Onderzoek naar vaktaal op school (2)

helge bonnet ton kuster s vaktaal onderzoek naar vaktaal op school w op school in het themanummer interactie in de klas moer 1979 3 schreven bonset en kusters over de eigenschappen van de vaktaal die leerkrachten op school gebruiken om vak specialistische kennis aan de eken over te dragen die vaktaal vormt voor de leerlingen vaak een probleem zij begrijpen de leerkracht hierdoor niet of niet geheel leraren zijn zich lang niet altijd bewust van dit probleem daarom is het van belang dat je als leerkracht jouw eigen vaktaalgebruik eens uitdrukkelijk analyseert laat analyse ren bonnet en kusters geven in dit artikel een voorbeeld van de analyse van het vaktaal gebruik in een aardrijkskundeles vormt het vaktaalgebruik in jouw lessen inderdaad een probleem dan is het aan te raden paragraaf 3 4 van het eerste deel van het artikel nog eens over te lezen met welke vragen onderzoeken wij het vaktaal zich dus alleen door hun betekenis onderschei gebruik den gebruikt de docent veel abstracte woorden en 1 articulatie intonatie accent woordgeroepen zonder een toelichting met articuleert de leraar duidelijker of onduidelij voorbeelden e d ker als hij vaktaal gebruikt heeft de leraar een speciale intonatie als hij 3 syntaxis vaktaal gebruikt gebruikt de docent vaak de lijdende vorm spreekt de docent netter meer standaard gebruikt hij veel zinnen met nominale con taal als hij vaktaal gebruikt dan als hij dat structies niet doet gebruikt hij lange en gecompliceerde zinnen gebruikt hij meer ongrammaticale of gramma 2 l exicon ticale zinnen dan wanneer hij omgangstaal gebruikt de leraar veel vak taalwoorden spreekt gebruikt hij vaktermen die dezelfde vorm heb ben als een woord in de omgangstaal en die 14 de u procedure 1 4 waar hoe hoe vaak gebruik ik wat moet ik dan veranderen vaktaal welke communicatieve aan mijn vaktaalgebruik problemen geeft dat 2 1 3 welke onderwijsdoelen streef welke onderwijsdoelen zou ik kennelijk na t ik willen nastreven feitelijke situatie gewenste situatie 4 communicatieve aspecten verweij de leraar is een kandidaatsstudent geo gebruikt de dovent een onpersoonlijke stijl logie die dit jaar voor het eerst les geeft de pro worden vaktermen gedefinieerd blemen rondom vaktaalgebruik komen in deze les worden taalhandelingen anders gerealiseerd goed zichtbaar aan de oppervlakte wat waar dan in omgangstaal schijnlijk twee oorzaken heeft ten eerste een ze zijn er andere opvallende communicatieve kere beginnersonhandigheid van de leraar ten problemen tweede zijn grote mate van geduld en zorg dat alle leerlingen ook echt begrijpen waar hij het over heeft om de laatste reden zou het ons inziens volstrekt ongerechtvaardigd zijn hem als een slechte leraar te beschouwen naar onze me ning doen problemen als in deze les zich in zeer veel lessen voor dat ze dan wellicht niet aan de oppervlakte komen betekent niet dat ze onder de oppervlakte niet kunnen bestaan 4 bes p reking bewijzen kunnen we dit echter niet hiervoor zou van een aar d rijks kundeles beantwoording van onderzoeksvraag 1 2 nodig zijn zie paragraaf 3 5 in dit artikel willen we de theorie uit de vooraf gaande paragraaf tot leven roepen door hem te demonstreren aan fragmenten van een aardrijks kundeles we doen dat als volgt we analyseren eerst de lesfragmenten met behulp van de ken merkenlijst uit 3 3 de resultaten bekijken we na der met behulp van de u p rocedure en de norm normale functionaliteit uit 3 4 zie hiervoor moer 1979 3 p 37 39 de les is een aardrijkskundeles over het ontstaan van bergen gegeven in een b rugklas mavo op 18 januari 1974 en opgenomen door eveline van cleeff peter bongers charlie lepenburg en hans 15 eerste lesfragmen t leraar 1 het mittelland inderdaad we zien ook in oostenrijk en eh natuur 2 lijk in zwitserland en in frankrijk en noord falie zien we da t 3 de alpen op zichzelf erg dun bevolkt zijn de meeste mensen wonen 4 in laagvlakten in dalen en naar aanleiding daarvan zijn we er toe 5 gekomen hoe dat nou komt dat sommige gebieden van de aarde zo hoog 6 zijn wie kan dat in het kort samenvatten eventueel met behulp van 7 tekening op het bord hoe die gebieden omhoog kunnen komen hoe 8 zulke bergen ontstaan ja leerling 9 eh schuift in een eh ze tegen elkaar doen dat gaat heel 10 langzaam eh langzaam gaat het omhoog leraar 11 wat schuift heel langzaam leerling 12 eh nou eh de gebergten gaan de schuiven tegen elkaar 13 aan en eh wordt het eh nou zo langzamerhand gaat het hoog zo ook 14 met zuid amerika dat heeft vroeger vastgezeten aan noord 15 amerika leraar 16 ja maar dat zijn niet zulke verhalen door elkaar ik geloof niet 17 dat ik het zo verteld heb leerling 18 nou eh onverstaanbaar leraar 19 ik heb net ik heb net gevraagd hoe ontstaan bergen maar het grootste 20 gedeelte van wat jullie vertellen bestaat uit hoe bergen verdwijnen leerling 21 onverstaanbaar leraar 22 ja dat komt meer in de buurt dat is in ieder geval wat we gisteren 23 gezien hebben dat we in principe twee soorten eh systemen onder 24 scheiden systemen hoe bergen kunnen ontstaan dat was in de eerste 25 plaats een p ooiingsgebergie en in de tweede plaats een breukgebergte 26 ik zal die tekening nog een keer op het bord maken leerlingen 27 geroezemoes leraar 28 nou bij een plooiingsgebergte kunnen we het beste beginnen bij de zee 29 waar in de loop van miljoenen jaren bijvoorbeeld door rivieren o f 30 door de eh andere manieren allerlei materiaal aangevoerd wordt 31 namelijk grint zand klei eh fossielen die eh of dieren die afsterve n 32 en later fossiel worden en die vaak hele dikke lagen op kunnen bouwen 33 en dan zien we de eerste situatie zoals het vroeger was een 34 zeebodem die bedekt wordt met allerlei lagen leerling 35 daar moet nog een stippellijn tussen leraar 36 nou dat maakt niet veel uit dat is alleen maar een bepaalde 37 notering ik had net zo goed hier ook wat stippellijntjes kunnen 38 zetten bovendien is het helemaal niet gezegd dat hierboven niks 39 meer zou liggen het kan best zijn dat dat proces van allerlei dingen 40 afzetten dus het opstapelen van van allerlei lagen gesteenten of dat 41 zijn dan nog geen gesteenten maar lagen zand en klei en dergelijke 42 nog een hele tijd doorgaat maar waar ik het over wil hebben dit is 43 kijk naar een paar lagen en kijken hoe die vervormd worden in de loop 44 van de tijd nu is het zo dat als zo n zee voor een gedeelte 45 gevuld wordt of helemaal gevuld wordt met zand of klei en grint dat 46 er op sommige plaatsen op aarde eh eh ja vanuit de aarde vanuit de 47 binnenkant van de aarde krachten op gaan treden die eh dit hele 48 lagencomplex dus dit eh die hele opeenvolging van lagen gaan vervormen 49 en de eerste manier van vervormen was als volgt en dan spreken we van 50 p ooitng tekent 16 leerling 51 zachtjes ja die heb ik ook in m n schrift leraar 52 zo iets dergelijks leerling 53 en daar zo n dunne streep leraar 54 a die moet er in dit geval we bij want anders zou het net zijn o f 55 die verdween zo die hoort er wel bij en dit noemen we een plooiings 56 gebergte en een paar namen die we dan altijd bijvoegen dit is een ru g 57 een plooirug leerling 58 da leraar 59 en een dal dit was een manier van plooien of een manier van het 60 vormen van gebergtes waarbij in de natuur zoals we die bijvoorbeeld 61 herkennen in de alpen dit bergtoppen noemen en dit dalen het is 62 echter niet zo dat dit altijd zo blijft bestaan en nu komen we aan 63 dat tweede verhaal waar jij mee begon over het afbreken van gebergtes 64 want door gletsjers door rivieren en dergelijke worden de toppe n 65 van die plooiruggen die worden langzaam afgesleten die worden die wor 66 den vlakker dat noem i men erosie dus wat gebeurt erdoor erosie 67 de toppen verdwijnen en wat gebeurt er met het puin tweede lesfragmen t leraar 68 dat we een aantal lagen hebben dan kan het ook zijn dat er een 69 heel ander systeem optreedt en dat noemen we een eh breuk tektoniek leerling 70 he leraar 71 dat is een verkeerd woord dat kun je ook het beste vergeten lijkt mij 72 maar in een breuktektoniek krijgje dat bepaalde gedeelten van de 73 aardkorst ten opzichte van elkaar gaan bewegen als hele blokken 74 en dat zien we dan in een doorsnee ziet het er als volgt uit leerling 75 o ja dat was eh met de slenken en de horsten leraar 76 ja leerling 77 ja slenken en horsten leerling 78 die middelste is bij mij het kleinste leraar 79 nou ja leerling 80 bij mij de grootste leraar 81 ze komen in alle maten voor leerling 82 oh leerling 83 en in het midden nog eentje leraar 84 nou laten we het hier even bij houden leerling 85 he leerling 86 in het midden moet ook zo n streepje leerling 87 in het midden moet een streepje leerling 88 ja daar hoort er ook zo een daar nog zo n streep en dan weer zo n 89 grote leerling 90 leraar 91 zo leerling 92 slenken en horsten leraar 93 dit is een breukgebergte waarbij de blokken die er ontstaan langs 94 breuklijnen dalzijn deze lijnen verschoven hebben ten opzichte van elkaar 95 en het gedeelte wat verhoudingsgewijs omhoog is noemen we ee n 96 schol leerling 97 he leraar 98 eh sorry een horst 17 leerling 99 een horst leerling 100 leraar 101 en het gedeelte wat omlaag is gegaan een slenk ja derde lesfragmen i leraar 102 zijn hier nog vragen over leerlingen 103 leraar 104 nee niemand meer iedereen duidelijk kam ook niet duidelijk 105 maar wat begrijp je dan nief t leerling 106 alles niet leraar 107 nou zou je zelf kunnen proberen om het na te vertellen met behulp 108 van de tekening op het bord leerling 109 nee leerling 110 ik ook niet leerling 111 nou ik ook niet leerling 112 wat dan leraar 113 nou laten we het nog een keer proberen kun je je voorstellen dat 114 er ergens op een zeebodem allerlei lagen van gesteenten ontstaan of 115 lagen van zand en grint en klei nou je moet je zo voorstellen 116 jullie komen de klas binnen met allemaal klei aan je voeten leerlingen 117 ha ha vierde lesfragmen t leraar 118 nou dan gaat ie dan gaat ie precies hetzelfde doen dan gaat ie plooien 119 nou je kunt je voorsullen dat er in de aarde krachten werken die 120 precies hetzelfde doen dat door allerlei krachten in de aarde zulke 121 plooiingen ontstaan nou ik hoef niet te bewijzen dat er plooiingen 122 ontstaan want als je in de alpen gaat kijken of in de jura nou 123 de jura is niet zo n goed voorbeeld maar de appenijnen of waar dan 124 ook in de meeste gebergtes vind je dit soort plooiingen die zijn 125 er gewoon en wat we eigenlijk doen is proberen te verklaren hoe die 126 ontstaan en een van die verklaringen is die hele theorie dat er i n 127 de aarde krachten werkzaam zijn omdat we t anders gewoon niet kunnen 128 verklaren he die krachten bestaan dat magie rustig van me aan 129 nemen t zou te ver voeren om dat uit te leggen maar die krachten 130 bestaan en het resultaat daarvan zien we allerlei plooiingsgebergten 1 articulatie intonatie en accent leerlingen pauzeren soms voor vaktermen bij de leraar probeert vaktermen duidelijk te articu voorbeeld r 75 horsten maar de functies van leren het valt op dat hij voor vaktermen kort dergelijke pauzes is niet helemaal duidelijk als pauzeert bijvoorbeeld breuktektoniek r 69 een vakterm vaker voorkomt wordt alleen bij de voor het eerste deel van het woord en ook voor eerste keer een korte pauze gehouden veel vak het tweede deel van het woord doorsnee r 74 termen worden met nadruk uitgesproken blokken r 93 schol r 96 een pauze is een signaal dat het om een belangrijke uitdrukking 2 lexicon morfologie en semantiek gaat en pauzes bieden leerlingen de tijd om hun in het protocol komen veel vaktermen voor laag aandacht te richten op het woord dat komt ook vlakte r 4 systeem r 23 plooiingsgebergte 18 r 25 breukgebergte r 25 lagen r 32 term breuktektoniek die de leerlingen het beste breuktektoniek r 69 slenken en horsten r kunnen vergeten omdat het een verkeerd 75 etc woord is in r 121 130 start hij een volop me er komen ook vakwerkwoorden voor afzetten thodologisch betoog met bewijzen verklarin en opstapelen r 40 veel vakuitdrukkingen zijn gen en theorie maar ook hier zou het te ver composita voor de structurering van een vakge voeren om dat uit te leggen de leerlingen moe bied zijn composita vaak onontbeerlijk zo wordt ten even snuffelen aan de wetenschap maar echt door het eerste deel van het woord breukgeberg onthouden en begrijpen hoeft nu ook weer niet te duidelijk dat er verschillende soorten gebergte het is niet te gewaagd te veronderstellen dat in zijn waarvan breukgebergte slechts een soort is deze spreker leraar en wetenschapper om de zo suggereert het begrip laagvlakte dat er ook voorrang vechten zie ook het gebruik van note hoogvlakten bestaan binnen zo n systeem gaat ring in r 37 het om tamelijk abstracte relatieve betrekkingen een derde opvallende zaak dat niet alle leerlin een woord als systeem r 23 heeft een specifie gen evenveel begrepen hebben van het leraarsbe ke betekenis anders dan in de omgangstaal gaat toog uit de vorige les blijkt uit r 6 21 dat het het hier om een bepaald systeem dat tot de zelfde geldt voor de herhaling ervan in deze les systemen van gebergtevorming behoort veel blijkt uit r 102 112 van eigen hantering van de vaktermen worden gedefinieerd of verklaard bij vaktaal door deze leerlingen lijkt nog geen sprake voorbeeld fossielen r 31 plooiing r 50 te kunnen zijn of het hier een minderheid van plooiingsgebergte r 55 56 erosie r 66 schol de leerlingen betreft weten we niet voor de le r 96 raar in ieder geval voldoende om zijn uitleg nog maals te starten 3 syntaxis daarbij zien we een vierde opvallend verschijnsel in dit protocol komen niet veel opvallende con de leraar probeert in r 113 en verder sterk aan te structies voor sluiten bij het referentiekader van de leerlingen er zijn nominaliseringen zoals het afbreken r de les gaat dan enige tijd in deze geest door 63 veel zinnen zijn niet gemakkelijk te begrij maar herneemt daarna zijn oude karakter zie r pen omdat ze een gecompliceerde syntaxis heb 118 en verder kennelijk is dat voor hem een ben bijvoorbeeld r 36 en verder laatste noodsprong in plaats van een noodzakelijk startpunt 4 communicatieve aspecten van onpersoonlijke stijl is overal sprake behalve uit bovenstaande analyse blijkt ons inziens dui in r 113 en verder waar de leraar een poging delijk dat de aardrijkskundeleraar op alle niveaus doet rechtstreeks bij het referentiekader van de veel vaktaal gebruikt a annemelijk is dat dat be leerlingen aan te sluiten hoorlijk grote communicatieve problemen geeft een opvallend vaak voorkomende taalbehande bij de leerlingen voor de volstrekt ondubbelzin ling in dit verband is definieren r 49 50 55 56 nige vaststelling van die p roblemen zijn aanvul 66 95 beweringen krijgen vaak de vorm van lende lesobservaties testen en interviews nodig dan zien we r 1 22 23 33 74 130 zoals we al aangaven in 3 3 a ls deze leraar het interessanter is in dit protocol misschien de rest bovenstaande ook zelf inziet heeft hij daarmee categorie van opvallende communicatieve ver stap 1 van de u procedure gezet schijnselen en problemen het eerste verschijnsel de volgende stap in de u procedure is het ant is de duidelijke botsing tussen referentiekaders woord op de vraag welke onder wijsdoelen streef van leerlingen en leraar als het gaat om wat ik kennelijk in feite na w ij zouden zeggen deze hoofd en wat bijzaken zijn uit het gehouden le leraar streeft verschillende moeilijk combineer raarsbetoog de leerlingen zijn sterk gefixeerd op bare doelen na a an de ene kant wekt hij de in de juiste stippellijnen r 35 grootte van gete druk zijn brugklassers het volledige vakkennis en kende zaken r 78 82 juiste strepen r 86 89 vaktaalpakket van de aardrijkskunde te willen de leraar legt hiertegenover de wat minachtende overdragen tot zelfs methodologische kwesties nonchalence van de wetenschapper aan de dag aan toe wat goed is voor de wetenschap is ook interessant in verband hiermee is het tweede ver goed voor de leerling lijkt zijn devies aan de an schijnsel in r 68 75 lanceert de leraar de vak dere kant beseft hij dat er in dit opzicht grenze n 19 zijn r 71 72 r 128 129 sluit hij zich niet af ker dan het daarvoor beschreven type doceerles voor de begripsmoeilijkheden van de leerlingen het tweede normaal functioneel aardrijkskunde en kent hij de oplossing van aansluiten bij hun onderwijs betekent een totale herorientering die referentiekader r 113 en verder en lijkt hij in een leraar volgens ons zeker niet in een klap kan teresse van leerlingen in zijn les na te streven blij verwezenlijken ook ten brinke 1977 stelt dat kens zijn voortdurend ingaan op hun vragen dit ieder klein stapje in de richting van normaal levert de spanning op die deze les zo kenmerkt functioneel onderwijs op de korte termijn al als de derde stap van de u procedure zal moeten een 100 procent resultaat beschouwd moet wor zijn dat de leraar besluit wat hij nu eigenlijk wil den het kiezen van een positie tussen de beide kiest hij zijn eerste hiervoor genoemde doel dan genoemde uitersten daarbij in de richting wer zal hij er het best aan doen om als vierde stap kend van het tweede zou wat ons betreft de ge van de u procedure zijn lessen meer doceerka lukkigste beslissing zijn die een leraar kan nemen rakter te geven en alleen proefwerken te gebrui als hij zijn lessen op vaktaal heeft geanalyseerd ken als maatstaf of de stof begrepen is of niet volgens de u procedure leerlingen die het grootste deel van de stof niet tijdig begrijpen vallen af interesse van leerlingen we hopen in het voorafgaande aannemelijk te in zijn lessen moet hij slechts beschouwen als hebben gemaakt dat vaktaalgebruik een commu meegenomen wanneer deze zich voordoet wij nicatief probleem vormt tussen leraar en leerlin achten persoonlijk dergelijk onderwijs niet legi gen dat onze kenmerken en analyselijsten dat tiem aan het licht kunnen brengen dat dat probleem kiest de leraar de andere doelen dan liggen zijn sterk samenhangt met onderwijsdoelen en dat de mogelijkheden om stap 4 van de u procedure te u procedure een krachtig middel is om deze on zetten weer tussen twee uitersten het ene uiter derwijsdoelen bespreekbaar te maken en tot be ste is het zoeken van steeds verfijndere strategie slissingen te komen naar onze mening valt met en om de spanning tussen leerlingervaringen en onze aanpak te werken in de leraarsopleiding en vakaanbod op te heffen het vakaanbod blijft in de nascholing en vooral binnen scholen hierbij in principe onaangetast de epistemolo door collega s die elkaar wederzijds begeleiden gische praktijk die we in paragraaf 3 al bespra het eerste hebben we uitgeprobeerd met ken is ten dele zo n strategie de leerlingen doen betrekking tot het tweede zullen we wellicht bin eerst zelf ervaringen op ze proberen vervolgens nenkort een experimentje opzetten die te systematiseren de leraar voorziet de ge systematiseerde ervaringen van vaktermen de spanning zal dan toch blijven bestaan naarmate noten de leerlingen minder bereid zijn hun zelf ontdek te systematiseringen in te ruilen voor de officiele a het heeft geen zin ons te schrijven of wij u exem plaren van de readers op willen sturen de faculteit als ze daarvan verschillen de leeuw e a 1976 heeft op grond van het kostenaspect geen toestem het andere uiterste houdt in dat de leraar zijn ming gegeven tot vermenigvuldiging zelfs niet voor aardrijkskunde onderwijs geheel gaat richten op directe doelgr oe pen van het onderzoek als didactici wat leerlingen nu tt ig en of interessant achten van andere vakken u kunt wel een afspraak maken om de readers in te mogen zien op levendaal 150 normaal functioneel aardrijkskunde onderwijs in leiden tel 071 140047 dit geval wordt wel het vakaanbod kritisch door b in het eerste deel van het artikel van bonnet gelicht moet iedere leerling weten wat slenken kusters zijn enkele storende zetfouten geslopen wij horsten en schollen zijn om een eenvoudig voor rectificeren deze hierbij beeld te geven heeft dat op korte termijn prak p 38 linker kolom 11e regel van onder subtiel m oet zijn subtitel tisch nut voor hem vindt hij het interessant p 40 linker kolom 4e dm 2e regel van onder hier om ieder misverstand te voorkomen wij sugge m oet staan reren niet dat het antwoord op deze vragen bij 1 1 wat is vaktaal op school definitie voorbaat negatief zou moeten zijn 1 2 wat is de plaats van vaktaal op school wie spre ken het h oe vaak enz wij achten het eerste uiterste alleen verfijnde het zijn zeker ook niet alleen problemen van leraren strategieen zoeken in principe niet legitiem om zaak of exacte vakken ook moe dertaalonderwijs dat wij normale functionaliteit als norm hante kent vaktalen van de grammatica of de poetica bij ren maar wel voor leerlingen aanzienlijk dragelij voorbeeld lodewicks literaire kunst 20 bibliografie tik und didaktik 23 fluck h r 1976 fachsprachen munchen francke arnold v 1973 kritische analyse des sprachge fluck h r 1977 technische fachsprachen im brauchs der wirtschaftsjournalistik in tageszeitungen deutschunterricht in der deutschunterricht 29 108 vorschlage fur eine unterrichtseinheit der sekunda rs tu 12 8 fe 11 in projekt deutschunterricht band 4 94 119 hahn w von 1973 fachsprache in p althans u a becker n 1973 zur gewinnung eines grammatischen hrg lexikon der germanis ischen linguistik tubin minimums fur d as leseverstendnis von fachsprachlichen gen 283 286 texten in zielsprache deutsch 1973 h 2 47 53 halliday m a k a mclntosh p strevens 1972 becker n 1974 in der fachsprachlichen didaktik ist the users and uses of language in j a fishman ed der fachneutrale vorkurs ein umweg in zielsprache readings in the sociology of language the hague paris deutsch 1974 h 4 175 178 mouton 139 16 9 bene e 1967 nominalisierungstendenzen in der heller k 1970 der wortschatz unter dam aspekt des deutschen wissenschaftlichen fachsprache in wissen fachwo rtes ve rs uch einer systematik in wissenschaft schaftliche zeitschrif der pwdagogische hochschule liche zeilschrift der karl marx universica t leipzich potsdam gesp wiss reihe 2 147 154 gesp wiss r ei he 19 531 54 4 beneg e 1971 fachtext fachstil und fachsprache hube rs g 1973 vaktaal op school int publ von in sprache und gesel schaft 1971 118 132 congres 197 3 bene e 1973 die sprachliche kondensation im heu ivo h o roth 1973 juristische texte im deutsch tigen deutschen fachstil in sprache der gegenwart unterricht ein unterrichtsbeispiel fur d i e klasse 8 zum b and 23 thema untersuchungen eines formulars fur die be bonnet h 1975 enkele taalgebruiksproblemen bij het stellung gebrachter kraftfah rzeuge und anh nger in traditionele proefwerk in moer 1975 270 285 zur poli ischen dimension des deutschunterrichts dis bonnet h 1978 normale functionaliteit als criterium kussion deutsch sonderband 81 102 voor je onderwijs in moer 1978 34 3 jansen th 1975 ideologiese aanpassing in het basis brinckman h 1975 rechtshandlungen und sprech onderwijs nijmegen su n handlungen umgangssprachliche ausserungen und fach janssens g 1977 jagerstaal antwerpen walter soet sprachliche konventionen bei rechtsgesch ften in houd t petbfi 1975 197 222 joon m 1962 the five clocks bloomington bri n ke steven ten 1976 the complete mother tongue kusters t h bonset 19781 vaktaal op school in curriculum a tentative survey of all the relevant ways me ta 13 2 of teaching the mother tongue in seconda ry education kusters t h bonnet 1978 2 das problem der fach groningen wolters noordhoff longma n sprache im nicht fachsprachlichen unterricht lezing t ij brinke j s ten 1977 normaal functioneel moedertaal dens het colloquium linguistische und ethnomethodolo onderwijs int publ pedagog i sch didactisch instituut gische analyse von kommunikation in schule und voor de leraarsopleiding utrech t hochschule dusseldorf juni 1978 te ve rsch bijlsma k en p van der kley 1975 naar een sociolo lachenmeyer c w 1972 litera ry conventional and gische benadering van de onderwijsleersituatie in p scientific language systems in journal of literary van der kley a wesselingh red onderwijs en maat semantics 1 1972 95 106 schappelijke ongelijkheid rotterdam 47 66 leeuw f de j sturm m wens 1976 spanningen cry stal d d davy 1969 dimensions of situational in onderwijsleersituaties enkele opmerkingen bij twee constraint in investigation english style londen lesprotokollen uit het kleuter en basisonderwijs in harlow longmans 64 9 1 moer 1976 127 147 darryl evans j 1974 vocabulary problems in pet fi j s a podlech e v savigny hrg 1975 teach ing s ci en ce i n school science re view 55 585 590 fachsprache umgangssprache kropberg skriptor darry l evans j 1975 technical terms used in school schmidt w j scherzberg 1968 fachsprachen und textbooks of human biology in journal of biologica gemeinsprache in sprachpflege 17 65 84 education 9 118 12 2 schmidt w 1969 charakter und gesellschaftliche be ehlich k j rehbein 1976 sprache im unterricht deutung der fachsprachen in sprachpflege 18 10 20 linguistische verfahren und schulische wirklichkeit in sturm j 1974 vaktaal op school in moer 1974 studium linguistik 1 1976 47 69 255 27 1 fishman j a 1965 who speaks what language to sturm j h bonnet 1974 moedertaalonderwijs en whom and when in la linguistique 196512 67 88 toch geen nederlands laat ze maar praten de rol van fluck h r r fernbach h p waldrich 1975 de taal en de onderwijslee rs ituatie in moer 1974 178 zur sprache des wirtschaftsteil von tageszeitungen 198 eine unterrichtseinheit in der berufsschule in linguis 21