Documenten
die aandacht besteedde aan de vraag hoe kunnen leraar en leerlingen zich bewust maken van de druk die van buitenaf op hen uitgeoefend wordt hoe kan het proces van informatieverwe rv ing en verwerking zo effektief mogelijk verlopen met als doel bewustwording wat zijn de voorwaarden hie rv oor u vindt de lezing van jan brands in enigszins ingekorte vorm en een samenvatting van het betoog van joke schravesande de moraal van stroom twee zou kunnen zijn bij het informatieproses komt heel wat meer kijken dan je zo op het eerste oog zou denken onderwijsvernieuwing vanuit de basis kan da t zomaar jan brands 1 inleidin g ik wilde het hebben over onderwijs in zijn maatschappelijke kontekst over veranderin gen in het onderwijs als uitdrukking van andere maatschappelijke veranderingen en over de konsekwenties daarv an voor de in het onderwijs betrokkenen dit alles lijkt nogal ver af te staan van het konkrete schoolgebeuren dus ook van de kommunikatieprosessen op school ik wil een paar verbanden proberen te leggen maar meer dan wat fragmentariese aanzetten kan ik u niet bieden mijn verhaal zou ik als volgt willen opbouwen a inventarisering van wat ideeen m b t konkrete vernieuwing van het moedertaal onderwijs b opvattingen over wat voorwaarden zijn om deze ideeen te realiseren is het vol doende te wijzen op de noodzaak van een gewijzigde instelling en een grotere kreativi teit van de in het onderwijs betrokkenen c gedragingen en houdingen van leraren en leerlingen t o v het onderwijsproses wor den gerelateerd aan de kontekst waarbinnen het onderwijs plaats vindt d de konklusie wordt getrokken dat realisering van wensen m b t een verandering van inhoud en roetoden van onderwijs welke leven bij de direkt betrokkenen vragen om de gezamenlijke inzet van leerlingen ouders en leraren voor de opheffing van strukturele belemmeringen in die kontekst daarbij moet de relatie tussen zeggenschap op het terrein van onderwijs en zeggenschap in andere maatschappelijke sektoren produktie wonen gezondheidszorg massa media worden doordacht i konkrete vernieuwing van het moedertaalonderwij s in de wensen die m b t de vernieuwing van het moedertaalonderwijs naar voren komen valt een zekere lijn te ontdekken in de tekst ter introduktie van stroom 2 staat dat een van de belangrijkste taken van de moedertaalleraar is het aanleren van taa l vaardigh e de n di e n o di g z ijn voo r het verw erve n en ve rwerken v an informatie allereerst is het van belang het eenrichtingsverkeer van leraar naar leerling te doorbre ken in het informatieproces leraar en leerlingen zouden veel meer zowel zender als ontvanger moeten zijn pas dan ontstaat een oefening in kommunikatieve vaardighe den een informatie uitwisseling een dergelijke oefening impliseert ook het leren omgaan met diverse media deze zouden moeten worden gebruikt als hulpmiddelen bij het proses van informatieuitwisseling en minder dan nu als distributieapparaten enzensberger een tweede punt is dat de onderwerpen die aan de orde komen zorg vuldig moeten worden gekozen deze moeten uitgaan van de e rv aringswereld van de leerlingen hoe kun je receptieve vaardigheden aanleren aan de hand van teksten die leerlingen uitsluitend voor dit doel moeten lezen wat is de zin van het klassegesprek om het klassegesprek bij de keuze van de onderwerpen moet worden uitgegaan van de l e efwereld en de problemen van de leerlingen en moet worden aangesloten bij hun motivatie om hun eigen situatie te begrijpen en te veranderen er worden pleidooien gehouden voor de integratie van nederlands in andere vakken als gerichte oefening in het lezen en schrijven van informatieteksten in schriftelijke taken als kommunikatieoefening bij groepstaken waarbij dan in de hele groepstaak een duidelijk sociaal doel is ingebouwd leerlingen kommuniseren pas goed als ze een duidelijk doel voor ogen hebben en in een voor hen reele situatie zijn die kommunika tie vereist en als ze de informatie die ze w il len doorgeven goed onder de knie hebben kriteria om taalgebruik te beoordelen kunnen zijn de vaardigheid om a precies en verbaal adekwaat maatschappelijke situaties te kunnen weergeven b de eigen positie in die situatie aan te geven c emotionele relaties verbaal over te dragen en d oplos singsstrategieen en handelingsa a nwijzingen uit de situatie en plaatsbepalingsanaliese te ontwikkelen als doelstellingen voor taalonderwijs worden dan afgeleid 1 taalonderwijs moet het vermogen tot precieze en verbaal adekwate weergave van maatschappelijke situaties bevorderen en 2 taalonderwijs moet als solidariserend moment de mogelijkheid en noodzakelijkheid van maatschappelijke verandering naar voren brengen taalonderwijs moet direkt aansluiten bij de behoeften van de leerlingen iii voorwaarden om onderwijsvernieuwing vanuit de basis te realisere n in hoeverre is het bovengenoemde in het huidige onderwijs te realiseren vaak ziet men de realisering van onderwijsvernieuwing als afhankelijk van de instelling en kreati vitei t van de docent of het docententeam taalonderricht ni euwe stijl d w z in groeps verband leren informatie te verwe rven verwerken en verstrekken aansluitend bij geza menlijk als belangrijk geachte problemen valt of staat blijkbaar met de instelling van de betreffende docent volgens sommigen moet een goede docent een sosiaal geintegreerde gedragswijze hebben aurotitair gedrag sluit een werkelijke ontmoeting leraar leerling uit en is dus uit den boze de leraar kiest een bepaalde lesvorm op grond van een vrij individueel zelfbewustwordingsproses de maatschappelijke faktoren die in hoge mate de rol van leraar en leerlingen bepalen houding t o v het vak onderlinge relaties bijv defensief gedrag van de leraar blijven buiten beschouwing de mogelijk 4 heden om te eksperimenteren m b t eventuele zelf gewenste veranderingen in het onderwijs inhoud aansluitend bij interessen van de leerlingen veranderingen in de relatie leraar leerling en leerlingen onderling worden niet nader geanaliseerd ons inziens is het erg belangrijk de faktoren wel te analiseren om inzicht te krijgen in strukturen en prosessen die gewenste verande ri ngen belemmeren men moet bekijken wat de maatschappelijke betekenis en konsekwenties zijn van de verlangde veranderin gen en zo nodig naar strategieen zoeken om de belemmeringen op te heffen v onderwijs in de huidige maatschappelijke konteks t het zou dacht ik een duidelijke zaak moeten zijn dat er een samenhang bestaat tussen maatschappelijke ontwikkelingen en de ontwikkelingen in een van de maatschappelijke instituties waar jonge mensen worden geacht zich bepaalde waarden normen vaardig heden en kennis eigen te maken die van betekenis zijn voor de m an ier waarop zij in die maatschappij funktioneren bedoeld wordt de school dat is het niet toch is inzicht in de maatschappelijke kontekst waarbinnen onderwijsvernieuwingen plaatsvin den een voorwaarde om begrijpend in het onderwijs bezig te zijn belangrijker nog dan de wetenschap dat het onderwijs verandert zijn de vragen hoe het verandert onder invloed van welke faktore n en hoe men zich t o v die veranderingen moet verhouden bovendien bestaat er bij de verschil lende groepe ri ngen met nogal tegengestelde belan gen en ideeen verschil van mening over hoe het onderwijs moet worden vernieuwd als bijv matthijsen in zijn boek klasse onderwijs aangeeft dat zelfbeschikking in het huidige onderwijs een leidende kulturele waarde aan het worden is dan vergeet hij dat van de kant van het bedrijfsleven dat onder de heersende maatschappelijke ver houdingen allerminst zelfbeschikking maar slechts winstvergroting als leidende waarde kan hanteren ernstige kritiek bestaat op het onderwijs zoals dat nu is met name de grote konserns tonen verlangen daar iets aan te doen het s treven naar een verder lees verre gaande funktionalisering en programmatise ri ng van het onderwijs de inhoud van hun kritiek kan pas begrepen worden als men de ontwikkelingen die zich in de sfeer van de produksie voltrekken presies bestudeert we konstateerden dat er uiteenlopende verwachtingen zijn m b t gewenste veranderin gen in het onderwijs daarmee is tevens de machtsvraag gesteld niet iedereen heeft gelijke mogelijkheden zijn wensen t a v het onderwijs naar voren te brengen laat staan invloed uit te oefenen voor de verwezenlijking daa rv an ik zal proberen bovenstaande duidelijk te maken aan de hand van een paar voorbeelden in 1970 kwam de toenmalige staatssekreta ris grosheide met zijn voorontwerp van de wet op het basisonderwijs daarin wordt o a de invoering van engels als verplicht vak bepleit gemot koneffke heeft in een artikel in das argument van december 69 de invoering van dit vak in het basispakket van steeds meer westeuropese landen a an ge kondigd hij baseerde zijn verwachtingen op bepaalde processen in de hooggeihdustria liseerde laatkapitalistiese maatschappij nl kapitaalsekspansie pogingen tot u i tbreiding van de afzetmarkt het streven de faktoren die de a an was van het nieuw geinvesteerde kapitaal beinvloeden zoveel mogelijk te beheersen koneffke verwacht hetzelfde van vele an dere vaardigheden en vakken die momenteel in het amerikaanse basispakket voorkomen met de overname daa rv an in andere landen zouden de ekonomiese belan 5 gen van de monopoliemaatschappijen in hoge mate gediend zijn wiskunde techniek inleiding management machineschrijven inleiding komputerkunde ets thomas watson president van de ibm international business machines maakt ons duidelijk waarom hij vreest dat de vestiging van amerika an se bedrijven in europese gebieden die hierdo o r in feite veranderen in amerikaanse halfkolonies in die gebieden wel eens weerstand op zou kunnen roepen het is zegt watson duidelijk dat wij met een europese zelfverdediging rekening moeten houden als wij zelf middelen en wegen moeten vinden de amerikaanse infiltratie in de wereld van vreemde burgers meer akseptabel te maken het bewustwordingsproses dat wij langzaam maar zeker verande ren in amerikaanse halfkolonies denkt hij te kunnen indammen door amerikaanse vestigingen in het buitenland door inlandse vakmensen te laten leiden dat zou echter een verandering van onderwijssiesteem naar amerikaans voorbeeld vereisen een kind in bordeaux of amsterdam moet dezelfde opleiding krijgen als een kind in new york geredeneerd vanuit de behoeften van de bedrijfsmonopolies is niet alleen de inhoud van het onderwijs problematies ook de effektiviteit de mate waarin men bereikt wat men wil bereiken en de effisientie bereiken wat men wil met zo min mogelijk tijd energie geld mankracht ets scheppen problemen als antwo o rd daarop werkt momenteel de onderwijsresearch aan een onderwijstechno logie hierin staan niet de leerinhouden maar de leerdoelen en het meetbaar maken d aarvan sentr aal di dakto me t ri e eve n a l s d e m eti n g v an de le err esult a te n objektieve studietoetsen verder wordt een zeer verfijnde motivatietechnologie ontwikkeld hierop kom ik later terug ideeen in bovengenoemd voorontwerp m b t individualisering van het onderwijs nivo groepen e d moeten m i dan ook niet gezien worden als effektuering van de wens tot maksimale ontplooiing van de leerlingen maar als een effisientie probleem of anders gezegd sentraal staat de vraag hoe breng ik leerling a zo vlug mogelijk van rekennivo 4 naar vivo 8 en niet wat betekent rekenen op nivo 8 voor deze leerling bovenstaande ontwikkelingen gaan gepaard met vrij ingrijpende wijzigingen in de rol van de dosent van pedagoog naar onderwijstechnikus met alle gevolgen van dien overspanning ziekte e d hierover later wil de eenvoudige werker aan het onderwijsfront en dat zijn u en ik inzicht krijgen in de procedures volgens welke onderwijsvernieuwingen tot stand komen dan is het zeker goed de aktiviteiten van de o e c d te volgen van de organisation for econo mic cooperation and development maken naast vele westeuropese staten ook de v s canada en japan deel uit een afdeling van deze club houdt zich uitdrukkelijk bezig met onderwijsbeleid en planning in de aangesloten landen ideeen modellen en struk turen worden uitgewisseld het door de o e c d opgezette ceri centre for educa tional research and innovation draait op financiering door shell en ford foundation een ander voorbeeld de recente aandacht voor de onderwijskansen van arbeiderskin deren komt niet zomaar uit de lucht vall en al rond 1870 valt een dergelijke belang stelling te konstateren de hogere bevolkingsgroepen voor zover werkzaam in het ekonomiese en administratieve leven kregen grotere behoefte aan meer geschoolde arbeidskrachten aan wie zij betere vooruitzichten boden mits zij hun kansen grepen via het onderwijs rond 1850 fungeerde het onderwijs voor arbeiderskinderen nog als een soort armenzorg na 1870 kreeg het als taak redelijk geschoolde mensen op te leiden en dat gaf de nodige problemen in 1876 werd op aandrang van de hoofdonder wijzers der armenscholen door het amsterdamse gemeentebestuur een programma opgesteld met aanschouwelijk onderwijs aansluitend bij de leefwereld van de kinderen de lagere school zou pas op 7 jarige leeftijd beginnen u ziet een kompensatiepro gramma voor arbeiderskinderen de huidige kompensatieprogramma rage d w z het beschikbaar stellen van fondsen om iets te gaan doen is uit amerika komen overwaaien ze is daar op gang gekomen in 1957 het jaar waarin de russen de spoetnik lanseerden daar schrok men in de v s nogal van gekonkludeerd werd dat men een grote achterstand op technologies terrein had die duidelijk konsekwenties kon hebben voor de konkurrentiepositie van het bedrijfsleven en voor het defensie apparaat dus onderwijsverbetering men ontdekte al gauw dat men liefst nog voor de basisschool moest beginnen en begon met groot scheepse projekten ook in nederland wordt de ekonomiese noodzaak van aktiverfigs projekten benadrukt tegengaan van verspilling van talent behoefte aan goed geschool de arbeidskrachten laten wij eens analieseren welke verande ri ngen in de produktiesfeer optreden en welke wenselijkheden m b t het onderwijs daaruit vallen af te leiden de ontwikkelin gen in de produksie gekenmerkt o a door techniese verbeteringen van machines automatise ring en rationalisering van de produksie vragen om een zeer spesifieke kwalifikatie van de werkers in een bedrijf ze zijn niet meer hand en spierkracht maar medewerkers die in staat zijn zelfstandig deeltaken te ver ri chten problemen op te lossen kontrolefunkties over te nemen en hun eigen werk te struktureren dit meeden ken en beslissen heeft natuurlijk zijn grenzen bepaald door de doelstelling van de onde rn eming zeggenschap over hoe zo effisient mogelijk geproduseerd kan worden is toegestaan zelfs gewenst medezeggenschap over de vraag wat geproduseerd wordt en waarom en wat er met de win s t gebeurt zijn als voorheen buiten disku s sie dit maakt dat de bedrijven er belang bij hebben de maatschappelijke verhoudingen van de in het produktieproces betrokkenen niet op ideologiese wijze in het onderwijs aan de orde gesteld te zien denk aan een vak als wereldorientatie maatschappijleer overigens is de behoefte aan zeer geschoold personeel niet onbeperkt seleksie blijft bestaan s a menv a ttend kan men zeggen dat vanuit kapitaalbelangen geredeneerd aan het huidige onderwijs een aantal taken kan worden toegeschreven a ideologies overdracht van de ideologie van individuele sociale stijging het alle kans hebben als je maar vooruit wil b politiek konstruktief denkende burgers soepele integratie in het huidige maat schappelijke bestel c ekonomies bijv techniese kwalifikaties mobiliteitsbereidheid het gewoon vinden een paar maal van standplaats en vak te moeten wisselen en zeer belangrijk de beinvloeding van konsumentengedrag alsmaar meer en beter scholing van arbeidskrachten op deze wijze vraagt om ingrijpende veranderingen in het onderwijs o a opheffing van de leerbelemmering van arbeiderskinderen en om vrij 7 grote langdurige investeringen de kosten daarvan zullen zoveel mogelijk op de staat worden afgeschoven we stellen niet dat het onderwijs nu ideaal is en evenmin dat grote groepen in het onderwijs bovenstaande veranderingen wensen wel stellen we dat veranderingen in het onderwijs door in het onderwijs betrokkenen goed geanaliseerd moeten worden vanuit het geschetste perspektief dan pas weet men waarin men betrokken is v konsekwenties voor interaksies van in het onderwijs be trokkene n bovengeschetste ontwikkelingen zijn medeverantwoordelijk voor de gedragswijzen houdingen en motivaties van leraren en leerlingen ook hebben ze duidelijk konse kwenties voo r de m ogelijkheden van leraar en leerlingen om het onderwijs in de d oo r hen gewen s te richtin g te ve rander e n ne e m bijv de ro l van de leraar er komen nogal wat zaken over onderwijsmensen heen bech en schmidt stellen in hun artikel die lehrrolle in der schulreform dat de basis van de defensieve houding van veel leraren tegenover hun leerlingen gezien moet worden in het feit dat juist zij in steeds grotere mate als te veranderen objekten gaan fungeren allerlei hervormingen in het onderwijs worden over hun hoofd uitgevoerd de beslissingsbevoegdheid is in grote mate gesen traliseerd in handen van de overheid de leraar is een veelal slecht uitgeruste uitvoe ringsinstantie de vert aler van opdrachten naar het veld toe naar de leerlingen bijv die zich op hun wijze verzetten tegen onderwijs dat niet bij hun behoeften aansluit wat dan de leraar weer onzeker maakt u hoeft niet ver te zoeken om voorbeelden van een dergelijk sentralisties onderwijsbeleid te vinden kleuterleidsters krijgen plotseling te maken met 3 jarige kleuters leraren doen via eksperimenten m b t inhoud van en vormgeving aan het onderwijs aangepast aan hun situatie langzamerhand wat ervaring op die bruikbaar is maar nee er moet een sentraal instituut voor leerplanontwikkeling komen het hoger onderwijs krijgt te maken met de wet veringa de plannen van posthumus mckinsey en de moor en de maatregelen van de brauw in een dergelijke ontmoedigende situatie is het erg moeilijk zelf dingen van de grond te krijgen al was het maar door gebrek aan geld verder is het begrijpelijk dat de leraar die zelf in hoge mate gestuurd wordt zijn leerlingen ook als beheersingsobjekten gaat benaderen de resistance to change bij leraren is een groot probleem en men doet vele pogingen deze aversie te overwinnen allereerst de invoering van een nieuw professionaliseringsidee de leraar is niet langer de vormer van de persoonlijkheden van de leerlingen waarbij kultuuroverdracht sen traal stond maar hij moet zichzelf gaan zien als onderwijsbegeleider en technikus hij is de man die deskundig is in het opstellen van studieschema s die de voortgang van het onderwijs toetst effektmeting en die de leerlingen instrueert in hun omgang met de media op deze wijze wordt gewerkt aan de invoering van het nieuwe beeld van de lera a r es een uitvoerder aan de basis van het sentralisties onderwijsbeleid een nog grieze liger voorbeeld is het onderwijseksperiment in texas artikel uit het dokumentatieblad van 0 en w onderwijsexperiment in texa s a 31 in texas v s vindt momenteel een revolutionair onderwijsexperiment plaats het gaat om een vorm van geindividualiseerd onderwijs waarbij de leerkracht betaald wordt per stuk zoveel dollar voor een leerling die slaagt aan het eind van het jaar en geen cent voor iedere leerling die zakt bovendien houdt een bonificatiesysteem reke ning met de tijd waarin een resultaat behaald wordt men past op het onderwijs de normen van het zakenleven toe produktie creativiteit en gedelegeerde verantwoorde lijkheden een particu liere onderneming een profitmaking company de development educa tion system co des deed het voorstel om lokalen van scholen te huren om er zijn begeleiders met onderwijsapparatuur te installeren en alle verantwoordelijkheden voor het onderwijs op zich te nemen en als tegenprestatie aan het eind van het jaar 80 dollar te ontvangen de officiele onderwijzers werden uitgenodigd zich te beperken tot de passieve rol van waarnemers drie noviteiten kenmerken dit experiment de leerling zit alleen met koptelefoon voor het scherm van een onderwijsmachine waarop een serie dia s wordt getoond in een door de leerling zelf bepaald tempo zodra hij op een van de drie knoppen drukt om het antwoord te geven op de via het scherm ge s telde vragen ver schijnt een nie uw bee ld iedere vr aag han g t af van d e on juistheid van het voorafgaande antwoord een goed antwoord laat de les verder gaan een foutief antwoord laat de les even teruggaan of leidt tot een toelichting onderwijs op maat de leerling vordert onafhankelijk van de hogere of lagere snelheid van zijn medeleerlingen de entourage van de klas is volkomen anders het klasselokaal is omgebouwd tot een soort salon het gebruikelijke schoolmeubilair is ve rv angen door echte bureaus de leerlingen praten wanneer ze daar zin in hebben dit is niet bezwaarlijk omdat degenen die willen werken koptelefoons dragen ten slotte w il men zowel de begeleiders van het des als de leerlingen motiveren de begeleiders krijgen van hun maatschappij geldpremies aangeboden afgestemd op de snelheid waarmee iedere leerling slaagt en de leerlingen zelf ontvangen bonnen die ze na a fl oop van 50 of 60 uur werken aan de machine kunnen inwisselen tegen een transistorradio of een platenspeler het competitie element speelt ook een rol want de beste leerling ontvangt een draagbaar televisietoestel een andere stimulans is dat na iedere met succes gevolgde individuele les die niet langer dan 25 minuten geduurd mag hebben de leerling het recht heeft te gaan uitrus ten op een lui rustbed naar popmuziek te luisteren of populaire tijdschriften door te bladeren de resultaten zijn in deze zin sensationeel dat alle leerlingen een hoogst enkele uitzondering daargelaten de eindtest doorkomen en wel gemiddeld 50 sneller dan volgens h et gewon e sy steem de voo r st a nders van dit systeem schrijven het succes toe aan de geest van productiviteit die men in de commerciele bedrijven tegenkomt waar de prikkel van de winstuitkering aan het eind van het jaar een rol speelt zij verwijten de traditionele onderwijzers een zekere nonchalance te wijten aan hun veilige rechts positie aan grotere gehechtheid aan oude routines dan aan efficient behaalde resulta 9 ten aan een ontbreken van die prestatiedrang die eigen is aan zakenmensen dit laatste verwijt schijnt de verbeelding in de verenigde staten nogal aan te spreken want van de atlantische tot de stille oceaan overwegen meer dan 150 steden om hun scholen toe te vertrouwen aan de in deze nieuwe vorm van onderwijs gespecialiseerde ondernemingen camden new yersey heeft van de regering 550 000 dollar gekregen om de diensten van de rca cooperation te huren gary indiana gaat hetzelfde doen dankzij de particuliere behaniaral research labs het schoolbestuur 39 19 71 nr 718 u begrijpt dat in een dergelijke kontekst voor ideeen m b t opheffing van de eenzijdige kommunikatie in de klas en het aansluiten bij de interessen van de leerlingen als uitgangspunt voor het onderwijsproces weinig ruimte is ook problemen m b t motivatie van de leerlingen gaan een grotere rol spelen de onderwijskracht weet uit e rv aring wat dat wil zeggen en weet er meestal ook geen raad mee in de v s ontwikkelt men een geavanseerde motivatietechnologie om de leerlin gen toch de leerinhouden te laten konsumeren men maakt gebruik van identifika tiefiguren leerlingen maken zich bepaalde stof eigen omdat swiebertje of ard schenk het ook doen niet omdat ze het zelf zinvol vinden een andere procedure is de advance organising knappe koppen op een bepaald vakgebied zetten zich met peda gogen om een tafel om een programma te ontwerpen waarbij de leerstof is ingedeeld in opeenvolgende units ook worden motivatieproblemen en uitingen daarvan momenteel in de v s bestreden door het gelegalis eerd toedienen van drugs door toedienen van bepaalde d rugs kunnen denken stemming en geheugen soms ingrijpend worden beinvloed u ziet het wetenschappelijk onderzoek voor het onderwijs zit niet stil en geleerd moet er worden of bij deze oplossing de direkt betrokkenen leerlingen ouders leraren anders dan als veranderingsobjekten zijn betrokken kan men zich afvragen v1 afrondin g de zeggenschap van de doekt in het onderwijs betrokkenen is niet overstelpend groot toch zal die hele tendens van verregaande funktionalisering en pragmatisering van het onderwijs slechts tegengegaan kunnen worden door machtsvorming van de mensen aan de basis dit gebaseerd op een gedegen analiese van de maatschappelijke tegenstellin gen die ook in het onderwijs merkbaar zijn men moet zich wel afvragen of mondig heid in het onderwijs kan worden gerealiseerd zonder dat die mondigheid in andere maatschappelijke sektoren een feit is huisvesting produksie gezondheidszorg op de strategie van die strijd zal ik hier niet verder ingaan zij betreft vragen die heel goed in onderwijsprojekten op de scholen aan de orde moeten komen ideeen inzake processen van informatieverwerving verwerking en verstrekking gericht op een begrijpend veranderen van de eigen situatie op basis van solidarisering en organisatie van mensen die in hetzelfde schuitje zitten zouden daarbij een belang rijke plaats kunnen innemen 10 literatuurlijstje n a v de lezing van jan brand s j beek en l schmidt schulreform oder der sogenannte fortschritt fisscher bucherei no 1121 frankfu rt hamburg 1970 m berg en t combe die lehrerrolle in der schulreform idem blz 60 64 c e r i centre for educational research and innovation purpose programmes prospec ts o e c d p a ris 1 97 0 c o l o organisatie leerplan diskussienota den haag 1971 h enzensberger bouwdoos voor de theorie van de massamedia katernen 2 000 no 5 19 72 g koneffke integration und subversion zur funktio n des bildungswesens in der spdtkapitalistischen gesellschaft in das argument no 54 dezember 1969 m matthijsen klasseonderwijs sosiologie van het onderwijs deventer 1971 ministerie van o en w dokumentatieblad voor 0 en w jrg 26 1972 2 onderwijs experiment in texas bewustwording op schoo l joke schravesande korte samenvatting van de voordracht van joke schravesande gehouden op 5 4 197 2 op het von kongres te noordwijkerhout zij besteedt hierin aandacht aan de vraag hoe leraren en leerlingen zich bewu s t kun nen maken van de druk die van buitenaf op hen uitgeoefend wordt informatieverwerving is kennisverwerving er zijn vele faktoren die ons kennen bein vloeden de kuituur waarin wij leven de maatschappelijke verhoudingen ets jan brands heeft laten zien dat vanuit het bedrijfsleven invloed uitgeoefend wordt om het onderwijs zo in te richten dat de mens ongemerkt geschikt gemaakt wordt voor de maatschappij van nu d w z het prestatie element de konsumptiementaliteit de kon kurrentie het gehoorzamen aan meerderen ets de meeste mensen doorzien echter niet dat hun denken en doen bepaald is gekonditioneerd wordt hun greep o p de werke lijkheid om hen heen is verloren gegaan de leraar kan door de informatie die hij verschaft de leerlingen helpen de bepaaldheid van hun denken te doorzien de leerlingen moeten bewust gemaakt worden van hun situatie en leren nadenken over hun eigen situatie en de mogelijkheid om die te veranderen zij moeten inzien dat de maatschappij waarin zij leven er niet een van all e tijden is maar voor een leraar hieraan kan beginnen moet hij eerst zelf inzien dat er verbanden zijn tussen zijn moeilijkheden in de klas en de maatschappelijke verhoudin gen zijn gedrag heeft immers effekt op de leerlingen hij moet zijn magiesbewustzijn overwinnen en het fatalisties handelen dat daarvan een gevolg kan zijn ik kan nie t 11