Onderzoek, leerplan, lesmateriaal – het project Nederlands VO-I

gemaak t d oor h et p rogramma stimulering marion keiren kennisoverdrach t van h et ministerie van on derwijs en wetensc happed oo k het leesbord doree de kruijk p rojec t zel f is gefinancierd door het ministerie van o w op gron d waarvan zouden beleidsmak ers tot hun keuzen komen vraag ik mij af m iljoenen onderzoek leerplan en miljoenen zijn er al gestoken in de informa tica stimu lering en wat heeft h et al met al aan lesmateriaal het projec t ond erwijsverbetering op geleverd en vooral wat had er intussen oo k met dat geld gedaan nederlands vo i kunnen worden even terug naar h et oors p ronkelijke pro bleem leerlingen dreigen in het speciaal onder wijs terech t te komen zouden deze leer lingen werkelijk het meest gebaat zijn bij computer het instituut voorleerplanontwikkeling slo werkt ond ersteuni ng bij het leren lezen of zijn er al geruime tijd aan het project nederlands voortgezet misschien nog een paar andere dingen mis in onderwijs eerste fase kortweg project nederlands ons onderwijs in onze maatschap pij deze vo i maar in het onderwijs zeljhoor je er niet veel politieke vraag wordt omzei ld door technocra over wat houdt het project in en vooral levert het tische middelen aan te bieden waar het ech ter iets bruikbaars op voor leerkrachten nederlands voor op aan komt is de tech nocraten en hun middel en wie in het individueel beroepsonderwijs werkt en wie dienstb aar te ma k en aan de mensen om wie het met de basisvorming te maken krijgt wel zo leerden gaat de lee rlingen die uit de boot dreigen te va l doree de kruijk en marion keiren zij ondervroegen len en hun leer k rachten nu gebeurt h et omge jan verbeek en helge bonset respectievelijk leider keerde de technisc h e oplossingen bepal en het vanen medewerker aan het project wat in dit gesprek p ro b leem en daarmee de allocatie van middelen boven tafel kwam vindt u in onderstaand verslag aan de werkelijk e problemen komen we op die manier nooit toe de sl o en h e t proj ec t ne de rl and s vo t in nederland is er een uitgebreid verzorgend netwerk voor het onderwijs een van de instel lingen in dat netwerk is het instituut voor leer planontwikkeling slo de slo heeft onder meer als taak leerplannen te maken voor ver schillende vakken en vakonderdelen sinds 1987 werkt men bij de slo aan de ont wikkeling van een overkoepelend leerplan voor het vak nederlands voor de eerste fase in het voortgezet onderwijs voortaan het project nederlands vo z binnen dit project is de ont wikkeling van een leerplan dus het hoofddoel maar er wordt ook lesstof ontwikkeld bij wijze van voorbeeldmateriaal achtergrond van het project vormen de veranderde opvattingen over het vak nederlands waarbij de plannen voor de basisvorming natuurlijk ook een rol spelen aan het project is een drietal activiteiten ge koppeld die uit andere gelden worden betaald dat is de materiaalontwikkeling voor computer ondersteund onderwijs in het kader van het 42 moer 1991 2 print project de materiaal ontwi kkel ing voor de onderbouw en h et mate r iaal dat tot nu toe is taal onderwijs in h et individueel beroepsonderwijs ontwikkeld we staan eerst stil b ij het didac tso en het ond erwijs in nede rlands als tweede tisch uitgangspunt van het p roject n ederl an d s taal x t 2 vo t daarna komen achtereenvolgens aan bod b ij de ontwikkeling van leerp l annen voor het het leer p lan nederlands voor het hele vo z vak nederlands gaat men uit van communica het t s o project en de leerstof voor h et t so tief taal ond erwijs vanuit die visie worden de he t project n eder lan d s als tweede taal deelgebie d en spreken luisteren informatief lezen ten slotte volgen nog en kele opmerkingen en planmatig schrijven nader uitgewerkt over invoeringsstrategieen van de slo een overzich t van het materiaal dat tot nu toe in het op dit moment zijn een leerplan voor het iso kader van het project neder l ands vo z is ver en vier mappen met voorbeeldlesmateriaal voor schenen vindt u in de bijlage op p sz het ibo verschenen op de andere werkterrei nen van het project nederlands vo i zijn de co mmunicati ef ta al onde rwij s activiteiten in volle gang zo is een deel voor spreken luisteren uitgewerkt ook is men be communicatief taalonderwijs vormt het di gonnen aan een deel voor lezen schrijven en dactisch uitgangspunt in het project neder wordt er gewerkt aan een cursus voorspellend lands vo t communicatief taalonderwijs is lezen met behulp van de computer voor iao iets anders dan thematisch onderwijs en ook leerlingen verder is er in samenwerking met iets anders dan functionele taalvaardigheden de volkskrant een lespakket ontwikkeld rond onderwijs schrijven met de tekstverwe rker dat het iso naar verhouding veel aanda c ht thematisch taalonderwijs de gedach krijgt is niet toevallig het tao leerplan ne te achter thematisch taalonderwijs is dat je taal derlands fungeert als een soort pilot project leert door te doen met andere woorden als je uit de ervaringen daarmee wordt geput bij het de taal veel gebruikt leer je vanzelf de taal ook maken van h et overkoepelend leerplan voor de goed te gebruiken die gedachte wordt extreem eerste fase van het hele voortgezet onderwijs uitgewerkt door degenen die nederlands als schoolvak willen afschaffen omdat je vanzelf het leerplan nederlands vo i zal natuurlijk leert luisteren door de hele dag te luisteren de een overzicht bevatten van alle doelstellingen mensen van het project nederlands vo t gelo en een beschrijving van het onderwijsaanbod ven daar echter helemaal niet in als de reflectie uiteraard staan er daarnaast nog een heleboel ontbreekt zoals bij het pure leren door doel andere zaken in didactische opvattingen aan dan blijft het leerresultaat slechts een neven wijzingen over de verdeling van de leerstof effect dat van puur toeval afhankelijk is zeggen planning en organisatie en ideeen over de plaats bonset en verbeek van de toetsing bij communicatief taalonderwijs is er wel de structuur van het leerplan nederlands ruimte voor reflectie in plaats van op leren vo i zal lijken op die van het t ao leerplan door doen ligt het accent op het leren strate voor het leerplan nederlands vo i moet over gisch te handelen in taalgebruikssituaties de een mogelijke urenverdeling nog worden nage oefeningen in het taalonderwijs moeten niet als dacht daarvoor zal in elk geval het veld worden los zand aan elkaar hangen met die stelling geraadpleegd zo wil men komen tot een groot die door de aanhangers van het thematisch on ste gemene deler bij de afweging van de ver derwijs werd verkondigd zijn bonset en ver schillende onderdelen bovendien kan een goe beek het eens maar het onderwerp het thema de urenverdeling pas worden uitgewerkt als de moet de taalvaardigheidstraining ook niet overheidsplannen voor de eerste fase van het overwoekeren voortgezet onderwijs definitief geworden zijn fun c tione l e taalvaardigheden niet in het gesprek met jan verbeek en helge bon alleen aan het thematisch taalonderwijs ook set werd nader ingegaan op de didactische op aan het onderwijs in functionele taalvaardighe vattingen de doelstellingen voor nederlands in den kl even bezwaren aldus verbeek en b onset r99c 2 moer 43 wie zich b ep er kt tot het geven van onderwijs in k erndoe len laten we voor enkele gebieden functione le taalvaardigh eden verwaarloost de eens kijken hoe de kern doelen basisvorming in esthetische en conce p tualiserende functies van het leer plan v o t een plaats zullen k rijgen taal i n com municatief taalonderwijs is er ook voor die fun cties aandacht taal en taalverschi j nselen kennis van verd er wo r dt er in functionele taalvaardighe taal en taalverschijnselen is een van de deelge den onderwijs te veel uitgegaan van de nood bieden die in de voorstellen voor de basisvor zaak tot expl iciete stapsgewijze training van ming worden onderscheiden in het leerplan wat in feite complexe processen zijn i n het i dee wordt deze kennis in de vorm van reflectie van eenvoud ige recep ten voor moei l ijke zaken ingebed in de andere domeinen kennis van gelooft men in het project nederlands vo z ook taal en taalverschijnselen wordt gekoppeld aan niet erg i n het p roject ligt het accent dan ook taalgebruikssituaties dat ligt in lijn met het niet zo op kant en klare recepten maar veel meer uitgangspunt in het project nederlands vo i op het leren h anteren van strategieen dat er alleen een leereffect bereikt wordt door middel van reflectie twee kerndoelen op dit schrijven de didactische opvatting in het terrein krijgen apart aandacht in het leerplan project nederlands vo i bepaalt hoe het leer nederlands vo i het kerndoel omtrent dialec plan en de uitwerking voor de deelgebieden ten en andere groepszalen en het kerndoel om spreken luisteren informatief lezen en plan trent de rol van de media matig schrijven eruitzien we nemen schrijven het kennen van het onderscheid tussen dialec als voorbeeld bij schrijven krijgt de reflectie ten groepstalen talen van etnische groepen en expliciete aandacht leerlingen moeten niet standaardtalen krijgt apart aandacht om gestalte alleen correct leren formuleren om te kunnen te geven aan het principe van interculturaliteit schrijven maar ze moeten ook het schrijfproces het inzicht in de rol van de media krijgt apart kennen en de verschillende fasen ervan kunnen aandacht omdat het daarbij niet moet gaan om benoemen vindt men bij het project neder toepassing bij andere onderdelen bij voorbeeld lands vo i als leerlingen niet weten dat ze spreken luisteren maar om de rol van de media eerst informatie moeten verzamelen stranden in het maatschappelijke verkeer voor dat laatste ze al bij het begin maar ook als er pas in een punt bestaat nu te weinig aandacht latere fase moeilijkheden ontstaan moeten ze weten welke stap ze kunnen herhalen of invoe informatievaardigheden in de basis gen om zichzelf verder te helpen het is niet de vorming worden als kerndoelen op het gebied bedoeling dat ze met het leren van de procedure van informatievaardigheden zaken voorgesteld een truc aanleren maar dat ze weten wat ze zoals het toepassen van lees en luisterstrate moeten doen als het proces stokt in schrijfblok gieen en het raadplegen van informatiebronnen van boland is er aandacht voor kennis van het maar ook het werken met de computer met schrijfproces en van schrijfprocedures er komt tekstverwerkers en databases informatievaar verder materiaal voor schrijven met de tekst digheden waarbij computergebruik van pas verwerker waarbij prewriting en reviseren komt worden in het leerplan nederlands vo z als cruciale ideeen worden toegepast voornamelijk in schrijven geintegreerd voor het werken met de computer worden er de b asisvormin g e n h et l e erpl an echter wel aparte voorbeeldlespakketten ge maakt want men gaat ervan uit dat veel docen worden in het leerplan nederlands vo i zoals ten daar geen ervaring mee hebben de slo dat nu maakt de kerndoelen verwerkt die voor de basisvorming worden voorgesteld fictie fictie heeft in de kerndoelen een mar indirect wel is het antwoord formeel kan de ginale plaats gekregen slechts een kerndoel is sto haar leerplannen niet op de kerndoelen van eraan gewijd maar dat betekent nog niet dat er de basisvorming baseren want die zijn nog niet in de lespraktijk ook zo weinig aandacht moet goedgekeurd door het parlement maar in de worden besteed aldus verbeek en bonset praktijk is het onderwijsaanbod dat in het leer daarom wordt er in het project nederlands plan verwerkt wordt wel gerelateerd aan de vo i wel aandacht besteed aan fictie 44 moer r99i 2 over de plaats van fictie in het leer p lan vo i tisch aan elkaar worden gekop peld individueel bestaat nog enig versc hil van mening tussen de beroepsonderwijs b etekent ein d examen doen medewerkers aan h et project h oe zwaar de op n niveau daardoor wordt in het ibo vaak eigen status van fictie benadrukt moet worden alleen op dat n niveau l es gegeven zo vervalt is vooral snog niet vastgesteld individueel onderwijs nogal eens tot bezig heidsonderwijs ook a l s de basisvorming niet doorgaat zal het als t a o leerlingen echter in een breed hete leerplan neder lands vo i zijn waarde behou rogene klas worden geplaatst blijk en enkele den vindt helge b onset al s via het leer p lan leerlingen een s c of zel fs d diploma te ha het on d erwijs in taa l gebruikssituaties wordt len er zou met leerlingen dus meer k un d oorgevoerd zal dat het peil van de onderwijs nen worden bereikt als de individuele aanpak inhoud verhogen niet meer automatisch zou leiden tot les geven op het laagste niveau toe tsing e n l ee rling envolgsys teem wat de te bereiken eindtermen b etreft kan in ook vanwege de discussies over de eindtermen voering van de basisvorming waarmee het lijkt de rol van toetsing de laatste jaren weer in w en s eindexamenniveau wordt afgesc h aft betekenis te zijn toegenomen de s l o houdt iets veranderen aan de zojuist geschetste prob l e zich hier echter volledig buiten de sto levert matiek ook het tbo l eerplan van het project een leerplan en geeft de momenten aan waarop nederlands vo i kan daaraan iets verbeteren moet worden getoetst de taak van het ct t o is uit interviews met tso docenten bleek dat het het dan om aansluitend aan het leerplan de onderwijsaanbod aan c so leerlingen zeer di toetsen en een leerlingvolgsysteem te maken en vers is wat sommige docenten als regulier aan uit te testen bod gebrui ken voor het t b o wordt door andere er is wel overleg tussen de makers van het docenten geb ruikt als extra aanbod voor alleen leerplan en die van de toetsen beide partijen de sterk ere leerlingen over het niveau van het gaan ervan uit dat in principe alles toetsbaar is i aanbod is men het in het veld dus niet eens zij het niet objectief toetsbaar het leerling wel was men het eens over de grote verschillen volgsysteem waaraan het cito momenteel tussen de t leer lingen wat betreft handschrift werkt in het kader van het tso project dient sp e lling en technisch lezen dus ruim te worden opgevat om ervoor te zorgen dat de verschi l len in het de toetsen die het ccz o ontwikkelt worden aanbod verminderen is er in het slo project niet verplicht gesteld maar kunnen naar keuze niet al leen aan het leerpl an maar vooral ook aan gebruikt worden dat ac c epteren ze bij de slo het voorbeeldlesmateriaa l veel aandacht be als een politieke beslissing waar ze zich w el mee steed met wolters noord h off is in principe een kunnen verenigen veranderingen in het on akkoord bereikt om op basis van het ibo leer derwijs moet je niet proberen te bereiken door planvoorstel een tso versie te ma k en van de er een extra verplicht examen voor in te voeren methode nieuw nederlands op dit moment wordt het materiaal uitgeprobeerd op scholen h e t i b o proj ect hetibo leerplanvoorstel methetleer dat er voor het i s o al heel wat is gemaakt plan wil de s lo directe steun g even aan de do blijkt wel uit de bij l age op p si voordat we centen van het vak nederlands het plan bevat van dat t s o materiaal een typering geven eerst een overzicht van alle leerstofonderdelen ver iets over de onderzoeken die in het k ader van volgens wordt elk onderdeel in de diepte uitge het t b o project zijn uitgevoerd werkt het voordeel is dat je zo n leerplan dus bij stukjes en beetjes kunt invoeren onderzoek in het ibo de sto heeft twee in het tso leerplan staat een concreet voor onderzoeken verricht naar nederlands tso stel over de urenverdeling per onderdeel over de leerlingen en heterogeniteit daaruit blijkt dat jaren heen de voornaamste nieuwigheden in het individuele onderwijs de t stroom en het het leerplan zijn evenveel aandacht voor spre laagste eindexamenniveau helaas vaak automa ken luisteren als voor schrijven aandacht voo r tggi a moer 45 wa t moet j e d oen 1 lees he t etiket van glorix b le eicmial el 2 de opdrachten g de w c reiniger voor meer hygien e 7 802 chloorbleekmiddel natriumhypochlorietoplossing werkzame chloor 7 g 100 ml b uite n b er e i k van kinoe pen bewar en n o irriterend voo r de o gen en de huid g aa n raking m et oe oge n ver muden e irfiteren o aij inslikken direc t art s waarschuwen me lk of water dr inken komt glorix o p oe h ui d of in de ogen direct afspoelen met water o gl orix nooit in combi n atie m et an dere reinigingsmiddelen gebruiken vormt giftige gassen i n contact met zuren fles rechtop vervoeren koel en donker bewaren a niet menge n 00 oi drakjtlt ti 1 hier onder zie j e wee r het etiket va n glor ix e r zitten alleen wat gate n in d e wo o rc en die e r uit gevall en zijn staan er los naast knip de woo r den uit en plak z e o p de goede rle en i n het e tiket natriumhypochlorietoplossing gi6ix de w c reiniger afspoelen met watri niet mengen o t meerhygiomne ir rite re n 400 002 chloorbleekmidd el roo werkzame chloor 7 g 100 ml buiten bere i k van k i noeflen bewaren o oor de ogen en de huid o aanraking met de ogen vermuoen bu inslikken direct arts waarschuwen ti melk of water drinken komt glor ix op de huid o of in de ogen oirecti o cd glorix nooit in combinatie met andere reinigingsmiddelen gebrui ken vormt giftige gassen in contact met zuren fle koel en donker bewaren g 00 46 moer 1991 2 h et verwerken van fictie en wat werkvormen aspec t en van taalgedrag schel den formele en betreft mee r aandacht voor klassik aal werken informel e omgangsvormen i n ma p 2 komen naast het sp reken luisteren het cso lesmateriaal ook nog enkele an d ere taalvaardig h eidsel emen ten aan b od zoals het werken met schema s i n i n overeenstemming met het uitgangspunt van d e dagelij k se lespra ktijk bl ij kt meer tijd en aan communicatief taalon derwijs zijn d e ma pp en d ach t b esteed te worden aan lezen en sch rijven met tao l esmateriaal cursorisch gerangsc hikt dan aan s p reken luisteren d e slo hoop t met rond taalgeb rui kssituaties de enige uitzon de het uitbrengen van deze map te bereik en dat ring hierop is de map met lessen over verhalen docenten meer aandacht aan sp reken luisteren deze heeft een thematische indeling rond on gaan besteden d erwerpen a l s angst oorlog en vriendschap maar ook rond genres als ge d ic hten en strips map drie bea dekker en hella wolschrijn hieronder volgt een karakterisering van de vier schreven map 3 die helemaal gewijd is aan verschenen mappen fictie er zijn negen lespakketten rond thema s waarin verhalen of boek fragmenten centraal map e e n onder redactie van martien de boer staan het gaat om thema s die gevoelig liggen bestaat map r uit zes lespakketten van verschei zoals spanning angst zie afbeelding op pag 48 dene auteurs de map begint met een uitge boven lesbeschrijving en onder bijbehorend breide inleiding waarin nog eens wordt be leerlingmateriaal pesten vriendschap nadrukt dat de lespakketten geen leergang in de lessen staat steeds een tweetal doelen vormen maar op elk willekeurig moment te centraal praten en denken over gevoelens van gebruiken zijn naast een bestaande methode anderen en een meer talig doel als hoe wordt het is de bedoeling dat de docent het leerlin de spanning in een verhaal opgebouwd de genmateriaal kopieert in de zes lespakketten hoofdzaak halen uit een brief over angst ook worden de volgende vaardigheden behandeld zijn er de twee thema s strips en gedichten schema s lezen zie afbeelding op pag 46 in waarbij een poging wordt gedaan de ervaring structies ontvangen vragen stellen tekstsoor van leerlingen op deze gebieden uit te bouwel ten onderscheiden en herkennen een brief schrijven en brainstormen en schrijven voor je map vier koos henneman schreef map 4 die zelf dit laatste is het zogenaamde ab c project geheel gewijd is aan remediale hulp op het ter elk pakket beslaat minimaal drie lesuren ver rein van de spelling de bundel bevat voor der is er een aantal lessuggesties rond het jeugd beeldmateriaal voor veel voorkomende proble journaal en rond leesteksten uit een methode men van leerlingen zoals de spelling bij voor het t b 0 fundamenteel nederlands lange klinkers verdubbeling van medeklinkers dan volgt het gedeelte met tien originele voor en achtervoegsels en samenstellingen de jeugdverhalen speciaal voor het ibo geschre map heeft veel toetsmateriaal en biedt differen ven naast deze verhalen worden drie cassettes tiatiemogelijkheden geleverd waarop de verhalen worden voor gelezen het zijn aantrekkelijke verhalen met h e t proj ec t n ederla nds als tweed e taa l eenvoudige maar gevarieerde zinsbouw en qua inhoud duidelijk bedoeld voor klas z of 2 het project nederlands als tweede taal is in i99o van start gegaan in 1993 hoopt men een map twee onder redactie van jan boland leerplan en lesmateriaal te hebben ontwikkeld bevat map 2 vooral materiaal voor spreken luis de projectgroep is begonnen met onderzoek teren het gaat om lespakketten over bij voor naar de belangrijkste problemen waar tweede beeld het vragen naar informatie met name taalsprekers mee te maken krijgen als het om telefonisch inlichtingen inwinnen en over het taalvaardigheid op school gaat in de slo luisteren naar de radio de sterreclame het onderzoek naar eisen bij de zaakvakken aard nieuws een jongerenprogramma ook bevat rijkskunde geschiedenis en biologie werd het de bundel een lespakket over taalfatsoen waar idee bevestigd dat de problemen vooral op het in aandacht wordt geschonken aan non verbale gebied van de schoolse taalvaardigheden liggen i99i 2 moer 47 les 2 wie kent angst opzet in deze les stellen de leerlingen elkaar vragen over angsten de verslagjes van de z e interviews worden kla s s i kaa l gepresenteerd en besproken als er tijd over is leest de docent e een kort spannend verhaal voor doel de leerlingen ler e n een vraaggesprekje voeren met een klassegenoot aan de hand van gegeven vrage n de leerlingen leren onder woorden brengen waarom ze soms bang zijn de leerlin gen leren een kort interview verslag schrijven aan de hand van e e n s ch e m a de leerlingen leren een verslag pre senteren aan rest van de kla s voorbereiding schema voor inter v iewverslag op het bord zette n leermi ddelen interviewvragen leer l in gm ateriaal schema tische o pzet voo r i nt erv i ewve rslag l eer l i n g mat eriaa l verhaal op het water lesactiv i teit 1 de d oc ent e legt le sv erloop en opdracht uit 2 d e leerlingen interviewen elkaar 3 de l e erlingen maken een inter v iewverslag met behulp van het schema 4 de le e rlinge n pres enteren hun interviewverslag 5 de docent e leest het verhaal op het water voor em jouw verslag je eigen naam naam van d egene aan wie je de v ragen hebt gesteld vers l ag van d e angst i ge si t u a t ie va n angsten die nog meer heeft 48 moer i99i 2 nt2 leerlingen hebben veel moeite met he t ana veranderingen in het onderwijs in elk geval te lyseren van zaakvakte k sten en met vragen en vergemakk e lijken o p drachten in tekstboe ken en proefwerken sommige d ocenten passen h et voorbeeld ma o p grond van het onderzoe k gaat de slo teriaal intekende ge d rags p atronen en gewoon projectgroep een op tvrz s p rekers toegespitst tes in a nderen gebruiken h et materiaal na leerplan maken h et leer p lan schoolse taal drukkelij k naast het boek even wat an ders vaardigheden ook zal er lesmateriaal worden daarmee geven ze hun onderwijs oo k nie t ec ht ontwi kkel d waarmee vooral aan de zojuist ge een andere vorm veranderingen in het onder signaleerde problemen moet worden tegemoet wijs zijn afhan k e l ijk van wat de docent in de gekomen kl as doet hoeveel ministeriele b eschik kingen omda t de p roblemen zich grotendeels in de leerp l annen en schoolwer kplannen er ook zijn zaakva kken voordoen kan men de oplossingen en veranderingen zijn oo k afhank e lijk van de niet alleen van het va k n ederlands verwach ten mate waarin concrete handreikingen worden de docen ten van de andere va kk en k unnen een geb oden aan de leerkrach ten ondersteunende rol sp elen bij voorbeeld op h et slo me dewerkers zijn daarom bezig op een gebied van voorspellend lezen d e prob lema p aar experimenteerschol en het leerplan uit te tiek van de taalverwerving geld t voor nt2 werken in een concreet werkplan brui kbaar in leerl ingen b ij alle va kken d ocenten van de de praktijk over de ervaringen zal een p ubli zaakva kken zullen d e l eesvaardigheden die in de katie verschijnen in de hoop dat daardoor op lessen ned er l ands worden aangeleerd kunnen andere scholen de implementatie kan worden toepassen het is b ij voorbeel d belangrij k dat vergema kkelijk t leerlingen de structuur van de leesteksten bij de zaakvakken leren doorzien conferenties en nascholing een 3ri dereoorzaak voor het trage tempo van verande de weg naar de praktij k ring van het docentengedrag kan de traditie en bestaande cultuur op de scholen zijn ook al dat lesmateriaal zijn weg vindt naar de klaslo komen er regelmatig docenten van de opleiding kalen kan ieder zich voorstellen maar dat leer of nascholing met voorstellen tot veranderin plannen even gemakkelijk in de praktijk wor gen dan nog zijn vaste gewoontes in het team den ingevoerd is niet erg waarschijnlijk de moeilijk te doorbreken slo pleegt weliswaar vooronderzoek in het binnen de s l o wil men hieraan wel het no veld voordat zij daadwerkelijk een leerplan ont dige doen bij voorbeeld door middel van pu wikkelt maar desondanks herkennen docenten blikaties en raadplegings en introductiecon vaak niet zonder meer de dagelijkse praktijk in ferenties toch acht men deze kant van het de uiteindelijke leerplannen implementeren van veranderingen vooral de veranderingen binnen het vak nederlands taak van de pedagogische centra de school worden bovendien bemoeilijkt door het feit dat advies centra en de lerarenopleidingen die nederlands op veel scholen een stoplap is je nascholing verzorgen kunt er docenten in kwijt die even te weinig er is dan ook overleg gevoerd met de t p c en uren dreigen te krijgen waardoor van een vak met de hog escholen om te kijken in hoeverre groep geen sprake kan zijn omdat iedere docent het materiaal kan worden gebruikt in het hooguit een of twee klassen nederlands geeft begeleidings en nascholingsprogramma ook is er in december i99o een studiedag belegd voorbeeldlesmateriaal het gedrag van voor x l o sdie tao onderwijs in de nascholing docenten verandert in het algemeen niet erg hebben ondanks goede bedoelingen van lerarenoplei daarnaast streeft men er in het project neder dingen en nascholing een gebrek aan materiaal lands vo t naar in een zo vroeg mogelijk sta is daarvan de voornaamste oorzaak geen ver dium contacten te leggen met educatieve uit nieuwing zonder concreet materiaal en dat is gevers volgens de projectmedewerkers is de voor de sto reden geweest om in het project methode die in de dagelijkse lespraktijk wordt nederlands vo i voorbeeldlesmateriaal te ma gebruikt een belangrijk middel in de vernieu ken zo hoopt men bij de sto de weg naar wing van het onderwijs zo kunnen vernieu 19 9 1 2 moer 49 wingsideeen door uitgevers worden omgezet in in de sto ree k s project informat ie concreet lesmateriaal 1 p rojectplan 1987 198 9 2 projectplan1989 199 2 kortom de weg n aa r de praktij k bl ij ft moeilij k 3 activiteitenpl an 1990 1993 n ederlan d s als te bewand elen d e slo l aa t zien h oe a nder les tweede taa l m ater iaa l erui t moet zien welke nascholing er n o dig is en wat een veilige planni ng is er in de slo reek s l eerstof neder l a nds voor het wor dt gezocht naar afste mming van d e activi iso teiten van de versc hi llende verzorgingsinstel i n ederl ands in het individueel beroepsonder lingen en men streeft naar samenwerk ing met wijs een l eerplanvoorstel uit gevers en d an h o ud t het op dan zij n de 2 leerstof neder l ands voorhef cso mogelijkh e de n uitge p ut en dan l igt d e veran t d eel z z es les p akke tten met lessuggesties met woordel ijkh eid n iet l anger bij de slo mede b etrekking tot allerlei schoolse taalvaardighe werkers maar bij a nderen zoa l s d e nasch olers den plus t ien jeugdverhale n en d e leerkrac hten zelf vinden ze bij de s l 0 d eel z lesmateriaal met betrek king tot sp re k en luistere n ten s lott e deel 3 verhalen bij voor beeld lessen met frag menten en verhalen rond negen thema s het vervaardigen van lesmate r iaal lij kt een deel 4 van klank groep naar let tergreep een opening te b ieden voor het i nvoeren van ver cursus s p elling van meerlettergrepige woorden dergaande veranderingen in het vak neder lands het lesma teriaal voor het individ ueel overig lesmateriaa l b eroepsonderwij s is b ovendien het aanzien i nieu ws schrijven schrijven met behulp van de waard en no d igt uit tot gebr ui k in d e klas hoe co mp uter e en lessenserie voor het derde leer de onderl in ge afs te mming va n de werkzaamhe jaar mavo en hav o den van de slo en de dagel ijkse lesp raktijk in 2 schrijfblo k een gids voor h et schrijfonderwijs de scholen k an worden verbete rd blijft voora l s in de eerste fase van het voortgezet onderwij s nog p roblematisch de d age lijkse lespraktij k 3 sch rijfdraad e en naslagwerk voor sch rijfon veranderen val t niet mee en zal n iet van van derwijs in de eerste fase van het voortgezet on daag op morgen geb eure n als er geen veran derwij s dering komt zal het aan de slo niet l iggen 4 i nformatiekun de en neder lands een begri ps met die constateri ng van jan ver b eek en hel ge bep aling k ater n 1 5 bo nset werd he t ges pre k b eeind igd 5 i nformatiekunde en nederlan d s l essuggesties en voorbee l dmateriaal katern z 9 bijlag e noten overzicht van het schriftelijk materiaal dat tot nu toe is verschenen in het kader van het project nederlands i zie over de basisvorming ook het themanum vo i s mer van moer ig89 z i 2 in dit verband is het interessant dat er onlangs in de sto reeks studie en ond erzoek op initiatief van koos hawinkels en wam de i i nh oudsel ementen n ederlands na d er onder moor een pressiegroep op dit gebied is opge zocht richt de stichting promotie literatuuronder 2 f unctionele taa lvaardigheid nader onderzocht wijs 3 i s o leerlingen i n een bree d heterogene brug 3 de bedoeling is dat deze iso versie in 1993 kla s verschijnt 4 ne d erlands in het t s o 4 de precieze verdeling en de argumentatie daar 5 schoo lse taalvaardigheid in zaa kvakken leer voor is te vinden in het cao leerplan p to7 gangen io9 schoolse taalvaardig heid in zaakvakken les 5 deze publikaties zijn verkrijgbaar bij de slo praktij k postbus zooi 7500 ca enschede 053 840 840 sp ree k en luisterond erwijs literatuuronder zoek en methodenanalyse 50 moer i99i 2