Onderzoek achter het ‘Taalboek leren in een groep’.

franca van alebeek tineke kro l onderzoek achter het taalboek leren in een groep taalscholin g in het najaar van 1986 verscheen bij stichting uitgeverij pendoor te amster dam het taalboek leren in een groep het is een deelnemersboek voor taal scholing van volwassenen in de basiseducatie de redactie van moer vroeg de auteurs medewerkers van de projectgroep vol wassenen educatie van de universiteit van amsterdam een artikel te schrijven over het onderzoek waarop dit taalboek is gebaseerd omdat zowel dat onder zoek als het resultaat daarvan ook buiten de volwasseneneducatie van belang kunnen zijn in dit artikel schetsen franca van alebeek en tineke krol eerst in het kort de geschiedenis van het open school werk en zij gaan na welke consequenties de uitgangspunten van dat werk hebben voor taalscholing vervolgens beschrijven zij het onderzoek waarop hun taalboek is gebaseerd in 1977 brengt moer een themanummer uit in datzelfde jaar start een onderwijsexperiment onder de titel kan het zonder schoolboek 2 voor volwassenen de open school in die een school zonder boeken is haast niet voor te nieuwe scholingsmogelijkheid wordt leren van stellen of het moet om een dansschool gaan het begin af aan gezien als een proces van on maar zo schrijven leerkrachten uit het basis derzoeken en oefenen gericht op veranderen en voortgezet onderwijs de ooit gekozen taal en emanciperen in dat experiment hoeft min methode staat vaak in de weg bij het taalwerk der dan in het reguliere onderwijs te worden met kinderen ria jaarsma schrijft in datzelfde opgebokst tegen een lange traditie van leer moer nummer iedere vernieuwingsbeweging plannen leerdoelen en schoolboeken maar in het onderwijs moet in ieder geval in het moet des te meer worden overlegd om deze begin haar eigen onderwijs en leermiddelen ideeen over leren in de praktijk vorm te geven maken naar haar behoeften in het kader van een van de discussiepunten betreft inhoud haar specifieke doelen vernieuwingsbewegin vorm en functie van ondersteunend leermate gen vertegenwoordigen nooit een grote dus riaal bedrijfseconomisch interessante markt eind 1986 zo n tien jaar na de start van d e 2 o p en school versc h ijn t h e t taalboe k lere n in d o or onvoldoe n d e o p lei d ing o f e e n verou een groep een deelnemers b oe k voor taalscho d erde oplei d i ng m et b et rekkin g tot d e rol ling in o p en school en vergelij kb are leer g roe v an de vrou w en gezinspatronen pen d at dit geen stap terug is lichten w ij toe d eze groe p en p ro beert d e o p en school van het in onderstaand artikel beg in af a an te be rei ke n f o r meel w ord t a ls on de r grens vier j aa r lager e school g estel d en als boven g rens twe e jaa r v e rvol gonderw ijs proefprojecten introductie er komen do o r het hele lan d veertien proefpro projecten basiseducatie je cten waa rv a n a c ht vrou wen projecte n m aar de b el a n g st elling is veel g ro ter mede om d a t veel b e g elei d st ers uit het vormin g s w er k uit de in 1977 starten de proefprojecten o pen vrou wenbe w eg ing en uit het ouders op school die in 19 8 1 w orden omgezet en uitge her ha lin g we r k de d oelste llin g en van d e op en breid in de i n tro d uctiep rojecten open school school onderschrijven en d aarin verdere kan n u in 1 987 staan w e voor de invoerin g van sen zien voor mensen met w ie zij al lan g er de basiseducatie ter w ille van de lezers die w erken zodoende ontstaan er naast de offi niet op de hoogte zijn van de geschiedenis van ciele project en oo k veel zogenoemde s p ontane het open school werk geven w e hier eerst open school g roepen een beknopte schets uit de adviezen van de cos de commissie open school ing esteld door de m inisteries proefprojecten offic iele en spontan e van o w en c rm kunnen de doelstellingen van de o p en school w orden afgeleid de open het ontstaan van de open school in nederland school is bed oeld voor mensen die nu qua ba past in een ontwikkeling die zich dan vooral sis k ennis en vaardi g heden niet zo goed als lid eind jaren zestig begin jaren zeventig ook van de samenlevin g functioneren als wenselijk internationaal voordoet de unesco de raad zou zijn m inister van k emenade van o w van europa en de oeso club van rijke in en oud minister klom p e van c rm s p re k en dui dustrielanden zijn bezorgd over de resultaten d elij k er taal he t ga at om mondi g heid en van de kostbare onderwijssystemen in de w eerbaarheid en te bevorderen dat mensen westerse landen en pleiten vanwege de veran in z icht k rij g en in veranderingen in de samenle derde en snel veranderende wereld voor life ving zich er k ritisch tegenover o p stellen en in long learning of permanente educatie scho staat zijn die veran d eringen mede richting te lingsmogelijkheden voor volwassenen zijn er geven veel enthousiaste beg innende bege nog veel te weinig om die permanente educa leidsters die hun eerdere ervaringen met tie te realiseren dus zullen er keuzes gemaakt scholings en vormingswerk voor volwassenen moeten worden meebrengen herkennen zich in die doel midden jaren zeventig start de nederlandse omschrijving overheid kabinet den uyl met de open school dan rollen de eerste ole s van de persen en kiest daarmee voor groepen uit de samenle o le s zijn onder w ijsleereenheden individueel ving die zich naar haar mening in een achter te bestu d eren mini cursussen in o peenvolgen standssituatie bevinden ze omschrijft deze de niveaus ze zijn ontwikkeld volgens een groepen als volgt a merikaans model en voor de open school in werkende volwassenen mannen en vrou n ederland in opdracht van de overheid ge wen die zowel in hun gezin als in hun schreven door docenten uit het dag en avond werk de gevolgen ondervinden van een on en schriftelijk on d erw ijs d i e met de b eoogde voldoende of verouderde opleiding groepen geen ervaring heb b en d eelnemers werkende jong volwassenen mannen en kunnen met d e cursussen aan de slag nadat vrouwen die ervaren dat ze over onvol met een begintoets is vastgesteld op welk ni doende maatschappelijke kwalificaties en veau zij kunnen starten n aast deze individue inspraakmogelijkheden beschikken le leerdoelgerichte cursussen zijn er ook gehuwde vrouwen die in hun behoefte ol e s w aarmee deelnemers in een groe p aan aan een betere integratie in het maatschap een thema kunnen w erken deze thema s zijn pelijke leven en hernieuwde deelname centraal vastgesteld en worden in die beginpe aan het arbeidsproces gehinderd worden riode ook per radio en tv geintroduceerd het 3 is verplicht de ole s te gebruiken en te eva introducti eprojecten open school werkwijz e lueren in de leergroepen van de veertien proef projecten als de begeleidsters het materiaal de nota waaruit het bovenstaande citaat onder ogen krijgen dat veel te laat en onregel komt is geschreven om stelling te nemen te matig verschijnt stelt het hen teleur het doet gen de insluisplannen van de ministeries van geen recht aan de ervaringen en motieven van o w crm en sociale zaken in die plannen de mensen met wie zij in de groepen werken wordt ervan uit gegaan dat het tijd is de ver het laat nauwelijks nog ruimte om te experi worvenheden van het open school experiment menteren bovendien is de toon vaak kinder te introduceren in bestaande instellingen voor achtig datzelfde vinden nogal wat deelnemers onderwijs en vorming onder andere dag en trouwens ook van de radio en tv uitzendin avond mavo s en vormingswerk jong volwas gen deze situatie bevordert dat de bege senen in de definitieve plannen zijn enkele leidsters zich niet zoals nog maar al te zeer belangrijke aanbevelingen van de teamleidsters de gewoonte is beperken tot het uitvoerend overgenomen er verschijnt inderdaad een werk maar zich zelf gaan bezighouden met raamplan waarin de onderling samenhangende onderzoek en ontwikkeling ten behoeve van educatieve uitgangspunten voor het werk als hun praktijkwerk in teams op regionale en volgt worden samengevat landelijke studiedagen bespreken zij hun prak zelfbepaling en zelfbehee r tijk moeilijkheden die ze daarin tegenkomen integratie van onderwijs en vorming en oplossingen die ze daarvoor vinden van ervaringsleven belang voor de verdere ontwikkeling van de wederzijds leren of leren van en aan open school is het document dat de team elkaar e leidsters van de veertien officiele projecten dit voorkomt niet dat er een moeilijke over opstellen aan het eind van de proefperiode zij gangsfase volgt vooral omdat instellingen met schrijven hierin verschillende achtergronden en mensen die de ervaringsleven is voorwaard e eerste drie jaar open school nauwelijks hebben onder ervaringsleven verstaan wij dat ervarin gevolgd gedwongen moeten samenwerken gen van mensen zelf leermateriaal zijn het toch ontwikkelt het werk zich natuurlijk ver gaat hierbij vooral om ervaringen die herken der daarbij is het belangrijk te vermelden dat baar zijn voor anderen het gaat om die erva vanaf die tijd de landelijke overheid ervan af ringen die te maken hebben met de maat ziet verder leermateriaal voor de open school schappelijke situatie van de deelnemers en als te laten maken en dat de educatieve uitgeve men die maatschappelijke situatie wil verande rijen zich nog niet massaal op de markt van ren zijn anderen nodig die datzelfde gevoel de volwasseneneducatie hebben gestort er hebben en die ook aan de verandering van die blijft wel geld voor eigen documentatiecentra situatie willen meewerken dit soort leren kan materialen en projectenbanken er verschijnen niet anders dan in groepen gebeuren het doel ook veel publikaties over het werk geschre van leren is kritisch begrip krijgen van de wer ven door of in samenwerking met praktijkmen kelijkheid dit begrip houdt het kennen van de sen dat laatste gebeurt vooral vanuit het lan werkelijkheid in maar ook handelen ten op delijk studiecentrum volwasseneneducatie zichte van die werkelijkheid er anders kriti sve te amersfoort en vanuit het iwos scher tegenover staan en proberen die concre team voor de introductie werkwijze open te werkelijkheid samen met anderen te veran school gerelateerd aan het sve en aan de deren uitgaande van het bovenstaande zal stichting leerplan ontwikkeling te enschede het duidelijk zijn dat een centraal ontwikkeld leerplan niet bruikbaar is consequentie is dan ba sis e ducatie ook dat het leerplan qua opzet zo open en in vulbaar moet zijn dat werk en levenservarin n aast de open school is ook eind jaren zeven gen van de deelnemers tot hun recht kunnen tig in n ederland het alfabetiseringswerk met komen dit kan nooit in kant en klare vorm volwassen n ederlandstaligen en w at later met bestaan maar zal decentraal ontwikkeld en in anderstalige volwassenen enorm gegroeid we gevuld moeten worden het aanbod is een heb b en hier niet de ruimte om op het alfa b eti raamplan dat met deelnemers wordt ingevuld serings w erk in te gaan maar g elu kk ig is daar tot leerplan s over in moer al meer geschreven 5 d eze dri e 4 werkterreinen hebben elk hun eigen ontwikke vind dit werd gezegd op een avond waar ling doorgemaakt hoewel de uitgangspunten oud deelneemsters bij elkaar kwamen en voor het werk sterk overeenkomen zijn doel praatten over wat de open school heeft bete groepen organisatie subsidiering en on kend voor vervolgopleidingen en werk daarna dersteuning verschillend en is er slechts op be als leren z6 wordt opgevat hoeft het geen perkte schaal samengewerkt betoog dat leren en taalhandelen onlosmakelijk nu is in 1987 de nieuwe wet op de basisedu met elkaar zijn verbonden communiceren is in catie van kracht geworden die van toepassing groepen die op deze manier leren met elkaar is op alle drie de werkterreinen 9 zij worden en van elkaar het voornaamste leermiddel ondergebracht bij het ministerie van o w en deelneemsters wisselen in de leergroepen er moeten de komende jaren volgens dezelfde varingen uit en stellen elkaar vragen zij bepa voorschriften gereorganiseerd en geprofessio len met elkaar wat voor hen belangrijk is om naliseerd worden de gedachten achter die re te leren en geven elkaar informatie zij onder organisatie en professionalisering zijn voor een zoeken formuleren eigen vragen om die mon deel logisch en terecht door een meer over deling of schriftelijk te stellen aan anderen zij zichtelijke organisatie en een intensievere sa lezen en schrijven vanuit die eigen vragen ze menwerking kun je bijvoorbeeld meer doen bespreken wat de antwoorden die zij vinden aan doorstromingsmogelijkheden voor deelne waard zijn voor eigen denken en doen en ze mers maar omdat de overheid dit alles weer overleggen hoe ze voor zichzelf of voor men op een koopje voor elkaar wil krijgen houden sen buiten de leergroep uiting kunnen geven velen hun hart vast voor de praktijk van de ba aan wat zij met elkaar ontdekt hebben spre siseducatie en voor de mogelijkheden om het ken luisteren schrijven en lezen zijn dus in werk ook in de toekomst nog verder te ont vele vormen hulpmiddelen bij het onderzoeken wikkelen van de werkelijkheid en bij het mee richting dat laatste is wel nodig niet alleen omdat geven aan veranderingen tien jaar kort is voor het ontwikkelen van een het spreekt vanzelf dat scholing en oefening praktijk vanuit vernieuwingsideeen en nog lang nodig zijn in die vormen van communicatie niet alle kanten van het werk voldoende uit waarvan deelnemers vinden en al lerend mer gekristalliseerd zijn iets dat professionalise ken dat hun inzicht en vaardigheid erin tekort ring en opleidingen die bevoegde educatief schieten voor wat ze ermee willen bereiken werkers moeten afleveren wel suggereren 10 en het spreekt net zo vanzelf dat de ideeen maar ook omdat werk dat uitgaat van maat over leren in de open school moeten doorklin schappelijke ervaringen van deelnemers en dat ken in hoe dan aan taalscholing wordt ge tot doel heeft hun zicht en greep op de werke werkt lijkheid waarin zij leven te vergroten per defi maar er is meer dan communiceren als leer nitie steeds in ontwikkeling zal moeten blijven middel deelneemsters vinden zelf taalscholing de werkelijkheid waarin zij leven en handelen heel belangrijk dat horen begeleidsters in de en de veranderingen die zich daarin voordoen eigen motieven van deelneemsters om naar de of die zij daarin mee willen bewerkstelligen open school te gaan sommige motieven zijn zijn immers ook geen tien jaar dezelfde voorspelbaar omdat schrijven en lezen nou eenmaal cultuurvaardigheden zijn die op school geleerd moeten worden en omdat de taalscholing in de open schoo l deelneemsters weinig scholingskansen hebben gehad ik weet niet hoe het moet met die d s wie de bovenstaande schets heeft gelezen en t s ik durf geen brief te schrijven kranten kan vermoedelijk de betekenis begrijpen van lees ik nauwelijks geen doen met al die moei de uitspraak van een deelneemster na twee lijke woorden maar als motieven worden ook jaar open school ik ben bewuster gaan leven genoemd ik vlieg tegen de muren op en wil en ik ben over meer dingen gaan nadenken ik meer onder de mensen komen maar op visite heb geleerd om m n mond open te doen en en onder vreemden doe ik geen mond open ik voor mezelf op te komen ik heb niet meer het kan niet meer met m n kinderen praten ik gevoel dat alles maar over me heen komt ik volg ze niet meer bij de arts de sociale kan nu ingrijpen als ik dat nodig vind en wat dienst het maatschappelijk werk laat ik me ik ook geleerd heb is dingen doen die ik leuk nogal eens overdonderen als ik word afge 5 scheept weet ik niet hoe ik toch nog gehoor groepen onderzoek naar welke belemmeringen moet vinden zij ondervinden bij hun handelen in het dage zoals deze lijstjes zijn er moeiteloos vele te lijks leven om te werken aan het vergroten maken in de open school groepen en tijdens van taalvaardigheid en handelingsmogelijkhe de open school periode komen er ook vragen den is het noodzakelijk met elkaar uit te vin voor taalscholing bij omdat al lerend nieuwe den in welke situaties problemen met taalacti mogelijkheden worden onderzocht deze lijst viteiten zoals bijvoorbeeld genoemd in het jes illustreren heel verschillende mondelinge en lijstje motieven hierboven zich voordoen en schriftelijke taalactiviteiten beregelde vormen waardoor die problemen precies worden ver van communicatie waar mensen zich niet ver oorzaakt pas dan heb je zicht op de vragen trouwd mee voelen waaraan met welk doel gewerkt moet worden en ga je bijvoorbeeld middelen zoeken en oefe bronnen voor taalscholin g nen om niet gehoord worden te doorbreken of om met gezag te kunnen spreken en schrijven taalscho l ing in de open school is er dus op ten derde gaan deelneemsters in de leergroe gericht dat mensen meer vertrouwd raken met pen na welke eisen zij zich willen stellen met spreken luisteren schrijven en lezen en dat zij betrekking tot voor hen nieuwe terreinen van hun vaardigheid in het gebruiken van die com kennis en handelen en met betrekking tot het municatiemiddelen vergroten en dit dan zowel leren kennen en oefenen van voor hen nieuwe ten behoeve van het gezamenlijke leerproces taalactiviteiten als ten behoeve van hun handelen in concrete de functies en vormen van spreken luisteren communicatieve situaties buiten de leergroep schrijven en lezen zijn velerlei lang niet ieder in de priv esfeer en in het openbare leven een heeft van huis uit en van school uit wat zijn nu de kenmerken van taalscholing in de kans gekregen met al die functies en vor de open school waarin aan dit doel wordt ge men kennis te maken en uit te vinden welke werkt wij vatten hier vier bronnen samen van iets voor hem of haar kunnen betekenen dit waaruit die taalscholing wordt vorm gege is des te meer belangrijk omdat historisch en ven 1 2 sociaal gezien de mogelijkheden om deel te ten eerste spreken en schrijven deelneemsters nemen aan bepaalde taalactiviteiten en zich veel over wat zij zien horen voelen en mee daarin te scholen ongelijk verdeeld zijn over maken daarbij zijn het verwoorden en benoe groepen taalgebruikers denk er alleen maar men het belangrijkste begeleidsters e n even aan dat vrouwen eeuwenlang zijn uit groepsgenoten stellen vragen die nodig zi j n om gesloten van het openbare debat bijvoorbeeld verhalen van betekenis op tafel te krijgen het op politiek en juridisch terrein en dat deelne gaat om het vinden van woorden monde ling mers aan open school groepen zich niet kun en op papier om uitdrukking te geven aan ei nen voorstellen dat zij ooit een boek of een ar gen kennis en ervaring zo leren deelneem tikel in krant of tijdschrift zouden schrijven sters die kennis en ervaring te waarderen en en ten vierde is het taalgebruik woordkeus te benutten als bron van weten en hande l en structuur en stijl in gesproken en geschreven en aan de hand hiervan stelt de groep vast teksten onderwerp van observatie en bespre vanuit welk weten kunnen en durven verder king dat gebeurt aan de hand van eigen gewerkt kan worden teksten en teksten van anderen woorden en ten tweede doen deelneemsters in de leer teksten verwijzen naar de werkelijkheid daar een deelneemster uit een open school vrouwengroep eerst dacht ik ik hou m n mond want ik weet niet hoe ik het zeggen moet ik kan het niet goed onder woorden brengen toen merkte ik dat we daar allemaal wel eens moeite mee hadden en het hielp om dat te laten merken we wisten toen van elkaar dat we dingen probeerden te vertellen waar we nooit eerder over gepraat hadden maar waar we wel gevoelens over hadden nu proberen we het we maken zou je kunnen zeggen onze taal om over de dingen te spreken 6 in w orden b eelden relaties en p osities vastg e slordigheid van stijl onduidelijkheid van for legd b ij beschou w in g van w oor d en en te k st en mulering beperktheid van woordkeus en aan blijkt dat die w er kelijkheid niet voor iedere wijsbare fouten zelfs in spelling en zinsbouw groep taalgebruikers hetzelfd e is en niet door in teksten van studenten aan de universiteit iedere groep hetzelfde w ordt gezien en be die toch door hun studie zijn voorbestemd om leefd klasse en sekse spelen hierin een grote over vijf of tien jaar in leidende functies werk rol vanuit deze invalshoe k kan reflectie o p zaam te zijn bij het onderwijs en de opvoe taalgebruik het onderzoe k en van de werk elij k ding de kerk en de rechtspraak de weten heid ondersteunen schap en het bedrijfsleven de pers en de poli deelneemsters krijgen meer zicht op hoe zij tiek aldus de eerste hoogleraar taalbeheer zichzelf zien en willen zien en op hoe anderen sing prof g stuiveling in zijn rede bij de aan hen zien en reageren op hun teksten taalbe vaarding van zijn ambt in 1952 14 dominante schouwing geeft zo bovendien houvast bij het stromingen binnen het vak taalbeheersing zijn beoordelen van teksten van anderen vanuit ei altijd op de door stuiveling aangegeven groep gen vragen en doelen en bij de keuzes die gericht gebleven fie van dijk en tineke krol mensen kunnen maken in het spreken en medewerksters taalbeheersing aan de univer schrijven van eigen teksten siteit van amsterdam zijn er echter in hun werk steeds vanuit gegaan dat taalbeheersing uit onze schets van bronnen van taalscholing moet bijdragen aan het oplossen van proble valt af te leiden dat oefening en inzicht in vor men van alle taalgebruikers en dat taalbeheer men middelen van taalgebruik steeds in sa sers moeten beginnen om samen met die taal menhang gezien worden met de inhoud waar gebruikers hun problemen te onderzoeken voor over en de intenties waarmee men op eigen je over oplossingen kunt denken zij tweeen initiatief taal gebruikt waren dan ook vaak samen met hun studen een samenvatting van wat taalscholing in de ten in het begin van de jaren zeventig te vin open school inhoudt zoals we die hier geven den in vormingscentra voor werkende en was tien jaar geleden niet mogelijk de ideeen partieel leerplichtige jongeren in een commis bestonden al wel 13 maar waren nog niet zo sie die een raamplan moest ontwerpen voor verbreid in open school kringen onder de be taalonderwijs in het lbo in de von en in een geleidsters en onder de stafleden van het open werkgroep die zich bezighield met doelstellin school experiment waren trouwens opvallend gen van leesonderwijs uitgaande van de lezers weinig neerlandici juist de praktijkontwikke van teksten in plaats van van de schrijver s ling van taalscholing verliep langzaam wat van teksten s misschien mee te wijten is aan de lange en bij deze projecten werd voor hen steeds duide sterke traditie die taalscholing in het reguliere lijker en belangrijker dat iedereen bij taalscho onderwijs al had en waarin alle betrokkenen ling keuzes maakt vanuit een bepaalde mens plannenmakers begeleidsters en deel en maatschappijvisie zij kozen ervoor om te neemsters waren opgeleid werken met mensen die maatschappelijk ge zien het minst het recht en de scholing krijgen om effectief zeggenschap uit te oefenen in de projectgroep concrete situaties over wat voor hen van be volwassenen educatie pve lang is en over wat zij willen bereiken bij de voorbereidingen voor de open school aan de formulering en praktische uitwerking schreef een begeleidster een brief aan tineke van de huidige opvatting van taalscholing in krol daarin vertelde zij over de op handen de open school hebben wij vanuit de project zijnde ole s en over de bijbehorende toetsen groep volwassenen educatie van het begin af volgens haar zou een werkloze cursist bijvoor aan meegedacht en meegewerkt beeld gillend weglopen als hij bij de bewerin hoe raakten wij als taalbeheersers betrokken gen ik houd niet zo van direct aanpakken of bij dit onderwijsexperiment voor laaggeschool ik ben tevreden met het werk dat ik doe juist de volwassenen of onjuist moest aankruisen zij ging steeds voor ons was en is dat vanzelfsprekend maar meer twijfelen aan de progressieve doelstellin dat was niet voor iedereen zo het vak taalbe gen van de open school en stelde een werk heersing is ontstaan vanuit verontrusting over groep voor die achtergronden doelen struc 7 tuur leerplan en taalvaardigheidsmateriaal van werkt en onderzoek naar de opvattingen en de open school zou onderzoeken zo ontstond omstandigheden die het leerproces bepalen de werkgroep open school bij de vakgroep samenstellers van leermateriaal moeten uit taalbeheersing de voorloper van de project eigen ondervinding de praktijk kennen waarin groep volwassenen educatie waarin fie van met dat materiaal gewerkt zal worden zij dijk tineke krol doctoraalstudenten en soms moeten vervolgens niet geisoleerd werken tijdelijke medewerksters zich gingen bezighou maar in overleg blijven met degenen die om den met doelstellingen en methoden voor taal het materiaal gevraagd hebben en die met het scholing van volwassenen in open school en materiaal zullen werken alfabetiseringsgroepen samenstellers van leermateriaal moeten hun keuzes expliciteren dat wil zeggen hun pve de start van onderzoek mens en maatschappijvisie hun opvattingen en materiaalontwikkeling over leren over taal en over taalscholing en moeten verantwoording afleggen over onder de we rkgroep open s c hool bracht in de z o zoek ervaring en kennis waarop zij hun werk mer van 1977 v er sla g uit van haar vooronder baseren zoek 16 duidelijk w as dat er g een ge sch i kt ma ondersteunend materiaal voor het thema ter i a al vo orhanden wa s voor de open sc hool tisch werken en taalscholing zoals dat in de groepen en tege l ijkert ijd dat de behoefte aan open school plaatsvindt kan nooit de vorm ondersteunend materiaal bij de bege l eidsters krijgen van een leerboek dat van voren naar gr o ot w a s toen be sl oot pve zelf een pog i ng achteren doorgewerkt moet worden en dat zo te wagen om mate riaa l te maken daarbij ba het leerproces bepaalt het moet open zijn qua seerde zi j zi c h op het zoj uist afgeronde onder inhoud de inhoud van leren bepalen de zoek en o p de e r var in gen van de betrokken groepen immers zelf en het moet het karak studenten die b i jna al l emaal als vrijwil li ge rs ter van een materiaalverzameling hebben met vo l wassenengroepen bleken te werken en waarin gebladerd en waaruit gekozen kan wor z ic h j ui st b ij pve hadden aangeme l d omdat ze den het moet ondersteuning bieden bij de vra n u kan s zagen dat we rk naast hun st u die m e t gen die op dat moment in een leergroep aan hun stud i e te verbinden degenen d i e de p rak de orde zijn tijk van dat werk n i et kenden legden zi ch de zo n materiaalverzameling zal nooit volledig ve r plichti ng op ook groepen te gaan begelei zijn als het op zorgvuldig onderzoek geba den naast hun stud i e seerd is wordt daarin een keuze behandeld uit omdat er s nel materiaal moe st komen was de veel voorkomende vragen en problemen daar prakt ij ke r varing waarop het geba s eerd werd om mag het niet pretenderen het enige mate b e perkt terw ij l ju ist de belangri j k ste k ri t i ek op riaal te zijn en moet het liefst aanwijzingen en het off i c i ele mater i aa l was dat daa r aan geen tips geven voor het zoeken ontwikkelen van onde r zoek en geen praktijkkenn is ten aanvullend materiaal g r onds l ag l agen maar wat wi j wisten wa s in materiaal dat is bedoeld voor werk in ont i eder ge v al a l vee l meer dan waar de schri jvers wikkeling moet ook zelf in ontwikkeling blij van de ole s bl ijk van hadden gegeven zo ven het moet aangevuld geevalueerd en bij ver sc heen beg i n 1980 i n eigen beheer v a n gesteld kunnen worden de opmerking van pve een eerste ve rs i e van de handleiding le veel schoolboekenschrijvers dat zij open staan ren in een groep i n een oplage van 200 exem voor reacties en kritisch commentaar van ge p l aren deze eerste vers i e verspe i dden w i j ook bruikers mag dus niet bij een cliche blijven uitdrukkelijk als hulpm i dde l bij het voeren van en materiaal dat bedoeld is voor werk in gesprekken over taal s choling i n de open ontwikkeling moet ook een beeld geven van schoo l en b ij het verder ontw i kkelen daa r va n wat al ontwikkeld is dit betekent dat sa b ij het werken aan d i e eerste vers i e is ons menstellers niet achter een bureau alles verzin gaandeweg du i del ijk geworden we l ke eisen dit nen maar praktijkverhalen en praktijkvoorbeel werk en ook w ijzelf aan ondersteunend l e er den verzamelen en doorgeven mater i aal ste ll en deze eisen scheppen zware verplichtingen dat aan het ontwi kke l en van l eer mater i aal gaat is waar ook ons stelden ze voor een niet een onderzo ek vooraf onderzoek naar problemen voudige opgave maar als je zoals wij en en vragen van de taalgebruikers met w ie je praktijkmensen in de open school vindt dat z e o gesteld moeten w orden dan valt o p hoe wei zitting te nemen met hen bespreken we zo ni g school boeken hieraan vol d oen wel inhoudelijk als methodologisch onze wij zijn er d us van overtuigd d at vernieu onderzoeksplannen wingsbe w eg ingen in het onder w ijs het niet tot zij geven een duidelijke prioriteit aan ze on in lengte van dagen zonder leermateriaal hoe derschrijven onze theorie immers in taalscho ven te stellen n a de eerste periode w aarin in ling moet steeds de verbinding worden gelegd derda ad versc h ri kkelij k veel uitg evon d en en tussen de problemen en leerwensen van deel uitge p ro beerd moet word en k an m en eisen nemers en de analyse van de concrete situa formuleren w aaraan zinvol materiaal moet vol ties waarin deelnemers die problemen en be doen en daarmee zal een praktijk in ze k ere zin hoeften ervaren net als wij weten zij dat al kunnen w orden vastgele g d en worden overge leen zo taalscholing in leergroepen kan leiden dragen dat is in ieder geval mogelij k gebleken tot het vergroten van taalhandelingsmogelijk in de volwasseneneducatie heden buiten de leergroep maar zeggen zij in de uitwerking van die theorie in de huidige terug naar de eerste versie van de hand leiding versie van de handleiding vinden begeleidsters leren in een groep d ie 200 exemplaren waar onvoldoende steun voor hun praktijk de theo mee we begonnen waren al snel uitverkocht rie spreekt hen aan maar is de meesten van w e vroegen en kregen ook veel commentaar hen nog niet z6 eigen dat zij die zonder veel da t verwerkt en w e in volgen de versies die al concrete aanwijzingen in de praktijk kunnen snel bijgedrukt moesten w orden toepassen daar zouden we in ieder geval iets m aar trou w aan onze conclusies over te stel aan moeten doen in een volgende versie van len eisen aan leermateriaal besloten w e tot leren in een groep deze besprekingen in de evaluatie onderzoek d at evaluatie onderzoe k responsgroep leiden tot wat later het taalvra bevestigde en verduidelijkte in alle o p zichten genonderzoek is gaan heten en dat als volgt waarom en hoe onder z oek nodi g is ten behoe is uitgevoerd ve van materiaalontwi kkeling om dit oo k voor we werken een jaar lang samen met vier leer de moer lezers te verduidelijken beschrijven groepen een officiele open school groep een we hieronder ons evaluatie onderzoek naar le spontane open school groep een volwasse ren in een groep en het resultaat daarvan het nen op herhaling groep en een cursusgroep taalboek leren in een groep van de sociale school van het nkv de onder zoeksvraag luidt hoe werken leergroepen aan het verband tussen taalvragen van deelnemers evaluatie onderzoek en hun dagelijkse situatie de begeleidsters leren in een groep van de vier leergroepen zijn deels pve studenten en maken op een na allemaal deel dit onderzoek is uitgevoerd in de jaren uit van de onderzoeksgroep de onderzoeks 1981 1985 en bestaat uit drie onderdelen groep komt gedurende dat jaar gemiddeld een het zogenoemde taalvragenonderzoek keer per drie weken bij elkaar de deelnemers een reeks studiedagen door het land over aan de leergroepen zijn op de hoogte gesteld taal en materiaal van de onderzoeksplannen en hebben ermee een serie interviews met ervaren bege ingestemd in de onderzoeksgroep lezen en leidsters die in hun groepen werken met bespreken we verslagen van het werk in de de handleiding leren in een groep leergroepen met de onderzoeksvraag als kader een vierde onderdeel waarvoor we plannen voor die besprekingen als we eenmaal alle hebben gesprekken met open school maal goed ingewerkt zijn en een duidelijk deelnemers over hun evaluatie van de handlei beeld hebben van de omstandigheden en de ding kunnen we door ge brek aan tijd en mid manier van werken in de leergroepen blijkt delen vanuit onze werkplek niet realiseren dat de betrokken begeleidsters de onderzoeks vraag belangrijk vinden voor hun werk maar het taalvragenonderzoe k er zelf ook in de praktijk lang niet altijd in sla gen het verband tussen taalvragen van deelne we stellen een responsgroep voor ons mers en hun dagelijkse situatie te leggen dat evaluatie onderzoek in en vragen erkende prak is schrikken het is precies wat de respons tijkdeskundigen uit open school kringen daarin groep heeft opgemerkt maar het blijkt nu ook 9 te gelden voor heel ervaren begeleidsters en een gegeven tekst deelneemsters antwoorden voor pve studenten in het werk dit leidt tot op de vraag naar wat zij willen leren vaak in de vraag wat is ervoor nodig om te zorgen termen die naar dat schoolvak taal verwijzen dat het begeleidsters met eer duidelijke visie zij hebben als ze beginnen ook nog geen beeld op het doel van dat werk en op taalscholing van wat taalscholing op de open school kan daarbinnen lukt belangrijke consequenties van inhouden dat betekent dat begeleidsters met die visie in praktijk te brengen doorvragen en met hun oren en ogen open de deze vraag wordt een tijdlang bepalend voor hele open school periode door moeten probe hoe we elkaars verslagen lezen en bespreken ren te begrijpen wat mensen willen leren en een logisch gevolg hiervan is dat we elkaar waar dat vandaan komt op grond van het ook tips gaan geven dat die tips in de praktijk taalvragenonderzoek formuleren we momenten worden opgevolgd en daarna weer door de en terreinen waarop je alert moet zijn op taal deelnemers van de leergroepen en door ons vragen die terreinen zijn bijvoorbeeld situaties worden geevalueerd die tips hebben bijvoor in de privewereld van deelnemers maar ook beeld betrekking op de inhoud en functie van voor hen nieuwe situaties in de openbare we verslagen van de bijeenkomsten in leergroe reld waar ze in verband met het werk in de pen op het kiezen van thema s uitgaande van leergroep of als gevolg daarvan terechtkomen de ervaringen van deelnemers op het zelf ont en waar regels en normen gelden voor de wikkelen van oefenmateriaal voor schrijfproble interactie en een terrein is dat wat we aan men op het werken met eigen teksten van duiden met de namen van de dingen van de deelnemers en op taalbeschouwing in de leer mensen van de gebeurtenissen en hun bete groepen ongemerkt verandert wat was be kenis taalvragen die herkend zijn moeten dacht als een inventariserend en beschrijvend verder onderzocht worden voordat je er zeker onderzoek in een leeronderzoek voor alle be van kunt zijn dat je begrijpt wat met de vraag trokkenen ongemerkt is niet helemaal waar bedoeld wordt en voordat je kunt beslissen we zijn er wat sip van pas later realiseren we wat een goede aanpak is om aan die vraag te ons de waarde van zo n type onderzoek daar werken een voorbeeld kan dat verduidelijken voor is het eerst nodig dat we na verloop van tijd met behulp van de responsgroep ontdek het g esprek gaat ti jdens de koffi epauze over een ken dat we even zo goed veel materiaal heb boek dat een dee lneem ster ge l ezen heeft dan zegt ben verzameld voor het beantwoorden van on een ande re deelneemster ik weet n i et hoor wat goede boeken zijn dan kun j e als begele idster den ze oorspronkelijke onderzoeksvraag ken ik zal eens wat ve rtel l en over l iteratuur en l ite de tips die we elkaar geven hebben namelijk ratuurgesch iedeni s m i s s ch i en kunnen we samen effect gaandeweg het jaar verandert de ma eens een verhaal lezen maar de begele idster d i e b i j nier van werken in de vier leergroepen de d it gesprek z i t vraagt door dan bli jkt dat de vrouw taalscholing en het thematisch onderzoek in de d ie d ie u i tspraak deed zi ch zorgen maakt over de leergroepen gaan steeds duidelijker uit van de boeken die haar zoon voor z n e i ndexamenl ij st m oet leerwensen en van het handelen buiten de lezen z ij v i ndt dat daar maar vreemde boeken op leergroep van de deelnemers deze omweg in staan en d ie jongen leest a l tijd al veel maar d i e boe het onderzoek blijkt achteraf nog een heel be ken voor z n l ijst a lleen maar omdat het m o et zon de r en ig p l ez i er maar ze v i ndt dat zij n i et kan beoor langrijk inzicht te hebben opgeleverd voor de de l en wat goede boeken zij n en voelt z i ch n iet zeke r nieuwe versie van de handleiding dat in leer om met die jongen of de leraar daa r over te praten groepen leerwensen op het gebied van taal al s je d it weet moet je als begele i dster met di e scholing of taalvragen niet alleen geinventari dee l neemster bespreken wat haar vraag e i gen lijk i s seerd moeten worden maar echt opgespoord ofwel wat haar he l pt om van die zorgen af te ko en vervolgens onderzocht moeten worden sa men weten hoe boekenl ijsten tot stand komen men met de deelnemers voorbeel den v i nden van scho l en waar de e is en voor deelnemers zijn schoolgegaan en bege het literatuurexamen anders wo rden i ngevul d of i n leidsters trouwens ook nog langer dit bete de g r oep oefenen hoe ze het gesp rek erover met de kent dat het referentiekader voor taalscholing leerkracht wel aankan het schoolvak taal is met een vast programma van benoembare onderdelen zoals spelling h et onderzoe ken van taalvrag en waar ko ontleden dictee opstel spreekbeurt hardop men ze vand aant wat zit erachter w aar ver lezen en gegeven vragen beantwoorden over w ijst de vraag naar w at is de feitelijke vraa g 10 die ieman d st e lt even afgezi e n v a n de formu vroe g ere schoolerv a rin gen van dee lnem ers lering w aarin die geuit ist wat z ijn de aan k no d e ei g en ideeen d ie j e als be g elei d s ter hebt pingspunten om te beslissen hoe eraan ge over w at leerbaar is aan taal werkt kan w orden zodat mensen oo k w erkelijk d e kennis die je als begeleidster heb t over een stap verder komen vergt van bege mog elijke belemmeringen bij taalhandelen en leidsters dat ze goede vragen k unnen stellen over hoe die te overw innen zijn vragen die de situatie waaruit een taalvraag verhalen v a n d eelne me rs over w at h e n in voort komt toelicht en e n die verhel d er e n w el k e het d agelijks lev e n moeite kost w aar ze t e factoren het taalhandelen in die concre t e situ genop zien en waarom atie beinvloe d en d at vraagt om een taalvaar k ennis en kunde van an d ere begeleidsters digheidssociologische benadering taalvaardig in het team of in de omgeving waar je werkt heidssociologie is de naam die tineke krol in bijvoorbeeld ook van de medewer k ers van d e tijd d at w ij het taalvragenon d erzoek uit taal d ru kwerkplaatsen 1 voerden gaf aan een ben ad erin g van taal b e heersingsonderzoek die door haar en een klei intervi ews met begel ei d ste r s ne groep collega s aan de universiteit wordt ontwikkeld d e resultaten van taalvaardig we zoeken door de wol geverfde begeleidsters heidssociologisch onderzoek door de project die ervaring hebben met het werken met leren groep vol w assenen educatie kunnen beg e in een groep en die d oor daarover te vertellen leidsters ondersteunen bij het leren stellen van willen bijdragen aan een herziening van d e goede vragen handleiding w e maken met tien van hen een afs p raak we vragen hen om als dat mogelijk studiedagen over taal en materiaal is van tevoren in hun groepen te polsen w at deelnemers over het boek te ze g gen hebben we houden in samenwerking met het dan horen we dat de meesten van hen het iwos team een aantal studiedagen door boek alleen voor zichzelf gebruiken om ideeen het land onder de noemer taal en materiaal op te doen en om hun aan p ak te toetsen aan voor deze studiedagen stellen wij een discus de uitgangspunten die ook aan de handleiding siemap samen die voorbeelden bevat van ten grondslag liggen bestaand materiaal rond spreken luisteren w e stellen thema s op voor de interviews schrijven en lezen uit schoolboeken uit ver informatie over de groe pen die zij slagen van groepen teksten van deelnemers begeleide n verhalen en gedichten die uit boeken komen de taalvragen van d eelnemers aan die die helemaal niet speciaal voor leergroepen zijn groepe n geschreven op die dagen bespreken we met wat in de groepen aan bod komt op het ge begeleidsters welke voorbeelden van materiaal bied van spreken luisteren schrijven en het werk in leergroepen wel kunnen onder leze n steunen en welke niet met andere woorden wat in het kader van thematisch werken aan welke criteria van inhoud taalgebruik aan bod komt en wat daarnaas t vormgeving etc moet ondersteunend leerma w at de begeleidsters voor ogen staat bij teriaal voldoen verder vragen wij hen natuur taalscholing lijk hoe zij zelf aan bruikbaar materiaal komen welke problemen zij tegenkomen bij taal voor taalscholing op ons verzoek hebben ze scholin g ook materiaal meegebracht een begeleidster welke voorbeelden zij kunnen geven van zegt ja hoor eens ik kon toch moeilijk m n onderdelen van taalscholing w aaraan tot hele groep meenemen naar aanleiding van volle tevredenheid van deelnemers en bege die opmerking praten we op de studiedagen leidster is gewerk t ook over wat nog meer materiaal is dan waar welk materiaal zij gebruiken bij taalscholing je het eerst aan denkt boeken en teksten en en hoe zij daaraan komen oefeningen dat levert een belangrijke basislijst welke plaats de handleiding daarin inneemt op wat er volgens hen zou moeten veranderen informatie die deelnemers geven in inteken aan de inhoud toon indeling of vormge en kennismakingsgesprekken over hun leven ving van de handleidin g en werk hun mening over de vraag of het een deel 11 nemersboek moet zijn of niet ze dan zien wat er allemaal nog meer kan wij de interviews zijn uitgewerkt en opnieuw hebben zelf de knoop doorgehakt we maken voorgelegd aan de betreffende begeleidsters wel een deelnemersboek dat was ook de be ter correctie of aanvulling veel citaten uit die doeling bij de eerste versie van leren in een interviews hebben we verwerkt in over taal groep en we zullen haar in een volgende versie gesproken 19 dit artikel wordt veel te lang als nog duidelijker proberen te maken we hier de uitkomsten van de interviews weergeven maar zeker is dat ze veel aanwij zingen en materiaal hebben opgeleverd voor het taalboek leren in een groep de herziening van leren in een groep over het punt deelnemersboek of niet waren de me n a al het geschrijf over achtergronden wordt ningen van de geinterviewden verdeeld som het tijd een beeld te geven van de gevolgen migen vonden dat zij veel dingen beter in de van overleg en onderzoek voor het taalboek groep konden vertellen dan dat deelnemers het omdat thematisch leren de kern is van het in een boek moesten lezen anderen waren open school werk bestaat deel een van het ook tegen een deelnemersboek omdat deelne taalboek uit toelichting suggesties en tips om mers gewend zijn dat je een schoolboek van in de leergroep onder andere te komen tot uit voren naar achteren moet volgen en dan ook gebreid kennismaken met elkaar tot ervarin alles moet doen wat erin staat weer anderen gen uitwisselen tot vragen stellen en tot mon wilden graag een deelnemersboek omdat deel deling en schriftelijk informatie zoeken en nemers het vaak prettig vinden een boek te overdenken kortom tot allerlei communicatie hebben maar vooral omdat ze dan kunnen ve activiteiten die het leren over zelfgekozen zien dat meer groepen werken zoals zij en om onderwerpen vanuit duidelijk gemaakte motie dat zo n boek hen ook kan stimuleren wensen ven bevorderen en ideeen naar voren te brengen juist omdat het boek is zo ingedeeld dat steeds op d e we geven nu een voorbeeld van hoe je met een onderwerp verder kunt kennismaken we kiezen daarvoor het onderwerp leren omdat we weten dat daar in veel groepen bij de kennismaking over gesproken wordt meestal komt ter sprake op welke school je gezeten hebt en tot welke leeftijd je op school gezeten hebt al gauw heb je het dan over hoe het was op school en over hoe leren op de open school zal zijn stel dat dat bij jullie ook zo gaat en dat je over leren meer wilt horen wissel dan verhalen uit vertel wat je uit eigen ervaring over leren weet op school en daarbuiten in het volle leven en probeer te vertellen wat leren voor je betekent gebruik daarbi j de volgende tips schrijf voor jezelf woorden op die je te binnen schieten als je aan je 2 school van vroeger denkt kies er een woord uit en schrijf daarover een paar zinnen op geef daarna het blaadje door aan degene die rechts naast je zit die leest wat je hebt opgeschreven en schrijft daar een paar zinnen onder als je wilt kun je de blaadjes nog een keer doorgeven dan krijgt ieder het eigen blaadje terug en leest het woordenlijstje voor en ook de teksten die eronder staan als je de bladen kopieert heeft iedereen een mooi boekje andere suggesties om het uitwisselen te vergemakkelijken neem klassefoto s mee en schrijf een paar zinnen op uit de verhalen die erbij verteld worden ga met elkaar een film tentoonstelling of affiches bekijken die met het onderwerp te maken hebben vertel elkaar dan wat je opvalt en wat je je afvraagt bijvoorbeeld hoe is het zo gekomen wat heeft er allemaal mee te maken 12 brede tra p uit een op e n school gro e p stof van krijtjes links schrijven wanneer is luisteren moeilijk op de gang staa n als iemand een vervelend verhaal plaatsnamen opdreune n houdt en je niet zo gauw durft te ik kon niet goed schrijven ik zeggen dat het je niet interes ben links als ik m n pen in m n seert linkerhand pekte kreeg ik gelijk als iemands stem me irriteert een tik op m n vingers bijvoorbeeld die van als iemand lelijke dingen zegt bij hardop lezen werd ik altijd of doet alsof je een klein kind overgeslagen ik kon het toch bent niet ik hakkelde en ik las veel als iemand 50 woorden gebruikt te langzaam ik lees mijn kinderen voor wat ook in 3 woorden gezegd nog niet graag voor kan worden als je gedachten steeds afdwa len je koncentratie weg is vo n r iezen als iedereen door elkaar heen meester van keulen praat grote zwarte kachel als er veel lawaai om me heen de tafel van nege n is breien vreselijk als het gesprek wel belangrijk geranium s is maar ik te weinig van het stilte onderwerp weet om het helemaal te de grote boom op de speelplaats kunnen volgen geen schriften in de oorlo g als iets snel gaat zoals de ik ging graag naar school ik nieuwsberichten vond het fijn als het heel stil als je eigenlijk weg moet haast was in de klas of als de meester hebt iets anders moet doen voorlas jammergenoeg kon je bij als iemand wil diskussieren of ons op het dorp niet doorleren overleggen maar steeds alleen aan het woord is hoezo kon je niet doorleren was als iemand vaak hetzelfde ver er verder geen school of was het haal vertelt dat weet ik nou niet de gewoonte ik zat altijd te wel dromen als het zo stil was in de als ik het niet met iemand eens klas en naar buiten te kijken ben maar niet in de rede durf te want daar was de brandweerkazerne vallen als iemand alleen maar over zichzelf praat en nooit eens naar jou vraagt als iemand iets van je wil en je daarmee overvalt rechter pagina s inleidingen toelichting en tips aan de orde staan en op de linker pagina s daarmee cor voor het mondelinge deel zijn dat bijvoorbeeld responderende voorbeeldteksten vooral ont vertellen converseren interviewen omgaan leend aan de open school praktijk met deskundigen en instanties overleggen in de andere twee delen zijn mondelinge en een eigen mening geven en verdedigen en schriftelijke taalgebruiksmiddelen zelf onder een toespraak houden werp van thematisch onderzoek en oefening in het deel over schriftelijk de taal gebruiken ieder deel begint met vragen en tips om het wordt bovendien aandacht besteed aan ver eigen mondelinge of schriftelijke taalgebruik te schillende functies van schrijven en lezen on onderzoeken der andere schrijven om te onthouden en vast vervolgens komen algemene en meer specifie te leggen schrijven om gevoelens en gedach ke mondelingen of schriftelijke taalactiviteiten ten te ordenen schrijven om anderen te infor 13 onderzoek naar eigen spreken en luisteren neem voordat jullie allerlei dingen rond s p reken en luisteren gaan oefenen eens de tijd om met elkaar eigen ervaringen en gewoontes rond spreken en luisteren te onderzoeken als je het hebt over schrijven en lezen weet iedereen nog dat dat geleerd moest worden vaak weten mensen ook nog wanneer dat gebeurde en hoe dat ging meesta l was dat op school praten en luisteren beginnen mensen te leren in een periode waaraan ze meestal geen herinneringen meer hebben een kind kijkt het af en neemt het over van mensen in de direkte omgeving en wordt door hen gekorrigeerd eerst thuis en later op school gaat dat nadoen en gekorrigeerd worden nog jaren door denk eens terug aan vroeger thuis en op school kun je je nog kom mentaar herinneren op jouw praten en luisteren bijvoorbeeld hou je erbuiten snotneus wat weet jij er nou van ga je mond spoelen er wordt hier niet gevloekt ik heb m n knie gesloot dat is fout je moet zeggen gestoten he ik spreek geen spaans heb je niet gehoord wat ik zei vul zo n lijst samen aan met uitdrukkingen manieren van zeggen die je kent en die met spreken en luisteren te maken hebben zie je hoeveel eraan vast zit blijkbaar beoor delen mensen elkaar snel op hoe ze praten en wat ze zeggen een eerste indruk wordt ook vaak bepaald door uiterlijk en het eerste gesprek geen wonder dus dat veel mensen zeggen dat ze verlegen zijn en dat ze onder vreemden niet gemakkelijk hun mond open doen geen wonder dat veel mensen opzien tegen ge sprekken met mensen van wie zij zich afhankelijk voelen of zich de mindere voelen in positie kennis of macht ga na in welke situaties je gemakkelijk praat en in welke niet 2 sc hrij f die ee r st voor jezelf in twee lij stjes op da n k u n j e er eve n ove r nadenken of maak d i e l i js tj es m et z n t w eeen ni et l a t en ov e rdondere n verlangs t v e rhaal ik zet een peer klompen ik was nog maar een kleine jon gen maar ik weet het nog precies veur de deure i ik mocht met m n vader mee de stad ik zet de fiet s in om een ijskast te kopen t was noast et huu s begin jaren 60 en de opwinding ik zet een koppie r was thuis groot hoera we krijgen op de taofel een ijskast we stapten samen een winkel in en mijn vader zegt trots ik zet et tuunhekkie n tegen de winkelier we zoeken een een betien eupen ijskast zegt de winkelier oh dan liekt et kre k meneer bedoelt een koelkast as dat ik bezuuk heb even is het stil pa grijpt me stevig bij de hand draait zich om en zegt luid kom jsh ze verko oene bul t pen hier geen ijskasten de tekst is geschreven in zijn taal het stellingwerfs schrijven om jezelf en anderen een plezier te doe n diktees en opstellen over nooit geziene damherten op de veluwe hebben de pen van vee l schoolkinderen b evr o ren al s vo lwassene n kr ij gen we t e m ak e n me t bri ev e n va n all e r le i ins t anties waa r je d an w ee r zel f per br i ef op moet r ea gere n en da t is m ees t a l verv e lend en l as t ig w erk nee schrij ve n e n p l e z i e r dat z ijn woo rde n die ni e t direkt bij elka ar p asse n en tbch hebbe n in o pe n school g r oepen veel me n sen het sch r ijven als he t wa r e on tdek t e n pl e zi e r e n waa rder i ng gekrege n voo r e l k a a rs verhalen en ged ichte n o p p a pie r hoe krijg je er plezier in s oms lijkt h e t a ls va nz elf t e gaan in de lee rgroepen word e n zovee l he r in ne ringe n opge h aald b ij z onde r e ge beurt en i sse n en ve rha l e n vert el d dat h et j a mme r is a l s ze ni e t i n ve rs lage n en logb oeken terecht komen zoals je pr aat e n ve rt el t aa n een ander zo kun j e oo k sc hrijve n e en h ele on td ekking daarnaast zijn er veel begeleidsters die schrijven zelf leuk vinden naar aanleiding van het gezamenlijke werk geven ze ideeen en opdrachten die helpen de pen losser te maken wij geven hier wat van die ideeen door op het bord of op een grote flap heeft de begeleidster geschreven toen ik vanmorgen vroeg de gordijnen opendeed was het eerste wat ik zag rook hoorde toen dacht ik ieder vult voor zichzelf die zinnen aan op een kladblaadje ieder leest ze vervolgens hardop voor de begeleidster kan ze op bord of flap schrijven daarna kun je ze met z n allen in een prettige volgorde zetten wie weet moet je dan een paar zinnen wat veranderen na het voorlezen kun je ook een zin van jezelf aanvullen zoals m gedaan heeft zie hiernaast er kraakt iets in het deel de taal mondeling gebruiken hebben we het gehad over vertelrondes zie p 43 het klinkt vreemd maar het is waar praten maakt de pennen losser er kraakt iet s het was 7 uur en nog mistig ik dacht iets met mijn hart is niet in orde er kraakt iets maar t was het koeren van de duiven van de buren 15 meren en schrijven om jezelf en anderen een scholen b ke schakelklassen m b o c bb s plezier te doen orienteren en voorbereiden op werken buitens bij het vaststellen van de onderwerpen uit dat huis we willen graag in een later nummer van grote gebied van taalgedrag en taalbeheersing m oer meer vertellen over de resultaten van dit hebben we die onderwerpen gekozen die uit onderzoe k ons praktijkgebonden onderzoek naar voren kwamen als problematisch of als boeiend maar nog onbekend voor veel van de mensen not e n die het boek zullen gebruiken de informatie en tips die we erover geven zijn 1 het taa lboek le re n in een g roep i s te bestell en b ij sti cht i ng u itgeve rij pendoo r rapenbu rg 33 er vanzelfsprekend op gericht dat deelnemers 1011 tv am s terdam te l 020 279497 met meer kennis en zelfvertrouwen het woord 320658 h et kos t f 19 50 i n cl u sie f verzend nemen of de pen pakken en bovendien zijn de koste n k o rti ng b ij be stelli ngen van m ee r d a n 5 tips zo geformuleerd dat ze deelnemers uitno e x emp l aren digen om voor hen specifieke belemmerende 2 zie moer 1977 3 factoren en situaties naar voren te brengen en 3 w ie meer w i l weten v an de gesc h iedeni s van het aan te pakken o pen schoo l werk kan de art i kelen laten we het voo r het gemak maar ope n noeme n dee l 1 en d eel 2 lezen van t i n e ke k ro l en c orri e van d er vaart in moer 1978 2 en 1 9 7 8 3 en een tien en verder pve onderzoek voor taa l twee art i kel en va n ti neke kr o l en van henk lamme r s i n moer 1979 1 met de publikatie van het taalboek sluiten wij 4 veel v an deze beg ele i d s te rs troffen e l kaar i n de in zekere zin een periode af maar we blijven wovo bew e g i ng werkpl an ont w i kkel ing va n bezig met de volwasseneneducatie dat is een onderop d i e de teambe s prek i ngen en s tud i eda belangrijk terrein waarop nog veel onderzocht gen o rgan i seerde om prakti jkonderzoek en moet en kan worden we zijn inmiddels met o ntwi kk eli ng van onderop te sti mu l eren i n op een nieuw onderzoek begonnen in dat onder dra cht van de wovo z ijn ook twee we r kbo eke n ervar i ng sieren ges chreven dee l 1 de ro l van de zoek dat geschoold in de praktijk heet inter begeleid st er door anke k o oke en t i neke kro l viewen wij oud open school deelneemsters die 1979 en deel 2 karakteristieken van erva na de open school actief zijn geworden op ringslere n d oo r e ll en ten berge e n t i ne ke k rol voor hen nieuwe terreinen van het openbare 1981 be i de pub li kat i es z ij n nog te verkr ij gen leven we vragen hen naar hun werk naar b ij het nede rland s b i bl iotheek en lektuur cen taalactiviteiten waaraan zij in verband met dat trum nblc i n den haag tel 070 26435 1 werk deelnemen naar hun scholings en le 5 zi e tin eke k rol open schoo l s luist erin in vensgeschiedenis naar waar ze zich inmiddels moer 198113 themanummer vo lwa ss enenedu c a in de praktijk verder in geschoold hebben en tie p 3 6 naar welke problemen zij tegenkomen met be 6 een vern ieuwd onderw ijs en vormingsp lan ee n raamplan van de open schoo l werkwijze met trekking tot hun taalhandelen in een tweede g roepen in bestaande inste llingen voor on derwijs gesprek analyseren we met hen welke facto en vormingswerk zeist spos 1980 ren hun taalhandelen in concrete situaties 7 het iwos team i s i nm i ddels opgeheven ma ar beinvloeden zoeken we naar verklaringen voor w ie me er i nfo r m a t i e wens t ka n e en p u blikati e wat hen goed afgaat en wat nog niet en naar lijst a anvra ge n bij sve postbus 351 3 8 0 0 aj mogelijke oplossingen voor belemmeringen die ame r sfoo rt tel 033 631114 zij ondervinden 8 onder andere i n moer 1978 4 1979 4 1980 6 we vinden het voor de verdere ontwikkeling 198111 198112 1981 3 1 98 3 3 4 5 van taalscholing belangrijk en ook op dit mo 1984 1 2 1985 5 1986 4 1986 6 en 1987 2 oo k b ij het sve z ie n o ot 7 en bij uitgeve rij ment politiek noodzakelijk om ons bezig te pe n door zie noot 1 is lite ratuu r ov e r het a l fabe houden met beroepsscholing voor vrouwen die tiseringswer k uitgegeven formeel weinig opleiding hebben en we kun 9 zie de handleiding rijksregeling bas iseduc atie nen nu al zeggen dat de interviews en onze zoetermeer m i n i ster i e van o w augustus analyse daarvan belangrijke informatie oplevert 1 98 6 voor taalscholing van vrouwen die zich in de 10 een extra grote zorg van d i t mome nt is dat de open school of in daarop volgende beroepsge zoge noemde urge n tie opleidingen de op lei d i n richte opleidingen en cursussen zoals streek gen d i e mensen die a l jaren in het werk z itte n 16 maar formeel vo l gens de basiseducat ie e i sen n i et in het onderw ijs die het werk van ce l e st i n frei bevoegd z ijn zullen moeten volgen om bevoegd net en van paulo freire kenden b i j de mensen te raken door h et m i n i ster ie van o w worden d i e in d ie tijd de ee rste taa l dru kwerkplaat s toegewezen aan s amenwerk ingsverbanden rond oprichtten bij mensen i n de von en bij mensen bestaande lerarenop le i d ingen hbo wij kennen d i e onde r andere i n wagen i ngen projecto n der aan d ie le r a r enop leidi ngen maar h ee l we i nig pe r wijs begonnen te ontw i kkelen sonen d i e bekend z ij n met of anders tenm i nste 14 zie tin eke k r ol de ge sc h i edenis van taalbeheer open staan voor de kenn is en e rv ar i ng d ie i nmid sing een zeer globale schets in a brast red de ls i n de prak t ij k van de bas iseducatie z ijn taalbehee rsing als nieuwe retorica g roningen opgebouwd wol ters noo rdhoff 1980 p 7 45 11 w ij geb r ui ken in d i t arti kel de termen bege 15 zi e onder andere a rti kel en van hen h ierover i n leidsters begele i ders en dee l neemster deelnemers moer 1976 4 lbo en moer 1975 4 en 1977 5 wat wi llekeur i g doo r e l kaar te r toe l icht i ng de lezen begel e id i ng van open schoolse en al fabetiser ings 16 zi e no ot 3 groepen gebeu rt grotendeel s door vrouwen aan 17 een inhoudeli jk vers lag van dit onderdeel van het open schoo l g r oepen nemen voora l v rouwen eva l uati e onderzoek i s vastgelegd i n taalvragen deel aa n a lfabet ise ringsgroepen mee r mannen in l eerg roepen van volwassenen projec tgroep dan vrouwe n i n pve verban d v indt momentee l volwass enen educat i e un i vers ite it van amster onderzoek pl aats naar de oorzaken van de re l a dam 1984 t ief geringe dee l name van vrouwen aan lees en 18 d i scuss i emap en verslag van de studiedagen schrijfcursussen taa l en materiaal 1983 z ijn i n beperkte mate 12 z ie ook f r an ca van alebeek e n t i neke krol over verspre id door pve en iwos gezamen lijk de be taa l gesproken er varen d le ren en taalscholing lang r ijk s te u itkomsten van deze dagen zijn ook ame rsfoort enschede i wos blauwe se rie n r 14 verwerkt i n over taal gesp roken zie noot 12 sve slo 1984 19 z i e n oot 12 13 onder ande re bi j mensen in het vorm i ngswerk en 17