Op weg naar concreet taalbeleid

marlous kernmeren bij di e van hun a uto c htone leeftijdgenote n en die van allo chtone leeftijdgenot e n di e ni e t tot ton vallen de minderhed e n be horen bijvoorbeeld b e l gen of duitsers d e onl a ngs vers c henen rapp ortage minde rh ed en 1 999 van het so c iaal e n culturee l planburea u spreekt w a t dat op weg naar concreet betreft boe kdelen tess er mere ns van pr a ag 1 999 d e ges ign a leerd e ond e rwij s taalbeleid ac ht e rs tand vindt voor ee n b e l a ngrijk d ee l zijn o orz aak i n d e minde r go e d e b e hee rsing va n h et n e d erla nd s d e t o egenom e n t aal vari atie in de same nl e ving h ee ft in grijpe nd e ge vol ge n voor het ond e rwijs e n stelt vee l op basisschool d e christoffe l is h e t a antal mee r s cho len voor grote proble men vooral van d e talige allocht o n e lee rlinge n n og re lati ef kl ein 25 kant va n sc hol e n waa r vee l all o chton e e n proce nt maar de laatste jaren flink ges t egen er autochto ne l ee rlinge n met zeer uiteenlopen m oes t daa rom iets gebe uren op h e t gebie d va n de ta a l ac ht ergrond e n aanw e zig zijn is daa r taal b eleid om veel v raag n aar midde l e n om he t onde r marlo u s ke rn me re n en to n vallen b eschrij ve n in wij s e n de scho o lres ulta t e n van d e ze l ee rlin di t arti kel h oe dat in z n we rk ging en wa t de ge n t e v e rb e t er e n e e n van d e midd e l en di e resulta ten z ij n d e besch rij ving k an m et na m e de l a at s te j ar e n o o k in moer nogal in d e int eressa nt zijn voo r sch o le n die te make n h eb be n b e lan gs t ellin g s t aat e n w a a rva n m e n v eel met ee n groei e nd aanta l m ee rtalige allochto n e v erwa c ht is taa lbel eid op sch oo lniveau d at l eerlinge n m aar di e op dit m o m e nt n og ni et in de deze ve rwac htin g ook niet onge grond is ri c h ting van de ontw ikk e ling van ee n integ raal blijkt onde r mee r uit d e e v aluatie s tudi e van taalbeleid denken of daaro v e r z it te n te du b b e n we s t e rb e ek wolfgra m r 999 waarin ge o mdat ze in h et recent e ve rle de n nie t d e n oo dzaak rapport e erd wordt ove r d e su ccesvo lle erva da a r toe in zage n vanwege het fe it da t l eerlinge n ringe n op ruim honde rd rotte rdamse schol e n m et ee n acht e rs tand i n h et nede rlands sl ech ts ee n di e aa n h et d eltapla n taalbe le id p ri m a ir k lein e minde rh eid op hun sch oo l vo rm den ond e rwij s he bb e n d ee lge nom e n d e op ze t e n uitvo e rin g van dit proj ec t i s s tra k ge stru c tur e erd e n e r is ee n sys teem van vee l extr a het aantal m eertali ge le erlin ge n uit etnisc h e begele iding z o kree g bijvoorbeeld e lk e pro mind e rh eidsgro e p e n n e emt nog s t ee ds to e in j ectsc hool d rie j aa r lan g z e v e nti g uur p er het ba s i sond erwij s in d e p eri od e 1994 1 99 8 jaa r begele iding op ma at bij het ontwikke w as er ee n stijgin g met me er dan twe ee ntwin l e n e n uitv oe re n va n ee n ta alb e l e idsplan tig pro ce nt op ruim dri e kwart va n de voor indiv idu e l e sc hol en di e nie t in de nederl and se b asissc hole n zijn d ez e l eerlin gen o mstandi gh e id verk e r en om aa n zo n proj ec t inmidd el s a a n we zi g op o ngevee r twee d e rde te kunn e n mee do e n i s d e ontwikk eling van van d e ze sch o le n vormde n zij in 1 9 9 7 weli s sc hool geb onde n taalb e l e id ee n inge wikke ld wa a r no g maar t ien pro ce nt of minder van he t e n tijdrove nd pro ces to ch k a n ta alb e le id ook t o ta a l aantal lee rli nge n maa r e r w a r e n in d a t voor deze sc h o l en ee n b e l a n grijk middel zijn j aa r to ch al zo n 6 3o bas iss chol e n veerti en ter ve rb e t eri ng va n h e t o nd e rwij s e n de pro cent waar hun a ande el me er d an dertig schoolre sultaten van l ee rlin g en procent b e dro eg stijn e n va ll en 1 99 8 ondank s all e rlei bel eids maatre ge l e n ni e uwe in h e t kad er van e en a fstude e rproje ct vo o r d e wete nschappelijk e inzi c hte n e n didac ti sc h e s pe c iali sa ti e inte r c ultur el e communica ti e b e naderin ge n de in s pa nninge n van ad v i es a an d e l e tte re nfa c ulteit v an d e kub tilburg e n b ege l e idin gsins t anti es e n d e da g elijk se in i s een p oging ond e rnom en om voor ee n z e t van v ee l le rare n in hun kla s blijv e n d e daarto e gemotive erd e s chool he t co mplex e ond erwij s re s ulta t e n van l eerlin ge n uit min proc e s v a n d e ontwikk eling va n ta a lb el e id op derheid sgroep e n nog st ee ds a a nzienlijk ac ht e r s choolni vea u te verlichten het gaa t daarbij 320 moer 1999 6 school is de taalbeleidsdefinitie v a n litjens 1 993 p 37 als ve rt rekpunt gekozen het ontwikkelen van een taalbeleid houdt volg en s integraal taalbeleid hem in dat er vanuit een eenduidige visie op taal l 1 taalonderwijs en meertaligheid op een gefaseerde wijze onderwijs van taal u onderwijs in taal maatreg el e n worden ge nom en ten aanzi e n van d e inhoud en organisati e van het ta al onderwijs nederlands als eerste ta al rrt i i ntl ned erl ands i nederland s als twee de taal nt2 en onder wij s in allochton e lev end e t ale n onr t en wat betre ft de relatie tussen dit ta alonderwij s nt2rn de niet het taalaa nbod e n taal g ebruik in d e niet taalvakken taalvakk e n taalbeleid b e t ek e nt v a nuit de ze opti ek dus oalt veel m ee r dan bijvo orbeeld he t aan sc haffen van ee n tvr a methode of h e t v e rzorge n v an oalt bij inte gra a l taalbeleid op s choolniv eau gaat h e t om d e inhoudelijke sa menh a n g en o m b asi ssc h o ol de chri sto ffe l e en sc hool m e t afs t emming tu sse n d e t a alv a kk e n onderlin g e n ruim 3 5 0 l ee rlingen in tilburg de be doeling tu sse n de taa lv akke n e n d e ni e t taalvakken va n dit kle in sc halige proj ect wa s bouwste nen za a kva kken in een ta albeleidsplan mo et en aa n t e drage n e n aanbevelinge n te formule ren met a nd ere woorden de eleme nten onde r vo or een sp ec ifi e k op d e s ituati e van d e school wij s van taa l nti nt2 oalt a ls m ed e w aa r to eges pitst integraal t aa lb el e ids plan op d e r elevant engels e n fri es onde rwij s in t a al chri stoffelsc hool i s h et aantal mee rt alige alloch zoals bijvoorbe e ld h e t nederlands als ins t ru c ton e leerlingen de laat s te jaren flink ges tegen ti e taal s choolt a al in de zaakv a kken en de op dit moment vorm e n ze een kw a rt v a n alle taalva kke n e n d e re lati e daartu sse n centr aa l l ee rlinge n op d e ze v erand erde l ee rlin gp o pu sta a n l a ti e was ten tijde va n de s tart v an het proj ect no g onvoldoende ingesp ee ld voor een school instrumenten taalbeleid die te mak e n krijgt m e t e e n sn ell e s t e rk s tij ge nde in s t room van l ee rlinge n me t zeer voorda t ee n scho o l ee n taalb e l eids pl a n k an uitee nlopend e t a alacht e rgrond e n is h e t prak gaan uitw e rken e n uit eindelijk va s ts t ell en ti sc h onontkoombaar om we loverwog en en moet eers t de be gins ituati e in kaart worde n planmatig ta al m a atreg e len te tr e ffe n om all e ge bra cht dit houdt in dat geinventari see rd l ee rlinge n voldo e nd e k a nse n t e bi e de n op wordt w a t de school precies do e t om le erlin sc hoolre sultat e n die pa ssen bij hun ca p acitei ge n in t a li g opzi c ht t e b ege le id e n w a t h e t te n daarom mo est ook op de ch ris to ffe l r es ult a at is van d e z e insp a nningen en welke sc hool iets g e beuren en het team wa s zich ideeen e n motiva ties er in het team lev e n ov e r daa r ook ste ed s m ee r van be wu s t geworden ve rande ri n gen e n v erni e uwinge n het gaat al s e erste s tap in de ri chting van t a alb e le id i s immers om de ontwikk elin g van e en g eint e in h e t kad e r va n h e t pr oj ect d e ta al b el e id s gr ee rd taa lb el e id voo r d e h el e sc ho ol e n ni e t situatie op s chool grondi g onder de loep om het vinden van ad hoc oplo ss ingen voor ge nomen spec ifi e ke deel problemen voor dit doel k a n ge bruik worden gem a akt van taalbeleids taalbelei d instrumenten die de afgelopen jaren op de markt zijn gekomen in h e t k ader van het een s chool die taalbel e id wil ontwikkelen ch ristoffelproject i s een viertal instrumen mo et eerst duidelijk voor ogen h e bben wat te n bekeken die door individu e le s cholen al m e n daarond er v ers taat op de ch ris to ffel dan niet m et begeleiding kunn e n worde n 1999 6 moer 321 gehanteerd het projectgebonden instrumen re n deze aanpak bleek een goede manier te ta ri um van het genoemd e deltaplan taal zijn om tot een definiti e ve instrumentkeuze b eleid p ri mair ond e rwij s bleef da a rom bui te komen een compacte versie van de ge t e n b e s c houwing de vier bestudeerd e instru bruikte checklist wordt weergegeven in afbeel menten waren de volgend e ding i h et me ta instrum e nt ontwikkeld door het instituut voor leerplanontwikkeling s l o instrumentkeuz e litj ens 1993 het haags in s trument taalbeleid ontwikkeld all e reerst wa s het natuurlijk van belang dat door het ha a gs c entrum voor onderwijs h et instrum e nt qua vi sie zou aansluit en bij de b egeleiding x co p ri ns 1 997 door de ch ristoffels c hool gekozen taalb el e ids h e t ins tru m ent taalb el eid s cho olb ege leide rs ont definitie bij het in strum ent taalb e le id sch oo l wikke ld door d e slo in samenwerking met de b ege leide rs bleek dit niet het ge val te zijn h et s c hoolbege le idin gs di e nst arnhe m van wes onderd eel nederland s in de niet ta alvakken s el beemink 1 99 7 wordt daa ri n namelijk buite n b e s c houwing h e t mee jare npla n taal ontwikkeld door het gelaten bov e ndi e n s taat d e sa menhang tus se n ams terda ms advi es e n b egeleidingscen nti nt2 en oetioalt ni e t c entr a al er t ru m abc 1994 1995 bl even du s nog drie instrum e nten ove r v e r deze instrum enten he bb en a lle ma al tot doel vol gens ble e k da t het me ta ins trum ent nogal d e taal beleids s itu a ti e op e e n b asissc hool in v eroud e rd i s het date ert van 1993 e n i s kaart te bre n ge n maa r versc hille n ond e r daarna ni e t m eer a a ngepast a an re levante m e er in fun c tie aa npak en s tru c tuur wa n verand eri ngen nti nt2 integratie oalt e t n eer e en t e am b eslot en hee ft we rk te gaan c e tera in het taal onderwij s bovendi e n i s make n van taalb e leid is h e t ni e t eenvoudig he t in s trument dermate gedetai ll eerd en tijds h e t in strument t e ki ez e n dat h e t b es te p as t bij c onsumptief dat geb ru ik e rva n vanwege d e d e sc hool s itu a tie en bij d e ho ev eelheid tijd di e d ru kke w erkza a mhed e n van h e t team e n het men kan of wil inv es teren om die ke uz e te bep e rkte tijdsbestek van het afs tud ee rproje c t kunne n mak e n i s het no o dzak elijk van t e vo onmogelijk zou zijn uiteindelijk moe s t de r en onder m eer v a st te st ell en mees t p ri ncipi e le keuz e gema akt word en tus w elk do e l m e n wil bere iken m et e e n ta a lbe se n he t haags ins trumen t ta albel e id xtt en leid op s choolniveau h et meejare nplan taal hierbij is nogmaal s de ho e d e sc hoolpopulati e i s samen ges teld ch ec klis t ins trume nt en ta a lbel e id gehant e erd w a t de vi si e s va n h e t sc hoolt e am en and e re in c ombinati e m e t uitgebreid e bestude ring be trokk e n e n zijn van de twee in s trumenten z e lf aan de h a nd wie bij h e t ontwikkele n v an e en taalb e leid op van d e verschille nde crit e ria zijn de voor en s chool b e trokk en zulle n zijn n a delen van b eid e in strument en tege n d e ac htergrond van de sc hool context zorgvuldig aan d e h and va n de r ge lijk e gegeve ns kan tegen elkaar a fg ewogen vooral vanwe g e de worde n n agegaan we lk instrument h et bes t e b e tere aansluiting bij d e s c hoolsituati e de a an s luit bij de sc ho ols itu a ti e e n in o r ga ni sa t o ce ntral e aandac ht voor d e sam enhang tus se n risc h pra kti sc h opzi cht het mee st bruikba a r nti nt2 en oet oalt e n het ni e t be sc hik is om te voorkomen dat er bij dat k e uz e baar zijn van een sc hoolb ege l eider werd pro ces t e veel tijd ve rlore n z o u gaan m e t h et uite ind e lijk h e t hit ge kozen bov e ndien lee k v e r gelijk e n van de di verse in strum e nt e n w erd dit ins trume nt het m e e st praktisch in ge bruik in het kade r v a n h e t christoffelproject e en en w a r e n d e l e raren van oordeel da t de t e ch eck lis t voor de vie r g e n oe md e in s trum enten investeren energie en tijd beter te overzie n ontwikk e ld aan d e h a nd daa rvan kon d e ware n dan bij h et mee rj are npla n taal n a de el teamdi sc uss i e ove r d e ins trume ntk e uze mee r van he t hit is d at h e t g ee n ond erd e el school ge ric ht op ga ng word e n ge bra cht e n kond e n profiel b eva t voor de ontwikke lin g va n e e rst e b eslis s ing en word e n g enom e n vanwe t aa lb eleid is h e t imm e rs van groot bel a ng om ge tijd g ebre k was h e t onmog e lijk om alle ov e r e en duidelijke b es chrij v ing van de be te amle de n all e instrum e nten t e late n b es tude gin s ituatie op school t e b esc hikke n daarom 322 moer 1999 6 criteria meta ins trument haags instrument instrument taalbel e id meerjarenplan taal taalbeleid schoolbegeleider s doel achterwaarts schoolgericht inventarisatie beginsituatie bepalen d functies instrument evaluatief b eleidsgericht analyse en diagnose evaluatie f beginsituatie bepalend ondersteuningsgericht sterkte en zwakteanalyse het meta instrument ligt aanbevelingen hieraan ten grondslag voor wie schoolbegeleiders schoolbegeleiders schoolbegeleiders schoolbegeleiders schoolleider s schoolleid e rs sch o ollei ders en e n ge d ee ltelijk voor directie schoolteams en tea m school s ituatie n iet voor scholen met 20 of meer meertalige voor scholen met een voor meertalige schole n percentage meertalige alleen eentalige leerlingen leerlingen of verwachting beperkt aantal meertalig e leerlingen voor meertalige scholen toename leerlingen