Onvoldoende aandacht voor talenonderwijs in MBO

versla g singsniveau van de leerlingen en de onmoge lijkheid van docenten daar adequaat op in te gaan door onder andere te weinig uren te grote klassen slecht lesmateriaal onvoldoende els kok diagnostische to etsen heel kort werd inge gaan op verschill en tussen docenten moderne mirj am tuinder vree mde talen en docenten nederland s vol gens het onderzoek overlappen de e rvaren onvoldoende aandach t problemen elkaar grotendeel s in het confe rentieboekje werd verder e en voor talenonderwijs in mb o op s omming gegeven van mogelijke oplossin ge n die door docenten genoemd zijn voor hun problem en dez e oplossingen zijn in int e rviews me t 2 5 do c enten nader besproken het mbo heeft de laatste jaren nogal wat ver hieruit bleek vooral dat het vaak wenselijke anderingen ondergaan als gevolg van de no g nie t ge realise erde oplos s ingen b e trof ten invoering van de svm wet sectorvorming en slotte s tonden er in het bo e kje veertien stel vernieuwing van het middelbaar beroeps ling en verde eld over de volgende thema s onderwijs organisaties voor het onderwijs in positie van de taalvakken in het curriculum en het nederlands en in de moderne vreemde vakkenintegra tie talen vereniging voor leraren in levende heterogeniteit van lee rlingen en differentiatie talen vereniging voor het onderwijs in het toetsing nederlands en de taakgroep van het natio leermiddelen naal actieprogramma moderne vreemde didactische werkvormen talen waren bezorgd over de consequenties va nuit h e t project taalbele id in cbo mbo van deze veranderingen voor het talenonder w a arin sam enwerking tussen docenten wijs in het mbo zij hebben het sco kohn nede rlands als tweede taal en theorie en stamm instituut dan ook opdracht gegeven de praktijkdocenten centraal staat le ek het ons positie van het talenonderwijs te onderzoeken int e res s ant dez e c onferentie bij te wonen een dit is gebeurd door een enquete te houden aantal van de gepresenteerde resultaten en onder talendocenten het onderzoek en de thema s leek namelijk recht s tre eks verband te enquete zijn beschreven in van gelderen houd e n met ons proj ect ook wij houden ons oostdam 1993 bezig me t de po sitie van de taaldocent ten de resultaten van deze enquete en van een opzi c hte van de andere docenten met diffe aantal aanvullende interviews werden op 6 r e nti ati e als gevolg van een to enemend e hoe juni op de conferentie talenonderwijs in het veelheid taalzwakke allochtone en autochtone mbo gepresenteerd daarnaast werd op de leerlingen en met didactis c he werkvormen conferentie gediscussieerd over een groot aan om als docent tegemoet te kunnen komen aan tal stellingen die waren gebaseerd op de d e ze leerlingen door deelname aan de dis c us onderzoeksresultaten sies konden we hore n hoe docenten zelf ov e r die thema s dachten de eerste resultaten het ochtendprogramm a all e inschrijvers ontvingen half mei een con ferentieboekje waarin de eerste resultaten van het hele ochtendprogramma bleek voor on s de enquete en de interviews beschreven ston niet erg int eressant nadat onderzoeker van den de resultaten bleken vooral te bestaan uit gelderen van het sco kohnstamm instituut een lange lijst van problemen die talendocen nog eens de inhoud van het boekje herhaald ten ervaren vervolgens uitgesp litst naar sector had werd door vertegenwoordigers van de gezondheidszorg techniek economie en drie opdrachtgevers van de stichting centraal landbouw deze problemen concentreerden orgaan van de landelijke opleidingsorganen zich met name rond verschi ll en in beheer co l o en van de inspectie van het onderwij s 1995 5 moer 243 op de onderzoeksresultaten gereageerd het verschillende werkgroepen hun mening kon aanhoren van vijf officiele reacties vroeg ech den vormen de vraag hierbij was is men het ter nogal wat van de concentratie vooral eens met de in de stellingen genoemde pro omdat de reacties inhoudelijk niet erg uiteen blemen bovendien bestond tijdens de discus liepen globaal kwam het erop neer dat het sie de mogelijkheid kennis te maken met onderzoek tot nog toe niet veel nieuwe infor opleidingen waarin al bevredigende oplossin matie heeft opgeleverd maar dat men dat wel gen gevonden zijn verwacht van de nader uit te werken oplossin de deelnemers aan de conferentie hadden gen voor de gevonden problemen hierbij zeer verschillende achtergronden het meren werd overigens de verantwoording voor het deel bestond uit docenten nederlands of uitvoeren van eventuele oplossingen onmid moderne vreemde talen maar ook waren er dellijk door de verschillende sprekers naar onderwijsbegeleiders uitgevers vertegen anderen afgeschoven niet de docenten maar woordigers van de vakbonden en werkgevers de landelijk organen niet de organen maar het organisaties de pers etcetera de deelnemers bedrijfsleven niet de overheid maar de ver spraken daardoor vanuit heel verschillende schillende secties van docenten moeten de invalshoeken over de stellingen enerzijds oplossingen vinden maakte juist de veelzijdigheid de discussie opvallend vonden wij de reactie van van boeiender anderzijds bleek vaak dat er grote gelderen op een vraag uit het publiek of er bij verschillen in voorkennis en belangen waren het onderzoek rekening gehouden is met spe wij kozen voor het bijwonen van twee mid cifieke problemen en oplossingen bij neder dagdiscussies de eerste over didactische werk lands als tweede taal nt2 hij deed dit af met vormen en de tweede over de positie van de de opmerking dat nt2 in dit type onderwijs taalvakken in het curriculum met name marginaal is ons inziens is dit niet in over omdat wij hoopten een bijdrage te kunnen eenstemining met de werkelijkheid gezien de leveren vanuit onze ervaringen op de aan ons steeds grotere instroom van allochtone leerlin project deelnemende voorbeeldscholen hier gen in het beroepsonderwijs en de noodzaak onder wordt verslag gedaan van deze discus daar op in te spelen door in alle lessen reke sies ning te houden met het feit dat de les niet gegeven wordt in de moedertaal van de cur didac ti sche we rkvorme n sist bovendien negeert hij daarmee het feit dat de didactiek en werkvormen die onder probleemstelling voorzitter van de andere in nevenschakelingsprogramma s bij discussiegroep was mariet van goch docente specifieke nt2 lessen gebruikt worden zeer nederlands van het spectrum college breda bruikbaar kunnen zijn voor andere vakken als voor deze discussiegroep waren de stellingen grootste probleem komt uit het onderzoek de heterogeniteit van de leerlingen naar voren a onderwijs in en toetsing van gespreksvaardig ook al is die niet verder gedefinieerd om aan heid en simulatie van taalgebruikssituaties zijn deze heterogeniteit tegemoet te komen zullen voor de meeste taaldocenten onuitvoerbaar in didactiek en invulling van de lessen in het de praktijk van het onderwijs de eerste priori reguliere onderwijs ter discussie gesteld moe teit is een beschrijving van praktisch uitvoer ten worden daaraan kunnen de verworven bare werkvormen en beoordelingsmethoden heden van de nt2 didactiek een zinvolle voor gespreksvaardigheid en beroepsspecifiek bijdrage leveren taalgebruik b de meeste docenten hebben met communica discussiegroepe n tief beroepsgericht talenonderwijs nauwelijks ervaring zonder gerichte nascholing zal dit voor het middagprogramma werden de deel niet van de grond komen de onderwijsonder nemers in vijf groepen ingedeeld waarin over steunende instanties en hogescholen zullen aan een van de bovengenoemde thema s gediscus nascholing op het gebied van communicatieve sieerd ging worden bij al deze thema s waren werkvormen een hoge prioriteit moeten toe stellingen uitgereikt aan de hand waarvan de kennen 244 moer 1995 5 bij aanvang van de discussie bleek direct hoe lende werkvormen aan de orde komen voor moeilijk het is met een zeer heterogeen gezel frans bestaan deze netwerken al waarbij schap waarbij ieder worstelt met eigen pro bovendien sprake is van goede ondersteuning blemen bij de les in dit geval de verschil door hogescholen deze netwerken werpen lende stell ingen te blijven het verschil in hun vruchten zeker af de leerkrachten voe faciliteiten en opleidingen de extra proble len zich gesteund bij problemen en gaan naar men op specifieke scholen en de onzekerheid huis met een aantal praktische tips van individuele docenten maakten een geza ook aansluiten bij de nt2 didactiek werd als menlijke discussie niet eenvoudig als gemeen mogelijkheid naar voren gebracht de tweede schappelijk herkenbare problemen kwamen taaldidactiek is vaak gericht op het aanleren echter duidelijk naar voren van functionele taalvaardigheden daarbij het taalvaardigheidsniveau van de leer lingen wordt bekeken wat noodzakelijke taalvaardig vereist een enorme differentiatie het niveau heden zijn in een bepaalde situatie opleiding kan uiteenlopen van bijna nihil tot ma vo d of beroep deze vaardigheden worden aange niveau leerd of cursisten krijgen strategieen onder de docenten hebben weinig ervaring met dif wezen waarmee situaties in de beroepspraktijk ferentieren voor hen hanteerbaar worden daarnaast de klassen zijn te groot en er zijn te weinig wordt in de nt2 didactiek veel aandacht lesuren ingeroosterd besteed aan differentiatie naar tempo niveau de taalvaardigheidseisen moeten meer gekop en leerstijl bovendien krijgen cursisten de peld worden aan het bedrijfsleven en beroeps mogelijkheid fouten te maken zonder dat ze gebonden worden uitgewerkt daa rvoor daar direct op be of veroordeeld worden echter is een behoeftenpeiling per sector ook werd gewezen op het ascd model van noodzakelijk omdat bijvoorbeeld mondelinge neuner een voor sommige leerkrachten onbe vaardigheid niet in a ll e sectoren op de eerste kend model waar veel belangstelling voor plaats komt docenten hebben zelf niet vol bestaat volgens dit model gaan leerlingen via doende feeling met het bedrijfsleven om te aanvankelijk zeer geleide spreek opdrachten kunnen bepalen wat noodzakelijk is steeds zelfstandiger te werk er wordt bijvoor de docenten blijken onvoldoende zi c ht te beeld een uitgeschreven dialoog uitgedeeld hebben op wat de verschi ll ende methodes aan aanvankelijk lezen leerlingen die tekst twee commun i catieve trainingen bieden zij heb aan twee door vervolgens herhalen ze het ben weinig ervaring met communicatieve gesprek zonder schriftelijke tekst en tenslotte werkvormen en het is dus moeilijk vast te stel maken ze de dialoog af de hele groep is len welke methode het meest geschikt is om actief er kunnen gedifferentieerde eisen aan een bepaalde doelstell ing te werken gesteld worden en als afsluiting kunnen enkele structure e l inhoudelijk overleg is slecht geor groepjes het geoefende plenair demonstreren ganiseerd op ntso scholen probleem daarbij is dat docenten zo n oefe hiermee gaf men aan dat men zich over ning niet zomaar kunnen geven de aanpak het algemeen aan s loot bij de ste ll ing dat de zal geintegreerd moeten worden in de gestelde ei s en betreffende spreekvaardigheid gebruikte methode momenteel onhaalbaar zijn in de praktijk van het werken met kleinere groepen is een moge het onderwijs vervolgens zijn in de discus sie lijkheid om mondelinge taalvaardigheid groep de volgende oplossingen naar voren gericht te onderwijzen een voorstel kan zijn gekomen om al dan niet met goedkeuring van de directie groepen te splitsen oplossingen men pleitte voor landelij ke dan wel regionale netwerken pe r vakrichting aansluitend bij ste ll ing s betreffende he t tijdens deze netwerkbijeenkomsten zouden gebrek aan relevante nascholing werd opge inhoudelijke veranderingen een vast agenda merkt dat er te weinig mogelijkheden tot punt moeten zijn daarnaast kunnen ervarin nascholing voor leerkrachten bestaan gen worden uitgewisseld voor en nadelen daarnaast is behoeftenpeiling bij docenten van methodes worden besproken en verschil noodzakelijk voordat van een bruikbare 1995 5 moer 245 nascholing sprake kan zijn overigens staan onduidelijk wie invloed kan uitoefenen op de leerkrachten enigszins ambivalent tegenover invulling van de lesprogramma s in het mbo scholing in de praktijk blijkt dat er vaak een de tweede ste ll ing werd niet onderschreven kloof ervaren wordt tussen de aangeboden omdat men bang was dat de keuze negatief zal nieuwe kennis en de toepassing ervan in de uitvallen voor het eigen vak hier kon een praktijk naar aanleiding hiervan willen wij duidelijk verschil geconstateerd worden tussen opmerken dat als een school een scholingsplan docenten nederlands en docenten in de opstelt men de volgende criteria dient te han m o d e rn e v reemde tale n m et nam e deze laat teren de scholing moet direct aansluiten bij sten waren bang dat hun vak het loodje zou het werk van de docenten en bijdragen tot het leggen misschien wel ten gunste van het vak oplossen van de problemen er moeten gun nederlands dit punt was eerder in het och stige condities geschapen worden het tendprogramma door een van de sprekers geleerde in de praktijk te brengen en vanuit gesignaleerd in het onderzoek worden pro het management is ondersteuning nodig om blemen en oplossingen voor moderne vre e m de beoogde vernieuwingen uit te kunnen de talen en nederlands op een hoop gegooid voeren als aan deze voorwaarden voldaan oplossingen voor h e t ene vak zouden echter is kan scholing perfect tegemoetkomen wel eens negatieve gevolgen kunnen hebb en aan de oplossing van de bovengenoemde voor ee n an der va k in deze disc ussiegroep problemen werd er dan ook voor gekozen om de be s lis sing niet a an d e directi e over te laten maar om positie van de taalvakke n de overheid kwalit eit s eisen a a n het tale n onderwijs te laten stellen in deze discussiegroep werd ges proke n over aan de derde ste ll ing over integratie va n het de volgende s t ellinge n taalonde rwij s in beroepsgerichte vakke n is de a behalve aan beroepsg ericht e taalvaardigheden discussiegroep nauwelijks toeg e komen dez e moet er in het mb o ook aandacht besteed wor ste ll ing wille n wij vanuit het project taal den aan alleda agse communi ca tievaardig b el eid in het cbo mbo van harte onder he den s c hrijven vooropgesteld dat het geen ee nrich b dire ctie s mo eten e en duidelijke keuze maken tingverkeer is er vanuit gaande dat neder ten aanzien va n talenonderwijs ofwel een hoge lands een o nders teun e nd vak is zal dat zowel prioriteit met daaraan verbonden me e r midde qua inhoud als qua vaardigheden afgestemd len ofwel een lage prioriteit en dan ook niet moeten zijn op wat er in de theorie en prak aanbieden tijkvakken noodzake lijk is omgeke e rd moe c integrati e tus sen taalonderwij s in beroeps ten vakdocenten zi ch bewu s t zijn van h et fe it gerichte vakken is nog nie t g eslaagd dit kan dat hun vak in het ned e rlands wordt over b e reikt worden door vakdoc ent en e n taal g ebracht dit bete kent dat ze mo e ten weten do ce nt e n in elkaars vakke n te scholen wat er bij n ede rlan ds ge be ur t zodat ze daarb ij a an kunnen sluiten in hun in structies en zodat d e ee r s t e ste ll ing werd do or de de elne mers er transfer van aangel ee rde vaardigheden kan ond erschreven er we rd w e l vers c hille nd plaatsvind en g e dac ht ov e r wa t die c ommunic ati eva ardig he d en inhoude n maar me n was het e rover afslu itin g eens dat e r ee r s t e en basis gel egd mo et worden voordat er aa n b e roepssp e cifie ke va ardigh eden nadat er in de vers chillende th emagroepen g ew e rkt kan worden ook al wordt dat mi s over de stell ingen gedis cussi eerd wa s wa s er s chien nie t expli ci e t als e is ge formul eerd e en een c entrale afsluiting gepland ie dere thema werkge ve r verw a cht van een ni e uwe mede groep deed bij monde van d e voorzitter we rke r wel dat hij ka n communi c ere n du s verslag van het b elangrijkste wat in de groep algemene ta alvaardighe den zijn voorwaarde besproken was de conclusie s uit de verschil lijk men wor stelde v e rvolge ns wel me t d e lende the magroep e n leidden tot een persver vraag waar d e z e aanb eveling naarto e mo e t klaring w a arin nog eens duidelijk gesteld werd z e ker na h et o chtendprogramma was het dat gelet op het belang dat aan beheersing va n 246 moer 1995 5 het nederlands en de moderne vreemde talen versla g in het bedrijfsleven gehecht wordt de huidige aandacht in de beroepsopleidingen volstrekt onvoldoende is hiervoor worden zowel het bedrijfsleven als overheid verantwoordelijk xander noe gehouden het bedrijfsleven zal zijn invloed moeten aanwenden om de eisen die het stelt een programma voorjaren te vertalen naar het onderwijs de overheid op haar beurt moet niet all een all erlei vernieu veldraadpleging over d e wingen van het onderwijs eisen maar ook de voorwaarden bieden waaronder ze vervuld examenvoorstelle n kunnen worden zoals lesmate riaal toetsen en nascholing de betekenis van de conferentie voor het s c o kohnstamm instituut zal kunnen liggen veranderingen in het eindexamenprogramma in de richting die het vervolgonderzoek nederlands leiden immer tot een stroom van inslaat de problemen die nu all een nog gesig art ikelen in i99r stond moer bol van de peri naleerd zijn moeten nader geconcretiseerd kelen rond d e commissi e vernieuwing eind worden belangrijker is echter de beschrijving examenprogramma s nederland s e taal en van mogelijke oplossing en waar mogelijk l etterkunde v w o e n h a v o cv en veld moet het hier gaan om werkwijzen en raadple gingen een enquete onder hond erd aanpakken die niet alle e n incidenteel uit vijftig sectie s en een behoeftenonderzoek gevoerd worden maar een structurele bij werden gebruikt om een definitief rapport op dragen kunnen hebben aan d e oplossing van te s tell en het resultaat vond ik destijds tel e ur de problemen stell end lite ratuur nam mijn s inziens een te prominente plaats in en de mondelinge noot en literatuur taalvaardigheden wa ren na ar h e t han deling s gedeelte z verwezen in 1994 is op het projectbureau in rotterdam het project taalbeleid in het cbo mbo van de commi ssie onder voorzitters c hap van start gegaan dit project wordt vier jaar lang a braet heeft indertijd enorm veel werk ge financierd door de projectgroep nt2 in wel verricht en ik kan me voorstellen dat het ke periode met ee n viertal voorbeeldscholen frustrerend i s geweest o m t e zien dat het gewerkt wordt aan h et vormgeven en invoeren cven rapport uiteindelijk in e en lade ver van een schoolspecifiek taalb eleid dit proce s dwenen is de her s tructurering van de wordt vastgelegd in een overdraagbaar imple tweede fas e van het voortgezet onderwijs mentatieplan waarmee ook andere scholen aan leidde tot de instelling van de stuurgroep hun taalbeleid kunnen werken de auteurs zijn tweede fa s e welke de opdra c ht kreeg teven s de projectm e dewerkers met ee n samenhangend e indexame npro grainma te komen gelder e n a van r oostdam onderzoek naar het talenonderwijs in het v ernieuwde gelukkig heeft de vakontwikkelgro ep neder mbo in mo er 1993 5 6 p 2 5 6 2 59 lands voc nederlands die in 1 994 de opdracht kreeg e en eindexam enprogramma te ontwikkelen binne n de voorstell en van de stuurgroep tweed e fas e gebruik gemaakt van het cvety rapport he t c oncept van de voc ned erlands is aldus de inl eiding grot endeel s gebaseerd op dat advi es onder h e t kopje rationale in de uiteindelijke te kst legt de vakontwikkelgroep helder uit welke wijzi ginge n zijn doorgevoerd vakontwikkelgroep nederlands 1 99 5 1995 5 moer 247