Omgaan met schrijfstrategieën

Publicatie datum: 1995-09-01
Auteur: Philip Yde
Collectie: 25
Volume: 25
Nummer: 1
Pagina’s: 10-19

Documenten

3 f a js r omgaan met schrijfstrategieen philip yde over het niveau van de schrijfvaardigheid worden er op geregelde tijdstippen klach ten geuit meestal luidt het dat het peil achteruit gaat en onder aanvaardbare nor men ligt als mogelijke oorzaken ziet men ofwel het gebrek aan schrijfvaardigheids onderwijs door een toename en wijziging van de taken van de school ofwel een gebrekkig schrijfvaardigheidsonderwijs door bijvoorbeeld te grote klassen of desin teresse van de leerlingen de meeste volwassenen zullen erkennen dat ze dagelijks in het persoonlijk of het beroepsleven in aanraking komen met situaties waarbij schrijven nodig en nuttig is de geschreven taal heeft een hoge status het is dus belangrijk dat het schrijfvaardigheidsonderwijs leerlingen tot een functionele schrif telijke taalvaardigheid brengt met het oog op hun maatschappelijk functioneren persoonlijke ontwikkeling latere vervolgopleiding beroep het schrijfonderzoek moet daarbij de basis aanreiken van een adequate schrijfdidactiek p school wordt veel geschre het kader van het optimaliseren van het ven voortdurend vinden er schrijfvaardigheidsonderwijs is het van didactische handelingen plaats belang te achterhalen of en zo ja op waarbij de leerkracht via schrif welke manier leerkrachten op sommige i telijke procedures kennis vaardig van die factoren een invloed kunnen uitoe heden attitudes nastreeft de leerlin fenen centraal staat de vraag welk instruc gen maken bijvoorbeeld korte notities of tiegedrag goede leerresultaten induceert op aantekeningen tijdens de les beantwoor het vlak van de schrijfvaardigheid den vragen in hun schrift schrijven versla gen maken een samenvatting van een tekst enz als discipline overschrijdende schrijfonderzoek en vaardigheid vindt schrijven in vrijwel alle vakken plaats meestal heeft schrijven het didactische aanbevelingen verwerken en onthouden van informatie tot doel of het demonstreren van verworven een artikel schrijven over een onderzoeks kennis en inzichten eventuele problemen terrein dat pas recentelijk wordt ontgonnen die de schrijfvaardigheid stelt wegen dan dat van de schrijfvaardigheid en van het ook zwaarder dan problemen bij andere schrijfvaardigheidsonderwijs houdt het risi vaardigheden co in van onvoldragen didactische aanbe velingen we sommen enkele belangrijke bij schrijfvaardigheid speelt een groot aantal problemen op factoren van uiteenlopende aard een rol in nrx 25 jaargang nummer 1 sept okt 1995 fq er is in de onderzoeksliteratuur weinig van het schrijfproces sterk aan bij ideeen uit eenduidigheid in terminologie veel de klassieke retorica het schrijfproces begrippen worden op verschillende wijze werd onderverdeeld in opeenvolgende sta geinterpreteerd en laten dus allerhande dia voorbereiden formuleren herschrijven operationalisaties toe bijvoorbeeld is procesonderzoek van de beginjaren 70 schrijfvaardigheid een taaltechnische of maakte duidelijk dat een lineaire fasering en een retorische vaardigheid kenmerkt structurering van het schrijfproces sterk een competente schrijver zich door een gerelativeerd moest worden schrijven bleek goed schrijfprodukt een vlot schrijfpro vooral een niet lineair verloop te kennen ces of beide de laatste decennia werd de onderwijspsy wanneer bij experimenteel onderzoek in chologie sterk bepaald door een cognitief een pretest posttest design een proef psychologische orientatie ook in het groep en een controlegroep worden ver schrijfonderzoek werd vanaf de jaren 70 geleken dan worden niet steeds dezelf schrijven gezien als een specifieke vorm van de factoren onder controle gehouden probleemoplossen een schrijver organi genoten schrijfvaardigheidsonderwijs seert denkprocessen en hanteert strate sociale achtergrond van de leerlingen gieen om de problemen aan te pakken die onderwijsvaardigheid van de leer zich tijdens het schrijven voordoen kon kracht men achterhalen met welke strategieen competente schrijvers die aanpakten dan experimenteel onderzoek zegt meestal kon men tevens zo was de redenering alleen iets over de effectiviteit van een een schrijfdidactiek op maat bedenken die schrijfdidactiek en de vraag naar de con van incompetente schrijvers competente currentiepositie komt niet aan de orde schrijvers zou maken achterliggende idee de vraag of een nieuwe methode ook was dat beginnende of zwakke schrijvers adequater is dan een bestaande zodat niet over deze strategieen beschikten of ze de eerste de voorkeur geniet op een inadequate wijze toepasten kennis over de cognitieve processen die zich tij onderzoeksresultaten zijn gebaseerd op dens het schrijfproces afspelen achtte men verschillende onderzoeksmethoden tevens belangrijk om individuele verschillen observaties van schrijvers aan het werk in schrijfgedrag te verklaren of analyses van tekstmateriaal case stu dies of experimenteel onderzoek bij grote proefgroepen het schrijfproces volgens flower hayes de evolutie van het twee amerikanen linda flower en john schrijfonde rz oek hayes zijn de exponenten geworden van de cognitieve benadering van schrijfproces in de jaren 50 en 60 werd met behulp van sen hun bevindingen hebben in de vaklite een pretest posttest design de effectiviteit ratuur bijzonder weerklank gevonden en van schrijfmethoden bepaald aan de hand vanaf de jaren 80 hebben beide resear van de globale tekstkwaliteit een volgende chers de toon gezet voor het onderzoek generatie onderzoekers concentreerde zich naar schrijfprocessen op de constructie van modellen om het schrijfproces in kaart te brengen tot aan de flower hayes 1980 1981 gebruikten jaren 70 leunden beschrijvende modellen vooral hardopdenk protocollen om data sept okt 1995 nummer 1 25 jaargang nm over het verloop van het schrijfproces te van een schrijftaak en lokten ze daarbij verzamelen on line verbalisaties van de reflectie op het schrijfproces uit het uitein denkprocessen die tijdens het schrijven delijke doel van hun onderzoek was te doorlopen worden ook interviewden ze komen tot een basis voor het ontwikkelen proefpersonen retrospectief na voltooiing van een schrijfdidactiek retorisch tot dusver probleem geproduceerde onderwerp tekst publiek criteria l angatermijn schrijfprocessen geheugen schrijver planning formuleren herzien kennis van c istructurerenl i evalueren onderwerp publiek d c sch rijfplannen d i doel stellen i reviseren ci fl 1 monitor structuur van het schrijfmodel flower hayes in het model van flower hayes wordt het bepaald onderwerp met een bepaald doel schrijfproces bepaald door drie componen voor een bepaald publiek de tot dusver ten taakomgeving lange termijngeheugen geproduceerde tekst beinvloedt het denken en een component waarin de schrijfproces en doen van de schrijver o a in die zin dat sen zelf geplaatst worden naarmate een schrijver meer tekst heeft geproduceerd zijn keuzevrijheid afneemt de taakomgeving behelst de tot dusver geproduceerde tekst en het retorisch pro uit het langetermijngeheugen betrekt de bleem dit laatste verwijst naar het feit dat schrijver allerlei soorten kennis over het het schrijfproces in eerste instantie gevoed onderwerp over het doelpubliek over eer wordt door het probleem waarvoor de der gevormde schrijfplannen schrijver is gesteld bijvoorbeeld de opdracht om een tekst te schrijven over een de schrijfprocessen worden beinvloed door nm 25 jaargang nummer 1 sept okt 1995 de taakomgeving en het langetermijngeheu deeltaken en schrijfstrategieen waarmee gen en beinvloeden die op hun beurt drie ervaren schrijvers een schrijftaak tot een subprocessen worden onderscheiden goed einde brengen zouden voor minder planning het genereren of het ordenen van ervaren schrijvers na te streven doelstellin ideeen en doelen formuleren waarbij de gen vormen leerlingen moeten een ideeen ideeen en doelen onder woorden worden netwerk kunnen maken een reviseersche gebracht en herzien waarbij de geschreven ma kunnen hanteren enz en omdat er bij tekst wordt teruggelezen geevalueerd en het schrijven sprake is van een denken gereviseerd aan de hand van criteria die de onder cognitieve hoogspanning is het schrijver zich heeft gesteld belangrijk dat bij beginnende schrijvers een aantal subprocessen automatisch gaan ver de deelprocessen komen niet in een vaste lopen in complexe leersituaties kunnen volgorde voor ze kunnen elkaar onderling automatismen zeer efficient zijn indien hier onderbreken en manifesteren zich vaak door mentale ruimte vrijkomt voor andere tegelijkertijd zodat schrijven getypeerd kan subprocessen in dit verband wordt onder worden als een denken onder cognitieve andere de automatisering van subproces hoogspanning de cognitieve belasting kan sen op een lager niveau zoals de syntacti zo zwaar zijn dat het schrijfproces blok sche formuleertaken bepleit wanneer de keert het fenomeen van de writer s block schrijver kan putten uit een arsenaal syntac tische schema s slorpt de verwoording min schrijven is dus geen lineair proces zoals der cognitieve energie op en kan de enegie het lange tijd is voorgesteld maar een com die vrijkomt ten gunste van moeilijker sub plex en cyclisch progressief denk doe processen werken hoe minder aandacht denk proces dat vanuit een planningsfase taaltechnische vaardigheden vergen hoe via een formulerings en revisiefase voort meer aandacht naar retorische vaardighe durend nieuwe kennisconcepten aanboort den kan uitgaan wijzigt en concipieert in het schrijfproces is volgens flower hayes een monitor werk het model van flower hayes vormt onge zaam een soort schrijfstrateeg die het twijfeld een solide basis bij de identificatie schrijfproces bewaakt en bepaalt wanneer van relevante componenten van schrijven de schrijver tussen de subprocessen onder als taak de taakomgeving het lange ter ling switcht of wanneer het ene subproces mijn geheugen van de schrijver het verloop wordt ingepast in het andere van schrijfprocessen in die zin kan het fun geren als leidraad bij de diagnose van door zijn recursiviteit onderscheidt flower schrijfproblemen bij zwakke schrijvers toch hayes model zich van zijn lineaire voorgan moeten ten aanzien van dit model een aan gers verder is kenmerkend voor het onder tal reserves geformuleerd worden zoek van flower hayes dat het betrekking heeft op de vergelijking van ervaren en min schrijven wordt door flower hayes der ervaren schrijvers experts en begin hoofdzakelijk als cognitief proces benaderd ners de verleiding was dan ook groot om ook al worden leerling schrijvers beinvloed in overeenstemming met de aanvankelijke en gestuurd door allerhande emotionele en schrijfdidactische pretenties van flower sociale factoren de cognitieve onderwijs hayes de stap te zetten naar een prescrip psychologie besteedt evenwel weinig aan tieve interpretatie van hun bevindingen en dacht aan emotionele motivationele socia er directe didactische consequenties aan te le aspecten cognitieve psychologen verbinden schrijfgedrag van experts zou bedienen zich van het analogon van de waardevolle aanwijzingen opleveren voor emotieloze computer om psychische pro schrijfinstructie aan beginners cessen in kaart te brengen ze richten zich sept okf 1995 nummer 1 25 jaargang va op informatieverwerking waarbij een koppe schrijvers is de confrontatie met expertstra ling ontbreekt van enerzijds emoties met tegieen wellicht een te grote stap anderzijds waarneming denken ieren ont houden vergeten het model van flower hayes is vooral vruchtbaar gebleken als research agenda ook aan de gebruikte onderzoeksmetho verder heeft het de verdienste de aandacht diek en vooral aan het gebruik van zelfrap te trekken op bewuste aspecten van het portage kleven een aantal belangrijke schrijfproces waardoor het een bruikbaar bezwaren de verbalisatie van denkproces instrument is voor de identificatie en analy sen en de eigenlijke schrijf denkprocessen se van de belangrijkste subprocessen bin vallen niet altijd samen schrijvers verschil nen het schrijfproces precies door deze len in hun vermogen om bepaalde denkpro aandacht voor stuurbare aspecten biedt het cessen te verbaliseren overigens zijn niet didactisch bepaalde perspectieven wel zal alle processen voor introspectie toeganke het in didactisch opzicht noodzakelijk zijn lijk vooral over processen die grotendeels om in leersituaties de complexiteit van het onbewust of geautomatiseeerd verlopen schrijfproces te reduceren door de schrijf kunnen geen betrouwbare verbale gege taak in samenstellende subprocessen te vens ontlokt worden verder is het niet uit ontleden en die systematisch stap voor gesloten dat de hardopdenktaak het schrijf stap te behandelen zonder hun onderlinge proces beinvloedt interactie geweld aan te doen flower hayes model mythologiseert het verloop van het schrijfproces omdat het het het schrijfproces schrijfproces van competente schrijvers in kaart brengt de onderzoekers hielden zich van goede en slechte niet bezig met schrijfprocessen bij begin schrijvers nende onervaren schrijvers wel met die bij competente schrijvers ze zetten zonder uit onderzoek blijkt dat de schrijfprocessen voorbehoud de stap van descriptie naar van goede en slechte schrijvers zoals prescriptie wanneer ze beginnende schrij bepaald op grond van de globale tekstkwa vers expertstrategieen willen bijbrengen liteit vooral verschillen wat het plannings het is evenwel zeer de vraag of wat goed is proces en het reviseerproces betreft voor ervaren schrijvers ook goed is voor beginners als planning bij ervaren schrij goede schrijvers besteden meer tijd aan vers de tekstkwaliteit bevordert betekent het doorgronden van een schrijfopdracht dat nog allerminst dat een intensievere vooraleer ze het eerste woord op papier planning bij beginners de kwaliteit van het zetten ze zien een schrijftaak primair als produkt ten goede komt een retorisch probleem en ontwikkelen een schrijfplan een conceptuele blauwdruk ze ook al omdat beide researchers niet onder ontlenen hun ideeen bijgevolg niet alleen zochten hoe expert schrijvers zich hun aan hun kennis van het onderwerp maar oplossingsstrategieen eigen maakten is het ook aan het publiek en het doel van de te de vraag of en in hoeverre dit expertmodel schrijven tekst waar het schrijfproces zich de basis kan vormen voor didactische inter bij slechte schrijvers vooral lineair voltrekt venties deze sorteren immers alleen effect heeft het bij goede schrijvers een sterker wanneer ze aansluiten bij verworven pro cyclisch en recursief karakter ces en produktkenmerken en voortbouwen op stappen die de leerling schrijver reeds goede schrijvers plegen revisie op uiteenlo heeft afgelegd voor beginnende onervaren pende niveaus van de tekst en houden nut 25 jaargang nummer 1 sept okt 1995 daarbij schrijfdoel en publiek beter in ze geven in eerste instantie relaties weer gedachten tijdens het schrijven toetsen ze tussen een aantal van belang geachte com de tot dusver geproduceerde tekst regel ponenten een model geeft dus niet de matig aan de conceptuele blauwdruk werkelijkheid weer vaak worden er zelfs slechte schrijvers beperken zich tot een met reden bepaalde variabelen weggelaten revisie op lokaal niveau spelling interpunc terwijl andere variabelen een sterk accent tie woordkeuze zinsformulering krijgen een en ander mag blijken uit een individu taakomgeving model voor tekstpro duktie waarbij john hayes samen met het individu taakomgeving jane nash pogen om het eerste model van flower hayes te actualiseren model van tekstproduktie modellen worden gebruikt om de complexe werkelijkheid vereenvoudigd weer te geven de taakomgeving de sociale omgeving de materiele omgeving invloed van anderen invloed van de got bijvoorbeeld docenten dusver geproduceerde publiek werkgevers etc tekst medium etc het individu motivatie cognitieve processen taalverwerking probleem oplossing tekstproduktie kennis van de schrijver kennis van het onderwerp talige kennis kennis van het publiek etc structuur van het individu taakomgeving model hayes nash sept okt 1995 nummer 1 25 jaargang in een dit keer breder perspectief wor tegisch iteratief gebeuren gericht op het den zowel cognitieve als motivationele pro verkrijgen van een consensus tussen alle cessen verwerkt terwijl ze tevens de sociale betrokken actoren het ontwerpproces en materiele omgeving waarin schrijven wordt daarbij ten dele gezien als een cre plaatsvindt in kaart brengen schrijven atief proces dat zich niet gemakkelijk laat wordt hier beschouwd als een communica vangen in exact voor te schrijven ontwerp tieve handeling binnen een materiele omge regels ving die vraagt om een sociale context en een medium het is een genererende activi tekstontwerponderzoek kan didactisch teit die motivatie vereist on een intellectuele gezien interessante perspectieven bieden activiteit die cognitieve processen nood want ook in de context van het schrijfvaar zaakt hayes benadrukt dat schrijvers ver digheidsonderwijs speelt leren schrijven zich schillen in stijl dit verwijst naar het bestaan in een complexe taakomgeving af zowel van verschillende schrijversprofielen en wat de sociale als de materiele omgeving dat dezelfde schrijver niet iedere keer op betreft bij flower hayes bestaat de taak dezelfde manier te werk gaat dit verwijst omgeving uit het retorische probleem en naar het bestaan van verschillende schrjf de tot dusver geschreven tekst om de profielen het bestaan van verschillende functionaliteit van hun model schrijfdidac schrijvers en schrijfprofielen wijst erop dat tisch te optimaliseren pasten hayes schrijven en het ontwikkelen van schrijfvaar nash het op een aantal punten aan digheid flexibele processen zijn wat didac tisch gezien impliceert dat moeilijk een in concreto komt dit onder andere neer op heidsadviezen voor schrijfaanpak kunnen een uitbreiding behalve in een fysieke worden gegeven omgeving verloopt schrijven in een sociale omgeving zo is er binnen de context van hayes nash s model spoort met het het schrijfvaardigheidsonderwijs meestal de tekstontwerponderzoek dat sinds de jaren betrokkenheid van een of meerdere externe 90 opgang maakt hierbij wordt de focus reviewers die feedback geven op teksten van het schrijfonderzoek verruimd de in wording of op concept teksten in casu schrijver meestal betreft het een schrijver in de leerkracht of medeleerlingen die elkaars een professionele context wordt niet langer schrijfwerk lezen en van commentaar voor gezien als een individuele probleemoplos zien in de onderwijscontext dient de taak ser de sociale context van de taakomge omgeving als een variabele te worden afge ving wordt meer prominent in het onder beeld de eisen die een schrijfdocent het zoek betrokken als beinvloedende factor ene jaar aan teksten stelt kunnen daar het de sterke gerichtheid op individuele cogni volgende jaar bij een andere schrijfdocent in tieve processen verdwijnt ietwat naar de belangrijke mate van afwijken achtergrond terwijl het onderzoek zich meer richt op de context waarin teksten tot stand komen tekstontwerponderzoek wil de betekenis van het aan het licht brengen hoe tekstontwerppro cessen verlopen welke knelpunten er schrijfonde rz oek voor de bestaan en wat er wordt gedaan om die schrijfdidactiek knelpunten te verhelpen welke invloed er van andere actoren in de taakomgeving uit het schrijfonderzoek lijkt een soort natuurlij gaat op het schrijfproces enz van de gro ke ontwikkeling door te maken die leidt tot tendeels individueel cognitief psychologi een cumulatie van wetenschappelijke sche opvatting van schrijven wordt inzichten tekortkomingen van eerder tekstontwerpen meer opgevat als een stra onderzoek onvoldoende aandacht voor nm 25 jaargang nummer 1 sept okt 1995