Ook voor de “pretvakken” mag je leren! Kunstmethodes met elkaar vergeleken.

veronique damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren kunstmethodes met elkaar vergeleken jarenlang stond op mijn kast een spaarvarkentje van klei tot het op een dag aan diggelen viel daar ging mijn enige bewijs van een handvaardigheidles trots was ik er nooit op geweest want het was allerminst origineel noch een staaltje technisch kunnen het typeerde wel de manier waarop de school aan keek tegen de zogenaamde expressievakken noodzakelijk want verplicht en vooral een tegenhanger van al de cognitieve vakken leren hoorde er niet bij die twee uur op donderdag waren de rommeluren waarin je met je vriendi n bijkletste over een film het kwam niet bij mij op eindexamen in een van die vakken te doen dat was gewoon geen optie tijdens de lessen heb ik nooit een kunstwerk of een afbeelding daarva n ge zien laat staan een boek vol met kunstwerken terwijl zo realiseerde ik me jaren later het literatuurboek bij het vak nederlands daartoe volop mogelijk heden bood onze literatuur van piet calis is immers doorspekt met schilde rijen en beeldhouwwerken mooi i n de tijd geplaatst het is bijn a een kun stengeschiedenisboek waarschijnlijk wisten de docenten handvaardigheid en tekenen niet van het bestaan en bij nederlands lazen we teksten zonder plaat jes te bekijken inmiddels zal op deze school wel het een en ander zijn veranderd in de basis vorming worden ook voor de kunstvakken kerndoelen geformuleerd die hoe wel ruim interpretabel een eind maken aan de vrijblijvendheid nu wordt van leerlingen verwacht dat zij hun produkten kunnen presenteren kunnen ver antwoorden hoe zij tot het eindprodukt zijn gekomen en dat ze het eigen werk in relatie kunnen brengen met dat van anderen zowel van medeleerlingen als kunstenaars daartoe leren ze een beeld te analyseren wat een zeker begrip penkader en material enkennis vereist maa r het gaa t natuurlijk niet allee n over feiten leerlingen moeten ook hun gevoelens ten aanzien van beelden le ren verwoorden het komt ons allemaal bekend voor aan de kunsten zelf maar ook aan een gerichtere persoonlijke vorming van de leerling door middel van de kunsten wordt dus aanzienlijk meer aandacht besteed dan vroeger we spreken al enkele jaren niet meer van expressievak ken maar van de beeldende vakken kunstvakken of vakke n kunstzinnig e vorming op veel scholen tellen ze volwaardig mee voor de overgang en kun je er eindexamen in doen net als voor wiskunde en frans moet je ook voor deze vakken leren gelukkig voor de docenten die door deze veranderingen met de handen in het haar zitten zijn er verschillende methodes op de markt gebracht die bieden hulp bij de invulling van de kerndoelen of bevatten zelfs een volledig uitge werkt curriculum voor de hele basisvorming hoe aantrekkelijk zijn deze me thodes nou eigenlijk arti een methode met een heel kunstzinnige naam en zienderogen kunst zullen hier worden besproken van de eerste ontbreekt 22 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren nog een vervolg voor de bovenbouw maar omdat zienderogen kunst de leerlingen ook op het eindexamen voorbereidt zal deze methode worden ver geleken met kunst ten toon een methode met hetzelfde doel van arti bestaat overigens ook een verkorte versie voor vbo mavo die ik in dit artikel verder niet zal bespreken aan de kunst gewijd de naam zegt het al arti is aan de kunst gewijd eigenlijk zo u er kunsten moeten staan want behalve de traditionele categorieen schilderkunst beeld houwkunst en bouwkunst besteden de samenstellers ook aandacht aan mo numenten en industriele vormgeving en dus aan massaprodukten als stoelen auto s en de nike air huarache dan nog is de titel niet helemaal juist want het gaat over veel meer dan de visuele kunsten in het leerlingenboek dat er bijna als een echt kunstboek uitziet met zijn vierkante vorm en donkerblauwe harde kaft komen we ook gedichten tegen en lezen we over het gebruik van de natuur op reclamefoto s ook muziek en mode komen aan bod het boek i s opgebouwd naar onderwerp en behandelt achtereenvolgens he t stilleven het landschap het portret figuurstukken abstracte kunst en zoals gezegd architectuur industriele vormgevin g e n monumenten da t gebeur t telkens in vijf stappen de inleiding legt uit wat bijvoorbeeld een portret is en welke functies he t kan hebben vervolgens worde n twe e portrette n qua vorm en betekenis met elkaar vergeleken waarna de belangrijkste ontwikke lingen in de geschiedenis worde n doorlopen dan is het tijd voor een korte samenvatting en worden de vele soorten portretten die inmiddels de revue zijn gepasseerd in verschillende types ingedeeld tenslotte bekijkt men de rol van het portret vandaag de dag bijvoorbeeld in het programma spitting image een grondige en veelzijdige aanpak deze veelzijdigheid maakt het leerlingenboek hee l aantrekkelijk hoewe l je daar als leerling pas later achter komt in het eerste jaar lees je alleen nog de inleidingen van alle hoofdstukken zodat je van alle onderwerpen even proeft de verdieping volgt in de andere twee jaren klapperbladen naast het theorieboek biedt arti praktijkboeken voor zowel tekenen als hand vaardigheid klapperbladen die handig in een ringbandpassen deze vormen het uitgangspunt voor alle lesactiviteiten hierin staan gedetailleerd en hel der alle opdrachten begrippen worden uitgelegd en ook in woord en beeld met welk materiaal de leerling gaat werken en hoe hij gereedschap hanteert het grootste deel va n de tijd zijn leerlingen bezig met het uitvoeren va n de opdrachten de produkten worden in een zelfgemaakte dossiermap opgebor gen bij elke oefening staan onder wat is belangrijk evaluatievragen de leerling kan daarmee zelf nagaan of hij voldoet aan de vooraf gestelde criteria zo leert hij reflecteren da t is nie t alles n a de produktieve opdrachte n volge n d e huiswerkopgaven di e zijn heel verschillen d van aard soms heel praktisc h zoals het verzamelen van tijdschriftplaatjes voo r de volgende opdracht maar 23 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren meestal reflectief vaak wordt daarbij naar het theorieboek verwezen waardoor een duidelijke verbinding ontstaat tussen de gemaakte oefeningen e n de af beeldingen in het theorieboek op die manier zien leerlingen dat kunstenaars voor precies dezelfde problemen staan als zij zelf hoe teken je de juiste ver houdingen in een mensenlichaam hoe komt het dat de ene appel echter lijkt dan de andere ook de kunstvakken vergen grondige studie opdracht uit praktijkboek tekenen van de methode arti veel vragen hebben een formeel karakter maar her en der wordt de leerling op persoonlijke keuzes voorkeuren of meninge n aangesproken de eerste op dracht bij handvaardigheid is daar een voorbeeld van de leerling maakt van hout een eenvoudig kastj e waarin hij kleine dierbare voorwerpen tentoon stelt een heel persoonlijk kijkkastje dus als je in het theorieboek naar het kunstwerk van george brecht kijkt dan valt onmiddellijk op dat het kastje een klein onderdeel vormt van zijn schatkamer een houten kast met diverse voorwerpen waaronder een sporthal een tandenborstel en een appel waarom heeft de kunstenaar nu juist voor deze voorwerpen gekozen wat vertellen zij over hem en waarom kies je zelf voor bepaalde voorwerpen wat vertelt dat over jou de leerling wordt zo met dezelfde keuzes geconfronteerd als de kun stenaar een muziekstuk schilderen de samenstellers van arti gaan grondig te werk de lessen zijn systematisch opgebouwd veel aandach t gaat naar techniek soms duurt het daardoor lang voor de leerling met een voor hem inhoudelijk aantrekkelijk onderwerp aan de slag kan wil d e docent iets sneller door de stof dan kan hij ervoor kieze n sommige oefeningen over te slaan gaandeweg als de leerlingen meer technieken en materialen beheersen en met meer onderwerpen in aanraking zijn gekomen wint de methode aan aantrek kingskracht de oefeningen worden dan gevarieerder van aard aantrekkelijk is bovendien da t de verbindinge n met andere kunstvormen nie t allee n i n het theorieboek worde n gemaakt maar ook in de oefeningen waardoor de ver schillende kunstvakken meer onderlinge samenhang vertonen zo wordt de vergelijking met muziek gemaakt om uit te leggen wat abstracte kunst is oo k een muziekstuk vertel t meesta l gee n bepaald verhaal maar roept gevoelens o p door tonen klanken en ritmes lezen w e o p pagina 96 24 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren van het leerlingenboek o p dezelfde manier kan een abstract schilderij je aan spreken doo r ee n compositie va n lijnen vormen kleure n e n materialen rechte lijnen geven bijvoorbeeld een gevoel van orde de kleur rood kan blijd schap opwinding of liefde uitstralen en blauw roept rust en diepzinnigheid op het is niet toevallig dat een schakering van een kleur wordt aangedui d met een begrip uit de muziek toon en net als melodieen in muziek kunnen de vorme n en kleuren va n een abstract kunstwerken je bevalle n o f tegen staan vervolgens maken de leerlingen een abstract werkstuk op muziek terwijl z e naar een instrumentaal lied luisteren geven ze de muzieklijn van het solo in strument weer met potlood gaat de melodie omlaag of omhoog langzaam of snel wordt er zacht of hard gespeeld daarna wordt de begeleidende muziek met aquarelverf erbij geschilderd door middel van vloeiende bewegingenen korte toetsen moet in de schildering het ritmezichtbaar worden tegelijkertijd worden twee aquarelleertechnieken geoefend namelijk laag over laag en nat in nat schilderen aan de hand van de evaluatievragen kan de leerling nagaan of zijn werkstuk is gelukt niet alleen technisch maar ook inhoudelijk wek t het eindresultaat de indruk datje vanuitje gevoel hebt geschilderd of met andere woorden kun je aan de vormen en kleuren van de werkstuk zien hoe je de muziek hebt ervaren de leerlingen zouden hun produkten in groepjes met elkaar kunnen bespreken en vergelijken een heel speelse manier om inhoud en vorm mu ziek en schilderen aan elkaar te koppelen ook me t andere vakken zoals dram a en nederlands is e r samenhang z o worden bij handvaardigheid maskers gemaakt en een toneelstuk geschreven de gedichten waarvan eerder sprake was zouden eveneens bij nederlands of engels ter sprake kunnen worden gebracht sluit je ogen en denk je eens in het belangrijkst in het theorieboek zijn natuurlijk de afbeeldingen he t gaat bij deze vakken tenslotte om het kijken maar kijken moetje leren door zelf aan het werk te gaan maar ook door te lezen over het werk van kunstenaars wordt je blik gericht op de verschillende beeldaspekten daarnaast is enig e kennis van geschiedenis en kunstgeschiedenis nodig om de inhoud en beteke nis van een kunstwerk te begrijpen al die elementen komen in arti aan bod en worden door de verschillende au teurs op toegankelijke wijze behandeld de betrokkenheid van de jonge lezer staat voorop op zijn leefwereld en zijn ervaringen wordt vaak een beroep ge daan van een passieve houding kan geen sprake zijn op verschillende plaat sen lezen we kijk eens om je heen vraagje eens af slui t je ogen en denk je eens in hoewel de toon juist is getroffen zijn de teksten toch lang niet altijd eenvou dig het eerste hoofdstuk ove r het stilleven introduceert meteen al ruim dertig begrippen en hoewel deze achter in het boek worden uitgelegd en het boek driejaar lang de leerling bij zijn kunstzinnige activiteiten zal begelei den nodigt dat vooral in het eerste jaar toch niet uit tot lekker lezen 25 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren een doordacht curriculum arti is niet bestemd voor een docent die niet van een gestructureerd leerplan houdt en die zich door het moment van de dag en het jaargetijde laat leiden bij het verzinnen van zijn opdrachten een creatieve docent kan natuurlijk afwij ken van de voorschriften van de methode en zijn eigen succesvolle opdrach ten invoegen de stof biedt daartoe voldoende aanknopingspunten doordat arti is opgebouwd volgens een heel doordacht curriculum ontbreekt soms flexibiliteit ee n dergelijk uitgebalanceerd programma heeft natuurlijk ook voordelen de leerlingen kunnen zelfstandig e n in eigen tempo met de opdrachten aan de slag zowel binnen als buiten de les de docent treedt hier niet meer sturend op maar is begeleider van een leerproces daarme e slui t arti goed aan bij ontwikkelingen die we in het hele onderwijs zien vaag is de methode bovendien nergens noch voor de leerling noch voor de docent een bezoek aan het rijksmuseum over kunst praten zonder die te bekijken dat kan natuurlijk niet en dan is een lesboek vol prachtige afbeeldingen meegenomen maar ook die tweedi mensionale weergaven van kunstwerken kunnen de leerlingen niet laten bele ven hoe het is om een kunstwerk i n het echt te bekijken dus een bezoek aan een museum hoort er bij het inpassen van een excursie in de les doo r middel van voorbereidend en verwerkende opdrachten kan op veel verschil lende maniere n gebeuren i n het nauwgezette programma van arti is gee n museumbezoek opgenomen maar het rijksmuseum sluit met haar educatief materiaal wel heel goed aan bij de werkwijze van arti een van de auteurs van arti pieter van der heijden was lange tijd werkzaam bij de educatieve dienst van het rijksmuseum voo r hij naar het stedelijk museu m de lakenha l i n leiden vertrok het begeleidend materiaal bij de tentoonstellingen is door gelijke aanpak en opzet afgestemd op de methode en ook het kunslkrantje een letterlijk klein tijdschrift da t bijna voor niets zes keer per jaar bij de abonnee in de brieven bus valt heeft opvallende overeenkomsten de rubriek oud nieuw waarin moderne kunstwerke n worde n besproken die hun inspiratie vinden in oude kunst is bijvoorbeel d t e vergelijken me t het onderdeel actualiteit in arti het krantje kiest wel eenduidig voor kunst en behandelt niet de invloeden van kunst op bijvoorbeeld reclame of televisieprogramma s een museumbezoek kan zo op een voor de leerlingen vertrouwd e manier worden voorbereid de opdrachten die ze in het museum maken kunnen in de klas worden bespro ken kijk eens om je heen zienderogen kunst heel anders van opzet is zienderogen kunst eveneens bedoeld voor de basis vorming het theorieboek ziet er veel frisser uit dan dat van arti standaar d a4 formaat met felle groene rode blauwe en gele kleuren de titel klink t minder chique maar is voor de leerlingen wel begrijpelijker gee f je ogen de kost 26 damoiseaux ook voo r de pretvakken ma g je leren de auteurs geven het goede voorbeeld in het eerste hoofdstuk duiken we niet onmiddellijk i n ee n kunstgenre zoal s da t we l he t geval wa s in arti maa r worden we uitgenodigd eens om ons heen te kijken en ons t e verwonderen over dingen die we misschien altijd als alledaags hebben ervaren verschil lende afbeeldingen van een vogel op een briefje van honderd gebeeldhouwd op gebouwen afgebeeld in het biologieboek en in de lucht gefotografeerd maken duidelijk da t een onderwerp op vele manieren kan worden verbeeld plat of ruimtelijk gedetaileerd en waarheidsgetrouw of abstract in beweging of statisch die verschillende beelden hebben diverse functies het is duidelijk waar we naar toe gaan de betekenis van het beeld hangt nauw samen met de vorm van dat beeld dat is wel even een ander begin dan in arti zienderogen kunst leidt de leerling veel geleidelijker in de beeldende kunsten in zelf opdrachten samenstellen de samenstellers van zienderogen kunst hebben ook voor een eenvoudigere opbouw en inhoud gekozen in vier blokken worden achtereenvolgens de ver schillende categorieen in de beeldende kunst onderscheiden en op exemplari sche wijze besproken ook de begrippen kunstbeschouwing en kunstgeschie denis worden in het eerste blok verklaard vervolgens komen in twee blokken de beeldaspekten ruimte kleur licht en ordening aan bod en tenslotte vol gen drie thematische hoofdstukken ter voorbereiding op de bovenbouw tus sen de blokken door staan toetsen die de docent ter afronding van een semester kan afnemen zienderogen kunst is dus een methode voor twee jaar en niet zoals arti voor drie het opvallendste verschil met arti is wel het ontbreken van een praktijkboek voor tekenen en handvaardigheid reflectieve vragen over het werk van kun stenaars zijn wel opgenomen in het theorieboek aan het eind van ieder hoofd stuk maar produktieve opdrachten ontbreken in de docentenhandleiding lezen we waarom de auteurs deze kant van het kunstonderwijs aan de docent overla ten de mate waarin bepaalde leerstof reflectief e n produktief in een pro gramma aan de orde komt zal en moet altijd de verantwoordelijkheid blijve n van de docent tenslotte is zijn situatie uniek wat betreft school bevoegd heid beeldend vak vakgroep lokatie leerlingen p 4 een voordeel van die vrijheid is dat de docent kan putten uit een inmiddels opgebouwd repertoire met succesvolle opdrachten door niet steeds dezelfde opgaven te laten ma ken krijgt hij bovendien niet jaarlijks dezelfde produkten van zijn leerlingen een gevaar dat wel dreigt bij arti wel hangt het nu van de docent af hoe gedegen en doordacht hij zijn curri culum opbouwt en hoe systematisch hij een relatie legt tussen het werk van de leerlingen en het werk van kunstenaars de leerling is op di e manier af hankelijker van de motivatie en didaktische kunde van zijn leraar het afbreken va n stereotype beeldvorming de uitgebreide docentenhandleiding biedt begeleiding bij het opzetten van een evenwichtig en verantwoord lesprogramma terwijl arti als voornaamste doel heeft de leerling in te leiden in de eigenaardigheden van de beeldende kunsten 27 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren afbeelding ui t zienderogen kunst voor de basisvorming mavo ihavoivwo uit het hoofdstu k licht a tegenlich t b zijlich t c meelich t e n d strijklicht en het accent hoewel zeker niet eenzijdig toch op techniek en materiaal legt richt zienderogen kunst zich meer op de algehele vorming de totale ontwik keling van de leerling het doorbreken van vooroordelen en het afbreken van stereotiep denken dat daaraan vaak ten grondslag ligt vormen de uitgangs punten van de hele methode juist het werk van kunstenaars met hun vaak eigenzinnige blik op de wereld laat in al zijn vormen zien dat we op veel ver schillende manieren naar de werkelijkheid kunnen kijken het ontwikkelen bij leerlingen van een intensievere omgang met beelden dat is de belangrijkst e taak van de docent de inhoud van de beelden staat dus voorop beeldaspekten en begrippen zijn hoewel onontbeerlijk slechts een middel om deze betekenis te achterhalen of 28 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren vorm te geven ieder die hel joodse bruidje ziet wordt geconfronteerd met de inhoud van dit werk liefde alleen vakidioten zien licht donker contrasten en vragen zich af van welke kant het licht komt lezen we in de docenten handleiding p 9 door deze inhoudelijke en gevoelsmatige benadering ho pen de auteurs de leerling meer bij de kunsten te betrekken dat het leren on derscheiden van beeldaspekten toch een onmisbaar onderdeel vormt van het le ren kijken naar kunst blijkt niet alleen uit de hoofdstukindeling van het theo rieboek maa r ook uit de didaktische aanwijzingen die ter ondersteuning van de lessen worden gegeven echte haren van klei het theorieboek is bij zienderogen kunst het vertrekpunt van alle activitei ten de onderwerpen die bij de verschillende hoofdstukken aa n bod komen bepalen welke beeldaspekten en werkwijzen in de opdrachten worden toege past in hoofdstuk 2 bijvoorbeeld wordt de illusie van werkelijkheid in kunstwer ken besproken het portret van jules dalou heeft net echte baardharen en de rimpels i n de huid rondom zijn ogen en in zijn voorhoofd zij n nauwkeuri g weergegeven d e vor m van zijn schedel e n bovenlichaam doen heel waar heidsgetrouw aan het beeld van rodin maakt daardoor een heel levendige in druk in de uitgebreide beschrijving staat precies hoe rodin te werk is gegaan de bedoeling is nu aldus de docentenhandleiding dat de leerlingen met klei en op nagenoeg dezelfde werkwijze een object bijvoorbeeld een dier maken de vor m die het beest aanneemt moet passen bij intenti e va n de leerling een bange kat staat hoog op de poten en heeft rechtopstaande haren en grote ogen terwijl ee n slapende kat met gesloten ogen in elkaar gedraaid ligt in beide gevallen gaat de leerling verschillend te werk de aandacht gaat vooral uit naar het proces naar de keuzes die de leerling maakt op basis van de bete kenis die bij het werk wil geven aan de hand van een eenvoudig evaluatie model dat door de docent per opdracht aangepast kan worden doorloopt de leerling daarna nogmaals net als in arti de verschillende handelingen d e opzet van het werk wordt tenslotte kort en bondig op papier gezet en in een dossier opgeborgen de methode is heel geschikt voor een geintegreerd vakgebied beeldende vor ming waarin tekenen en handvaardigheid gecombineerd zijn in ieder hoofd stuk van het leerlingenboek worden namelijk de werkwijzen en materiaal van zowel twee als driedimensionale kunstwerken besproken arti behandelt deze items in de voor beide vakken gescheiden praktijkboeken of de docent met zienderogen kunst alle doelstellingen van de basisvonning haalt hangt deels van hemzelf af hij stelt immers de opdrachten samen voor het grootste deel zal hij opdrachten kunnen gebruiken die hij ook al in voor gaande jaren gaf als steun bij de invulling van de nieuwere kerndoelen kan hij eventueel de werkbladen voor de basisvorming gebruiken samengesteld door fer remmers een van de auteurs van zienderogen kunst ook daarin staat de koppeling tussen inhoud en vorm steeds voorop 29 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren thematische aanpak de laatste hoofdstukken dienen ter voorbereiding op de beeldende kunstvakken in de bovenbouw al s inleiding op de gelijknamige strominge n worde n de begrippen realisme romantie k e n surrealism e behandeld i n te moo i o m waar te zijn staat de romantiek al s verschijnsel centraal o p verschillend e scholen waaronder het thij college in oldenzaal zi e tsjip 6 2 is het on derwerp inmiddels aangegrepen om de samenhang tussen de vakken vorm te geven en de leerlingen te laten wennen aan een zelfstandigere manier van wer ken want hoe afgezaagd het onderwerp inmiddels ook klinkt het biedt na tuurlijk veel aanknopingspunten voor vakoverstijgende lessen en opdrachten bij romantische liefde heeft ieder e jongere wel ee n voorstelling maa r het doorgaans clichematige beeld van de meesten zal na het projekt of de lessen reeks over de romantiek beslist zijn bijgesteld datzelfde geldt voor de beide andere onderwerpen om de leerlingen aan te zetten tot zelfstandig nadenken over kunst ontbreken bovendien in het laatste hoofdstuk de vragen die moeten de leerlingen nu zelf stellen aan zichzelf en aan elkaar daaruit zal dan blijken hoe zij het kunst werk ervaren wat zij er al dan niet in zien of bij voelen dat verschilt per in dividu de gesprekken zullen heel persoonlijk zijn en dat is ook de bedoeling van de methode voorbereiding op eindexamen in aansluiting op de basisvorming heeft zienderogen kunst een deel voor de bovenbouw ter voorbereiding op de eindexamens voor mavo vbo is een apart boek verschenen in aansluiting op een eveneens aparte uitgave voor de ba sisvorming waarin dezelfde onderwerpen aan bod komen als in het havo vwo examenboek d e tekst is echter sterk ingekort en eenvoudiger doordat veel begrippen zijn weggelaten maar in beide boeken staan reflectieve beeldende vorming en met name kunstgeschiedenis centraal de leerlingen doorlopen in het eerste deel va n het boek op chronologische wijze de geschiedenis va n de kunsten vanaf de grieken tot nu daarbij wordt geregeld vooruit of achteruit verwezen zodat de leerlingen de rode draden door de geschiedeni s goe d in de gaten krijgen in de tweede helft va n het boek staat aansluitend bij de inhoud van het centraal schriftelij k eindexame n cse kunst vanaf 1800 centraal daarbij is net als in de onderbouw geko zen voor een indeling in beeldaspekten die deels al in de basisvorming zij n behandeld nieuw is bijvoorbeeld het onderwerp beweging waarbij behalve gesuggereerde ook echte beweging via televisie en videobeelden ter sprake komt ook de vele stijlen en stromingen die we onderscheiden worden nu voor het eerst besproken divers documentatiemateriaal het is de bedoeling dat de leerlingen het theorieboek grotendeels thuis lezen en bestuderen en de docent de teksten aan de hand van divers materiaal in de klas toelicht dat kan overigens ook door leerlingen gebeuren in de vorm van kleine presentaties en besprekingen van kunstwerken het eerste deel van het 30 damoiseaux ook voo r de pretvakken mag je leren 3 27 boom ii piet mondnaa n nederland 1912 3 2 bloeiende appelboom piet mondriaa n nederland 1912 j j ir hli 1 ri l t 3 2 wef f f t o w m f f piet mondriaa n nederland 191 i afbeelding ui t zienderogen kunst examendeel vbolmavo al s illustrati e va n abstracte kunst 31 damoiseaux ook voo r de pretvakken ma g je leren boek bevat om de leerlingen niet te overladen geen reflectieve vragen die staan wel in de docentenhandleiding en de leerkracht kan ze eventueel copieren en ter oefening mee naar huis geven of gebruiken voor een proefwerk om de leerlingen vlak voor het cse min of meer zelfstandig aan het werk te kunnen zetten zijn in het tweede deel de vragen wel in het leerlingenboek opgeno men om de stof toe te lichten en uit te diepen verwijst de handleiding naar dia s films video s steeds met een korte samenvatting plaatmateriaal e n litera tuur niet alleen de docent zou hiervan gebruik kunnen maken maar ook de leerling o p aanraden en in samenspraak met de docent zouden zij zelf he t juiste documentatiemateriaal kunnen raadplegen waarmee zij hun werkstukken onderbouwen ook voor een juiste benadering van de leerstof biedt de handleiding de nodige tips en suggesties in het hoofdstuk over de middeleeuwen lezen we bijvoor beeld no g beter is het om te starten vanuit neo elementen uit de 19 e eeuw en na te gaan waar deze hun oorsprong vinden zodat de leerlingen vertrouwd raken met het leggen van verbanden vanuit een tijd die dichter bij ons ligt dat geldt dan speciaal voor architectuur beeldhouwkunst en toegepaste kun sten daarvan zijn genoeg voorbeelden in nederland te vinden denk maar aan het eerder genoemde rijksmuseum met zijn torentjes en pinakelachtige vormen of aa n de andere kant van het land maar in dezelfde stijl het cani siuscollege in nijmegen natuurlijk is het niet alleen reflectie dat de klok slaat leerlingen moeten ook zelf werkstukken maken de auteurs geven daarvoor de nodige suggesties aansluitend bij de beeldaspekten die in het betreffende hoofdstuk overheersten bij portre t als intermezzo gaan de leerlingen bijvoorbeel d grimere n of z e schilderen een zelfportret her en der worden in de bovenbouwdelen verbindingen met andere kunstvor men gelegd het welbekende gedicht visser van ma yuan van lucebert roept de vraa g op welke kenmerken va n de cobra groep hierop va n toepassing zijn maar het zou zich ook goed lenen voor een produktieve opdracht maak op dezelfde spontane werkwijze een kleurrijk doek dat volgens jou bij het ge dicht past aan de havo vwo leerlingen word t een dadaistisch gedicht va n hugo ball voorgelegd uiteraard met de vraag wat dit gedicht nu tot een dadai stisch gedicht maakt alle aandacht voor de kunsten in kunst ten toon net als het bovenbouwdeel va n tienderogen kunst bereidt ook kunst ten toon voo r op het cse helaas bestaat deze methode niet voo r de basisvor ming van aansluiting bij de activiteiten in de onderbouw is daardoor automa tisch minder sprake toch zal met het oog op het eindexamen de invulling van de lessen grotendeels hetzelfde zijn als bij tienderogen kunst de confrontatie me t kunstwerken uit de 19 e en 20ste eeu w staa t natuurlijk ook in kunst ten toon centraal in het eerste hoofdstuk worden ter inleiding de ontwikkelingen vanaf de grieken tot aan de franse revolutie geschetst in vier grote blokken doorloopt de lezer vervolgens op chronologische wijze de 32 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren recente kunstgeschiedenis elk e periode in de kunstgeschiedenis bouw t im mers voort op de menselijke verworvenheden van een voorgaande periode aldus de schrijvers in het voorwoord dat kan niemand tegenspreken maar zowel arti in de onderbouw als zienderogen kunst in de bovenbouw tone n aan dat daarnaast een thematische invalshoek of een indeling naar genre het mogelijk make n een beeld van de kunstgeschiedenis in haar voortdurende wisselwerking van acties en reacties op aantrekkelijke wijze te schetsen kunst ten toon sluit af met een apart hoofdstuk over industriele vormgeving en toegepaste kunsten maar aan televisie video en computerkunst kunst vormen die de laatste jaren toch erg belangrijk zijn geworden besteden de au teurs geen aandacht de methode doet daardoor in vergelijking met ziender ogen kunst enigszins ouderwets aan mythologie en klassieke geschiedenis de samenstellers van kunst ten toon gaan steeds uit van een visuele ontmoe ting met een kunstwerk wat zien we op een schilderij wat is de betekenis van de voorstelling e n welk e aspekte n springe n het meest i n het oog op systematische wijze en in heldere maar zakelijke taal worden de kunstwerken geanalyseerd en in de geschiedenis geplaatst maar reflectieve vragen over de kunstwerken ontbreken die kan de docent zelf formulere n op basis van de eindtermen die in de docentenhandleiding bij elk hoofdstuk zijn opgenomen die geven immers aan wat de leerling na bestudering van de stof moet kennen en kunnen bij de romantiek om deze stroming nog maar eens aan te halen staat bijvoorbeeld d e leerling moet de sterk pathetische taferelen uit de my thologie en de klassieke geschiedenis uit exotische landen heroische helden feiten over afschuwelijke eigentijds e gebeurtenissen en oorlogshandelingen en sentimentele tafereeltje s i n de schilderkunst e n beeldhouwkunst kunne n herkennen werk aan de winkel dus voor de docenten van de klassieke talen nederlands en geschiedenis als extra oefening voor de eindexamens kan de docent gebruik maken van de aanvullende kunstbeschouwingsopdrachten in de docentenhandleiding ook de lijsten met aanvullend beeldmateriaal per stroming geordend kunnen de do cent van pas komen helaas betreft het hier alleen beeldende kunstwerken en ontbreken verwijzingen naar dia s films of video s maar een groot deel ervan bevindt zich wel in nederlandse musea waardoor een museumbezoek gemak kelijk door de leraar of leerling kan worden voorbereid opdrachten of tips voor het produktieve deel van het kunstonderwijs zijn niet in de handleiding opgenomen hoewel kunst ten toon helder en logisch is opgebouwd is de methode niet echt aantrekkelijk in vergelijking met zienderogen kunst het boek ligt niet lekker in de hand door het landscape formaat de afbeeldingen zijn veel kleiner en de teksten zakelijk en sec minder op het jonge lezerspubliek toegespitst bovendien worden docent en leerling door de auteurs van zienderogen kunst beter en met diverser materiaal gedocumenteerd en vindt er steeds een koppe ling plaats tussen reflectieve vorming en produktieve werkvormen tenslotte is zienderogen kunst aantrekkelijker omdat in het tekstboek veel 33 damoiseaux ook voor de pretvakken mag je leren vragen zijn opgenomen die de leerlingen ertoe dwingen op zoek te gaan naar antwoorden en hen leert ook zichzelf vragen te stellen bij het zien van beelden in het algemeen en kunst in het bijzonder daarmee beginnen de leerlinge n bovendien al in de eerste klas van de basisvorming waardoor er een duidelijke opbouw in de leerstof plaatsvindt overzicht van de besproken methodes c salomons red arti mavo havo vwo meulenhof f educatie f bv amsterdam 1992 ie druk f remmers h engbersen zienderogen kunst voor de basisvorming mavo havo vwo e n mavo vbo malmber g de n bosch 1993 ie druk incl do centenhandleiding t arts e a zienderogen kunst eindexamendeel vbo mav o malmber g de n bosch 1996 3e druk incl docentenhandleiding j smeets e a zienderogen kunst eindexamendeel havo vw o malmber g den bosch 1990 2e druk incl docentenhandleiding t zweers van giffen l van den akker kunst ten toon wolters noordhof f gro ningen 1993 34