden het erg belangrijk om zwart op wit te kunnen zien wat kinderen bijleren en dat doen ze naar hun mening het best via de afname van toetsen al jaren gebruiken ze dezelfde toetsen en ze ervaren die als zeer betrouwbaar omdat ze ze zo goed kennen ze moeten wel toe geven dat veel items uit de toets betrekking hebben op taalkennis en niet zozeer op taalvaardigheid de gok leerkracht spreekt de clb medewerker van de school aan in een overleg wordt voorgesteld tijdens een eerste fase de toetsen te blijven gebruiken maar daarnaast een aantal andere zaken rond evaluatie uit te proberen de gok leerkracht schrijft zich samen met twee klasleerkrachten in voor een bijscholing over evaluatie de clb er ondersteunt de leerkrachten die nieuwe evaluatievor men willen uitproberen waarin de taalvaardigheid van de kinderen centraal staat deze ervaringen worden doorgegeven aan het ganse team tijdens personeelsverga deringen waar de directie evaluatie als vast werkpunt op de agenda heeft geplaatst in het taalbeleidsplan van de school wordt de visievorming rond evalua tie als prioritair opgenomen n het vormgeven van een taalbeleid waarin elke leerkracht een volwaardige part vormt het onder de loep nemen en ner is enkel met vallen en opstaan zal dit eventueel bijsturen van de manier proces gaandeweg vorm krijgen van evalueren een belangrijke en mogelijk eerste stap in het proces bij de evaluatie van jonge kinderen vinden evaluatie is een domein dat onmiddellijke termen als observatie brede evaluatie en implicaties heeft voor het onderwijs het portfolio gemakkelijk hun ingang vooral voorbeeld toont aan hoe groot en verweven leerkrachten in de kleuterschool proberen de impact van een bepaalde manier van eva graag alternatieve evaluatievormen uit vaak lueren kan zijn de wijze waarop geevalueerd vanuit zorg voor de kleuter waarbij het wordt geeft de visie van het schoolteam afnemen van traditionele toetsen een frus weer leerlingen en ouders zullen vooral trerende bezigheid kan zijn dit artikel wil waarde hechten aan dat wat op het rapport teams van de lagere school en van het komt secundair onderwijs laten profiteren van opgedane inzichten en ervaringen in de anders gaan evalueren is een proces waarin kleuterschool daar verloopt onderwijs en geen overhaaste stappen thuishoren het is evaluatie vaak reeds hand in hand en is er een zoektocht om een evaluatievorm te vin geen plaats voor examenstress evaluatie is den die past bij de noden en vragen van het er geen doel op zich en staat niet los van onderwijs van een school het is eveneens het onderwijs via evaluatie van de taalvaar een zoektocht binnen een schoolteam digheid van jonge kinderen wordt getracht 35e jaargang nummer 1 oktober 2005 27 hen beter te kunnen ondersteunen in hun pakken dit alles vaak in kleurige handige taalontwikkeling het proces van informatie kaften eventueel met digitale versie de verzamelen tot het verwerken van die infor handleiding legt uit hoe overzichten matie in de onderwijspraktijk is en blijft bij gemaakt kunnen worden per klas en per zonder complex met dit artikel hopen we kind en alles ziet er veelbelovend uit schoolteams in deze zoektocht een hand te kunnen reiken wanneer een schoolteam op zoek gaat naar een manier van evalueren die past bij hun onderwijsvisie en hiervoor een aantal evaluatievormen opzoekt is het moeilijk om uitgangspunten het bos door de bomen te blijven zien daarom zetten we graag een aantal criteria wanneer leerkrachten spontaan naar kinde uit die fungeren als een houvast om voor ren kijken merken ze steeds heel veel taalvaardigheid een passende evaluatie zaken gelijktijdig op ze zien hoe een kind vorm te vinden binnen die criteria fungeren zich voelt hoe het zich sociaal gedraagt of de doelstellingen voor taalvaardigheid als het al dan niet opgeslorpt wordt door het referentie ontdekken van een stukje wereld waarmee het speelt hoe het motorisch beweegt of wanneer tijdens vormingen over evaluatie het kind echt betrokken bezig is hoe het van het steunpunt gok4 aan kleuter leid st talig reageert enzovoort in het kleuteron ers gevraagd wordt hoe zij evalueren is derwijs geven leerkrachten aan dat het wel open observatie iets wat elke leerkracht bevinden en de betrokkenheid van kinderen dagelijks doet in een schrift worden obser bij observaties de basis vormen dit hoort vaties eventueel vrijblijvend genoteerd deze ook zo te zijn welbevinden en betrokken evaluatievorm laat een heid zijn basisvoorwaarden tot ontwikkeling brede kijk op de kleuter van kinderen de eerste blik zal zich dus toe en is sterk aan te in het vormgeven steeds daarop richten moedigen kleuterleid st van een taalbeleid ers beseffen vaak niet dat vormt het onder de daarnaast kijken leerkrachten naar een aan open observeren behoor loep nemen tal competenties van kinderen waarvan lijk vernieuwend is in en eventueel taalvaardigheid er een is op de onderwijs andere onderwijsniveaus bijsturen van de markt zijn er zowel voor het kleuteronder manier van wijs als voor de lagere school tal van evalu voor de competentie evalueren een atievormen voorhanden die beweren de taalvaardigheid wordt belangrijke en competentie taalvaardigheid in kaart te het evenwel allemaal wat mogelijk eerste brengen sommige daarvan zijn echte toet ingewikkelder daar rich stap in het proces sen en hebben normen voorhanden waar ten kleuterleid st ers zich door kinderen met leeftijdsgenootjes verge vaak op dat wat ze recht leken kunnen worden andere zijn meer streeks kunnen waarne losse vrijblijvende observatielijsten al dan men namelijk hoe een kleuter spreekt op niet deel uitmakend van een bepaalde taal de vraag wat is een taalzwakke kleuter methode nog andere combineren verschil wordt vaak gereageerd met een tekort voor lende competenties en leeftijden en worden spreken toch is het zo dat begrijpend als volgsysteem ingezet uitgeverijen ver luisteren bij de natuurlijke taalverwerving oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 28 vooraf gaat aan spreken en dat begrijpend criteria voor taalobservatie luisteren in het licht van gok erg funda evaluatie instrumenten menteel is wanneer kinderen al op een jonge leeftijd hiervoor een binnen het taalbeleid van een school gaat achterstand oplopen mis het er niet om na een kritische blik binnen het taal sen ze veel van het aan gebruikte evaluatievormen voor taalvaardig beleid van een geboden onderwijs de heid overboord te gooien en te starten met school gaat het er aangehaalde tekorten een volledig nieuwe lei van gorp niet om na een voor spreken blijken verheyden 2003 beschrijven hoe school kritische blik bovendien erg willekeurig teams procesmatig verder kunnen werken gebruikte en leerkrachtafhankelijk te aan het vormgeven van een taalbeleid de evaluatie vormen zijn de nood aan een eerste stap in dit proces is een probleem voor taalvaar dig objectief richtsnoer drijft identificatie voor evaluatie willen school heid overboord te boven vandaar dat tij teams te weten komen wat ze wel of niet in gooien en te dens vormingen van het kaart brengen voor de competentie taal starten met steunpunt gok en in dit vaardigheid door een bepaalde evaluatie een volledig artikel het criterium doel vorm te hanteren en of deze evaluatievorm nieuwe lei gerichtheid voor evaluatie al dan geschikt is voor de evaluatie van taal van taalvaardigheid voor vaardigheid het gaat er dus om een op staat we maken dan bewustmakingsproces in gang te zetten ook een flinke duik in de binnen een team hierna dienen er keuzes doelen voor taalvaardigheid van jonge kin gemaakt te worden prioriteiten bepaald en deren en hopen hierbij een eye opener te acties ondernomen bieden naar de andere onderwijsniveaus toe verder vertrekken we vanuit de praktijk in de kijkwijzer voor taalobservatie evalua van brede evaluatie om een aantal evalua tie instrumenten5 vertaalden we de criteria tievormen te concretiseren voor een goede taalobservatie en evaluatie in een overzichtelijke structuur deze kijkwijzer helpt om de gebruikte taalobser vatie en evaluatie instrumenten van de school onder de loep te nemen kijkwijzer voor taalobservatie evaluatie instrumenten 1 wat wordt er voor taal in kaart gebracht welke vaardigheden luisteren spreken lezen schrijven taalbeschouwing refereren de items van het instrument naar taalvaardigheidsdoelen worden zowel receptieve als productieve vaardigheden6 in kaart gebracht 35e jaargang nummer 1 oktober 2005 29 2 meten de items wat ze aangeven te meten wordt de vaardigheid direct gemeten wordt bijvoorbeeld begrijpend luis teren niet in kaart gebracht via spreekvaardigheid zeggen de items voldoende over de vaardigheid in zijn geheel wordt er niet te veel via deelvaardigheden uitspraken gedaan over de vaardigheid dragen de items de vaardigheid voldoende zie onderstaand voorbeeld 3 zijn de items voldoende aangepast aan de leerlingen wordt er niet te veel verwacht van de leerlingen is er voldoende marge voor de individuele ontwikkeling van elke leerling 4 wordt er bij het meten van taalvaardigheid niet te veel een beroep gedaan op andere competenties wordt er niet te veel een beroep gedaan op de kennis van de wereld of het geheugen van leerlingen zodat bepaalde leerlingen bevoordeeld worden al te vaak worden vanuit een bepaalde eva een veralgemening van die aard is niet vali luatievorm uitspraken gedaan over kinderen de vanuit de bekomen informatie de hand die de te veralgemenend zijn het juist leiding van de schoolrijpheidstoets is in inschatten van welke doelen een bepaald deze zin niet mis te verstaan toch gebeu observatie of evaluatie instrument evalu ren er in de praktijk vaak te verregaande uit eert is dan ook een belangrijke eerste stap spraken een willekeurig voorbeeld veel vlaamse kleuterscholen nemen in de derde kleuter door het gebruik van de kijkwijzer wordt klas de schoolrijpheidstoetsen van het voor schoolteams duidelijk wat ze via centrum voor leerlingenbegeleiding af de gebruikte evaluatievormen te weten komen toeters toets voor taal en rekenvoorwaar over de taalvaardigheid van hun leerlingen den schrijfmotoriek en observatie van de vanuit de taalvaardigheidsvisie kunnen lacu werkhouding bevat een aantal subtests nes blootgelegd worden en kan het team voor taal die de technische vormelijke op zoek gaan naar andere manieren van auditieve deelvaardigheden in kaart brengen evalueren ook hierbij kan de kijkwijzer als om klanken en klankgroepen te herkennen hulpmiddel fungeren dan wordt hij een splitsen verschillen erin waar te nemen te checklist om bestaande instrumenten kri onthouden en samen te voegen deze deel tisch te bekijken op deze manier gaat er vaardigheden zijn erg belangrijk naar het minder energie verloren dan wanneer alle aanvankelijk technisch lees en schrijfpro leerkrachten met een evaluatievorm aan de ces toe toch kan men vanuit die subtests slag gaan die een paar jaar later niet meer geen uitspraken doen over de taalvaardig voldoet aan de onderwijsvisie heid van een vijfjarige kleuter in zijn geheel oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 30 wat observeren en evalueren kader en die tegelijkertijd de noodzaak en we minimum taalvaardig heids het nut van het kader in de verf zet van doelen den branden e a 2001 p 11 omdat het dus gaat over dingen die kinderen met taal omdat observatie en evaluatie ons onder moeten kunnen doen om hun kansen op wijs sturen vormen de onderwijsdoelen volwaardige ontwikkeling te vrijwaren en taal ook daarvoor het uitgangspunt en eer niet in een positie van sociale achterstelling ste criterium de decretale publicatie te geraken gelden deze doelen voor alle ontwikkelingsdoelen en eindtermen 7 kleuters schuift taalvaardigheidsdoelen naar voren die vertellen wat leerlingen aan het einde het referentiekader bestaat uit een inleiding van de kleuterschool of aan het einde van doelstellingenlijst en uitleiding met knel de lagere school of aan het einde van elke punten en toekomstperspectieven er wordt graad van het secondair onderwijs met taal in de doelstellingenlijst een opsplitsing moeten kunnen doen tijdens vormingen ge maakt naar de vier vaardigheden luiste van het steunpunt gok over evaluatie blijkt ren spreken lezen en schrijven de dat leerkrachten decretale ontwikkelings beschrijving van de doelstellingen concen doelen en eindtermen vaag vinden en dat treert zich op het mesoniveau wat moeten ze een concretere vertaling zeer op prijs kleuters precies met taal kunnen doen en stellen vandaar het succes van het het micro niveau welke talige elementen referentiekader vroege tweede taalverwer hebben ze daarvoor minimaal nodig bij ving een referentiekader voor doelstellingen elke doel stelling wordt een voorbeeld gege rond vroege nt2 verwerving in nederland ven uit de klaspraktijk en vlaanderen van den branden e a 2001 zie ook verhelst 2005 dit referentie de doelen op mesoniveau bevatten een kader geeft aan welke taalvaardigheidsdoe aantal parameters die toelaten een duidelijk len kinderen aan het einde van hun kleuter zicht te krijgen op welke taaltaken in het periode bereikt moeten hebben om onderwijs centraal staan succesvol hun schoolloopbaan verder te gesprekspartner de kleuter zelf een zetten bekende leeftijdsgenoot een onbeken de leeftijdsgenoot een bekende vol hoewel de term nt2 verwerving in de titel wassene een onbekende volwassene van het referentiekader de indruk geeft dat onderwerp concreet abstract enkel de doelstellingen die erin zijn opgenomen voudige dubbele opdracht routineuze enkel gelden voor allochtone kinderen zijn minder frequente opdracht de auteurs hierover zeer duidelijk de term context hier en nu daar en toen nt2 verwerving in de titel van het referen verwerkingsniveau de kleuter moet de tiekader mag volgens de deskundigen dan informatie in de boodschap reproduce ook absoluut niet de indruk wekken dat voor ren kopierend niveau begrijpen of allochtone kinderen andere of lagere doe beschrijven beschrijvend niveau her len zouden moeten naar voor geschoven structureren structurerend niveau worden dan voor andere kinderen dat de evalueren evaluerend niveau term toch in de titel is blijven staan verwijst enkel naar de maatschappelijke realiteit die een voorbeeld maakt meteen duidelijk hoe aanleiding heeft gegeven tot dit referentie deze parameters worden ingezet 35e jaargang nummer 1 oktober 2005 31 luisteren de kleuter begrijpt instructies die door de juf in de klas aan hem gegeven wor den en die hem aanzetten tot een concrete handeling vaardigheid luisteren gesprekspartner juf bekende volwassene onderwerp concrete handeling context hier en nu verwerkingsniveau de kleuter begrijpt beschrijvend niveau voorbeeld loop naar de kast en pak de puzzel maar het voorbeeld gaat over een meervoudige zaak zijn de doelen te transformeren naar instructie een meervoudige instructie is een behapbaar niveau voor de kleuters in complexer dan een enkelvoudige instructie kwestie zonder bij deze vertaling de eind en zal dus ook door veel kleuters moeilijker meet uit het oog te verliezen hoe leer op te volgen zijn door te varieren in de krachten die werken met jonge kinderen parameters context gesprekspartner en hier verder mee om kunnen gaan wordt verwerkingsniveau kan men voor eenzelfde later in dit artikel geconcretiseerd doel geformuleerd op mesoniveau gemak kelijkere en moeilijkere voorbeelden beden kort samengevat zijn in het referentiekader ken in de dagelijkse klaspraktijk zal het de volgende doelstellingen opgenomen doelstellingen uit het referentiekader vroege tweede taalverwerving luisteren een opdracht of instructie begrijpen een vraag begrijpen een gesproken verhaal begrijpen een informatieve mededeling begrijpen spreken antwoorden op gerichte vragen spontaan iets vertellen over een onderwerp een mededeling of verhaal herformuleren hulp van anderen inroepen lezen betekenis koppelen aan geschreven taal bestemd voor kleuters besef hebben van functies van geschreven taal basisinzicht hebben in aspecten van geschreven taal gemotiveerd zijn om de betekenis van geschreven taal te achterhalen oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 32 schrijven eigen boodschappen in een primitieve geschreven versie vastleggen beseffen wat de functies van schrijven zijn inzicht in conventies van geschreven taal hebben gemotiveerd zijn om zelf te leren schrijven wanneer we de doelstellingen voor taal haald het ontbreken van een transparant en vaardigheid nederlands beschreven in het werkbaar referentiekader betekent dat een referentiekader voor de vier vaardigheden schoolteam zelf de vertaalslag moet maken als vertrek en eindpunt meenemen in het vanuit de bestaande decretale eindtermen onderwijs en de evaluatie van jonge kinde en ontwikkelingsdoelen dit lijkt ons niet iets ren zitten we op het juiste spoor ik laat nog wat we van elk schoolteam kunnen ver even de auteurs van het referentiekader wachten maar is eerder werk voor onder hierover zelf aan het woord doelstellingen zoeks of ondersteuningscentra die daar vormen de basis voor didactische vormge voor van de overheid de middelen krijgen ving van onderwijs en vormen tevens het uitgangspunt voor de evaluatie van die vormgeving om te evalueren of onderwijs hoe observeren en efficient is moet de relatie tussen wat leer lingen geleerd hebben evalueren leerresultaten en datge wanneer we de ne wat zij hadden moeten wanneer we zicht willen krijgen op het com doelstellingen leren doelstellingen in plexe proces van taalvaardigheidsontwikke voor taalvaardig kaart gebracht worden ling van kinderen komen we er niet met een heid nederlands zonder heldere doelstel bepaalde evaluatievorm leerkrachten zul als vertrek en lingen is een heldere len vaak verschillende vormen moeten com eindpunt mee observatie en evaluatie bineren om een voldoende brede kijk te nemen in het niet mogelijk van den hebben op het taalverwervingsproces bij onderwijs en de branden e a 2001 p 5 brede evaluatie staat de leerling zelf cen evaluatie van traal leerkrachten gaan op zoek naar een jonge kinderen het referentiekader is ont manier om dit proces in kaart te brengen zitten we op het wikkeld voor het kleuter het uiteindelijke doel is de leerling voldoen juiste spoor onderwijs en wordt daar de ondersteuning kunnen goed onthaald het geeft bieden om verder te evo een duidelijk gestructu lueren wanneer door bij brede evaluatie reerd overzicht van de een afname van een staat de leerling doelstellingen kleuterleid st ers geven aan bepaalde observatielijst zelf centraal dat het een houvast betekent om voor taal of toets hiervoor niet vol vaardigheid nederlands het onderwijs vorm doende informatie verza te geven door de uitgebreide voorstelling meld is gaan leerkrach ervan hopen we de mogelijkheden ervan en ten op zoek naar aanvullende informatie dit eventuele noden aan gelijkaardige kaders in alles gekaderd binnen het taalbeleid van de andere onderwijsniveaus te hebben aange school 35e jaargang nummer 1 oktober 2005 33 gysen 2004 geeft in vonk heel wat voor observeren die in het voorbeeld aan bod beelden van alternatieve evaluatievormen komen om ze verder te verduidelijken in dit hoe een aantal verschillende evaluatievor voorbeeld gaat het om een leerkracht die men gecombineerd kunnen worden wordt op het vlak van evaluatie een hele weg heeft duidelijk via het volgende voorbeeld uit afgelegd en waarschijnlijk nog een hele weg coussement 2005 daarna zoemen we in te gaan heeft een momentopname van een op een aantal manieren van evalueren vernieuwingsproces in een klas een kijkje bij juf katrien juf katrien van de tweede kleuterklas gebruikt het procesgericht kindvolgsysteem8 om haar kleuters op te volgen om de taalvaardigheid goed in kaart te brengen neemt ze in december van al haar kleuters kobi tv9 af zes kleuters scoren onder de norm dit zijn de risicokleuters voor taalvaardigheid van haar klasgroep voor de verdere ondersteuning van twee van hen haalt juf katrien voldoende informatie uit de afname van de kobi tv rachida bijvoorbeeld struikelde over alle items waarbij ze moest spreken over de andere vier risicokinderen voelt juf katrien zich nog onzeker daarom gebruikt ze de observatielijst taalvaardigheid10 ze observeert twee weken lang elke namiddag telkens twee kleuters dat levert haar heel wat informatie op ze weet nu dat murat zijn belevingen al behoorlijk kan uitdrukken maar dat hij meer voudige instructies meestal niet begrijpt daarom vraagt ze hem tussendoor wat meer om hulp murat neem je de vod eens aan de wastafel de succeservaringen van murat scherpen zijn aandacht dagelijks terugkerende opdrachten begint hij goed te begrijpen juf katrien verzamelt ook allerlei taalproductjes van haar kleuters in een persoon lijke verzamelmap of portfolio hierin belanden ook losse observaties en de neer slag van opvallende gebeurtenissen in de klas de kleuters en de juf kijken af en toe samen in de map en praten over wat erin zit ook tijdens een gesprek met ouders ligt de portfolio op tafel wanneer de ouders van murat horen hoe hij vertelde bij een tekening zijn ze enigszins gerustgesteld thuis weigert murat nederlands te praten en zij vermoedden dat hij op school achter was op zijn klasgenootjes in maart en in juni volgt juf katrien de kleuters op met een nieuwe afname van kobi tv de resultaten zijn bemoedigend een aantal van de zes kleuters behoort niet meer tot de risicogroep door zo met observatie evaluatie om te gaan heeft juf katrien het gevoel veel voor haar kleuters te kunnen doen door de inschakeling van de observatielijst taal vaardigheid heeft zijzelf ook een beter zicht gekregen op de doelstellingen voor taalvaardigheid dat heeft een weerslag op al haar activiteiten ze probeert taal in de hele klasdag te integreren alle kleuters profiteren hiervan oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 34 waarom wil je die in dit voorbeeld worden portfolio tekening in je heel wat evaluatievormen map waarom kindvolgsysteem toets deze evaluatievorm is sterk in opgang en vind je ze beter portfolio en observatielijst leerkrachten zijn er erg enthousiast over dan deze gecombineerd om de juis vanaf het moment dat ze ermee aan de slag tekening zijn te informatie te verkrijgen gaan gysen 2004 beschrijft wat een port vragen van de het doel is zeer duidelijk folio juist is en hoe ermee gewerkt kan wor leerkracht die de juf katrien wil haar kleu den kort samengevat komt het erop neer kinderen helpen ters ondersteunen in hun dat een portfolio een open maar geordende hun selectie te taalvaardigheidsontwikke verzameling van het werk van een kind qua staven ling elke evaluatievorm is taalvaardigheid is belangrijk bij de selectie cruciaal om dit afdoende van dat werk is dat het een leerervaring van te kunnen doen de port een kind weergeeft in het kader van de doel folio van de kleuters houdt stellingen voor taalvaardigheid en dat de overzicht over het geheel leerder betrokken wordt bij deze selectie waarom wil je die tekening in je map wanneer we procesmatig naar dit voor waarom vind je ze beter dan deze teke beeld kijken is deze leerkracht goed op ning zijn vragen van de leerkracht die de weg naar een brede evaluatie van haar leer kinderen helpen hun selectie te staven de lingen ze heeft dit proces niet in een keer leerkracht zal daarnaast ook eigen beden en zeker niet op korte tijd doorlopen maar kingen en feedback in de portfolio opnemen eerder met kleine opeenvolgende stappen waarbij ze zich zoekend is blijven opstellen een voorbeeld van een productje dat opge nomen kan worden in een portfolio11 lukas 4 5 jaar tekent en vertelt een heel verhaal over de bij en de vlieg dit verhaal zegt veel over lukas taalont wikkeling vanuit het referen tiekader bekeken zien we hoe lukas kan vertellen over din gen die hem bezighouden een doelstelling op mesoni veau voor spreekvaardigheid lukas tekent ook letters hij schrijft ook bij zijn tekening wat zijn motivatie om zelf te leren schrijven beklemtoont alle redenen om de tekening met het verhaal erbij op te nemen in lukas portfolio 35e jaargang nummer 1 oktober 2005 35 zo bestaan er voor elk kind heel wat pro hoewel sommige kleuters heel duidelijke cri ducten die iets zeggen over hun ontwikke teria ter beoordeling van elkaars of eigen werk ling op het vlak van taalvaardigheid niet kunnen formuleren is dit op zichzelf een vaar alleen tekeningen worden opgenomen in digheid die groeit een kleuter zal een bepaald een portfolio evengoed de titel van een product selecteren omdat het zo mooi is of boekje waar een kind steeds naar terug omdat het heel leuk was om te maken of grijpt een brief een genoteerde observatie omdat het een heel belangrijke ervaring weer van de leerkracht een foto een rijmpje dat spiegelt enzovoort meer procesmatige crite erg graag wordt opgezegd een bandje ria kunnen aan bod komen vanaf de lagere waarop kinderen iets voorlezen enzovoort schoolleeftijd omdat er heel goed samenge de mogelijkheden zijn ruim en afhankelijk werkt is of omdat we eerst een plan hebben van de onderwijsvisie en ondersteuningsno gemaakt en dan pas aan de slag zijn gegaan den per kind de portfolio s kunnen ook de enz kunnen dan ook meegenomen worden in resultaten op een toets bevatten of reflec de selectie voor hun eigen portfolio hoe heb ties van medeleerlingen hier wordt de brug ben jullie samengewerkt om dit werkje te naar het lager onderwijs en secundair maken wat heb jij gedaan zijn vragen die onderwijs zeer duidelijk gelegd leerlingen hierover laten reflecteren dit stripverhaal maakten een aantal kinde ren samen in een groepje voor de school krant bij dit groepswerk had elk kind een eigen inbreng het bedenken van de ver haallijn het maken van de tekeningen het bedenken van een titel enz de juf van deze derde kleuterklassers ondersteunde het groepswerk en vond het een staaltje van samenwerkend leren een aantal doelstel lingen voor taalvaardigheid het vertellen van een verhaal maar vooral een verhaal visueel reproduceren wordt zichtbaar door het product de juf kan het kopieren en in elk van de 8 deelnemers hun portfolio opne men oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 36 de reflectie het portfoliogesprek is op zich ontwikkeling al bij al is dit een grote meer zelf een zeer talige aangelegenheid en geeft waarde van portfolio ook hierin zien we kinderen de kans zicht en hopelijk een een lijn van de kleuterschool naar de andere gevoel van greep te krijgen op hun eigen onderwijsniveaus wanneer berten deze schrijfprobeersel in haar agenda van toen ze bijna vier was zou kunnen terugzien bij het aanvanke lijk leren schrijven zou ze beseffen dat ze het heel erg goed doet en dat ze voor schrijfvaardigheid een hele weg heeft afge legd kinderen worden zelf actief betrokken bij dens bepaalde maanden vergeleken wor hun eigen taalleerproces en de evaluatie den met resultaten van andere kleuters in ervan ook voor oudergesprekken kan de vlaanderen er zijn normen voorhanden portfolio van de leerling de basis vormen kobi tv is gemakkelijk te hanteren vraagt wanneer kinderen overgaan naar een ander weinig tijd en geeft de kleuteronderwijzer leerjaar of een andere school kan de portfo een middel om de risicokleuters voor taal lio meegaan met het kind vaardigheid op te volgen verder geeft een analyse van de scores per kleuter een beeld van het proces van taalvaardigheidsontwik observatie van taalvaardigheid keling dat de kleuter doorloopt met kobi tv kan ook op klasniveau een analyse wor terug naar het voorbeeld van juf katrien den gemaakt zodat de kleuteronderwijzer omdat zij in de portfolio van haar kleuters de impact van zijn haar taalvaardigheidson een aantal observatiegegevens opneemt die derwijs in kaart kan brengen wat meer aandacht verdienen verder gebruikt juf katrien in het voorbeeld allereerst is er sprake van kobi tv voluit de observatielijst taalvaardigheid op basis het kleuterobservatie instrument taalvaar van het referentiekader vroege tweede taal dig heid bij alle kleuters van haar klas afge verwerving in het kader van een vormings nomen in december kobi tv laat toe vor reeks rond evaluatie van taalvaardigheid bij deringen voor spreken en luisteren per kleuters ontwikkelde het steunpunt nt2 kleuter in kaart te brengen dit gebeurt door deze exemplarische observatielijst die voor de observatie van alledaagse opdrachten in de kleuterleid st ers dient als inspiratiebron de kleuterschool de resultaten kunnen tij er worden per doel item uit het referentie 35e jaargang nummer 1 oktober 2005 37 kader voorbeelden gegeven van adequaat is het meest abstracte en wordt enkel ver gedrag en uitingen van kleuters waardoor wacht aan het einde van de kleuterperiode een doelstelling zichtbaar wordt er zijn een voorbeeld van een doel item uit de moeilijkere en gemakkelijkere voorbeelden observatielijst opgenomen in de lijst het laatste voorbeeld luisteren 2 1 de kleuter kan voor hem bestemde vragen die informeren naar zijn intenties interesses of voorkeuren eventueel ondersteund door beeld en of geluid begrijpen voorbeeld wil je met de trein geluid trein of met de ziekenwagen geluid ziekenwagen rijden wil je met gele of met rode verf schilderen ga je nu het zand door de buis gieten gebaar van gieten wat ga je eerst doen knippen of plakken gebaar knippen ik ga eerst knip pen waarom vind jij die pop het mooist wijst op de haren deze pop want die heeft mooie lange haren wat ga je nu tekenen wijst naar een prent van een boom een mooie boom hoe ziet jouw lievelingsknuffel eruit welke auto vind jij het leukste situatie vrij spel begeleide activiteit in een klein groepje momenten tussendoor je stelt een aantal vragen aan de kleuter en observeert of de kleuter ze begrijpt doordat hij zij ze kan beantwoorden of er gepast op kan reageren de vragen doen zich voor in een natuurlijke situatie je stelt de kleuter af en toe een op dat moment relevante vraag de vragen verschillen in moeilijkheid naargelang de kleuter er verbaal op moet reageren of het gewoon kan tonen naargelang ze gaan over con crete of abstractere onderwerpen open vragen zijn moeilijker dan gesloten vragen oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 38 het is de bedoeling dat de kleuterleid st er niet kunnen observeren dit invulblad zegt geregeld deze doelen observeert en aan natuurlijk weinig zonder de observatielijst en duidt op een invulblad in welke mate de het referentiekader ernaast een voorbeeld kleuter de doelen beheerst en van een invulblad voor spreekvaardigheid naam spreken datum observatiecontext spre 1 kan antwoorden op voor hem bestemde vragen 1 1 vragen over de eigen hier en nu leefwereld 1 2 vragen over de eigen daar en toen leefwereld kring vragen over de eigen gevoelens interesses intenties klein groepje spre 1 kan desgevraagd een voorwerp persoon vrij spel gebeurtenis handelswijze beschrijven kl l interactie moeder 1 3 een beschrijving van een concrete persoon of voorwerp uit de eigen leefwereld 1 4 een beschrijving van een gebeurtenis uit de eigen leefwereld 1 5 uitleggen hoe hij in een concrete situatie te werk is gegaan spre 2 kan spontaan of op vraag vertellen over onderwerpen die hem bezig houden 2 1 vertellen aan een bekende over hier en nu situatie 2 2 vertellen aan een bekende over daar en toen situatie 2 3 een beschrijving geven van een persoon of een voorwerp spre 3 kan een relevante mededeling of voor hem bestemd verhaal herformuleren 3 1 een concrete mededeling doorgeven aan een bekende leeftijdsgenoot of volwassene 3 2 in rollenspel rol en situatiegebonden uitingen reproduceren 3 3 een verhaal her of navertellen aan bekende leeftijds genoten of volwassenen spre 4 kan op adequate wijze om hulp vragen 4 1 bekenden om verduidelijking vragen 4 2 bekenden om meer voor hem belangrijke info vragen 4 3 bekenden om hulp vragen 35e jaargang nummer 1 oktober 2005 39 via deze gerichte observaties van taalvaar van de kinderen dit zijn geen vragen die digheid bij een aantal kleuters in de klas krij door een individuele leerkracht beantwoord gen kleuterleid st ers zowel voor hun luister kunnen worden maar waar het ganse team vaardigheid als hun spreekvaardigheid heel samen met eventuele wat informatie vanuit deze observaties kun onder w ijsondersteuners welke evaluatie nen ze de kleuters in de dagdagelijkse klas dient naar te kijken deze vorm wanneer en praktijk veel gerichter ondersteunen omdat overlegmomenten zorgen bij welke kleuter ze een breder beeld krijgen van de taalvaar ervoor dat de visievor wordt ingezet digheid van een kleuter bij het volgende ming in een team op vertrekt vanuit observatiemoment kan de kleuter vergele gang komt en niet in de een visie rond ken worden met zichzelf zijn er vorderingen klas van een bepaalde juf eva luatie binnen gemaakt heeft de kleuter kunnen profite blijft hangen dan pas het taalbeleid van ren van het taalvaardigheidsonderwijs in heeft de observatielijst haar school deze klas kleuterleid st ers geven aan dat een van zijn doelen ze voor de kleuters waar ze zich vragen bij bereikt namelijk dat visie stellen en enkel voor hen via deze lijst een vorming rond evaluatie houvast krijgen verder geven ze ook aan van kinderen niet stilvalt en leerkrachten dat ze de doelen voor taalvaardigheid er samen zoeken naar vernieuwing in hun eva beter door leren koppelen aan gedrag en luatiebeleid uitingen van kleuters in het voorbeeld van juf katrien zijn het kind de observatielijst hoeft niet voor elk item tij volgsysteem en de kobi tv en de obser dens elke observatieperiode ingevuld te vatielijst taalvaardigheid samen gebundeld worden en zeker niet bij alle kleuters van de met nog andere observaties en producten in klasgroep dan zou er te veel onderwijstijd een portfolio per kind welke evaluatievorm in observatie gaan het is ook zo dat deze wanneer en bij welke kleuter wordt ingezet lijst makkelijker hanteerbaar wordt wanneer vertrekt vanuit een visie rond eva luatie bin er al een tijdje mee gewerkt is het blijft een nen het taalbeleid van haar school deze erg open manier om te kijken naar de taal visie is stilaan gegroeid en is er duidelijk een vaardigheid van kleuters omdat alle verschil waarbij aan elk kind een optimale leeromge lende doelstellingen aan bod komen er ving tot ontwikkelen bieden voorop staat wordt in kaart gebracht wat een kleuter op een bepaald moment in zijn taalverwer vingsproces al voldoende beheerst en waar hij nog aan het verwerven is conclusie dat vormt enerzijds de sterkte ervan de jonge kinderen observeren en evalueren is openheid waarmee leerkrachten kunnen kij een uitdaging voor elke kleuterleid st er die ken naar de taalvaardigheidsontwikkeling ervoor zorgt dat schoolteams vernieuwing van de kinderen maar is tegelijkertijd voor blijven zoeken in dit artikel worden de veel schoolteams een uitdaging voor men krachtlijnen voor evaluatie van taalvaardigheid echt kan werken met deze observatielijst uiteengezet als houvast in die zoektocht moet het team ermee aan de slag welke verder laten we de lagere school en het voorbeelden horen in welk leerjaar thuis secundair onderwijs profiteren van opgedane hoe gaan we de lijst inzetten bij de evaluatie ervaringen en inzichten met jonge kinderen oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 40 de nadruk ligt op een doelgerichte evaluatie benadert vanuit hun groeikansen naar die die terugkoppeld wordt in de klas praktijk en minimumdoelen toe een positieve bood waarbij een helder referentiekader de rode schap iets heel anders dan een buis op een draad vormt de boodschap is er een die het toets voor de kinderen de ouders maar kind de leerder centraal stelt en kinderen zeker ook de leerkrachten en schoolteams kristien coussement centrum voor taal en migratie blijde inkomststraat 7 3000 leuven kristien coussement arts kuleuven be noten 1 meer informatie over gok in laevers van den branden verlot s d 2 per gok thema is er een screeningsinstrument voorhanden om de beginsituatie van de school vast te stellen en actiepunten te selecteren de screeningsinstru menten zijn te downloaden van 3 zie werkgroep lezen steunpunt nt2 2001 4 het steunpunt gok is sinds 1 januari 2005 ontstaan vanuit de integratie van drie centra die in het verleden sterk aan de ondersteuning van het gelijke onderwijs kanse nbeleid in vlaanderen hebben gewerkt het steunpunt nederlands als tweede taal k u leuven het steunpunt intercultureel onderwijs universiteit gent en het expertisecentrum voor ervaringsgericht onderwijs k u leuven in opdracht van de vlaamse gemeenschap bundelen deze drie centra hun krachten om een nog sterker en coherenter ondersteuningsaanbod voor de vlaamse gok scholen uit te bouwen 5 steunpunt nt2 intern document 6 in het onderzoek van zink 1995 wordt aangetoond dat de receptieve vaardighe den luisteren van jonge kinderen 2 5 jaar duidelijkere voorspellers zijn van hun later taalvaardigheidsniveau dan hun productieve taalvaardigheid spreken 7 eindtermen en ontwikkelingsdoelen zijn te downloaden vanaf 8 laevers e a 2001 9 gysen e a 1999 10 centrum voor taal en migratie steunpunt nt2 2004 11 de volgende voorbeelden komen uit verheyden 2004 35e jaargang nummer 1 oktober 2005 41 bibliografie centrum voor taal en migratie steunpunt nt2 2004 observatielijst taalvaardigheid op basis van het referentiekader vroege tweede taalverwerving nt2 be coussement k 2005 tien voor taal observatie en evaluatie van taalvaardigheid bij kleuters kleuters ik 21 3 gysen s 2004 taal anders evalueren in de klas vonk 34 2 p 3 20 gysen s rossenbacker k verhelst m 1999 kobi tv kleuterobservatie instrument taalvaardigheid leuven k u leuven centrum voor taal en migratie steunpunt nt2 laevers f e a 2001 procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters leuven cego publishers laevers f van den branden k verlot m s d beter breder en met meer kleur onderwijs voor kwetsbare leerlingen in vlaanderen een terugblik en suggesties voor de toekomst steunpuntgok be van den branden k van den nulft d verhallen m verhelst m 2001 referentiekader vroege tweede taalverwerving een referentiekader voor doelstellingen rond vroege nt2 verwerving in nederland en vlaanderen den haag nederlandse taalunie taalunieversum org van gorp k verheyden l 2003 taalbeleid op school hoe begin je eraan verkenning van een zoekproces vonk 33 2 p 3 17 verhelst m 2005 het referentiekader vroege tweede taalverwerving logopedie 18 4 verheyden l 2004 ontluikende geletterdheid in het kleuteronderwijs in fr daems k van den branden l verschaffel red taal verwerven op school leuven acco werkgroep lezen steunpunt nt2 red 2001 leesprikkels lesmateriaal voor begrij pend lezen in het eerste leerjaar de leesslang 1 leuven garant zink i 1995 de voorspelbaarheid van de relatieve taal vaardigheid bij jonge normaal ontwikkelende kinderen leuven k u leuven oktober 2005 nummer 1 35e jaargang 42 t u s s e n d o o r centrum nascholing onderwijs het centrum nascholing onderwijs van de universiteit antwerpen organiseert de volgende cursussen voor leerkrachten nederlands alternatieve evaluatie duiding en praktijk na een schets van het onderwijskundig kader peter van petegem jan vanhoof beschrijven leraren van verschillende vakken hoe ze alternatieve evaluatiemethoden in de praktijk toepassen data dinsdag 8 en donderdag 17 november 2005 19 22 uur campus drie eiken nedwwwerken on line werken in de klas nederlands in deze sessies komt u niet alleen aan de weet wat een webquest is maar bent u ook in staat om zelfstandig en vakoverschrijdend webquests te ontwerpen en te produceren leiding geert bonamie data woensdag 9 en 23 november 2005 campus drie eiken indien volzet herhaling op 8 en 15 maart 2006 luisteren en spreken in het vijfde jaar het aanbod is gegroeid uit de lespraktijk het volledig uitgewerkte en lesklare materiaal is uitvoerig uitgetest u krijgt naast de syllabus ook audiovisueel materiaal mee leiding hermande leeuw jan gilte data dinsdag 15 22 en 29 november 2005 stadscampus indien volzet herhaling op dinsdag 7 14 en 21 februari 2006 screening en remediering nederlands spelling technisch en begrijpend lezen dit is een module uit de post academische vorming remedial teacher talen s o leiding chris van vliet data vanaf 6 februari 2006 deinze nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs leerkrachten die in het volwassenenonderwijs nederlands aan anderstaligen beginnen te geven zijn daar vaak niet of weinig op voorbereid in deze cursus worden de belangrijkste aandachtspunten beknopt behandeld leiding ann de schryver jes leysen data vrijdag 10 en 17 maart 2006 campus drie eiken inschrijvingen en inlichtingen cno campus drie eiken universiteitsplein 1 2610 wilrijk tel 03 820 29 60 cno ua ac be cno stadscampus het brantijser sint jacobsmarkt 9 13 2000 antwerpen tel 03 220 46 81 danielle daniels ua ac be het cursusaanbod is ook on line beschikbaar op ua ac be cno 35e jaargang nummer 1 oktober 2005