Op zoek naar een plaats in de hoofse maatschappij. De onbetreden paden van de Roman van Limborch

15 op zoek naar een plaats in de hoofse maatschappij de onbetreden paden van de roman van limborch1 jef janssens om de twintig dertig jaar verschijnt er per taalgebied een geschiedenis van de literatuur waarin de nieuwste inzichten uit het wetenschappelijk onderzoek in een bevattelijke synthese aan een breed publiek worden voorgesteld binnen het nederlandse taalgebied hebben we er lang op moeten wachten de laatste poging kwam van gerard knuvelder 1970 een vijfde vermeerderde druk van denk beelden en opvattingen die kort na de tweede wereldoorlog tot stand kwamen intussen verschenen in de ons omringende taalgebieden verschillende indruk wekkende overzichten zodat de nederlandse taalunie uit eerlijke schaamte besloot om de achterstand in te halen eind februari werden het eerste en het laatste deel van de nieuwe literatuurgeschiedenis plechtig aan de prinsessen mathilde en maxima overhandigd en wordt er ijverig gewerkt om de beloofde negen delen voor 2010 te voltooien 2 e middeleeuwen zijn voor iets even voorstellen minder dan de helft in beeld gebracht 3 daarvoor zorgde de bij knuvelder mocht de roman van utrechtse hoogleraar frits van limborch op welgeteld een bladzijde oostrom met het boeiende en zeer rekenen in stemmen op schrift werden er leesbare stemmen op schrift geschiedenis dat niet minder dan zeven en esthetische van de nederlandse literatuur van het begin waardeoordelen en literair genot zijn voor tot 1300 640 p van oostrom overschrijdt van oostrom niet langer taboe over het geregeld de tijdsgrens uit de ondertitel en werk dat in een echolied van negatieve behandelt in eenzelfde epische adem ook kritieken maar al te dikwijls werd gezien als de ridderroman van de 14de eeuw de een typisch voorbeeld van het verval van de haagse lancelotcompilatie seghelijn van ridderepiek had men het werk eigenlijk zelf jherusalem de roman van madelgijs en wel gelezen wordt nu het volgende het werk dat ons hier verder zal bezig geschreven houden de roman van heinric en margriete van limborch afgekort tot de roman van limborch juli 2006 nummer 5 35e jaargang 16 misschien wel het geslaagdste voorbeeld van hoe creatief middelnederlandse dichters de traditie van het epische genre konden benutten voor iets heel eigens biedt de roman van limborch de tekst borduurt voort op bekende patronen maar is een zelfstandige schepping van allure en met navenant succes als zodanig zet de roman van limborch in zekere zin de kroon op het succes van de ridderroman in deze streken stemmen op schrift p 295 de jongste literatuurgeschiedenis heeft omstreeks 1320 gedicht door een duidelijk een nieuwe kijk op de middel brabantse auteur een zekere heinric de eeuwse canon karel ende elegast van den roman verdeeld in twaalf boeken vos reynaerde en de korte trojeroman van hoofdstukken is een hoofse liefdesroman segher diengotgaf blijven in de literaire in de traditie van chretien de troyes een hierarchie moeiteloos overeind maar de verschil is evenwel dat er verschillende roman van limborch is een opvallende hoofdpersonages in het werk worden nieuwkomer reden genoeg om er ook in geintroduceerd die elk een afzonderlijke de klas uitvoerige aandacht aan te verhaallijn krijgen de hoofdpersonages besteden want ik wil er nog een schep maken allen een evolutie door van onhoofse bovenop doen ook in jongeren naar hoofse volwassenen europees perspectief is de middeleeuwen de roman van limborch hoewel het werk door het genre van de vormen geen een werk dat zich met de arturromans van chretien de troyes is homogeen blok absolute top zeg maar geinspireerd is het verhaalkader veel van duizend jaar de school van chretien de realistischer de afgelegde weg is in grote met steeds troyes kan meten lijnen geografisch te volgen verschillen in dezelfde taal en cultuur spelen een rol en de kenmerken maar onbekend maakt sprookjesachtige sfeer is in grote mate onbemind daarom heb gereduceerd of wordt rationaliserend ik met de hulp van mijn verklaard als werk van de duivel dit streven collega remco sleiderink naar een grotere werkelijkheidsgetrouwheid een website ontworpen om de roman van is overigens typisch voor de 14de eeuw het limborch bij een cultuur minnend publiek is ook in andere domeinen van de cultuur beter bekend te maken en om tegelijk de geschiedenis vast te stellen zo wijken de tekst voor de klas toegan kelijk te maken symbolische wereldkaarten uit de 13de het spreekt vanzelf dat we dat niet met de eeuw voor de veel realistischer portolaan hele roman kunnen doen hij is meer dan kaarten in de 14de de symbolische kruisi 22 000 verzen lang maar met zorgvuldig gings taferelen van bijvoorbeeld herrade van uitgekozen passages komt men al een landsberg ca 1190 maken plaats voor heel eind in hetgeen volgt verwijzen voorstellingen die worden bepaald door de we voortdurend naar deze website werkelijkheid kunnen hebben voorgedaan eerst dienen we het werk zelf nog voor te vermits de cultuurhistorische inbedding van stellen de roman van limborch werd literatuur ook bij van oostrom grote 35e jaargang nummer 5 juli 2006 17 aandacht krijgt is het wellicht de moeite om geven van suggesties waarmee creatieve met de leerlingen een uitstapje in die zin te leerkrachten hopelijk verder aan de slag wagen zeker als men de vakken neder kunnen ik heb de suggesties thematisch lands en esthetica combineert de leer lingen geordend ik denk daarbij vooral aan een kunnen er op die manier van overtuigd behandeling in de derde graad vooral het geraken dat de middeleeuwen geen homo vijfde jaar hoewel elementen uit de geen blok van duizend jaar vormen met volgende alinea wellicht toch ook in het steeds dezelfde kenmerken de 12de en de vierde jaar een kans kunnen krijgen 14de eeuw verschillen grondig van elkaar zoals ook de 8ste van de 11de enzovoort 4 oude verhalen cultuurgeschiedenis en verteltechniek de website en het in het tekstbestuderend lezen moet onder leerprogramma meer het verschil tussen de grote literaire genres worden aangeleerd na een eerste eerst onderzoeken we nogal schools kennismaking met epiek en lyriek biedt de hoe de informatie van de website in limborch meteen een interessante casus verschillende onderdelen van het onderwijs het is een ridderroman epiek in paarsgewijs nederlands kan worden geintegreerd rijmende verzen verzen en rijm en toch daarbij doen zich ten opzichte van de geen lyriek in de middeleeuwen en de klassieke schoolboeken nieuwe mogelijk oudheid bestonden dus lange epische heden voor daarna willen we een poging verhalen in verzen ridderromans religieuze doen om de boodschap van de limborch te epiek dierenverhalen raamverhalen allego laten aansluiten bij de leefwereld van de rische romans maar in diezelfde middel leerlingen als een zoektocht naar de zin van eeuwen meer bepaald in de 13de eeuw het leven in gemeenschap we willen op de zien we hoe de roman in proza ontstaat website ook een parcours met zoekop deze ontwikkeling is dus geen gevolg van drach ten aanbieden dat leerlingen of geinte de boekdrukkunst zoals wel eens wordt res seerden individueel op hun pc kunnen beweerd maar het gevolg van een streven doorlopen die didactische queeste zullen naar grotere historische betrouwbaarheid we ter beschikking stellen tijdens de proza als waarheids merkteken of met wetenschapsweek oktober 2006 andere woorden het bezwaar van max havelaar tegen de leugens op rijm hierover eerlijkheidshalve moet ik toegeven dat ik lijkt me een interessante discussie mogelijk me gezien mijn beperkte ervaring met want als ik goed geinformeerd ben moeten andere studierichtingen hoofdzakelijk richt leerlingen ook het verschil tussen literatuur op het aso en dat ik me beperk tot het en gewoon taalgebruik leren inzien ik heb niets tegen verzen op zichzelf wil men de woorden in t gelid zetten goed maar zeg niets wat niet waar is de lucht is guur en t is vier uur dit laat ik gelden als het werkelijk guur en vier uur is maar als t kwartier voor drieen kan juli 2006 nummer 5 35e jaargang 18 ik die mijn woorden niet in t gelid zet zeggen de lucht is guur en t is kwartier voor drieen de verzenmaker is door de guurheid van de eerste regel aan een vol uur gebonden het moet voor hem juist een twee uur enz wezen of de lucht mag niet guur zijn zeven en negen is verboden door de maat daar gaat hij dan aan t knoeien of het weer moet veranderd of de tijd een van beide is dan gelogen max havelaar eerste hoofdstuk maar om terug te keren naar de middel sage en het sprookje vooral de volkse eeuwen vanaf de 13de eeuw zijn er in de varianten van deze genres kunnen weer op europese literatuur prachtige proza romans een opvallende belangstelling rekenen in te vinden de beroemdste is wellicht de de jaren 70 van vorige eeuw leek de volks anonieme lancelot en prose 1215 30 kunde op sterven na dood in het begin van waarin men alle ingredienten van de latere het nieuwe millennium is deze tak van de hollywood films over koning artur en de wetenschap opnieuw springlevend met dit ridders van de tafelronde aantreft gegeven kan men voor een boeiend projectje aan de slag maar misschien kan men met de cultuur historische inleiding van de website nog een via internet is het niet moeilijk om leerlingen andere weg opgaan zou het niet boeiend allerlei vormen van nieuwe belangstelling of gezond relativerend tegenover over voor volksspelen dialecten de dialectpop dreven cultuurpessimisme zijn om even van flip kowlier volksmuziek de folkpop bij het verschijnsel boek stil te staan men van lais en co magische werelden the hoort wel eens vaker de slogan het boek is lord of the rings harry potter shrek gedoemd om te verdwijnen als dat in natuurg eneeskunde hildegard van bingen onze digitale maatschappij al het geval zou geloof in tovenaars heksen trollen geesten zijn is dat nog niet meteen een reden tot de moderne hekserij wicca vroegere paniek het boek zoals we het nu kennen is volksgebruiken halloween de zoektocht in de geschiedenis immers een vrij recente naar een nieuwe spiritualiteit new age de verschijning de grieken toch niet de hype rond de graal en de da vinci code geringste der beschavingen kenden het het neo heidendom enzovoort te laten bijvoorbeeld niet aan de hand van de opzoeken het is zelfs nog mogelijk om bij informatie op de website kan dit spoor grootouders te rade te gaan voor het verder worden onderzocht 5 optekenen van allerlei sagen de kwade hand dwaallichtjes kludde met zijn schrift verschriftelijking boeken lijken voor ketting of te gaan zoeken in strip ons vanzelfsprekende gegevens maar het verhalen suske en wiske in de zwarte is ooit anders geweest verhalen werden madam en jeugdboeken zelfs in com mondeling doorgegeven werden verteld puter spelletjes of in toeristische brochures zonder dat daarbij enige vorm van schrifte van allerlei fiets of wandelpaden de bokke lijke fixatie aan te pas kwam leerlingen rijders route keizer karelroute lamme moeten met een aantal van deze monde goed zak interesse voor ons verleden voor linge genres kennismaken de mythe de ons cultureel erfgoed voor onze roots is 35e jaargang nummer 5 juli 2006 19 margriete ontkomt aan duivelse begoocheling door tijdig haar gebedje te zeggen hare benedixie in regel 9 van de linkerkolom fragment van een handschrift van de roman van limborch leiden ub ltk 196 fol 1r let ook op het genaaide perkament rechts onder waar netjes omheen geschreven is perkament was duur juli 2006 nummer 5 35e jaargang 20 opnieuw in ook in wetenschappelijke spelde het geluk zoals vaker heeft een middens is er voor dit soort fenomenen heidens geloof sporen nagelaten in de opnieuw een revival te bespeuren cf de volkssprookjes in dit geval het sprookje van werking van het meertens instituut in vrouw holle cf de kinder und haus amsterdam en dit alles staat veel minder marchen van de gebroeders grimm ook de ver van de limborch dan men wel zou geschenken van sinterklaas als een ver denken immers ook de nooit eerder christelijkte wodan door de lucht galop pe geziene belangstelling voor middelneder rend en over de daken wandelend zijn landse literatuur sinds de jaren 80 maakt hiervan restanten de kerk kon deze hei dense deel uit van eenzelfde verschijnsel men kan voorstellingen niet tolereren en zou dit geloof ook van deze vaststelling vertrekken om dit geleidelijk aan diaboliseren deze ontwikke project in het vijfde jaar met meer diepgang ling wordt geillustreerd in de limborch een te laten doorgaan kruisteken maakt een einde aan de duivelse begoocheling op grond van al deze vaststellingen ge sprekken en interviews zou men kunnen maar de diabolisering zou nog verder gaan trachten onze eigen tijd te typeren neo en in de 17de eeuw aanleiding geven tot de romantisch heimwee naar eenvoud impli vreselijke onderdrukking van de heksen waan ciet verzet tegen rationaliteit hyper techno en het complot met de duivel met de daarbij logische ontwikkelingen de verbeel ding aan veronderstelde bijeenkomsten van heksen de macht enzovoort willen we de koele vliegend door de lucht de heksen sabbat en bureaucratische wereld her toveren het is fascinerend vast te stellen hoe meer kleur geven of is het eerder een oeroude zelfs prehistorische denk beelden laatste opstoot van dromers die de moder getransformeerd onze cultuur zijn blijven ne werkelijkheid niet aankunnen en vluchten bepalen en zoals bij middeleeuwse litera in hun eigen wereldje boeiende gesprek tuur is het belangrijk de vastgestelde over stof boeiende stof voor luisteropdrachten tuigingen niet al te snel als zever te met ouders grootouders nonkels en bestempelen ik denk bijvoorbeeld aan het tantes zo lijkt mij geloof van vliegende mensen of geesten die vliegervaringen ontstonden onder meer door de website biedt nog een mogelijkheid om drankjes en zalfjes op basis van de giftige de leerstof rond mondelinge verhalen aan de vliegenzwam die in kleine hoeveel heden een orde te brengen boek 1 fragment 3 6 we hallucinogeen effect heeft en de gedro geerde staan hier voor een in de middeleeuwen de indruk geeft dat hij kan vliegen zo kun je populaire sage bekend als de wilde jacht of de bekentenissen dikwijls onder tortuur het wilde heir leger het is de restant van van de ongelukkigen tijdens de heksen een voorchristelijk geloof waarbij op be processen verklaren ook hier staan we voor paalde tijdstippen de geesten van over oeroude voorstellingen sinds voor histo ledenen onder aanvoering van een vrouw rische tijden gebruiken sjamanen in lapland soms de germaanse god wodan of zijn de vliegenzwam om in contact te komen met vrouw holle door de lucht vliegen en enorme de god der rendieren die verlekkerd zijn op afstanden afleggen soms leidde dit tot deze giftige padde stoel ook zij kenden op pesterijen van nabestaanden die om dit te die manier vlieg ervaringen met rendieren en voorkomen offers brachten maar soms ook hier ligt de inspiratorische kern voor de santa bracht dit leger geschenken mee of voor claus voorstellingen 7 35e jaargang nummer 5 juli 2006 21 ging het in de hierboven aangehaalde wenend klagend en biddend boek 1 suggesties om cultuurhistorische uitweidin fragmenten 1 en 2 een jaar later boek 2 gen ook op een zuiver literairtechnische rijdt haar broer door hetzelfde landschap manier kan men met de limborch aan de met dezelfde hindernissen de gelijkenissen slag structuuraspecten die in een verhaal met de scenes in boek 1 zijn duidelijk maar moeten worden aangeleerd zijn tijd en daar door komen de significante verschillen handeling verhalende teksten doen zich des te beter tot uiting dat is precies voor als een na elkaar van woorden het analogie de mineurstemming uit boek 1 is wordt dan een probleem om gelijktijdigheid radicaal gewijzigd we staan hier voor een weer te geven dat kan met formules als jonge man die bruist van dadendrang terwijl a dit deed deed b dat wanneer margriete zal in hetgeen volgt moeten leren aan personage a een hele reeks hande om haar lot in eigen handen te nemen lingen wordt toegedicht wordt dat tot een heinric zal daarentegen zijn onstuimigheid verhaaldraad om gelijktijdigheid te sugge moeten leren beheersen allebei evolueren reren wisselt men deze verhaaldraad met ze naar hoofsheid maar de manier waarop een of meer andere af en ontstaat er een is gender bepaald maar dat laatste is complexe structuur van door elkaar gewe wellicht interessanter om in een vijfde jaar te ven verhaaldraden deze structuur noemt behandelen men meestal met een franse term entre lacement de dichter van de lim borch en om te besluiten een schrijfopdracht volgt gedurende langere tijd de handeling waarom niet ingaan op de uitnodiging van van een zestal hoofdpersonages in de de dichter aan het einde van zijn werk en website volgen we er slechts drie en dan met de neven personages uit de limborch nog niet de hele tijd de dichter gebruikt een nieuw verhaal een verhaaldraad daarbij de feuilleton techniek met een verzinnen dat in het hele kader past voorliefde voor cliffhangers al deze begrip pen kunnen gemakkelijk al surfend liefde en gender worden opgezocht 8 de limborch is tegelijk onze mooiste maar de entrelacement techniek kan ook als ook meest complexe hoofse liefdesroman zingevingsprincipe worden gebruikt in een hij reageert in zijn boodschap op een aantal vijfde jaar kan men de intertekstuele bete bekende verhalen meer bepaald op kenis van deze techniek onderzoeken het nibelungenepos en de aeneis van zeker in een latijnse de structuurgelijkenis vergilius 9 en de allusies op de aeneis in een vierde jaar lijkt het me interessanter om de wat is liefde betekenis van de analogie te bestuderen en op die manier het wezen van literatuur te de 12de en de 13de eeuw lijken wel geob ontdekken er staat niet wat er staat we sedeerd door de liefde in vele gedaanten de onderzoeken de woudscenes in het begin fin amors van de troubadours de amour van boek 1 en 2 leerlingen kunnen dat passion van de tristan dichters de amour gerust via de vertaalde tekst op de website courtois conjugal van chretien de troyes doen margriete wordt in het woud voor het de minne van hadewijch het wekt dan eerst met zichzelf geconfronteerd het blijkt ook geen verbazing dat de klassieke een angstig onervaren meisje te zijn lievelingsauteur van velen ovidius 43 v chr juli 2006 nummer 5 35e jaargang 22 17 n chr is de praeceptor amoris bij ter de onmogelijkheid van de hoofse idealen uitstek de website geeft een aantal demonstreert ook daar begint het epos voorbeelden die duidelijk maken dat met de verhaaldraad van een meisje middeleeuwers zoals wij vandaag de dag kriemhild die door wraak en hebzucht zal een antwoord zoeken op de vraag wat liefde verworden tot een ontmenselijkte furie die nu eigenlijk is de vragen zijn groten deels haar hele familie en volk in haar ondergang dezelfde is verliefdheid meesleurt de limborch toont zich optimis beheersbaar boek 1 tischer in de kansen van het samenleven hoe bekent men zijn van mensen oprechte liefde laat het beste hoe bekent men gevoelens aan de andere van de mens de hoofse waarden tot bloei zijn gevoelens aan boek 1 wat maakt een komen en stelt hem in staat om met de andere geliefde tot meer dan een anderen vreugdevol en zonder fricties in wat maakt een liefje boek 1 hoe bein gemeenschap te leven geliefde tot meer vloeden sociale en cultu dan een liefje rele verschillen een liefdes dit reageren van teksten op elkaar inter relatie boek 1 e v wat tekstualiteit komt in de oudere letterkunde mag de rol van de ouders vaker voor de limborch staat nog in een zijn boek 1 wat is de rol duidelijk intertekstueel verband met de van vrienden boek 1 en 4 wat zijn de aeneis van vergilius voor niet latinisten is emotionele gevolgen van een afwij zing boek het wellicht niet onredelijk want deel van 1 onder wel ke voor waarden gedijt liefde het westers patrimonium om even bij het binnen de maat schappij maakt een relatie belang van dit epos stil te staan zie ook kans buiten of tegen de maatschappij website maar ook andere intertekstuele wat is de betekenis van een kus boek 4 relaties kunnen onderzocht worden boek 7 kan liefde aanzetten tot inzet voor van den vos reynaerde ca 1260 krijgt de anderen boek 4 mondt oprechte en betekenis tegen het achterdoek van de gelouterde liefde uit in een huwelijks op dat ogenblik in vlaanderen populaire verbintenis voor het leven boek 12 de arturromans antwoorden van toen zijn wellicht niet meer karel ende elegast ontleent een deel de onze maar bevatten ook voor ons stof van zijn betekenis door het verwach genoeg tot nadenken de antwoorden uit de tings patroon van het chanson de limborch vindt men op de website de geste genre chanson de roland te antwoorden van nu moeten uit een klas doorbreken discussie naar voren komen de confrontatie dantes divina commedia ca 1320 kan erg boeiend zijn krijgt betekenis tegen het achterdoek van de aeneis van vergilius gender en intertekstualiteit misbruik van de retorica vanuit gender perspectief bekeken is de limborch een heel bijzondere tekst hij margriete wordt in boek 1 met een listig begint erg ongewoon in de middeleeuwen manoeuvre geconfronteerd want zo mag je met de verhaaldraad van een meisje de de liefdesbekentenis van echites wel dichter reageert daarmee op de uitge bestem pelen fragment 4 dat manipulatie sproken pessimistische boodschap van het vanwege het dwingende karakter en hoofs nibelungenepos waarin de anonieme dich heid niet samengaan is vanzelf sprekend 35e jaargang nummer 5 juli 2006 23 analyseren wat manipulatie van anderen via de grieks romeinse beschaving de bijbel het woord precies inhoudt en nagaan hoe in het westerse denken de moderne mens die hier en elders tot stand komt is een heeft deze verhalen tot verhaaltjes gede interessante opgave en komt overeen met gradeerd gratuite en achterhaalde fabeltjes wat het programma voor schrijft met die het moesten afleggen tegen het voor betrekking tot gespreksanalyse en uitgangsverhaal van de wetenschap en de taalbeschouwing analyse van de feiten en technologie misschien moeten we opnieuw de voorstelling ervan van al dan niet leren inzien dat deze grote verhalen relevante argumenten van het betoog antwoor den en troost echites duwt margriete zonder dat zij dat boden voor de menselijke beseft in de rol van adviserende hoofse existentie en dus ook ons de moderne mens dame wat ze nog niet is en misbruikt de op niet onbe roerd kunnen heeft deze grote die manier ingewonnen raad tegen haarzelf laten dat is de bedoe ling verhalen tot om zijn eigen plannetje te realiseren het is van het hoofdstuk zoek verhaaltjes niet zo moeilijk om in de juridische of tocht naar de zin van het gedegradeerd die politieke sector voorbeelden te vinden van leven over queestes en het moesten het retorisch taalgebruik om anderen te avonturen 11 afleggen tegen het overtuigen en of te misleiden andere vooruitgangs interpretatie geven aan woorden verdraaiing het is de moeite om even verhaal van de van ideeen enzovoort ook dat lijkt me onder te duiken in de wetenschap en de spannende stof voor een opdracht en voor existentiele betekenis van technologie discussie maar ook hier biedt de vroegere epen gilgamesj middelnederlandse letterkunde nog een ontdekt tijdens een moei ander spoor ik ken op dat terrein geen zame zoektocht de con dition humaine sterker staaltje van misleiding via het woord niets menselijks is duur zaam niet de liefde dan het pleidooi van grimbeert in van den niet de vriendschap niet het leven enkel het vos reynaerde een uitgebreide analyse werk van zijn handen overleeft de mens in hiervan vindt men in een artikel van mijn het geval van gilgamesj de stadsmuren van hand middeleeuwse advocatentruuks 10 uruk odys seus is na een periode van fou droy ante successen tijdens de strijd om troje ten prooi aan een hevige crisis waarbij de held op zichzelf terugvalt alle maat de weg van het leven schap pelijke binding verliest macht rijk de grote verhalen dom vrienden en op zoek gaat naar geluk in eenvoud en geborgenheid in het boek de grote verhalen hebben in onze cultuur exodus geeft het volk van israel het beken hun betekenis verloren hoort men wel eens de op om dolend in de woestijn het mysterie zeggen volgens sommigen is dat zelfs de van god en zijn plannen met de mens te belangrijkste reden voor de ontreddering en ontdekken de tien geboden stuurloosheid van de moderne mens of dat inderdaad zo is durf ik niet te beweren feit in de limborch ontdekken de hoofd perso is wel dat in de cultuur van vroeger grote nages margriete m heinric h en echites verhalen in het centrum van het geestes e langzamerhand wie ze zijn en wat hun rol leven stonden het gilgamesj epos in het is in de gemeenschap waarin ze zijn tweestromenland de epen van homeros in terechtgekomen hun psychische evolutie juli 2006 nummer 5 35e jaargang 24 van egocentrische jongere naar geenga privesfeer en persoonlijke gevoeligheden geerde volwassene is af te lezen in de opeist men moet de wrijvingen en con symboliek van de afgelegde weg het uit flicten binnen die beperkte leefgemeen gangspunt van die ontwikkeling is onhoofs schap pen met bijzonder grote ego s en heid onder velerlei gedaanten onbesuisd libido s niet onderschatten burchard van h onaangepast m passief m emotio worms meldt omstreeks 1025 dat aan het neel m naief m overmoedig h uit op prinsbisschoppelijk hof op een jaar tijd 35 persoonlijke eer h niet in staat om woord personeelsleden om het leven kwamen in en daad met elkaar in overeen stemming te twisten rond dikwijls futiele aangelegen brengen m dwingend ten opzichte van de heden 12 en in het nibelungenepos doet andere e wild e gewelddadig e het zich in datzelfde worms een in dit verband eindpunt van hun evolutie is hoofsheid typisch gebeuren voor kriemhild en brun gelijkmoedig m goede hild ruzien hevig om wie als belangrijkste raad verstrekkend m dame met haar gevolg het eerst de dom en wat met de geduldig en vergevings kerk mag binnengaan de hoogoplopende evolutie van de gezind m beheerst en twist zal het begin zijn van een catastrofe privacy het doordacht h e inzet die door moord brandstichting geweld en voyeurisme van voor de andere h e bedrog de samenleving laat exploderen big brother respect voor de gevoels om in een dergelijke gemeenschap min of reality tv als wereld van de andere e meer harmonisch zonder irritatie te kunnen temptation island de ontwikkelings gang is samenleven was er een code nodig het en dies meer er dus een van jong naar hoofse waardencomplex op de website vol wassen van ik naar vindt men hoe deze waarden via hand wij en die evolutie heeft boeken in het middelnederlands in het alles te maken met het boec van seden werden aangeleerd verschijnsel hoofsheid de interpretaties zijn uitge splitst per personage te vinden op maar wellicht is dit het moment om het de web site een meisje op den dool boek verschijnsel hoofsheid te actualiseren ook 1 een jongen op weg boeken 2 en 3 en leerlingen bevinden zich met velen in een van wildeman tot hoofse ridder en minnaar beperkte ruimte ook hier stelt zich het boeken 4 5 en 7 probleem van het samen leven en dat dit leven in gemeenschap door de liefde werd samen leven met anderen gecompliceerd is beslist niet enkel in ridderromans als de limborch het geval hoofsheid heeft men wel eens gereduceerd het zou me verbazen als de school geen tot galanterie of tot formele beleefdheid reglement heeft of een reeks gedrags voor met gekunsteldheid het verschijnsel heeft schriften die een meer sympathieke naam met die in onze ogen negatieve krijgen het is de moeite om de achter omschrijvingen wel iets te maken maar het gronden van deze voorschriften te analy is veel meer zie de cultuurhistorische seren en ze te vergelijken met de hoofse inleiding op de website hoofsheid is de mentaliteit zoals uitgedrukt in het boec van beheerste en verfijnde levenshouding van seden 13 men kan ook stilstaan bij de de mens die gedwongen om met velen in oorspronkelijke diepere betekenis van beperkte ruimten samen te leven de bepaalde formules zoals a u b een burcht de abdij de stad toch het recht op zinswending die vaak voorkomt in hoofse 35e jaargang nummer 5 juli 2006 25 ridderromans en de eigen handeling afhan privacy het voyeurisme van big brother kelijk maakt van de wil van de andere ik wil reality tv als temptation island en dies iets doen als het u belieft men kan ook meer stilstaan bij de verschuiving van de waarden formeel gekun steld gedrag het moge na dit alles duidelijk zijn dat het tegenover authentieke spontaneiteit of bij probleem van margriete heinric en echites gezegdes die wezenlijk met de diepere het probleem is van vol was sen te worden betekenis van hoofsheid hebben te maken van gein te greerd te raken in de samenleving mijn vrijheid eindigt waar jouw vrijheid en daar een zinvolle rol in te spelen een begint en wat met de evolutie van de probleem van toen van nu en van alle tijden jef janssens k u brussel vrijheidslaan 17 1081 brussel jef janssens kubrussel ac be noten 1 met dank aan remco sleiderink voor zijn vele op en aanmerkingen het limborch project van de k u brussel werd mogelijk gemaakt door een ruime subsidie van de cera foundation het project bestond uit drie fasen in de eerste fase werd een wetenschappelijke editie van de fragmenten van de ridderroman gerealiseerd de studie verscheen in de reeks antwerpse studies over nederlandse literatuur geschiedenis bij peeters l de wachter r schlusemann r sleiderink j van craenenbroeck eds fragmenten van de roman van heinric en margriete van limborch leuven 2001 zie ook de website van de k u brussel voor een schets van de problematiek de tweede fase bestond uit een bijscholings cyclus voor leraren in het secundair onderwijs februari maart 2002 middeleeeuwse literatuur en de nieuwe media de derde fase behelst de bekendmaking van de ridderroman via een website en didactische initiatieven de vlaamse weten schaps week in oktober 2006 en een bijscholingsinitiatief in november 2 er zijn negen boekdelen voorzien waarvan acht een tijdsperiode behandelen de middeleeuwen bestaan uit twee delen het eerste deel stemmen op schrift is verschenen de hoofdredacteurs mieke musschoot en arie jan gelderblom schrijven een afsluitend deel met een verantwoording van de reeks het laatste periodegebonden deel over de periode 1945 2005 is van hugo brems altijd weer vogels die nesten beginnen juli 2006 nummer 5 35e jaargang 26 3 van oostrom staat ook nog in voor het tweede deel een eeuw van expansie de 14de eeuw en herman pleij beschrijft de late middeleeuwen en de vroeg moderne tijd het gevleugelde woord 15de en 16de eeuw 4 men vindt heel wat lesmateriaal op de website van de k u brussel meer bepaald onder de opleiding taal en letterkunde bronnen van de westerse literatuur en cultuur van jozef janssens zie vooral presentaties 4 en 5 5 zie daarvoor op de website naast de cultuurhistorische inleiding ook de pagina literatuur in vele vormen 6 zie daarvoor met name fragment 3 in het hoofdstuk een meisje op de dool 7 zeer inspirerend in dit verband zijn de studies van carlo ginzburg prof ucla bv c ginzburg ecstasies deciphering the witches sabbath new york 1991 het is vertaald als extasen een ontcijfering van de heksensabbat wereldbibliotheek amsterdam 1993 8 zie op de website de hoofdstukken over margriete heinric en echites deze zijn te bereiken vanaf de beginpagina van de bloemlezing specifiek over entrelacement gaat de pagina een chaotische wereld in woorden de techniek van de entrelacement begrippen als cliffhanger kan men de leerlingen ook aanleren via wikipedia zie bv 9 de vergelijking met de aeneis wordt op de website uitgewerkt in een uitvoerig terzijde een vrouwelijke eneas spelen met andere teksten 10 j janssens 2005 middeleeuwse advocatentruuks het pleidooi van grimbert in van den vos reynaerde in f gotzen j janssens j ockeley l verbesselt recht in geschiedenis huldealbum voor f vanhemelryck pp 245 258 leuven de tekst is ook integraal weer te vinden op de website van de k u brussel 11 12 zie burchard van worms lex familie wormatiensis 30 men vindt een goede engelse vertaling van de tekst op 13 zie hiervoor in de eerste plaats de cultuurhistorische inleiding op onze website met name het boec van seden is elders op internet volledig in vertaling terug te vinden in drie hoofdstukjes in theo meder 1988 hoofsheid is een ernstig spel amsterdam griffioen 35e jaargang nummer 5 juli 2006