Ordelijk bezig zijn met drama

terferentie het overbrengen van bepaalde ken zen ze het gebruik van het dialect op school merken van de ene taal naar de andere het het sociolinguistisch bewustzijn van zesde klas zwaartepunt in het onderzoek ligt bij de norma se rs heeft zich meer geaccomodeerd aan de tieve monitoring onderzocht zijn de vaardighe domein specifieke functies van dialect en stan den van dialect sprekende kinderen in de stan daardtaal kinderen hanteren het normatieve ge daardtaal en in schoolse context met min of dragsmodel als de situatie ze e rtoe dwingt wat meer gestuurde procedures gezien de belang de inte rf erentie van dialect naar standaardtaal be wekkende passages over het normale gedragsmo treft blijkt dathet onderscheid tussen primaire del waarin interactionele en referentiele monito en secundaire dialectverschijnselen erg belangrijk ring het belangrijkst zijn is dat een beperking is monitoring is vooral van invloed op de primai die juist voor onderwijsgevenden die de nadruk re opvallende en stigmatiserende kenmerken van willen leggen op interactionele vaardigheden en het dialect de secundaire kenmerken die minder verwoorden van ervaringen wensen gevoelens en in het bewustzijn doordringen en vaak regionaal ideeen wat teleurstellend het zou voor hen zeer zijn in plaats van lokaal worden minder uit de interessant geweest zijn meer inzicht te krijgen in standaardtaal weggefilterd ook voor interferen de aard van de strategieen die kinderen volgen in tie geldt dat de toenemende formaliteit en stu het bewaken van inhoud en spreker hoorder rela ring in de situatie de normatieve monitoring acti tie bij hun spontane taalgebruik maar goed daar veert gaat de studie niet over hagen lijkt een voorstan hagen wijst er in zijn discussie die het slot van der van een functioneel bidialectisme in die zin het boek vormt op dat zijn resultaten verder rei dat het dialect wordt gebruikt maar de standaard ken dan de situatie van de dialectsprekende kin taal uiteindelijk de voertaal is in het onderwijs deren in kerkrade daarvoor lijken zijn socio hij zoekt naar strategieen die kinderen hanteren linguistische argumenten het meest doorslagge om onversneden standaardtaal te gebruiken die vend alhoewel de afstand tussen het kerkraads kunnen misschien aanknopingspunten vormen en het standaard nederlands groot is gaat het bij voor onderwijs in de standaardtaal de toespit het handhaven van dialectkenmerken om de so sing op een schoolse context waarin de normatie ciale betekenis die ze hebben en niet in de eerste ve monitoring de boventoon voert biedt inzicht plaats om de mate van verschil met de standaard in het belang dat kinderen blijkbaar in die situa taal het groepsidentificerende karakter van het tie hechten aan het gebruik van de standaardtaal gebruik van dialectkenmerken bepaalt voor een kort samengevat levert het onderzoek onder belangrijk deel de mate waarin mensen hun nor meer de volgende gegevens op kinderen corrige matieve monitoring in werking zetten of ze nu in ren zichzelf in de groepsgesprekken de meer kerkrade wonen of in den haag of in antwer spontane ongestuurde taalproduktie meer op de pen dat inzicht is zowel voor leerkrachten in inhoud en in de formele produktietaken taaloe kerkrade als voor die in andere plaatsen in belgie feningen meer op de grammaticale vorm code en nederland van belang switching komt minder voor naarmate de pro duktietaak formeler is en een meer gestuurd ka a hagen standaardtaal en dialectsprekende kin rakter heeft dit heeft alles te maken met situa deren een studie over monitoring van taalge tionele aspecten van taalgebruik en met attitude bruik muiderberg coutinho 1981 hoe ouder kinderen worden des te minder verkie prijs f 27 50 isbn 90 6283 567 8 willem mooijma n ordelijk bezig zijn met drama als je een politieagent nodig hebt in een toneel redenering moet wel kloppen en dan gaat het er stuk moet je daar geen echte politieagent voor niet eens om dat die politieagent wat van acteren nemen zeggen ze die s een politieagent dus die zou moeten afweten het gaat erom dat degeen kan hem niet spelen is de redenering die die rol speelt moet onderzoeken welke ken het zal moeilijk zijn om het te bewijzen maar de merken van het politieagent zijn zij of hij van 45 belang vindt om die rol gestalte te geven wie leider in spelen zo gezegd zo gedaan toon hermans wel s een kelner heeft zien spe de acteurs gingen aan het werk om het speelvlak len weet wat ik bedoel spel is niet hetzelfde als zoveel mogelijk te laten lijken op een leraarska zijn het gebruikt de vorm van het zijn om het mer de schoolleider vroeg de jonge lerares iets zijn te onderzoeken dat zegt gavin bolton op te doen en de jonge lerares zei ja blz 22 van zijn towards a theory of drama in bij de nabespreking vroegen we of de jonge lera education ik haal nu even slordig de begrippen res in haar rol van schoolleider bewust een hand spel en acteren door elkaar maar dat is op het had gelegd op de schouder van de jonge lerares ogenblik geen ramp ik kom erop terug nee dat had ze niet bewust gedaan maar ze her bolton haalt op dezelfde bladzij het verhaal van innerde zich nu dat dat in werkelijkheid ook ge de russische ontwikkelingspsycholoog vygotsky beurd was en dat die schoolleider bij dat soort aan over de twee zusjes die samen aan het spelen verzoekjes altijd zo n vriendelijk vaderlijk gebaar waren op een gegeven ogenblik zegt het oudste maakte de remedie was haar duidelijk zorgen zusje zullen we zusjes gaan spelen dat hij daar geen kans meer voor kreeg dan zou die meisjes gaan dus nu kennelijk wat anders ze zich sterker voelen om nee te zeggen doen dan wat ze al zijn ze gebruiken het middel wat is hier gebeurd spe zegt bolton om voldoende afstand te ne mijn vraag kan je beschrijven als een vrije open men zodat ze kunnen nagaan wat het is om zusjes uitnodiging tot verbeelding van de werkelijkheid te zijn ze zijn erop uit om de regels te onder de cursieve woorden zijn van belang zoeken van de zuster relatie die nooit expliciet werkelijkheid is een leeg begrip het gaat om de gemaakt worden tijdens het zuster zijn ze wor werkelijkheid zoals die geweest is in de beleving den bewust een uitdrukking die dramadocen van de jonge lerares ten vaak en vaag gebruiken en die best wel s op verbeelding is in drama een gezamenlijke activi deze nauwkeuriger manier gebruikt mag wor teit de jonge lerares moest moeite doen om zich den en na zijn opmerking over spel als middel het voorval voor de geest te brengen en dat om het zijn te onderzoeken gaat bolton verder plaatje te vertellen voor degenen met wie ze het in wezen is spel dus gericht op abstrahering wou naspelen de andere spelers moesten zich de zusjes moeten heel nauwkeurig het materiaal verdiepen in haar verhaal en zich voortdurend af voor hun spel uitkiezen ze moeten alleen die vragen of ze haar begrepen hadden dat moesten dingen spelen die de nadruk leggen op het zuster ze haar dus vragen de werkelijke situatie zouden lijke in hun relatie hoe ze zich kleden hoe ze ze nooit achterhalen omdat ze die alleen via haar met elkaar omgaan hoe ze dingen delen nog interpreterend brein konden vernemen maar dat maals in de woorden van bolton ze moeten het hoefde ook niet het ging erom wat haar betrok materiaal bewust structureren om een hoger ni kenheid was bij het incident samen moesten de veau van abstractie te bereiken spelers nu met het beschikbare materiaal men de politieagent en de zusjes gaan nu af en ik voer sen tafels stoelen ruimte een manier bedenken een volgende figuur ten tonele een jonge lerares om die werkelijkheid zo aanvaardbaar mogelijk in een cursus waren we aan het onderzoeken in te verbeelden wat voor soort situaties je je voelt gemanipuleerd die verbeelding zagen we dus in zo n geval vraag door anderen en wat je daartegen zou kunnen je dan vaak klopt dat met zoals het in het echt doen gaat de jonge lerares vond dat ze zo vaak rotklusjes maar net echt kan niet de eigenlijke situatie is kreeg op te knappen zoals su rveilleren op school voorbij en zal nooit meer terugkomen de men feesten als laatste kijken of alle ramen van de sen die in het spel meespelen zijn andere mensen school dicht waren en dergelijke ze wou wel s en het zijn er meestal meer of minder dan in de weten hoe dat kwam en wat ze daartegen kon echte situatie de rekwisieten zijn andere dan de doen dingen uit de echte situatie en dat geldt ook voor ik vroeg haar of ze met een paar andere cursisten het decor het spel duurt meestal veel korter dan een situatie zo nauwkeurig mogelijk wilde naspe de echte situatie de mise en scene is meestal an len waarin de schoolleider haar s zo n ve rz oek ders en dat allemaal niet door menselijk onver gedaan had zij moest het spel ensceneren en re mogen nee de mens is in staat om zo in het spel gisseren en ze moest er zelf de rol van de school een kader tot stand te brengen dat gelegenhei d 46 biedt tot nadenken over zich bewust worden hoofdstuk some implications of drama for van de betrokkenheid van de aangever in dit understanding geval dus de jonge lerares bij het incident wat je in dramalessen kan leren heeft te maken in plaats van te vragen of het net echt is moet met verandering van inzicht als je eerst dacht je vragen klopt dit spel met jouw betrokkenheid dat je leiders blindelings kon vertrouwen kan je bij je handelen in die situatie in drama leren dat je daar wat voo rz ichtiger mee ik heb geprobeerd hier aan te geven dat deze jon moet zijn als je dacht dat mensen in afrika pri ge lerares in dit spel wat geleerd heeft misschien mitief en raar zijn kan je door middel van drama had ze het ook geleerd zonder dat de vraag over leren dat ze erg op ons lijken de hand op de schouder gesteld was dan had het bolton onderscheidt vier stadia op weg naar ver spel waarschijnlijk nog wat langer geduurd moe andering van inzicht de stadia kunnen gelijktij ten hebben ik weet niet wat de jonge lerares ge dig en door elkaar optreden daan heeft met wat ze geleerd heeft maar dat is het eerste stadium noemt hij namaakdrama arti nu niet aan de orde ficial drama in dat stadium is er geen congruen ik keer terug tot gavin bolton tie tussen het intellectuele benul dat de spelers hij zegt blz 30 dat hij als beginnend dramado hebben van hun onderwerp en het gevoel dat ze cent wel eens van collega s de vraag gesteld kreeg in hun spel beleven voorbeeld een groep leer wat hij in zijn lessen deed maar nooit wat hij zijn lingen speelt over de grote pestepidemie in lon leerlingen leerde hij zou zich zelfs beledigd ge den in de hal van de school waar de vloer glim voeld hebben als ze gevraagd hadden wat leren mend gepoetst is ze hebben al gauw in de gaten ze nou eigenlijk bij jou blijkbaar zegt hij vond dat het een lekker gevoel is om als lijk over die ik toen dat leren en onderwijzen iets waren voor vloer gesleept te worden er valt dus lijk na lijk andere vakken maar dat je bij drama alleen maar en veel lijken blijken als de meester even niet nadacht en praatte over wat je deed kijkt uit de dood op te staan om weer zo n lek de jonge bolton was niet de enige wie wel eens kere tocht naar het lijkenhuis te kunnen maken een boekje leest over drama dramatische expres natuurlijk is het een reuzeleuk spelletje maar e sie creatief spel of hoe het verder ook mag he ren doe je daar niks van althans niet iets wat met ten zal merken dat daar meestal ook niet veel de grote pestepidemie te maken heeft anders in staat dan wat je allemaal kan doen er het tweede stadium is versterking reinforce staan een aantal oefeningen en lesideeen in maar ment de spelers herhalen onbewust wat ze al zelden hoe je die in een leerplan netje past hoe weten en begrijpen veel zullen ze dan niet leren je de leerlingen zover krijgt dat ze gaan doen wat het derde stadium heet verheldering clarifica je van ze vraagt op welke aspecten je kan nabe tion dat gebeu rt heel vaak bij de manier van spreken en nog minder lees je wat je dan vooral werken waarbij subgroepen een presentatie voor kan leren met dramatische werkvormen bereiden over een bepaald probleem bij hun ik heb met mijn voorbeeld van de jonge lerares voorbereiding die vaak alleen uit praten bestaat geprobeerd aan te geven wat zij door middel van maar wel gericht is op een voorstelling wordt het een dramatische activiteit heeft kunnen leren probleem helderder voor de deelnemers die hel het bestuderen van boeken over sociale psycho derheid demonstreren ze even later bij hun voor logie het discussieren over machtsverhoudingen stelling op school speelt zich allemaal af op een intellec het vierde en laatste stadium verandering modi tueel niveau door haar activiteiten vanaf de spel fication noemt bolton de belangrijkste bijdrage opdracht tot het einde van het spel waar in dit die drama aan het leren kan bieden hij bedoelt geval de nabespreking bij hoorde had ze boven met verandering hetzelfde als wat anderen bedoe dien op een emotioneel niveau gewerkt en daar len met uitdrukkingen als uitbreiding verlegging door had ze wat geleerd en met wat ze geleerd van accent doorbreken van stereotiepen uitda heeft kan ze proberen iets aan haar situatie te ging twijfel nieuwe implicaties zien alternatie veranderen ven proberen enzovoorts waar het om gaat is hoe dat leerproces verloopt in dramalessen kun dat er in en door het spel nieuw inzicht is geko je bij bolton vinden het is niet mijn bedoeling men zelden zal je heel duidelijk waarnemen wat om dat boek hier te bespreken maar ik wil wel deelnemers geleerd hebben vaak zal je je afvra nog even samenvatten wat hij schrijft in zijn gen of genoeg deelnemers in de groep klas dat 47 niveau bereikt hebben nog vaker za l je teleurge in het theater vindt een verdubbeling plaats steld zijn omdat ze het geen van alleen bereikt maar niet tussen toneel en de ruimte waar het pu hebben gelukkig zijn andere doelen verhelde bliek zit maar in het feit dat theater zowel een ring samenwerking communicatieve vaardighe afbeelding van de werkelijkheid is als een deel den enz op zich al belangrijke leerdoelen ai van de werkelijkheid dat is de overeenkomst dus bolton die ik nu hopelijk niet te erg mis tussen spel en theater beide vormen zegt van bruikt heb als aanloop tot het boek waar ik het dam zijn een deel van de werkelijkheid en staan nu over wil hebben en waar je in kan vinden hoe in een problematische relatie tot de werkelijk je dat s oort onderwijs kan aanpakken heid voor spelgedrag kan die relatie veel vormen hebben voor gedrag in een theatrale situatie hans van dam heeft in 1977 met zijn dcn cahier heeft die verbinding de vorm van de afbeelding drama als werkvorm manieren beschreven om theater is dus een zeer specifieke vorm van spel het middel drama in leerplannen te gebruiken om waarbij bovendien in tegenstelling tot spel alle weergevend analyserend en oefenend met de deelnemers zich bewust zijn van het speciale werkelijkheid om te gaan dat boekje is uitver dubbele karakter ervan kocht en er komt geen herdruk van in plaats drama het vak dus dat dramatische werkvormen daarvan heeft hij een nieuw boek geschreven gebruikt is dan een vorm van spel en theater is drama een handboek voor dramatische vorming weer een vorm van drama die zich vooral door dat groter veelzijdiger en systematischer is en de vaak speciale speelplaats en de in de prak uiteraard is het vier jaar na 1977 nieuwer tijk toch vaak optredende scheiding van speler van de 240 bladzijden zijn de eerste zestig gewijd en toeschouwer onderscheidt aan theoretische beschouwingen over spel drama de middelen van drama heb ik zelf wel s om en theater aan het eind van de tweede alinea van schreven als alle middelen die ze in het theater deze bespreking heb ik beloofd terug te komen gebruiken als voorbereiding op en bij de voorstel op de termen spel en acteren theater daar zal ling daar kunnen dus stemoefeningen en impro ik dan nu drama bij gebruiken visaties met de ruimte bij zijn daar kan een spel een kind rent over straat twee schepjes vooruit als tikkertje in voorkomen bijvoorbeeld als war gestoken achter een afgedankte autoband aan ming up daar zal zelden of nooit het spel klaver onderwijl produceert het geluiden die associaties jassen in voorkomen oproepen met het optrekken van een auto met na de theoretische inleidingen volgen hoofdstuk deze beschrijving ten overvloede geillustreerd ken over het hoe van drama met de werkelijkheid met een foto begint het boek dat is tegelijk een als model met teksten als speelbaar gegeven met duidelijke beschrijving van een spelsituatie gan open werkvormen en tenslotte een hoofdstuk zeborden is ook spel en de zusjes van vygotsky over observatie en nabespreking gingen ook spelen en omdat niet te ontkennen onder de werkvormen met de werkelijkheid als valt dat een acteur ook toneel speelt is duidelijk model vallen de gesloten werkvormen die ook in dat spel zich vertoont in een groot aantal vor drama als werkvorm beschreven staan maar nu men die alleen te beschrijven zijn met behulp van uitgebreider en genuanceerder een optelsom van alle klassificaties waarbij we er gesloten dramatische werkvormen gebruik je om vrede mee moeten hebben dat de categorieen el heel doelgericht om te gaan met de werkelijkheid kaar overlappen wel is aanvaardbaar dat de die de grondslag is voor het speelbare gegeven vorm van het spel in een of andere relatie tot de dat betekent dat je de leerstofinhoud van tevoren maatschappelijke organisatiestructuur staat en grondig analyseert en interpreteert je wilt ook een weerspiegeling van maatschappelijke normen dat de deelnemers een bepaalde vorm van maat en waarden kan geven blz 31 schappelijk gedrag ontwikkelen de rolgedragin het lijkt makkelijk om tegenover spel nu theater gen zijn positieve modellen voor maatschappelijk te definieren als een bepaalde vorm van spel waar gedrag je reconstrueert echt gebeurd gedrag of je publiek bij is maar van dam wijst erop dat dat construeert mogelijk gedrag niet opgaat er zijn theatervormen waarin het pu gesloten dramatische werkvormen herken je aan bliek evenzeer meedoet in de handeling als de ac hun stapsgewijze opbouw binnen een complexe teurs hij citeert manfred wekwerth die in thea werkvorm zie je een aantal fasen of een aantal ter and wissenschaft marchen 1974 schreef werkvormen die een keten vormen 48 in dit kader komen we het leerstuk tegen dat heidsfunctionaris die op de centen moest le tten zijn toneelstukken die brecht vooral geschreven te vragen wat ze nou wel aan die cursus gehad heeft als lesmateriaal voor degenen d i e het spe hadden dat bleek een goede manier te zijn om de len je kan er voorstellingen van geven maar dat cursisten erop voor te bereiden dat de werkelijk hoeft niet de redenering is als je je strikt houdt heid van de volgende dag harder zou zijn dan de aan de tekst en de regieaanw ijzingen zal je via je roze sfeer van de cursus lichamelijk handelen de gevoelens en gedachten je kan een rollenspel ook structureren vanuit het ieren kennen en onderzoeken van de rol die je tijdsverloop door herhaling dan speel je het spel speelt in deze paragraaf komen ook de zoge steeds overnieuw met iets gewijzigde regels voor naamde vervreemdingseffecten aan de orde ma de confrontatierol met versterkt zelfvertrouwen nieren om de spelers en als dat er is het publiek voor de leerrol enz je kan ook een serie achter te dwingen zi ch niet psycholog i sch in te leven in elkaar spelen waarin een verloop merkbaar de personages maar ze steeds te blijven zien als wordt van werkelijkheidsweergave naar hande mensen die een interpretatie van de werkelijkheid lin gsperspectief ook hie rv an geeft van dam dui tonen delijke voorbeelden tenslotte kan je structure uit het leerstuk heeft zich het modelspel ontwik ren vanuit het speelbaar gegeven zo n spel lijkt keld een ko r tere vorm die weer uitgangspunt op een simulatiespel maar het gaat niet om groe kan zijn voor allerlei improvisaties pen maar om handelende individuen verder behandelt van dam een aantal werkvor de behandeling van teksten als speelbaar gegeven men die verwant zijn aan leerstuk en modelspel houd ik kort in dit hoofdstuk gaat het zowel om doordat ze de nadruk leggen op het onde rzoek toneelteksten als om prozateksten een interes naar tegenstellingen in de sociale werkelijkheid sante paragraaf daarin handelt over het coopera het conflictspel het regelspel het keuzespel het tieve theater dat hans hopper in verscheidene onderzoeks en het s i tuatiespel het spel met de duitse publikaties beschreven heeft en waar van jonge lerares dat ik in het begin beschreven heb dam ervaring mee heeft opgedaan in het leli is een voorbeeld van een situat i espel hadden we theater het is een vorm van theatermaken waar in spel willen onderzoeken hoe de jonge lerares bij in de voorbereiding alle medewerkers zoveel zich in de toekomst zou kunnen gedragen dan mogelijk bij het stuk betrokken raken doordat hadden we daarv oor een onderzoeksspel ge bijvoorbeeld ieder alle rollen kan spelen dat speeld ieder de karakterisering van de rollen kan veran een andere gesloten vorm i s het simulatiespel deren enz bij de uitvoering gaat het erom dat het waarin de spelers in groepen werken en bijna of publiek zoveel mogelijk bij de handeling betrok nooit als ind i viduele rol de u iteenzetting is dui ken wordt doordat het regieaanwijzingen kan delijk en biedt een schema aan de hand waarvan geven in kan springen zinnen laten herhalen je snel simulaties in elkaar kan ze tten enz enige aspecten daarvan vind je in het forum heel instructief is de behandeling van de derde theater van augusto boa terug gesloten vorm het gestructureerde rollenspel het hoofdstuk over de open werkvormen ont je kan zo n spel structureren vanuit de rollen je leent zijn waarde aan de ordening die van dam kan dan aansluiten bij de klassieke indeling in voorstelt het probleem met open werkvormen is protagonist hoofdpersoon onderzoeksfiguur juist dat ze zo m oe ilijk zinnig te ordenen zijn antagonist tegenspeler en tritagonist de speler van dam biedt nu een ordening die uitgaat van die de handel i ng ten goede of ten kwade bein de structurele aspecten van drama de rol de tijd vloedt een andere bru i kbare indeling is d ie i n de ruimte het speelbaar gegeven en de regels bij confrontatierol l en en leerrollen de confrontatie die indeling gaat hij ervan uit dat ieder van die ge rol is het personage dat de structurele macht i n gevens uitgangspunt kan zijn voor het opzetten handen heeft en op grond daarvan ook de psy van een dramatisch spel waarbij de spelers aan chologie van het gesprek bepaalt de leerrol een zo n min of meer uitgewerkt gegeven vol wordt ingenomen door de leerling die we wat wil doende houvast hebben om de andere gegevens len leren vaak is het aard i g dat de leraar de con erbij te vinden frontatierol speelt zelf heb ik wel eens met cur zo komen er aan aantal opdrachten waarin de sisten een cursus geevalueerd door hun in de rol speler als houvast wat gegevens krijgt over een of van een cultureel geinteresseerde nou ja over meer personages en waarbij de nadruk ligt op he t 49 invullen van of het inleven in een rol speel een ik ben me ervan bewust dat deze bespreking op jonge vrouw of concreter een verdrietige jonge pervlakkig gebleven is wie meer de diepte van de vrouw of nog concreter een verdrietige jonge praktijk in wil kan ik bestudering en gebruik van vrouw die zojuist bestolen is of nog concreter drama van harte aanbevelen wie zich wil verdie enz zo z ijn er opdrachten voor tweetallen pen in de theoretische achtergronden van drama en voor groepen bijvoorbeeld met de vaste rol verwijs ik naar de eerste zestig bladzijden van verdelingen van de poppenkast of de commedia van dam en naar gavin bolton dell arte de opdrachten zijn over het algemeen niet nieuw dat kan ook haast niet in een vak met hans van dam drama een handboek voor dra een geschiedenis die zo oud is als het theater matische vorming wolters noordhoff groningen maar het gaat om de ordening en de suggesties 1981 isbn 90 01 19954 2 voor steun aan de speler bij de organisatie van de tijd zien we het schema gavin bolton towards a theory of drama in dat ook in drama als werkvorm s tond en dat nut education longman harlow essex 1979 isbn tig is om spanning op te bouwen 0 582 36138 9 ik wil niet alle aspecten langsgaan ik constateer alleen nog met instemming dat van dam voor de noo t invulling van het speelbaar gegeven dankbaar geput heeft uit het anne frank schrift werkvor 1 het volgende stukje theorie komt uitvoeriger voor in mijn afstudeerscriptie van de theaterschool pto men wat wil je ermee wat kun je ermee dat ddv lerarendrama voor belangstellenden heb ik talrijke manieren geeft om met een groep te on nog een paar exemplaren voor f 10 beschikbaar derzoeken waar je over wilt spelen 50