Onderwijs in heterogene groepen

albert kame r onderwijs boekbesprekin g in heterogene groepen het proefschrift onderwijs in heterogene groepen van helge bonset wordt hier onder besproken door albert kamer die na negen jaar leraar in het voortgezet onderwijs te zijn geweest via het coordinatorschap van de nascholing neder lands bij de commissie modernisering moedertaal terecht kwam en met die commissie in 1978 de overstap maakte naar de slo waar hij nu als coordina tor van de afdeling moedertaal werkzaam is inleidin g overzicht en samenvatting van het boe k op 18 juni 1987 is helge bonset oud hoofdredacteur van moer aan de rijksuniversi onderwijs in heterogene groepen kent drie ele teit van utrecht gepromoveerd op het proef menten allereerst een uitvoerige beschrijving schrift onderwijs in heterogene groepen bon van 22 lessen nederlands door een leraar ne set 1987 zijn promotor was steven ten brin derlands gegeven in een breed heterogene ke destijds oprichter van de von voor wie brugklas breed wil zeggen leerlingen met ad dit de eerste keer was dat hij als zodanig vies lbo tot en met vwo de brugklas is deel optrad van een scholengemeenschap lbo vwo die onderwijs in heterogene groepen is een lijvig niet in een door het ministerie opgezet scho boek het is bovendien in de woorden van lenexperiment betrokken is deze beschrijving bonset zelf zoals elke dissertatie gericht op beslaat zo n 180 bladzijden die in tegenstel het wetenschappelijk forum daartoe zullen ling tot de overige met een enkele interlinie de meeste lezers van moer zich niet rekenen gedrukt zijn aan de beschrijving gaan een moet er in moer dan alleen maar over geschre kleine honderd bladzijden vooraf waarin bon ven worden omdat de beide intellectuele va set de aanpak van zijn onderzoek verant ders een band met de von hebben nee woordt het tweede en derde element van het maar wel omdat de studie juist in von proefschrift worden de lezer voorgeschoteld in perspectief interessant is het vijfde hoofdstuk van 170 bladzijden dat geeft namelijk een overzicht van wat er in de nederlandse literatuur al bekend was ove r 36 onderwijs in heterogene groepen en derde voortgezet onderw ijs 2 hoe val t deze b e element vergelijkt de bevindingen die de ei schreven p ra ktijk van ond er w ijs n ed erlands te gen beschrijving van het geobserveerde onder situeren ten opzichte van w at we in d e lit era wijs heeft opgeleverd met de al bekende gege tuur aan opvatting en en f eiten over d at soort vens bonset besluit dit hoofdstuk met een pa onderwijs vin d en d ie vragen zijn in de ze glo ragraaf waarin hij de resultaten van zijn totale bale formulerin g niet te b eant w oorden dus onderzoek de case study zijn literatuurstudie specificeert b onset ze naar zes thema s in de en de vergelijking van de bevindingen in ver vergelij k in g d omineren dus niet de eer d er g e band brengt met het onderwijsonderzoek en noem de 1 6 praktijkvrag en maar thema s die het beleid in nederland het komt erop neer herhaaldelijk uit de literatuur naar voren ko dat hij wensen voor nieuw onderzoek formu men d e literatuurstudie w ordt zo tot een leert en scherpe kritiek levert op het advies soort dialoog tussen wetenscha ppers en be van de wetenschappelijke raad voor het re schouwers enerzijds en de praktij k mensen geringsbeleid wrr 1986 over de basisvor vertegenw oor d igd door de beschrijving van de ming vooral op wat daarin over het vak ne ene bekwame leraar anderzijds de thema s derlands wordt gezegd die besproken wor d en z ijn de st and van z a vijfhonderd pagina s samenvatten in een boek ken met b etrekkin g tot onderw ijs in heteroge bespreking betekent te veel weglaten in zijn ne groepen in het n ederlandse voortgezet on verantwoording legt bonset er de nadruk op derw ijs de stan d van zaken betreffende inter dat hij met zijn onderzoek antwoord heeft wil ne differentiatie in dat onderw ijs met name bij len geven op leraarsvragen over onderwijs aan nederlands de taak van de leraar in onderwijs heterogene groepen en dat hij dus de werke aan heterogene groepen de beoor d eling en se lijkheid niet heeft teruggebracht tot enige vol lectie in dat on d erwijs de motivatie van d e gens veel wetenschappers meetbare facet leerlingen en de orde in onder wijs aan hetero ten ervan ook vanwege dat verlangde werke gene groepen de leereffecten ervan lijkheidsgehalte heeft hij in zijn gevalsbeschrij ving gekozen voor een leraar die werkt in het vigerend onderwijs dus niet te ver verwijderd commentaar van de dagelijkse gemiddelde onderwijswerke lijkheid p 35 om de leerzaamheid van de de doel en publiekgerichtheid van een disser beschreven praktijk te garanderen heeft hij een tatie hebben hun consequenties bevindingen goed voorbeeld dat wil zeggen een bekwame moeten systematisch expliciet en veelal leraar als model gekozen via een uitvoerige zeer gedetailleerd worden weergegeven con procedure is bonset gekomen tot de formule clusies stap voor stap verantwoord het ci ring van 16 leraarsvragen als leidraad voor zijn taat is van bonset zelf p 20 die daarmee observaties en zijn beschrijving deze vragen aangeeft dat hij bij het schrijven controleer betreffen het handelen en de persoon van de baarheid voor wetenschappers belangrijker leraar zelf het handelen van de leerlingen de heeft gevonden dan leesbaarheid voor een bre leraar als beoordelaar en selecteerder de der publiek als bijvoorbeeld de von leden de school en de sectie waarin de leraar werkt de behoedzame kleine stapjes maken dat je bij materiele omstandigheden van het lesgeven de eerste kennisneming van onderwijs in hete de ontwikkeling van de leraar tot zijn huidige rogene groepen veel bomen en weinig bos lespraktijk en tenslotte de betrokkenheid van ziet bij herlezen houd je makkelijker de syste de ouders bij het beschreven onderwijs matiek ervan vast de opzet valt trouwens de uitvoerige beantwoording van de 16 vra heel goed af te lezen uit de ver uitgewerkte in gen heeft bonset zelf samengevat in 94 bevin houdsopgave die ik blijkbaar aanvankelijk te dingen die vallen hier niet verder te compri weinig gebruikt heb er is volgens mij nog een meren factor die onderwijs in heterogene groepen de literatuurstudie en de vergelijking van de niet als een roman doet lezen in de observa bevindingen daarmee leveren samen het ant ties en de beschrijving van het stukje onder woord op twee vragen 1 wat weten we door wijs nederlands dat aan de orde is heeft bon deze case study nu meer en of duidelijker dan set gekozen voor de rol van belangeloze voorheen over facetten van het onderwijs in waarnemer p 54 die rol heeft hem blijkbaar heterogene groepen in gewone scholen voor tot een afstandelijke manier van schrijven ge 37 bracht hij noemt zichzelf bijvoorbeeld een compliceerd heid en gevarieerdheid van het vak paar keer schrijver dezes hij houdt aan zijn nederlands zoals het vorm krijgt bij deze le afstandelijke stijl ook vast in de literatuurstu raar tot uiting komen p 44 ik vraag me af die waar hij soms wel zijn persoonlijke voor of b onset met handhaving van de eigen keur openbaart dit karaktertrekje van het doelstellingen van de leraar als kader toch boek wordt versterkt doordat bonset ook der niet meer ruimte had kunnen vinden voor spe den niet rechtstreeks tot de lezer laat spreken cifieke vakinhoudelijke vragen het meest valt dat op bij de commentaren die de geobserveerde leraar levert omdat hij zo het gedetailleerde portret van de lessen van wel over zijn eigen onderwijs als over het on een collega nederlands in een heterogene derzoek ook zijn gevoelens toont brugklas p 20 dat de case beschrijving is kortom de dissertatie van bonset is niet een bevat een scala aan gegevens dat bonset zelf spannend boek voor het slapen gaan maar ge tot een samenvatting in liefst 94 bevindingen duldige goudzoekers zullen menig korreltje komt zegt denk ik genoeg een lezer die al schoon spoelen les van de beschrijving in zich tracht op te ne men houdt waarschijnlijk minder eraan over de studie ontleent kwaliteit aan de sterke po dan een die alleen naar het antwoord op be sitie van de leraar niet als individu maar als paalde vragen erin zoekt dat komt vermoede categorie in het onderzoek staat niet de ken lijk mede door de compactheid van de be nisvermeerdering zelf voorop maar het belang schrijving die weinig verlevendiging door con ervan voor de praktijk van de lesgevers de crete details uit het lesgebeuren toestaat naar studie gaat daarom uit van leraarsvragen en ze mijn smaak kan degene die vooral geinteres neemt de doelstellingen van de case leraar als seerd is in de leraarsactiviteiten de leerinhou uitgangspunt en niet wat de onderzoeker zelf den en de leereffecten voor deze thema s dan of de minister of een verzorgingsinstelling of ook beter grijpen naar de uitvoeriger beschrij vindt dat de doelstellingen van het onder vende deelstudie die bonset en anderen daar wijs nederlands moeten zijn ook geeft ze de aan gewijd hebben bonset e a 1985 hoe ze centrale figuur steeds de gelegenheid de dan ook bonset verwacht p 20 dat de be juistheid van de bevindingen de geldigheid schrijving van de 22 lessen interessant zal zijn van bonsets commentaar etc te bespreken voor de praktici elementen van deze erkenning van de leraar ook de leraarsvragen zijn ontleend aan die als volwaardige partner in onderzoek zijn ook praktijk wel elders te vinden 2 maar ik ken er geen wat leren de leerlingen is dat toetsbaar waarin de eigen en gelijkwaardige positie van hoe beoordeelt de leraar de leraar zo sterk op de voorgrond treedt het maar ook duo bonset ten brinke heeft hiermee een ideo wat vinden de leerlingen ervan logie in praktijk gebracht die de von moet hoe is de leraar toegegroeid naar de manier aanspreken 3 ze zou dit onderzoek kunnen ge waarop hij nu onderwijs geeft bruiken om andere onderzoekers te vragen voor de leraar die de leraarsvragen inderdaad naar hun opvattingen op dit punt herkent zal bonsets verwachting wel werke lijkheid worden zelf kijk ik al erg lang met an over de leraarsvragen nog dit het eerste con dere ogen naar onderwijs dus verstout ik mij cept ervan heeft bonset overgenomen van een niet een oordeel vanuit leraarsperspectief over zuster onderzoek in het biologie onderwijs het belang van de beschrijving als geheel of de vragen waren dus in eerste aanleg niet van onderdelen ervan te geven in mijn eigen specifiek op nederlands gericht in het net ge werk begin ik normaliter achteraan te lezen bij memoreerde valideringsonderzoek zijn ze dat de interpretatie en ga alleen terug naar de ba ook niet geworden de vragen in hun definitie sisgegevens hier dus de beschrijving als me ve vorm hebben zo te zien dus ook geen dat om een of andere reden nodig lijkt maar aanleiding gegeven bepaalde vakonderdelen in ik voel me dan ook een gebruiker van de we de lesobservaties meer of minder op de voor tenschap en geen kritische medeproducent grond te stellen over de keuze van de 22 ge kijk je alleen naar de samengevatte bevindin observeerde lessen lees ik slechts alleen in gen in hun totaliteit dan komt misschien het een dergelijke hoeveelheid lessen kan de ge jan blokker voor oordeel bij je op dit zij n 38 open deuren levert dat nou nieuws op dat mogelijkheid van niveau ontwikkeling in het dacht ik allemaal al en dan blijkt hoe waarde leren vol het laatste deel van bonsets onderzoek is een onvergelijkbare bevinding wil ik hier noe want deze literatuurstudie die vergelijking van men het frappeert mij namelijk dat het erin bonsets bevindingen met andere gegevens vervatte probleem blijkbaar zo weinig aandacht mogelijk maakt ontneemt aan de bevindingen in de literatuur krijgt de selectieve toetsen veel van hun ogenschijnlijke blokkerse bana van de leraar die de meeste en zwaarste druk liteit omlaag uitoefenen op het rapportcijfer vallen de bevindingen 4 en 5 bijvoorbeeld geven op het gebied van zijn minder belangrijk weer hoe de leraar groepswerk toepast deze geachte doelstellingen p 317 drie keer ra zullen elke ingewijde alledaags voorkomen den wat voor toetsen dat zijn u zult verder maar later combineert bonset ze met enerzijds zelf moeten lezen welke bevindingen wel en de bevindingen over hoe de leerlingen in groe welke niet een tegenhanger in de literatuur pen handelen en anderzijds gegevens uit de li blijken te hebben van de meeste een zame teratuur dat brengt hem tot een pleidooi voor bevindingen kun je volgens mij niet zeggen systematisch onderwijs in groepswerk een dat hun een zaamheid wijst op onbelangrijk pleidooi dat ook nog uitzicht biedt op een ef heid fectieve aanpak van het daarvoor noodzakelij de literatuurstudie inclusief de vergelijking met ke ontwikkelwerk bonset heeft wat deftig de gevalsbeschrijving is ook waardevol omdat het kennisbestand van onderwijs aan hetero ze schetst hoe ver de ontwikkeling naar gedif gene groepen heet in kaart gebracht door ferentieerd onderwijs in heterogene groepen systematisch de nederlandse literatuur over dit gevorderd is of je dat ver vindt of niet hangt onderwerp uit de periode 1975 1986 te bestu natuurlijk van je eigen ideologische opstelling deren dat wil zeggen feitelijke beschrijvingen af dus bijvoorbeeld van je favoriete interpreta van onderwijs in heterogene groepen en niet tie van gelijke kansen voor de von een empirische beschouwingen erover voor zover vereniging die de middenschoolidee altijd toe ze de eerste fase van het voortgezet onderwijs gedaan is geweest vind ik de geschetste in nederland betreffen voor de specifiek op stand van zaken bemoedigend het ongunstige het vak nederlands gerichte literatuur heeft hij politieke klimaat heeft de ontwikkeling naar moer levende talen en handboeken zelfs onderwijs in heterogene groepen blijkbaar toch vanaf 1970 bekeken die studie is op zichzelf niet stilgezet de heterogeniteit in het voortge dus ook zonder de vergelijking met zijn case zet onderwijs neemt toe de kloof tussen de study in mijn ogen al goud waard bonset vat koplopers in het reguliere onderwijs en de mid namelijk niet alleen goed samen hij vindt in de denscholen lijkt niet diep onderwijs in hetero literatuur ook aanleiding om begrippen en hun gene groepen blijkt interne differentiatie uit te onderlinge relaties te verduidelijken dat levert lokken onderwijs in heterogene groepen dus geen nieuwe ontdekkingen op maar het helpt uitstel van structurele selectie leidt tot enige je wel om problemen in hun perspectief te opstroom leerlingen komen verder dan hun zien het duidelijkste voorbeeld daarvan is zijn basisschool advies aangaf interne differentia analyse van het begrip gelijke kansen dat in tie bij nederlands wordt geleidelijk aan meer zijn waardering van zijn bevindingen en van de gezocht in de ontwikkeling van communicatie gegevens uit de literatuur een sleutelbegrip is onderwijs dan in op meer traditioneel onder de literatuurstudie is zoals ik al aangegeven wijs gebaseerde differentiatie als bhv ba heb ook interessant omdat bonset er zonder sisstof herhalingsstof verrijkingsstof forceren in slaagt het merendeel van zijn be als je de situatie bemoedigend noemt geef je vindingen 78 van de 94 volgens een snelle al aan dat er geen aanleiding is tot grenzeloos telling met de gegevens uit de literatuur in optimisme in een van de beste paragrafen verband te brengen omdat de literatuurstudie van de literatuurstudie die over beoordeling een andere ordening kent zes thema s dan de en selectie binnen onderwijs in heterogene case beschrijving 16 leraarsvragen moet het groepen laat bonset met zijn case study als il ook voor bonset zelf een avontuur geweest lustratie zien waar de grens ligt werkelijke zijn om de verbinding tussen beide te leggen uitvoering van id interne differentiatie is er is maar een thema uit de literatuur dat geen slechts realiseerbaar binnen een selectievrij on weerklank vindt in de eigen bevindingen de derwijs p 394 39 voor bonset zelf is blijkens zijn bespreking van noten de resultaten van het onderzoek een van de meest waardevolle elementen zo niet het 1 zo l ezen we op p 453 de le r aar heeft opgez i en waardevolste van zijn werk dat het hem mo teg en b es tuderi ng v a n de zoveel ste dee ls tud i e u i t de seri e gelijk maakt tegen de wrr stelling te nemen 2 bij voorbee l d in dam s ma e a 1985 waari n de le de wrr heeft immers in zijn advies over de raren i n zekere z i n mede onderzoeke rs zij n een basisvorming geponeerd dat bij nederlands in aandu i d i ng ook i n ten br i nke 1983 terne differentiatie onuitvoerbaar is bonset 3 een u i tvoeri ge be sc houw i ng ove r dez e keuze maakt inderdaad gedocumenteerd duidelijk voo r de le raa r a ls gelijkwaard ige pa rtn er i n o nde r dat de raad dat oordeel beter kan inslikken zoek en prakt isc he consequent ie s er van geeft voor de publiciteit rond een promotie is zo n bonset in lentz e a 1986 discussie met een politiek orgaan mooi meege 4 natuurl ij k kun j e deze waarnem i ng ook negatief nomen maar de kwestie nederlands is in de waarder en als je k ijkt naar de e n ergie en m idde len d i e in de m idden sc hoolexperi menten gein besluitvorming omtrent de basisvorming naar vestee rd zij n mijn smaak toch teveel een detail om juist de ze weerlegging de grootste winst van het on no ot van de reda ctie derzoek te achten op voor s t el va n hel g e bo nset h ee ft de redact ie l ies in mijn perspectief dat van leerplanontwikke fonderi e d i e al j aren met heterogene groepen we rkt laar zijn de meest waardevolle bladzijden die g evraagd haa r re ac tie te ge ve n op het h i er b es pr o over groepswerk in relatie tot sociale doelstel k e n proe f schri ft lingen en die over groepswerk in relatie tot literatuu r leerprestaties ze bevatten analyses van con crete problemen hoe leer je leerlingen echt sa be s p ro ken is menwerken in heterogene groepen hoe kun bon s et e h onde r wijs in h e terog e n e groep en een nen zwakkere leerlingen profiteren van de sa cas e s t udy n aar het vak n e de rlands in e en breed menwerking met betere daarmee leggen ze h e terogene brugklas van een r eguliere scho lenge de basis voor het zoeken naar oplossingen er m een sch ap e n een litera tuurst udie naar heterogeni voor deze speurtocht zou bijvoorbeeld gehou teit en in te rne differen tia tie pu r me rend muu ss es den kunnen worden in een nieuw project ne 1987 d iss rij ksun i versi tei t utr echt derlands in de basisvorming dat in de slo op overige verwijzingen stapel staat als de von de richting van dat bons et h el ge e a nederlan ds in de h eterogen e nieuwe project mee wil proberen te bepalen brugk las een g e va lsbeschrijving van leraarsactivitei zou de vereniging van deze analyses goede te n curriculum en effecten b ij le erlingen deel 1 le nota moeten nemen trouwens ook individuele r a a rsact ivi tei ten e n l e e r i nhoud en de e l ii lee r e ffe c docenten die in hun eigen lespraktijk en of in t e n b ij lee r li ngen e nsch ed e slo 198 5 de vormgeving van het beleid van hun school bon set he l ge de re lati e onde r zoeke r le e r kra c ht i n tegen de ongunst van de tijd willen optornen etnogr a f isch en c a s e st udy onderzoek i n lentz e a kunnen er hun voordeel mee doen in deze no 1986 pp 102 11 0 nonsense jaren heb je immers meer aan helde b rinke j s ten bij ne derlan ds leer je ie ts g ro n in gen wol te rs noor dhoff 1983 re en concrete analyses van problemen dan dam s m a h e a taalbeschouwing als re f ec t iviteit aan weinig doelgerichte geestdrift voor de eerste verslag van het onderzoeksp rojec t reflectivi goede zaak teit stu d ies in leer p lan on tw i kkeli ng 4 e nsc hed e slo 198 5 een boeiend boek duidelijk maar niet makke l e ntz leo e a red schrijfonderw ijs on der he t mes lijk geschreven niet om in een dag uit te le e nsc hed e slo kun 1 98 6 zen dus maar ook geen eendagsvlieg alle wrr basisvorming in h e t onderw ijs r a pport aa n d e reerst geschreven voor wetenschappers maar r e g eri ng 2 7 s g rav e nh a g e staat suit g e verij 1986 ook voor anderen die aan het onderwijs neder lands werken veel waardevolle informatie be vattend ik hoop dat deze bespreking de weg naar het goudveld gewezen heeft 40